Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Odoo
કે મારા
પ્રકાશ. હું
ET
-=o=--=o= =o=S =o="S ho=--=o=--=--=
तत्त्ववेदिष्वात्मनोऽन्तर्भावमभिलषता सकलकालं सर्वेण स्व• विकल्पजल्पाचरणानां सार्थकत्वं यत्नतः परिचिन्तनीयम् , __ तद्वेदिनां च पुरतःकीर्तनीयम् , ते हि निरर्थकेध्वप्यात्मविकल्पजल्पव्यापारेषु सार्थकत्वबुद्धिं कुर्वा
___णमनुकम्पया वारयेयुः।
पुस्तक २० ] वीर संवत् २४४८ श्रावण. आत्म. संवत् २७. [अंक १ लो.
नूतन् वर्ष प्रारंभ.
હરિગીત. मांगलिक चतुष्क
વંદન કરૂં ત્રિવિધે પ્રભુ માંગલ્યકારક વીરને, સાથે નમું ગુરૂ ગોતમ સ્યુલિભદ્ર આદિ મુનિંદ્રને, તપદાન શિયલને ભાવ સંયુત જૈનધર્મ શિરોમણું,
ઘટ ઘટ વિષે વ્યાપક થવા બળ અર્પ ત્રિભુવન ધણી, सद्गुरु वंदन
વળી નવિન વર્ષારંભમાં ગુરૂરાયને વંદન કરું, આનંદવિજય સૂરિશની પ્રતિમા હૃદય પટ્ટપર ધરૂં, ભવિજન કુમુદ વિકસાવવા શશિ જે મ વિષેહતા, વરસાવતા સોધ અમૃત આત્મ શીતલ કર હતા. ઉત્કર્ષ જૈન સમાજને કરવા પ્રતિ દિન કર્મથી, મિથ્યાત્વ ભાવ નિવારવા સ્યાદ્વાદ ચચિંશ મર્મથી,
ત્યાં પ્રથમ વિશિ પ્રવેશતા માંગલ્ય માલા અર્પતી, આશિર્મારકાનંદનો સફલી હજે ગ્રાહક પ્રતિ.
વેલચંદ ધનજી.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
॥ नूतन वर्षारंभना उद्गारे। ॥
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જે સમયે ભારત વર્ષની જનતાનું જીવન સ્વરાજ્યની ભાવનામાં આતપ્રેત થઈ ગયેલુ છે, મહાત્મા ગાંધીજી જેવા કર્મ વીરા દેત્તા પરમો ધર્મઃ એ જૈન સિદ્ધાંતના ત્રિકાલબાધિત સૂત્રનું અવલખન લઈ જેલને મહેલ માની નીડરપણે અનેક યાતનાઓ સહી રહ્યાં છે, પાશ્ચાત્ય જગત્ જે જડવાદને પ્રધાન માની આત્માની જેવી વસ્તુની હયાતી માનવામાં ઇનકાર કરતુ હતુ તે ‘ અન ત શક્તિમાન આત્મા છે ’ તેવુ સમજવા લાગ્યુ છે, પ્રાચીન આર્યોના આત્માના દિવ્ય મંદિરને ઘટનાદ રેવ૦ હોમ્સ જેવા ધર્માચાર્ય પેાતાના અમેરિકાના દેવલમાં પ્રતિધાષ કરી રહ્યા છે, જેન જગમાં પ્રાચીન આચાર્યોએ વારસામાં આપેલી અમૂલ્ય ગ્રંથ સમૃદ્ધિ પ્રકાશિત થતાં વિશ્વ ચક્તિ થઈ રહ્યુ છે, અને સામાન્ય રીતે તે મનુષ્ય વિચાર અને સમજણુની ભૂમિકાથી આગળવધી પેાતાનુ જીવન કષ્યમાં મૂકવા ઉત્સાહિત થઈ રહ્યાં છે તે મંગલ સમયે શ્રીમાન પૂજ્યપાદ વિજ્યાન દ સૂરિ જીના સૂક્ષ્મ દેહની શીતળ છાંયા નીચે વૃદ્ધિ પામતુ અને આધ્યાત્મિક પ્રકાશના કિરણા ફેલાવતું “ આ આત્માનંદ પ્રકાશ ” આજે વીશમા વર્ષમાં પ્રવેશ કરે છે.
પ્રસ્તુત માસિકનું વીશમું વર્ષ વીશ સ્થાનકના અંતિમ ‘તીર્થ પદ્મની સંજ્ઞાને સૂચવતુ હાવાથી એવી ભાવના ધારણ કરે છે કે જેમ સ્થાવર અને જગમ તીર્થોને મન વચન અને કાયાથી સેવન કરનારા મનુષ્યા ભવસમુદ્રને પાર જલ્દી પામે છે તેમ વર્તમાન વર્ષ માં વાચક વર્ગ ને એવી આધદાયક સામગ્રી રજી કરવી, કે જેથી તે પેાતાના જીવન સ`ગ્રામના કલેશે। ભુલી જઇ માહાંધકાર દૂર કરી જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રનું યથાર્થ પાલન કરી ભવસમુદ્રને તરવાની ચાવી પ્રાપ્ત કરે.
અત્યાર સુધી આ માસિક બાહ્ય વયને ઉચિત ચેષ્ટા ધારણ કરતુ હતુ. હવે તેથી આગળ વધી જ્ઞાનાનંદ રૂપ મસ્તીના યુવાનીના વિવિધ મનોરથા ઉત્પન્ન કરવાની ઉચિત વયમાં આવી પહેાંચ્યું છે. જેથી જે જે સુવિચાર। જનતા સમક્ષ આજ દીન પંત મૂકેલા હતા, તે હવે સમયને અનુકૂળ વાતાવરણ ઉત્પન્ન કરી વધારે ઉચ્ચ કેટિમાં આગળ વધવા પ્રેરવાની ઇચ્છા ધરાવે છે અને તે કેટલે અંશે સફળ થયું છે તેની પરીક્ષા સુજ્ઞ વાંચકા પાસે સૂક્ષ્મ બુદ્ધિવર્ડ તપાસ કરાવવા અભિલાષા ધરાવે છે.
પ્રસ્તુત માસિકને પુષ્ટ કરનાર મુનિવરે અને સાક્ષાના લેખા એ વાસ્ત વિક રીતે પૂર્વાચાય પ્રણીત મહાનદીઓનાં નિઝરણાં છે. એ ઝરણામાંથી સહૃદય મનુષ્યા પાત પેાતાના ક્ષયાપશમ દ્વારા પેાતાની જડતા દૂર કરી શકે છે. તેમજ મૃત્યુને જીતવા સુધીની નીડરતા, આત્મ સ્વાત ંત્ર્ય અને ઉત્કટ ભાવનાએ પ્રકટાવી
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નૂતન વર્ષારંભના ઉદ્દગારો. શકે છે, બ્રહ્મચર્ય દ્વારા પોતાના તેજની રક્ષા કરી શકે છે, ક્રોધાદિ અંતરંગ શત્રુએને ઓળખી તેથી દૂર રહેવા પ્રયત્ન કરે છે, પાપથી ડરે છે, અને મૈત્રી આદિ ભાવનાઓમાં આગળ વધી વૈરાગ્ય વાસિત થઈ આત્મજ્ઞાન ઉપર નિર્ભર બને છે. જેથી હવે પછી તે તે સહાય અર્પનાર વ્યક્તિઓને તેમજ જૈન સમાજના નૂતન યુવક સાક્ષને પ્રસ્તુત માસિક દ્વારા સ્વજ્ઞાનનો સદુપયોગ કરવા નમ્ર વિનંતી કરીએ છીએ.
જેટલી જેટલી જ્ઞાનની કળાઓ છે તેટલા વિશ્વ છે–અર્થાત્ સ્થળ વિશ્વ તેનું તેજ રહેવા છતાં જેમ અજ્ઞાનનાં આવરણે છેદતાં જાય છે, તેમ તેમ તે નવા પ્રાપ્ત થયેલ જ્ઞાનનાં પ્રકાશમાં વિશ્વ નવું રૂપ ધારણ કરે છે. વિશ્વ બદલાતું નથી–અને એજ હિસાબે, સર્વજ્ઞને સર્વ વ્યાપક ગણવામાં આવ્યા છે–પણ પશમવાળા મનુષ્યને આત્મા–તેનું જ્ઞાન–બદલાય છે. જેથી જેમ જેમ જ્ઞાનમાં ક્રમ વધતો જાય છે અને તે વધારે પ્રકાશિત થતું જાય છે તેમ તેમ જન્મ જરા મરણ વ્યાધિ દુ:ખને વાસ્તવિક રીતે મનુષ્ય ઓળખે છે, તેનાથી નિર્ભય થતાં શીખે છે, અનેક જમેના સંસ્કાર એ પ્રાપ્ત કરાવી આપે છે એ ખરું; પરંતુ એ સંસ્કારે બીજા ઉત્તમ પ્રકારના વાંચનથી પ્રકુલ્લિત થતાં ફળરૂપતા ધારણ કરે છે.
ધર્મકાર્યમાં જીવન પસાર કરનાર વ્યકિતઓના ભૂતકાળના સંસ્મરણે જેમ આનંદજનક હોય છે અને ભવિષ્યમાં ઉત્સાહ અને આવેગ પ્રેરી શકે છે તેમ ગતવર્ષના લેખોનું સિંહાલકન સંક્ષિપ્તમાં કરી જવા આ માસિક એગ્ય ધારે છે તેમજ ભવિષ્ય કાળની કાર્યરેખા વાંચકો સમક્ષ સહદય લેખકોની સહાય સાથે સ્પષ્ટપણે વિવિધરંગી બનાવવા તેમજ શારીરિક માનસિક અને આધ્યાત્મિક ઉજતિ તરફ પ્રયાણ કરવા અધિષ્ઠાયક દેવને પ્રાર્થના કરે છે.
ગતવર્ષમાં નાના મોટા મળી ગદ્ય પદ્યાત્મક ૧૦૬ લેખ સુજ્ઞ વાચકો સમક્ષ રજુ કરવામાં આવેલા છે જેમાં ૨૯ પ લે છે અને ૮૭ ગદ્ય લેખોનો સમાવેશ થાય છે. મુનિરાજ શ્રી કપૂરવિજયજીએ ઓગણીશ લેખ લખી જેનસમાજને અવનવી જાગૃતિ આપી છે. જેમાં સાધુ સાધ્વીઓ પ્રતિ હિતકારક શબ્દોથી કર્તવ્ય દિશા બતાવી સુંદર ભવિષ્ય ઘડવાની ભલામણ કરેલી છે તેમજ કેળવ
ને પ્રશ્ન પણ વ્યવહારૂ રીતે યંગ્ય અને અસરકારક શબ્દોમાં પ્રતિપાદન કરેલો છે; આપણે ઉદય શી રીતે થાય ? તેમજ નિશ્ચિત લક્ષ-
હિમ્મત અને ઈચછા શક્તિ વિગેરે તેજસ્વી લેખો દ્વારા જૈન સમાજ ઉપર નવીન પ્રકાશ પાડ છે. શા. છોટાલાલ મગનલાલે ઐતિહાસિક દષ્ટિબિંદુથી લગભગ સાત લેખ આપી જૈન દર્શનના પ્રાચીન ઈતિહાસના સંસ્મરણે સુંદર રીતે રજુ ક્યાં છે. જેમાં “નર નારાયણનંદ કાવ્ય” અને “વસંત વિલાસ” કાવ્ય મુખ્ય છે. એ બંધુને વર્તમાન વર્ષમાં જૈન દર્શનને ભૂતકાલીન ઇતિહાસનું વધારે સારા સ્વરૂ
S
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માન પ્રકાશ.
પમાં દર્શન કરાવવા વિનંતી કરીએ છીએ. શાહ વિઠ્ઠલદાસ મુળચંદના “ઉદેશની એકતા” “સ્વાવલંબન ” તથા “ઉત્તમશીલ' વિગેરે આઠ લેખાએ આ માસિકના કિંમતી પૃછો રેકેલા છે. જે વાંચવાથી આત્માના સ્વાતંત્ર્ય વિગેરે ગુણોની ખીલવણું થાય છે. મી. મનસુખલાલ કિરતચંદ મહેતાએ રાષ્ટ્રીય શાળાના અભ્યાસ ક્રમની રૂપરેખાને સમયાનુકૂળ લેખ લગભગ ચાર માસિકમાં પૂર્ણ કર્યો છે જે સ્વરાજ્યસ્થાપનાના વર્તમાન યુગધર્મમાં જૈન સાક્ષરોએ ઉહાપોહ કરી પાઠશાળાઓ માટે કર્યો ક્રમ ઘડે જેને માટે વિચારે બહાર મુકવાની જરૂર છે.
જીવનમાં વિશુદ્ધમય વાતાવરણ, વર્તમાન જગતને કેવા મનુષ્ય જોઈએ, નિર્વિક૯૫દશાનું સામર્થ્ય અને પરમપદના અભિલાષિની વ્યાધીરૂપે યુક્તિ એક ગદ્ય અને ત્રણ પદ્ય લેખ શાહ ફતેચંદ ઝવેરભાઈના છે. તેઓ જૈન ધર્મના અભ્યાસી હેઈ આ દિશામાં તેમણે વધારે પ્રયત્ન કરવાની જરૂર છે. અગ્યાર લેખો આ સભાના સેક્રેટરી ગાંધી વલ્લભદાસ ત્રિભવનદાસના છે તે સઘળા અનેક દષ્ટિબિંદુથી લખાયેલ હોઈ સમાજ ઉપયોગી છે. તે માટે વિશેષ કાંઈ પણ લખવું તે આત્મશ્લાઘા કરવા જેવું છે.
મનેભાવ, પાશ્વજીન સ્તુતિ એ બે લેખ શાહ કલ્યાણચંદ કેશવલાલા, ચેતનને, પ્રભુપ્રાર્થના, એ બે હરગેવનદાસનાગરદાસ મહાજનીન તથા સામાયક કરવા વિશે, શ્રી મહાવીર પ્રભુને જન્મ મહોત્સવ એ બે લેખે શા મનસુખલાલ ડાહ્યાભાઈ તથા શ્રી વીર જયંતી, એ નગીનદાસ ડાહ્યાભાઈ વૈદ્યના મળી સાત લેખે પદ્યમાં છે. શ્રી જિન સ્તુતિને પદ્ય લેખ પારેખ પ્રભુદાસ બેચરદાસને સંસ્કૃતમાં છે. આ બંધુ વર્તમાન સમયને જાણનારા હેઈ સમયાનુકુળ ગદ્ય લેખે પણ તેઓએ આગલા વર્ષમાં આ માસિકમાં આપ્યા હતા, તેવી જ રીતે તે દિશામાં પ્રયાસ કરવાની તેમને જરૂર છે.
સંઘવી વેલચંદ ધનજીના લગભગ સાત પધાત્મક લેખો ભાવવાહી છે અને વાંચકોને રસ ઉત્પન્ન કરાવવા સાથે આધ્યાત્મિક ગુઢ રહસ્ય સરળ બનાવનાર છે બીજ પણ ગદ્ય પદ્યાત્મક લેખે કવિ સાંકળચંદ પીતાંબરદાસ વિગેરેના છે. જે જૂદા જૂદાં દષ્ટિબિંદુઓ સમાજ સમક્ષ રજુ કરે છે. વકીલ નંદલાલ લલુભાઈએ ફક્ત એકજ લેખ “સ્વ ઓળખાણ સંબંધી વિચારણ”ને આ વર્ષમાં આપેલ છે, જેથી આ માસિક તરફની તેમની લેખન પ્રવૃત્તિ વિસ્તારવા વિનતી કરીએ છીએ અને ગત વર્ષની લેખમાળાની સારાસારતાની ચિંતવના સજજન વાંચકોની નિષ્પક્ષપાત તુલનામાટે સાદર કરીએ છીએ.
સંક્ષિપ્તમાં આટલું અવલોકન કરી આ માસિકના યથાર્થ પિષણ કરનારા મહાત્માઓને તેમજ અન્ય લેખક બંધુઓનો આભાર માનવા સાથે આ નવા
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નિસ્વાર્થ સેવા કેણ કરી શકે ?
વર્ષમાં સવિશેષપણે જૈન સમાજને લેખ દ્વારા નૂતન ભાવનાઓના દર્શનની આ માસિક દ્વારા અભિલાષા રાખીએ છીએ–
વિશેષ વિવેચનમાં નહિ ઉતરતાં પ્રસ્તુત માસિકના યુગક્ષેમને રથ પર માત્માના અધિષ્ઠાયકના હાથમાં પી જ્ઞાન દર્શન ચારિત્રના અંતિમ ઉત્કર્ષરૂપ ચરમ શાસન નાયક વીર પરમાત્માને મંગલમય પ્રાર્થના દ્વારા સંબોધીએ છીએ કે – હે વિશ્વવ્યાપી ચિદ્ધન! સર્વ પ્રકાશમાં ઉત્તમ આત્મિક પ્રકાશ એ જગતનું સુધા છે તે વડેજ જગતુ ખરેખરી રીતે જીવી શકે છે, અને મૃત્યુને મારીનાં બવાને તેજ પરમ મંત્ર છેએ પરમ મંત્રને અમારા હૃદયમાં રેડી તે પ્રકાશના કિરણથી આ સ્થળ વિશ્વની ભૂમિકાને અજવાળી અનાદિ કાળથી અજ્ઞાનાંધકારમાં અટવાતાં અને દિવ્ય ભૂમિકાનું દર્શન-સ્પર્શન કરવા બળ આપે.
નિઃસ્વાર્થ સેવા કોણ કરી શકે?
નિઃસ્વાર્થ સેવાથીજ ખરે આત્મ સંતોષ થાય છે.
સ્વાનુભવથી તેની ખાત્રી કરી લેવાની જરૂર ૧ જ્યાં સુધી આપણે મન અને ઈન્દ્રિયોને પરવશ પડી રહી તે આપણને ગમે તેવા ઉન્માર્ગે દોરી જાય તેમ દેરાયા કરીએ અને લગભગ બધીજ પ્રવૃત્તિ કેવળ આપણું ક૯પેલા ક્ષણિક અને તુચ્છ વિષયસુખને જ સાધવામાં કર્યા કરીએ ત્યાંસુધી નિ:સ્વાર્થ વૃત્તિ આદરવાનું બનેજ ક્યાંથી?
૨ તુચ્છ વિષય સુખને વિષ સમાન સમજીને તેમાં લાગેલી આસક્તિ–લેલપતા તજી દઈને, ખરા પારમાર્થિક સુખની ચાહના જાગૃત થાય નહીં ત્યાં સુધી નિ:સ્વાર્થ વૃત્તિ આદરવાનું ક્યાંથી બને?
૩ વિષય તૃષ્ણ સમાન કોઈ પ્રબળ વ્યાધિ નથી અને સંતોષ વૃત્તિ સમાન કે ઉત્તમ સુખ નથી, એ જ્યાં સુધી અંતરમાં ઠીક ન સમજાયું હોય ત્યાં સુધી નિ:સ્વાર્થ સેવા કરવાની ગમે એવી ઉત્તમ તક મળે તો પણ તેને લાભ લેવા ભાગ્યશાળી નજ થવાય.
૪ દેહાધ્યાસ–શરીર મમતા તજ્યા વગર નિઃસ્વાર્થ સેવાને અમૂલ્ય લાભ શી રીતે લઈ શકાય?
૫ શરીર મમતાવડે જીવ તુચ્છ કલ્પિત વિષય સુખ મેળવવા મુશ્કેજને જીવતેડ મેહનત કર્યા કરે છે. તે મળતાં હર્ષ–આનંદ માને છે અને નાશ પામતાં પારાવાર ખેદ-શેક કરે છે, આવી ઘટમાળમાં દુર્લભ માનવભવ એળે ગુમાવે છે, તેની સાર્થકતા–સફળતા કરી શક્તા નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
૬ દરેક જીવ સુખની ચાહના કરે છે, તેમ છતાં સુખને ખરો ઉપાય યથાર્થ નહીં સમજાયાથી અને બ્રાન્તિવશ ખોટા દુ:ખના માર્ગેજ ગમન કરવાથી અંતે તે દુ:ખી જ થાય છે.
૭ વિષય સુખ જોગવતાં શરૂઆતમાં મીઠાં લાગે છે, પરંતુ પરિણામે કિંપાકનાં ફળની પેઠે મરણાંત કષ્ટ આપે છે, એવી સાચી સમજ પામેલા ભવ્યાત્માઓ તેમાં લુબ્ધ-આસક્ત નજ થાય, મુગ્ધ–અજ્ઞાન જનજ તેમાં રાચી માચી, ખરા પારમાર્થિક સુખથી વંચિત રહે છે?
૮ મેહ–અજ્ઞાનવશ પ્રાપ્ત થએલ ચક્ષુ વિગેરે ઇન્દ્રિયને ગેરઉપગ કરાય છે, તેજ મેહ–અજ્ઞાન દૂર થતાં દરેક ઇન્દ્રિયને કેવળ સદુપયોગ કરી શકાય છે.
૯ ચપળ-ઉદ્ધત ઘડા જેવી ઈન્દ્રિયોને ઉન્માર્ગે જતી અટકાવવા માટે સર્વજ્ઞવીતરાગના વચનાનુસારે દમી, લગામમાં રાખી હોય તે તે સહાયરૂપ થવા પામે છે.
૧૦ એક ક્ષણ માત્ર વિષય સુખમાં લુબ્ધ થવાથી, ઘણા લાંબા કાળસુધી પારાવાર દુ:ખ ભેગવવું પડે છે, એમ સમજી સુજ્ઞ જનેએ તેમાં મુંઝાઈ રહેવું ઘટતું નથી.
૧૧ જેટલો સમય વિષય સુખની શોધમાં નકામો ગુમાવવામાં આવે છે, તેટલેજ સમય જે પારમાર્થિક સુખની શોધમાં ગાળવામાં આવે છે તે અમૂલ્ય થઈ
૧૨ નિર્દોષ જીવન ગાળનારને જે સમય જાય છે તે લેખે થાય છે, અને એથી વિપરીત ચાલનારને અલેખે થાય છે.
૧૩ સાદું નિર્દોષ જીવન ગાળનાર સ્વપરનું ઠીક હિત કરી શકે છે, સંતોષ વૃત્તિને સેવવાથી તે નિઃસ્વાર્થ સેવાનો લાભ મેળવી શકે છે, આત્મસંતેષ એ વગર મળતો નથી.
૧૪ સ્વાર્થ અંધતા જે સદેષ વૃત્તિ સેવનાર સદાય અસંતોષી રહ્યા કરે છે. તેથી તેને ખરા સુખને ગંધ પણ આવી શકતો નથી, તે તે સ્વાર્થ ત્યાગથીજ સાંપડી શકે છે.
૧૫ જેઓ કાયમ ઈન્દ્રિયની ગુલામી સ્વીકારે છે એટલે વિષયાસક્ત બની ઈન્દ્રની પરાધીનતા સેવે છે, તેમને ખરું આત્મિક સુખ સ્વમમાં પણ ક્યાંથી હોય?
૧૬ મન અને ઈન્દ્રિયને જ્ઞાન લગામથી વશ કરનારા સજજને જ ખરું સુખ મેળવી શકે છે, તે વગર બધા ફાંફાં છે.
૧૭ જિતેન્દ્રિય જનોજ શુદ્ધ ચારિત્ર યોગે નિ:સ્વાર્થ સેવાને અપૂર્વ લાભ મેળવી શકે છે. ઈતિશમ, લે-મુનિ મહારાજ શ્રી કરવિજયજી મહારાજ.
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
વ્યવહારિક કાર્યશીલતા,
વ્યવહારિક કાર્યશીલતા.
( ૧૧ ) વિઠ્ઠલદાસ—મૂ——શાહ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ લેખમાળાની અંદર જીવન–સગ્રામમાં વિજય પ્રાપ્તિના કેટલાક ઉપાચા બતાવવામાં આવ્યા છે તેમજ પ્રસ ગોપાત તેની આવશ્યકતા તથા ઉપાદેયતા ખતાવવામાં આવી છે; પરંતુ જેવી રીતે ઘણા રાજાએમાં એક મહારાજા હોય છે, તેવી રીતે જીવન–સંગ્રામમાં વિજય-પ્રાપ્તિ કરવાના ઉપાયામાં વ્યવહારિક બુદ્ધિનુ સ્થાન છે. કેવળ એક વસ્તુના અભાવે મનુષ્યના બધા ખેલ બગડી જાય છે, જ્યારે કોઇ મનુષ્ય પોતાના જીવન-સંગ્રામને માટે અનેક ઉપયોગી સાધનાની અનુકૂળતા પ્રાપ્ત કર્યા છતાં પણ પેાતાની જીવનયાત્રાના કાઇ વ્યવહાર અથવા કા4 માં અસલ થાય છે, ત્યારે સમજવુ જોઈએ કે તેનું અધિકાંશ કારણ ઉક્ત ગુણને અભાવ છે. એટલા માટે જેએ પાતાનુ જીવન સફળ અને કૃતાર્થ કરવા ઇચ્છે છે, તેઆએ પેાતાની વ્યવહારિક બુદ્ધિની અધિકાધિક વૃદ્ધિ કરવામાં હમેશાં તત્પર રહેવુ જોઈએ.
વ્યવહારિક કુશલતાને અર્થાત્ સાંસારિક વ્યવહારા સરલતા અને સુગમતાથી ચલાવવાનાં જ્ઞાનને વ્યવહારિક બુદ્ધિ કહેવામાં આવે છે, એ બુદ્ધિ સાંસારિક બાબતા તથા વ્યવહારાના જ્ઞાન તેમજ કાર્ય –સાધનનું ઉત્તમ રીતેાનું મિશ્રણ છે. વ્યવહારિક બુદ્ધિમાં અને મેઢાની વાતેામાં ઘણા તફાવત છે. ઘણા મનુબ્યા બીજાને ઉત્તમાત્તમ અને સામયિક ઉપદેશ આપવામાં ઘણા કુશળ હાય છે. તેઓ ઉપદેશ પણ એવા આપે છે કે જે વડે બીજા લેાકેા અનેક મુશ્કેલીએ નડવા છતાં પણ પાતાના કાર્ય સાધી શકે છે. પર ંતુ તે પાતે પેાતાના ઉપદેશ અનુસાર કાર્ય કરવાની શક્તિ ધરાવતા નથી. તે માત્ર સિદ્ધાંતી હૈાય છે, કાર્ય શીલ નહિ. એવીજ રીતે એ પણ જોવામાં આવે છે કે કાર્ય શીલ તેમજ વ્યવહારકુશળ મનુષ્યેામાં ઘણા ખરા એવા હાય છે કે જેએમાં મનન કરવાની અથવા વિચાર કરવાની શક્તિ ઘણીજ એછી હાય છે, પરંતુ એવાજ મનુષ્યા જીવન–સંગ્રામમાં વિજયી બને છે. કેમકે આ સંસારની રચના કાર્ય અને વ્યવહારો માટે છે, નહિ કે અકર્મણ્યતા અને ઉદાસીનતા માટે. કાઇ કેાઇ વખત તે એ પણ પ્રત્યક્ષ જોવામાં આવે છે કે પ્રખર બુદ્ધિ અને અન્ય ઐદ્ધિક ગુણો હેાવા તે સાંસારિક ઉન્નતિ અને સફલતા પ્રાપ્ત કરવામાં આધારૂપ થઇ પડે છે. એટલા માટે સખેદ એટલુ કહેવુ પડે છે કે પાઠશાળા અને કાલેજોનુ શિક્ષણ ગમે તેટલું ઉચ્ચ હાય તાપણ જ્યાં સુધી વ્યવહારિક અને વૈજ્ઞાનિક સ્વરૂપમાં નથી હતુ ત્યાં સુધી તે લેશ પણ ઉપયેાગનું નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માન પ્રકાશ,
વર્તમાન શિક્ષા–પ્રણાલી તરફ ધ્યાન આપવાથી મહાન આશ્ચર્ય તેમજ દુઃખ થાય છે કે ભારત વર્ષના શિક્ષણવિભાગમાં વ્યવહારિક શિક્ષણને ઉચિત પ્રબંધ કરવામાં આવ્યું નથી. આપણે આધુનિક શિક્ષિત વર્ગ સાંસારિક વ્યવહારમાં અન્ય દેશવાસીયોની અપેક્ષાએ કેટલાં બધાં પછાત છે એ વાત કે ઈનાથી અજાણી નથી. મેટ્રીક્યુલેશનને વિદ્યાર્થી આપણને ઉષ્ણતામાપક યંત્ર કેવી રીતે બનાવવામાં આવે છે તે આપણને ઘણીજ સુંદર રીતે સમજાવી શકશે. પરંતુ ખેદની વાત છે કે સાયન્સના કેઈ પણ ગ્રેજ્યુએટને તે યંત્રની આવશ્યક સામગ્રીઓ પુરી પાડવામાં આવે તે પણ તે બનાવી શકશે નહિ. કદાચ તે પોતાની ડીગ્રીની કીર્તિ ટકાવી રાખવા ખાતર એ યંત્ર બનાવવા પ્રયત્ન કરશે તે પણ તેનાથી ઘેડો બનાવવા જતાં ગધેડે બની જશે! પરંતુ તેમાં વિદ્યાથીએ દેષ પાત્ર નથી. આધુનિક શિક્ષાપ્રણાલી જ દેષિત છે. એટલું જ નહિ પણ તેનાથી કંઈક અધિક હાનિ પણ થાય છે. એ ૨ટન્ત કારખાનામાંથી જે ડી ઘણું બુદ્ધિ ખરીદવામાં આવે છે તેનાં મૂલ્યરૂપે પોતાની નૈતિક શક્તિઓ પણ આપવી પડે છે. આ સઘળી વાતે જોઈને કઈ ખરેખરો સમાલોચક એમ કહી બેસે કે આજ કાલના શિક્ષિત કહેવાતા લોકે ઘરે બેઠા “કેવળ નવા નવા સિદ્ધાંતે ઘડ્યા કરે છે તે આપણે તે સાંભળીને નારાજ થવું જોઈએ નહિ. વાત બિલકુલ સાચી છે. તેનું મન ઉચ્ચ શિક્ષણના પ્રભાવથી એટલું ચીકણું બની જાય છે કે તેમાં “સાંસારિક ઘર્ષણ” કયાંય પણ થતું નથી. આજકાલના ઘણુંએક શિક્ષિત યુવક મનુષ્ય જીવનનું મુખ્ય ધ્યેય ભૂલી જાય છે. મનુષ્ય-જીવનનું મુખ્ય ધ્યેય “કં. ઈક કરવું” અથવા “કંઇક તેવું” એ છે, નહિ કે બીજાએ કહેલી વાતનું મરણ પર્યત પિષ્ટપેષણ કર્યા કરવું. જે શિક્ષણ આપણું કાર્ય કારિણી શક્તિઓને વધારવાને તથા ઉત્તેજીત કરવાને બદલે તેમાં પક્ષાઘાતને રોગ ઉત્પન્ન કરે તે શિ ક્ષણ શું કામનું?
હાલમાં આપણે એ પણ જોઈએ છીએ કે ઘણાએક યુવાને કે જેઓ જીવન સંગ્રામમાં અપાર જ્ઞાનને “બે લાદ્યા વગર” પ્રવેશ કરે છે તેઓ પિતાની
વ્યવહારિક બુદ્ધિનાં બળથી પોતાના સાંસારિક કાર્યોમાં સફળતા પ્રાપ્ત કરી શકે છે. તેઓને કઈ શિક્ષિત મનુષ્ય પોતાની ભાષામાં અભણ” અથવા “અર્ધશિક્ષિત ભલે કહે, પરંતુ તે તુચ્છ મનુષ્યો જ પિતાનાં સાહસ, કેતુક અને કાર્ય સંલગ્નતાને લઈને સેંકડો એકાન્તવાસી ઢેગીને સંસાર ક્ષેત્રમાં નીચા બનાવી રહ્યા છે. તેઓને પિતાની અજ્ઞાનતા અને ત્રુટિનું ભાન રહે છે, તેઓ પુરેપુરી સં. ભાળ રાખે છે, અને તેઓને પોતાનાં ચાલવા પર સંપૂર્ણ વિશ્વાસ પણ રહે છે. તેઓ થોડું થોડું જ ચાલે છે અને આશા રાખીને ચાલે છે જેથી કરીને ઉદ્દિષ્ટ
સ્થાને કોઈને કોઈ વખતે પહોંચી પણ જાય છે. પરંતુ અતિ શિક્ષિત મનુષ્ય પિતાની અધિકતાના મદમાંજ ચકચુર રહે છે. સ્મરણમાં રાખે કે સંસારના મહા
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વ્યવહારિક કાર્યશીલતા. પુરૂષામાં કઈ ગણ્યા ગાંઠ્યા મનુષ્ય સિવાય પ્રાયે કરીને અદ્રુપ બુદ્ધિવાળા, સતત પરિશ્રમી, ધૈર્યવાન હોય છે તથા પોતાની તેમજ બીજાની ખામીઓમાંથી કંઈક નવું શીખનાર હોય છે.
સંભવ છે કે ઉપરોક્ત વાત ઉપરથી વાંચકોને એ ભ્રમ થશે કે આમાં માનસિક ઉન્નતિ અને વર્તમાન શિક્ષણ–પ્રણાલીની વ્યર્થ અગ્યતા બતાવવામાં આવે છે અને તેની અવહેલના કરવાને ઉપદેશ આપવામાં આવે છે. પરંતુ યથાથે વાત એ નથી. માનસિક અને ઔદ્ધિક શિક્ષણ અવશ્ય અમૂલ્ય જ છે. પરંતુ જેવી રીતે કેરી ખાધા વગર માત્ર રાખી મૂકવાથી તેના સ્વાદની ખબર પડતી નથી, તેવી જ રીતે શિક્ષણ તથા જ્ઞાન વ્યવહારીક ન હોય તે તેને કંઈ ઉપયોગ નથી. પઠન પાઠન અને વાંચનનું જ્ઞાન ગમે તેટલું અધિક હોય તો પણ આખરે તે પુસ્તકોમાં જ રહેવાનું. જે જ્ઞાન આપણને જીવનની પ્રત્યક્ષ વાતથી અનુભવ દ્વારા મળે છે તે જ સાચું જ્ઞાન છે.” આવું તિલભાર જ્ઞાન (wisdom) એક શેર પંડિતાઈ (learning) કરતાં ઘણું સારું છે. “ એ કહેવતમાં ઘણું ઉંડું રહસ્ય સમાયેલું છે. સંસારમાં જે જે મહાન વિખ્યાત પુરૂ થઈ ગયા છે, તેઓ સર્વ અધિક પઠન-પાઠનથી નથી થયા. પ્રાચીન જમાનામાં આટલા બધાં પુસ્તકોજ નહાતા. આજ કાલના લાખ કરોડે પુસ્તકને બદલે તે જમાનામાં એકાદ પુસ્તક મહા મુશ્કેલીથી મળી શકતું હતું, પરંતુ પુસ્તકના પઠન-પાઠન વગર પૂર્વ યુગના મનુષ્ય એકેકથી ચઢિયાતા, ગુણવાન અને કાર્યશીલ થઈ ગયા છે. જે મનુષ્ય પોતાની બુદ્ધિના ન્હાના નમુના રૂપે રેલગાડીની બનાવટ શીખવી તેણે ઘણું પુસ્તકનું પઠન-પાઠન કર્યું નહોતું. તાત્પર્ય એ છે કે સંસ્કૃત, અરબી ફારસી, ગ્રીક, લેટીન, અંગ્રેજી યા અન્ય ભાષાના વ્યાકરણમાં વાકને જન્મભર વિન્યાસ કર્યા કરવાથી કોઈ સાહસ અને કાર્ય શીલતાની વૃદ્ધિ થતી નથી. એ રીતે માલિકતા તથા નૂતનતા તર્કશાસ્ત્રનાં હજારે પૃષ્ઠોના પઠનથી પણ નથી આવતી. એ સર્વ પ્રત્યક્ષ વ્યવહારથી પ્રાપ્ત થઈ શકે છે, તે રટન્ત શિક્ષાના ફલ સ્વરૂપમાં કદિ પણ પ્રાપ્ત થઈ શકતી નથી. આપણે આ માનવ-જીવનની દોડાદેડમાં હમેશાં જોઈએ છીએ કે કોઈ ફારસી ભણેલો મનુષ્ય તેલ વેચ્યા કરે છે, અને કેઈ નિરક્ષર મનુષ્ય કે જેને પોતાનું નામ પણ લખતા નથી આવડતું તે પોતાના સઘળાં સાંસારિક કાર્યોમાં સફળતા પ્રાપ્ત કરીને સુખી બને છે. કઈ કઈ વખત એવું પણ જોવામાં આવે છે કે જે મનુષ્ય રાજ્ય શબ્દની પરિભાષા પણ નથી જાણતા તે એક મહાન રાજ્યનું સંચાલન કરીને તેને તુષ્ટિ તથા પુષ્ટિથી સંપૂર્ણ બનાવી દે છે. આ સર્વ વાતનું કારણ શોધતાં માલૂમ પડશે કે એ મનુષ્યની પાસે જે કે યુનિવર્સિટીનું કોઈ સટફિકેટ નથી હોતું, પણ તેઓએ આ જીવતા જાગતા સંસારની વ્યવહારીક પાઠશાળાઓમાં અભ્યાસ કર્યો હોય છે. તે લોકો આ
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માન પ્રકાશ.
કાયમય જગતની શિક્ષાઓ અને ઉપદેશ ધ્યાનપૂર્વક સાંભળીને સમજ્યા હોય છે; આવા લેકેને જ આપણે ખરેખરા કાર્યકુશળ અને વ્યવહારનિપુણ કહી શકીએ. આજ કાલની ઉત્તમ કહેવાતી પુસ્તકીય શિક્ષણ પદ્ધતિમાં એ સામર્થ્ય નથી.
અનુભવથી જણાયું છે કે સાંસારિક સફળતા માટે મનને સઘળી વાતેના સ્વ૯૫ સંગ્રહનું અજાયબ ઘર બનાવવા કરતાં તેને એક સારૂં સંસ્કારપૂર્ણ કાર્યાલય બનાવવું તે વધારે સારું છે. સુવિખ્યાન અંગ્રેજ ગ્રંથકાર બેકનનું કથન છે કે “ પુસ્તકે, પુસ્તકોનો ઉપયોગ કેમ કરે તે શીખવી શકતા નથી.” પુસ્તકને ઉપયોગ આપણને આપણું ચોતરફનું જીવન અને વ્યવહારિક સંસારજ શીખવી શકે છે. આદર્શ જીવન ચરિત્ર લખવું ઘણું સહેલું છે. પરંતુ આદર્શ જીવનના મનુષ્ય બનવું અત્યંત કઠિન છે. એવી રીતે એ પણ સંભવિત છે કે પુસ્તકોનું પઠન-પાઠન કર્યા વગર કોઈ સુસંગઠિત મનવાળો મનુષ્ય સંસારને માટે મહાનમાં મહાન કાર્ય કરી નાંખે.
મનુષ્ય ગમે તેટલા પ્રતિભાશાળી હોય પરંતુ જયાં સુધી તેણે વ્યવહાર જ્ઞાન તથા કાર્ય સાધનની રીતનું જ્ઞાન સંપાદન કર્યું હોતું નથી, ત્યાં સુધી તે સફલ મરથ પણ નથી બની શક્તા. તોપણ આ વાત સાચી છે કે તે મનુષ્ય સઘળી વાતના લાભાલાભ ઘણી ત્વરાથી સમજી જશે. જે સમજવા માટે કઈ સાધારણ કટિના મનુષ્યને ઘણેજ સમય લાગશે. ઉદાહરણર્થ, Jધ પક્ષી પિતાના શિકાર તરફ દેડીને તેને ક્ષણવારમાં સ્વલ્પ પ્રયને ઝડપી લે છે, પરંતુ બીલાડી શિકાર માટે એમ કરી શકતી નથી, તેને તેની પાસે છુપાઈ—લપાઈને સંભાળપૂર્વક, ધૈર્ય સહિત જવું પડે છે. કેઈ મનુષ્ય ગમે તે પંડિત હોય, તે પણ તેનું સાંસારિક કાર્ય વ્યવહારકુશળતા વગર ચાલી શકતું નથી. કહેવાની મતલબ એ છે કે સાંસારિક કાર્યોમાં વ્યવહારકુશળતાજ સફળતાની ચાવી છે, કેમકે તે ઈશ્વર પ્રેરિત સંચાલન શક્તિના એક અંશરૂપ છે. જે મનુષ્યો કઈને કઈ રીતે પ્રતિષ્ઠિત થયા હોય છે તેમાં સર્વ વિચારશીલ હોય વા ન હોય, પરંતુ એ સે કાર્યશીલ અને વ્યવહાર કુશળ અવશ્ય હોય છે. હવે એ પ્રશ્ન સહજ ઉપસ્થિત થાય કે વ્યવહાર કુશળતા શાથી પ્રાપ્ત થઈ શકે ? જે જે વસ્તુ આપણી આસપાસ બની રહી હોય તે સઘળી આપણે ખુલી આંખો વડે જેવી જોઈએ, આપણે આપણી દશા અને પરિસ્થિતિને અનુકૂળ બની જવું જોઈએ, સહાનભૂતિ અને સહદયતા બતાવવાની તેમજ મેળવવાની યોગ્યતા પ્રાપ્ત કરવી જોઈએ, ઉચિત વાત ઉચિત સમયે ઉચિત શબ્દમાં જ કહેવી જોઈએ, સમય અને વિશ્વની ગતિની સાથે ચાલતાં શીખવું જોઈએ, ઈત્યાદિ સંસારમાં સફલતા પ્રાપ્ત કરવા માટે કેવળ ઊંચિત કાર્ય કરવાથી જ નથી ચાલતું, પરંતુ ઉચિત સમય તેમજ ઉચિત સ્થાનનું પણ પુરેપુરું ધ્યાન હોવું જોઈએ. ઘણાય એવા વ્યવહારજ્ઞાન
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વ્યવહારિક કાર્યશીલતા.
શૂન્ય મનુષ્ય હોય છે કે જેઓ કાર્ય સંપાદન કરતી વેળાએ બીજા પગથીયાં ઉપર પ્રથમ ચઢીને પહેલાં પગથીયાં ઉપર પગ રાખે છે. એનું ફલ શું હોવું જોઈએ તે કહેવાની આવશ્યક્તા નથી. ઘણે ભાગે મનુષ્યમાં બુદ્ધિની ન્યૂનતા નથી હોતી. કઈ પણ વસ્તુનો અભાવ હોય છે તો તે કાર્ય કરવાની રીતના જ્ઞાનને જ હોય છે. પરંતુ જે બુદ્ધિની સહાયતાથી મનુષ્ય એક કાર્ય કરી શકે છે તે કાર્ય સાધનની રીતનાં જ્ઞાનની સહાયથી તેનાં દશ કાર્યો ઘણું સરળતાથી થઈ શકે છે. સાધારણ બુદ્ધિમાં અને કાર્ય સાધનની રીતેનાં જ્ઞાનમાં જમીન આસમાન જેટલું અંતર રહેલું છે. તે રીતે જાણનાર અભણું દુકાનદાર મિતવ્યયિતાનું શિક્ષણ આપનાર પ્રોફેસર કરતાં વધારે દ્રવ્ય બચાવી શકે છે. વ્યવહાર જ્ઞાન પારસમણિ છે. જેની પ્રાપ્તિ થવાથી ધનલાલુપ મનુષ્ય સુવર્ણને ઢગલે મેળવી શકે છે, અને સાંસારિક કાર્યોનાં ક્ષેત્રમાં કામ કરનાર મનુષ્ય સફલમનેર થઈ શકે છે. સારાંશ એ છે કે સાંસારિક સફલતાની પ્રાપ્તિ અર્થે વ્યવહારકુશળતાની અનિવાર્ય આવશ્યકતા છે. આથી ઉલટું મહાન લેખકે, કવિઓ તથા ઉપદેશકે એવા થઈ ગયા છે કે જેઓ પિતાના કથનનું આચરણ પિતેજ નથી કરી શક્યા. તેઓ બીજાઓને ઝીણામાં ઝીણું વાતે શીખવી શકતા હતા, પરંતુ તે કયાં સુધી ? જ્યાં સુધી તેઓનું એકાન્તભવન તેઓની પાસે હતું ત્યાં સુધી. એકાન્તવાસ છોડીને જ્યારે તેઓ બહારના મનુષ્યના સમૂહમાં આવતા હતા, ત્યારે તેઓની બુદ્ધિ હવામાં ભળી જતી હતી. આ સંબંધે અનેક ઉદાહરણ છે. આડમમિથે સમસ્ત યુરોપને બકે જગને મિતવ્યયિતાને પાઠ શીખવ્યું, પરંતુ તે પિતાના ઘરની મિતવ્યયિતાને પ્રબંધ કરી શક્યા નહોતે. અંગ્રેજ કવિ ગોલ્ડસ્મિથે ધન-સંગ્રહ કરવાની આવશ્યકતા અને રૂણની આપત્તિઓ ઉપર ઘણું લખ્યું છે, પરંતુ તેની આવક ઘણું સારી હોવા છતાં પણ તે એવા સ્વભાવને હતો કે બીજાને માટે કંઈ પણ લેખ વા કવિતા લખ્યા વગર તેને પેટ પુરતું અનાજ પણ મળી શકતું નહોતું.
વ્યવહાર કુશળતાનું, સંસારમાં કાર્ય કરવાની રીતનું અને સંસારમાં ચાલી શકવાનાં જ્ઞાનનું અહિં આ જે વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે તે જીવન-સંગ્રામમાં સફલતાની પ્રાપ્તિ અર્થે કારણભૂત તે અવશ્ય છે, પરંતુ તે કાંઈ સફલતા પ્રાપ્ત કરાવી દેનાર નથી. હા, એટલું તે અવશ્ય છે કે તેના અભાવે સફલતા કદિ પણ પ્રાપ્ત થઈ શકતી નથી, કેમકે પુસ્તક વાંચતી વેળાએ જેટલી જરૂર આંખો ઉઘાડવાની છે તેટલી જ જરૂર સાંસારિક સફલતાની પ્રાપ્તિ અર્થે સાંસારિક વ્યવહારેનાં જ્ઞાનની છે. વ્યવહારજ્ઞાન રહિત મનુષ્ય હમેશાં કંઈનું કંઈ કાર્ય કરી બેસે છે. દેવું ચુકવવામાં તે હમેશાં કાંઈને કાંઈ બાકી રાખે છે, પિતાથી મેટાને ચિઠ્ઠિ લખવામાં તે ઉડતા બતાવશે, પિતાથી નાના માટે તિરસ્કાર ભર્યા -
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. બ્દોને ઉપયોગ કરશે, તેને સૂવાને વખતે ખાવાનું સૂઝશે અને દુઃખને સમયે આનંદ કરવાનું ગમશે. પરંતુ આશ્ચર્યની વાત તો એ છે કે અસાધારણ બુદ્ધિવાળા મનુષ્ય પણ ઘણે ભાગે વ્યવહાર જ્ઞાનશૂન્ય જોવામાં આવે છે. તેને એ વાતથી આશ્ચર્ય થાય છે કે જે મનુષ્ય પુસ્તકે, લેખો અને ઉપદેશે દ્વારા બીજાએને ઉચિત માર્ગ બતાવી શકે છે તે બુદ્ધિમાન મનુષ્ય પોતાની આવશ્યક કાર્યો સાધવામાં ગંભીર ભૂલ કરી બેસે છે. પરંતુ એમાં કાંઈ આશ્ચર્યની વાત નથી. ગંભીર મનનશક્તિ તથા વિચારશક્તિમાં જે માનસિક ગુણોની આવશ્યકતા હોય છે તેથી વિપરીત ગુણોની આવશ્યકતા વ્યવહારજ્ઞાનમાં હોય છે.
ઉપર કહેવામાં આવ્યું છે કે સફલતાઓ પ્રાપ્ત કરવામાં પુસ્તકનાં જ્ઞાન કરતાં વ્યવહારકુશલતાની વિશેષ આવશ્યકતા છે તેનો અર્થ એ નથી કે પુસ્તક અનુપયેગી વસ્તુઓ છે. હકીકત એ છે કે અધિક વાંચન કરનાર મનુષ્ય અધિક મનન, ચિંતન અને વિચાર કરવામાં તથા વૃથા સિદ્ધાંતવાદમાં પોતાને સમય ગુમાવે છે, અને અમુક અમુક કપિત કઠિનતાઓને લઈને કાર્યારંભ પણ નથી કરતા. તેની જીવનયાત્રા સિદ્ધાંતરચનામાં જ સમાપ્ત થઈ જાય છે. એટલા માટે ગ્રંથજન્ય જ્ઞાનની સાથે વ્યવહારિક કુશળતાની પરમ આવશ્યકતા છે. તેઓ એક બીજાના પિષક તે અવશ્ય છે, પરંતુ એકની પ્રાપ્તિથી બીજું અવશ્ય પ્રાપ્ત થશેજ એમ કહી શકાતું નથી. તેથી આપણે માનવ-જીવનની સાર્થકતા તથા સફલતાની પ્રાપ્તિ અર્થે બન્ને ગુણે પ્રાપ્ત કરવા હમેશાં યત્ન શીલ રહેવું જોઈએ.
જ્ઞાનમય જીંદગી સુખી શી રીતે છે?
“વસ્તુને વસ્તુ સ્વરૂપે જાણવી” તેને જૈન શાસ્ત્રકાર મહારાજ સામાન્ય રીતે જ્ઞાન કહે છે, પરંતુ તેને જીંદગીમાં સુખ અથવા દુ:ખ, છg અથવા અનિષ્ટ, જે કાળે જે પ્રાપ્ત થાય તેને મન ઉપર અસર થવા દીધા સિવાય ઉઠાવી લેવું તેમજ આનંદ મા, સમભાવ ધારણ કરે તે વાસ્તવિક ખરૂં જ્ઞાન કહેવાય છે. સુખમય જીંદગીનું પ્રથમ પગથીઉં શ્રદ્ધા છે જેને આસ પુરૂષે સમ્યકત્વ કહે છે. અને કેવળ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયા સિવાયના પુરૂને પ્રથમ તેજ હોય છે પરંતુ તેને અંતિમ હેતુ જ્ઞાન છે. શ્રદ્ધા માર્ગદર્શક છે. જ્ઞાન મુકામ છે. જ્યારે શ્રદ્ધાને ઘણી વિટંબને ઉઠાવવી પડે છે ત્યારે જ્ઞાન તેને ઓળંગી જાય છે. શ્રદ્ધા જ્ઞાનની શોધમાં ગોથાં ખાય છે, ત્યારે જ્ઞાન પ્રકાશમાં હોવાથી જાણે છે, અનુભવે છે. શ્રદ્ધા વગર જ્ઞાન મળતું નથી અને નકામું છે. જેથી જ્ઞાન સંપાદન કરનાર માટે પુરતી શ્રદ્ધા ઉપયોગી છે. જ્ઞાનમય જીંદગી ખરેખર સુખમય છે. જ્ઞાનનો અર્થ શુષ્ક આગમ
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પાનમય જીદગી સુખી શી રીતે છે? પુસ્તક જન્ય એકલું નહીં, પરંતુ વિચારેલું, કેળવેલું, અનુભવેલું, વર્તનમાં ઉતારેલું, છંદગીને સાર્થક કરી શક્યું હોય તે જ જ્ઞાન કહેવાય છે. ખરેખર જ્ઞાન વગર જીંદગીના અસંખ્ય દુઃખો-આધિ વ્યાધિ અને ઉપાધિઓ ટળતી નથી.
પાપી મનુષ્ય પણ શ્રદ્ધા પૂર્વક મેળવેલ જ્ઞાનથી વર્તનમાં ઉતારી પવિત્ર જંદગી ગાળી મોક્ષગામી થઈ શક્યા છે.
ચિંતા, બીક, દિલગીરી, નાઉમેદી, નિરાશા, દુ:ખ, પશ્ચાતાપ વિગેરે જ્ઞાનવાનું મનુષ્યના હૃદયમાં તેને સ્થાન મળતું જ નથી. અને તે અસર પણ તેને કરી શકતી નથી સ્વાથી મનુષ્યના જીવન સાથે તે દે વળગેલા છે. સ્વાર્થમાં સુખ અને સ્વસ્થતા નથી તેમજ તે સ્થળે આવેશે અને તૃષ્ણ વળગેલ હોવાથી ડહાપણ અને શાંતિને ત્યાં અવકાશ જ નથી. ક્ષેમકુશળપણું, ખાત્રી, સુખ, આનંદ, સંતેષ અને શાનિત એ સઘળા દૂષણ વગર જીંદગી ગાળનાર ડાહ્યા મનુષ્યને વગર મહેનતે મળે છે.
જ્ઞાની મનુષ્યને પડતા દુઃખે, થતી નિરાશાઓ તે તેમની જીંદગીને સુધારવા કસોટીએ ચડાવવા અર્થે સરજાયેલા છે જેથી તેના આગમનથી તે વધારે સુખી થાય છે.
જ્ઞાની પોતે સુકૃત્યો કરે છે, અને સારા નરસા પરિણામ બરાબર સમજતો હોવાથી બીજાના અપકૃત્યથી પણ તે દુખ ન ધરતાં તે જાણે છે કે જેવું મનુષ્ય વાવે છે તેવું લણે છે, તેટલું જ નહીં પણ ઉલટું બીજા કોઈ મનુષ્ય તેના અપરાધ કરે અથવા તેના અવગુણ કરે છે તે તેને માટે માફ કરી દયા ખાઈ સામો ઉપકાર કરવામાં જ પોતાને કૃતકૃત્ય માને છે. મહાન પુરૂષે આવાજ હોય છે. ભૂત કાળના દરેક ધર્મના ઈતિહાસમાં તેવા પુરૂના નામ સુવર્ણ અક્ષરે લખાયેલ છે, વર્તમાન કાળમાં ચાલતી દેશની પ્રવૃત્તિમાં મહાપુરૂષ ગાંધીને દાખલો મેજુદ છે. અસહકારની પ્રવૃતિ વખતે બીનકેળવાયેલા મનુષ્યએ કરેલી મારફાડ વખતે તેઓના આત્માને કેટલું દુઃખ થયું હતું, તેઓને માટે ગમે તેવું બેલનાર લખનાર કે જેલમાં મેકલનાર માટે પણ જેને દ્વેષ થયો નથી, અને અશુભ ચિંતવન પણ કર્યું નથી અને અહિંસાને સિદ્ધાંત બનતી રીતે ફેલાવવાના પ્રયત્ન સેવ્યા છે અને પણ તેમનો હેતુ તેજ છે. આનું નામ ખરું જ્ઞાન અને શ્રદ્ધા છે.
તેથીજ જ્ઞાની મનુષ્ય એ રસ્તો છે એમ મહાન પુરૂ કહે છે. તેવો પુરૂષ સંયમી હોવાથી જીંદગીના બધા વ્યવહારમાં નિલેપ રહી સુખમાં પસાર કરે છે. ચડતી પડતી, સુખ દુ:ખને તડકા પછી છાંયે આવે તેમ ગણી બધી તરફ સમદષ્ટિ રાખી કર્મ જનિત ફળ માની શાંતિથી સહન કરી સુખી જીંદગી આનંદમાં ગુજારે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
બી આત્માનંદ પ્રકાશ
જે જ્ઞાની સંયમી મનુષ્યએ સ્વાર્થને તિલાંજલી આપેલ છે તેની દષ્ટિ બદલાઈ દેવી બની જાય છે જેથી સર્વ જગત આનંદરૂ૫ અને જીવન પ્રેમમય બની રહે છે અને સર્વ પ્રાણીને પિતાના કુટુંબ પ્રમાણે માની પરના ભલામાં પોતાનું સર્વસ્વ અર્પણ કરે છે. પિતાની શક્તિને ઉપયોગ પરોપકાર, દયા, ક્ષમા, ધૈર્યતામાં કરે છે, અને તેનામાં એવી દૈવી શક્તિ પેદા થાય છે કે અને તેથી તેનામાં આખી દુનીયાના શિક્ષક માર્ગદર્શક ગુરૂ થઈ રહે છે. મહાત્મા ગાંધીને દાખલો અત્યારે તે જ સ્વરૂપ છે. આવા પુરૂષે થોડું બોલે છે, બેલે છે તે પાળે છે, વર્તનમાં તેજ પ્રમાણે ઉતારે છે જેથી નેતા તરીકે તેની ગણત્રી થાય છે અને જાણે અજાણે પિતાના દાખલાથી–વર્તનથી અન્યને સુધારવા તે સાધનભૂત બને છે.
આવી સ્થિતિએ પહોંચેલા મનુષ્યોને દુ:ખ શબ્દ અસ્તિ ધરાવતા નથી. સદાય સંતેષી, સુખી રહે છે, અને તેમના તેવા જ્ઞાનથી સંયમ, સત્ય, ધૈર્ય, દયા, ક્ષમા, નિર્લોભપણું જગતપ્રેમ, નિષ્કપટપણું, આજવતા, સમદષ્ટિ વિગેરે સદ ગુણે તેને વળગે છે જેથી તે આ દુનીયાને સ્વર્ગ તુલ્ય અનુભવી સુખમય જીદગીગાળે છે અને અન્ય માટે તેવા પ્રયત્ન કરે છે. તેવા પુરૂષેની જીદગી સફળ છે. દરેક મનુષ્ય પોતાની જીંદગી સુખમય અને સફળ કરવા જ્ઞાનવાન બને એવી પરમાત્માની પ્રાર્થના છે.
કાવ્ય.
ધીક ધીક મૂરખ તુજ જીંદગાની, જનમી જીવતર ખાયું; પરમ કૃપાળુ શ્રી વીતરાગને, ભજ્યા વીણું ગયું ટાણું. કુડ કપટના કશ્માં પાસા, ગ્રહણ કરીને તું બેઠે; જુઠ જગતની બાજી ઢાળી, ઉંધા ચીતા દા દેતે. નથી જાણતે મૂર્ખ અરેરે, સમય ત શી કીંમત છે; કાળ ચક્ર તે ફરતું શીરે, આવી પલમાં ઘેરી લે. ફાંફાં મારતાં દેષ તણી નીજ, માફી માગતાં નહિ તે દે. કર્યા કર્મની શીક્ષા કરવા, દયા નહિ ઉરમાં ધારે.
હરગેવન નાગરદાસ માજની.
રાધનપુર,
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ખરે ગૃહસ્થ કેણ?
૧૫
ખરે ગૃહસ્થ કેણુ?
* ગૃહસ્થ શબ્દને મૂલ અર્થ ઘરમાં સ્ત્રી સાથે રહેનાર એ થાય છે. લક્ષણથી તેને અર્થ એવો પણ કરી શકાય છે કે, જે આ જગતમાં પ્રતિષ્ઠા પામી પોતાના કર્તવ્યને યથાર્થ રીતે બજાવતે હોય; તે પણ ગૃહસ્થ કહેવાય છે. આજકાલ એ અર્થને વ્યત્યય થઈ ગયો છે. સામાન્ય રીતે જે સારી સ્થિતિ વાળે શ્રીમંત હોય તે ગૃહસ્થ ગણાય છે. તેમાં પણ તેની બાહ્ય સ્થિતિને વિચાર કરવામાં આવે છે, આંતર સ્થિતિને વિચાર જરાપણ કરવામાં આવતું નથી. ખરી રીતે તે ગૃહસ્થની ઉભય સ્થિતિને વિચાર કરવાનું છે. બાહ્ય અને આંતર ઉભય સ્થિતિ સારી હોય, તેજ ગૃહસ્થ ગણાય છે. પ્રાચીન વિદ્વાને પણ એ ઉભય સ્થિતિનું નિરીક્ષણ કરી ગૃહસ્થ પદની સ્થાપના કરતા હતા. આજકાલ કેવળ બાહ્ય સ્થિતિનું વિલોકન કરવામાં આવે છે. આથી બાહા આડંબરવાળા પુરૂષો ગ્રહસ્થપદના અધિકારી થઈ પડે છે. ગૃહસ્થના લક્ષણને માટે એક વિદ્વાન આ પ્રમાણે લખે છે –
"शुद्धं बाह्यमांतरं च लक्षणं यस्य लक्ष्यते। सद्गृहस्थः स विज्ञेयः सामान्या इतरे जनाः "॥१॥
જેનું બાહા અને આંતર લક્ષણ શુદ્ધ દેખાતું હોય, તે સહસ્થ જાણુ, તે સિવાય બીજાઓ સામાન્ય મનુષ્ય સમજવા.” ૧
ગૃહસ્થના બાહ્ય અને આંતર એવા બે સ્વરૂપ જાણવા જોઈએ. ગૃહસ્થના બાહ્ય સ્વરૂપમાં તેણે સારા સુખકારી ગૃહમાં નિવાસ કરવા જોઈએ. નવરંગિત અને વિલાસ ભરેલું ઘર ભલે ન હોય, પણ તે સર્વ પ્રકારે નિવાસ કરવાને લાયક હવું જોઈએ. પિતાના સ્ત્રીવર્ગ અને સંતતિ સારી રીતે રહી શકે તેવી સગવડતાવાળું ઘર હોવું જોઈએ. જેની અંદર સ્નાન, ભજન, પૂજન અને શયન વિગેરે કરવાના જુદા જુદા ખંડ હોય અને વાંચન અને અભ્યાસના ખંડે એકાંતે હોય તેવું ઘર હોવું જોઈએ. તે સાથે ગૃહસ્થ પિતાની સંતતિને સારો કેળવણી આપવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. વિદ્વાન અને વિનીત સંતાને થાય, એ પ્રયત્ન આચરો જોઈએ.
ઉત્તમ ગૃહસ્થ પિતાના સ્ત્રી વર્ગમાં સ્ત્રી-કેળવણીને પ્રચાર કરવો જોઈએ. * गृहैर्दारैः सह तिष्टतीति गृहस्थः ।
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
કેળવણીથી અલંકૃત થયેલી સ્ત્રી, પુત્રીઓ અને પિાત્રીઓ ગૃહસ્થના ઘરને દીપાવનારી થાય છે. તેવી સ્ત્રીઓ સદા મધુરભાષિણી–વિચારવિભૂષિત થાય છે.
ગૃહસ્થ સદા ઉદ્યોગી હો જોઈએ. સ્વેચ્છાથી અને સ્વતંત્રતાથી ન્યાયમાગે દ્રવ્ય ઉપાર્જન કરવાને ગૃહસ્થ પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. તે સાથે સર્વદા સંતેષને ધારણ કરી વર્તવું જોઈએને સંતુષ્ટ હૃદયવાળા ગૃહસ્થ આ જગતના વ્યવહારમાં નિંદાપાત્ર કાર્યો કરવાને ઉભા થાય છે.
ગૃહસ્થ સદા એકપત્નીવ્રત રાખવું જોઈએ. પિતાની વિવાહિત સ્ત્રીના પવિત્ર પ્રેમ સાથે બંધાઈને રહેવું જોઈએ. એથી શીળધર્મની રક્ષા પણ થઈ શકે છે. એકપત્ની થયેલી પવિત્ર પ્રેમદેવની સ્થાપના ગૃહસ્થને તેના જીવનમાં કલ્યાકારિ થઈ પડે છે.
ગૃહસ્થ પિવર્ગ તરફ પૂર્ણ લક્ષ આપવું જોઈએ. પિતાના ગૃહાવાસને લગતા કયા કયા સંબંધીઓ પિષ્ય છે? અને તેઓનું કેવી રીતે પિષણ કરવાનું છે? તેને સર્વદા સુવિચાર કરે જોઈએ. પાશ્ચવર્ગનું પોષણ ઉભય રીતે એટલે જ્ઞાનદાનથી અને નિર્વાહદાનથી કહેલું છે. જેઓ જ્ઞાનદાનથી પિષણય છે, તેમને ઉત્તમ પ્રકારની કેળવણી આપવી જોઈએ. બાલ્યવયના આરંભથીજ જ્ઞાનદાનનું પેષણ કરવામાં આવે તે યૌવનવયમાં ઉત્તમ પ્રકારનું જ્ઞાનરૂપ પોષણ મેળવી શકે છે, અને સર્વ પ્રકારે ગૃહસ્થ ધર્મની એગ્યતા પ્રાપ્ત કરી શકે છે. જેઓ માત્ર નિર્વાહદાનની અપેક્ષા રાખનારા છે, તેઓને ગ્ય એવું પોષણ આપવાની આવશ્યક્તા છે. તથાપિ એ પિષ્યવર્ગ પણ ઉપદેશદાન મેળવી શકે તેવી યોજના કરવી જોઈએ. - ગૃહસ્થ ન્યાયપાર્જિત વિત્ત તરફ પૂર્ણ લક્ષ આપવાનું છે. પિતાના કુટુંબના નિર્વાહ માટે દ્રવ્ય ઉપાર્જન કરવું જોઈએ, પણ તે ન્યાયમાગે કરવું જોઈએ. અગણિત દ્રવ્યને લાભ થતો હોય તે પણ ગૃહસ્થ પિતાના ન્યાયમાગથી ભ્રષ્ટ થવું નહીં. નીતિપૂર્વક દ્રપાન કરનાર ગૃહસ્થ દ્રવ્યની પ્રાપ્તિમાં અને પ્રતિષ્ઠામાં આગળ વધે છે. એવા હજારો દષ્ટાંતે જેન ચરિતાનુગમાં આપેલા છે.
ઉપર પ્રમાણે જણાવેલા ગૃહસ્થનું બાહ્ય સ્વરૂપ કહેલું છે. હવે ગૃહસ્થનું આંતર સ્વરૂપ કહેવામાં આવે છે.
ઉત્તમ ગૃહસ્થ પ્રથમ મનની શુદ્ધિ ધારણ કરવી. પિતે કાંઈ પણ પ્રવૃત્તિ કરે, તેમાં પ્રથમ લાભાલાભને વિચાર કરે. તે સાથે પોતાના કર્તવ્યને પણ
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ખરે ગૃહસ્થ કેણ,
૧૭ પૂર્ણ વિચાર કરવો. ગૃહસ્થ કે માગે પ્રવર્તવું જોઈએ? તે માગની ઉત્કૃષ્ટતા હદયમાં વિચારવી. પિતાની યેગ્યતા તેના સંબંધમાં કેટલી છે? તેને પણ વિચાર કરો. પિતાને માટે (ગૃહસ્થને માટે ) સર્વજ્ઞ પ્રભુએ જે કાંઈ કથન કર્યું હોય, તેમાં પારાવાર રહસ્ય સમાયેલું છે, એમ ચિંતવવું. તેની અંદર ઉત્સર્ગ–અપવાદ વિગેરે પણ ગુરૂમુખે સમજી તેને વિચાર કરો. આ પ્રમાણે વિચાર કરવાથી તેના પર બહુમાન આવે છે, પોતાની કર્તવ્યતા ભાસે છે, શુભ ઈચ્છાની અભિવૃદ્ધિ થાય છે અને પોતામાં ગૃહસ્થધર્મની યોગ્યતા પ્રગટ થાય છે. સર્વદા ગૃહસ્થ-વ્યવહારનું યથાર્થ અવલોકન કરવું, તેના કર્તવ્ય વિગેરેને મનમાં વિચાર કરીને એવી ધારણું ધારી રાખવી કે જ્યારે ગૃહસ્થાવાસમાં કઈ કર્મયોગે કાંઈ અંતરાય આવી પડે, ત્યારે પિતામાં તે ગૃહસ્થાવાસ પ્રતિપાલન કરવાની શક્તિ પ્રાપ્ત થાય.
વળી ઉત્તમ ગૃહસ્થ અન્વયથી વિચાર કર્યા બાદ વ્યતિરેકથી વિચારવું કે, જે ગૃહસ્થ પોતાના ગૃહસ્થાવાસના વ્યવહારને જેતે નથી, તેના સ્વરૂપનું હૃદયમાં ચિંતવન કરતો નથી–તેના સ્વરૂપાદિકનું હૃદયમાં સ્થાપન કરતો નથી, અને એક નિર્ણયવાળી ધારણું ધારતો નથી તે કોઈપણ કાળે ગૃહસ્થપણાના માર્ગને પ્રાપ્ત કરી શકતો નથી, તેની ગ્યતા મેળવી શકતું નથી, તે તે આ સંસારમાં રહી અપાર કર્મ બાંધ્યા કરે છે. ગૃહસ્થાવાસની યોગ્યતા પ્રાપ્ત કરવાને અંગે ગૃહસ્થ તેના આંતર સ્વરૂપને દીર્ઘ વિચાર કરવો જોઈએ, ગૃહસ્થ જે કે તદ્દન સાધુની જેમ વિરતિ ધર્મને ધારક હોઈ શક્તો નથી, તો પણ તેણે યથાશક્તિ વિરતિ ધર્મની ભાવના ભાવવી જોઈએ. જેમાં કેઈપણ પ્રકારને વિક્ષેપ રહેલે હાયકલેશ ઉભું થાય તેમ હોય, અને જેમાં પિતાને કે બીજાને આર્તધ્યાન થવાનું કારણ બને તેમ હોય, પોતાના આત્માને પણ શાંતિ મળે તેવું ન હોય–એ માર્ગ વિકી ગૃહસ્થ જે ગૃહસ્થ ધર્મની ગ્યતા મેળવવી હોય તો વજ–ત્યજી દેવા. ઉત્તમ ગૃહસ્થ હંમેશાં પોતાના કર્તવ્યના સાધ્યબિંદુ તરફ લક્ષ આપવું જોઈએ. જે ગૃહસ્થ સાધ્યબિંદુ સમજી શક્તિ ન હોય, તે તે જુદી વાત છે; પરંતુ જ્યારે પરિણામ સુંદર આવતું દેખાય નહીં, ત્યારે કાં તે સાધ્ય ધારવામાં ભૂલ થઈ હોય અથવા પાછળથી સાધ્ય ફરી ગયું હોય, એમ વિચારદષ્ટિએ દેખાઈ આવે છે. આ બાબતમાં ગૃહસ્થ વિચારવું કે, તેનું કર્તવ્ય તો તેણે કઈ પણ વિક્ષેપમાર્ગમાં ન પડવું, એજ ઉત્તમ છે. ગૃહસ્થ પિતાના ગૃહસ્થ ધર્મની યેગ્યતા મેળવવી હોય તે તેણે પોતાના કર્તવ્યને અંતરાય કરનારા માર્ગને ત્યજી દે. પ્રથમ તે તેણે વિક્ષેપને સર્વથા ત્યાગ કરવો. પિતે વિક્ષેપ કરવો નહીં, કેઈને વિક્ષેપ કરાવે નહીં, કેઈને વિક્ષેપ ઉત્પન્ન થાય તેવા સાધને જોડી દેવા નહીં અને કોઈને અંદર અંદર વિક્ષેપ થતો જોઈને રાજી થવું નહીં. જ્યાં
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. જ્યાં વિક્ષેપ થતું હોય કે થયેલું હોય ત્યાં ત્યાંથી તેને દૂર કરાવવા માટે બનતો પ્રયત્ન કરો. તેમાં પોતાની સત્તાને, પોતાની બુદ્ધિ અને પિતાના વીર્યને ઉપયોગ કરવો, એમ કરવાથી તેને ગૃહસ્થધમની ગ્યતા પ્રાપ્ત થાય છે. આ પ્રકારે ગૃહસ્થના બાહ્ય અને આંતર સ્વરૂપને ઓળખનારો અને તે પ્રમાણે વર્તવા તત્પર રહેનારે ગૃહસ્થ જ ખરો ગૃહસ્થ કહેવાય છે.
ખરે ગૃહસ્થ મગ, વચન અને કામગ એ ત્રણે યેગને શુદ્ધ રીતે પ્રવર્તાવે છે. તે પોતાના મનને વિષમ કષાયના મલિન વિચારમાં પ્રવસ્તવતો નથી, નઠારા સંકલ્પ-વિકલ્પ કરતો નથી, ઇંદ્રિયના વિષયોની તીવ્ર વાંછના રાખતા નથી, કોઈનું અહિત ચિંતવ નથી, કોઈને સુખી કે ગુણી દેખી ઈર્ષ્યા કરતો નથી, પણ હદયમાં રાજી થાય છે, અને તેની પ્રશંસા કરે છે, દુઃખી જીવને જોઈ હૃદયમાં ખેદ ધરે છે, તેના દુ:ખ-દર્દ ટાળવાના બની શકતા ઉપાય યોજે છે, પાપી જીવને પાપમાંથી નિવારે છે, જે તે નિવારણ અશકય જણાય તે ખેદ ન કરતાં તે તરફ ઉપેક્ષા રાખે છે. દરેક જીવનું હિત ચિંતવે છે. પાપસ્થાનકના વિચારો ત્યજી દઈ તેનાથી વિરૂદ્ધ ઉત્તમ વિચારો કરે છે, જીવનું એકત્વ અને પૃદંગળનો અશુચિ સ્વભાવ ચિંતવે છે, હૃદયમાં સંસારના સ્વરૂપનો વિચાર લાવ્યા કરે છે, જે વિચારે આત્માને મલિન કરનારા-હાનિ પહોંચાડનારા હોય, તેનાથી મનને દૂર રાખે છે. તે અનેક પાપારંભ કરી તૃષ્ણાને વધારવા ઈચ્છતો નથી, સુખની અભિલાષા અને દુ:ખ પર દ્વેષ ધરવામાં તે તીવ્રતા રાખતું નથી. તે કેઈનું અહિત ચિંતવતું નથી, કોઈને કલંક આપવાના વિચારો કરતા નથી, માન હાનિને પશ્ચાતાપ, માયા ભાવ તરફ પ્રેમ, અને આસક્તિ એ બધાથી તે સર્વથા. દૂર રહે છે. આ શ્રાવકજ ખરો ગૃહસ્થ શ્રાવક કહેવાય છે.
હવે વ્યતિરેકથી વિચાર કરતાં માલમ પડશે કે, જે ગૃહસ્થ સંઘના સંપને તેડના હોય, પરસ્પર દ્વેષ, ઈર્ષ્યા અને કુસંપ કરાવનારો હોય, વિક્ષેપ કરાવી રાજી થતે હેય, કેઈને ગેરવાજબી રીતે પક્ષપાતપણે કે વગર વિચારે બહિષ્કાર કરવામાં આનંદ માનતો હોય, પિતાના જ્ઞાતિ, દેશ, સમાજના દુઃખ દુર કરવા તરફ દુર્લક્ષ્ય કરતે હોય, પવિત્ર ચારિત્રધારી મુનિઓને અવળે માર્ગે દોરતે હોય, તેને હથીયાર બનાવી પિતાની સત્તા જમાવતે હોય, માત્ર માન અને કીત્તિની ઈચ્છાથી સંઘ કે જ્ઞાતિને કાર્યવાહક બનતે હોય, પક્ષપાત કરવામાં ત
ત્પર રહેતા હોય, વ્યવહારની તમામ કળાને દુરૂપયેગ કરતો હોય, લોભને વશ થઈ લક્ષમીને દાસ બની રહ્યો હોય, આડંબર તથા કીતિને વધારે પસંદ કરતા હોય, પિતાની કેમની ઉન્નતિના વિચારોને પિતાના સ્વાર્થ ખાતર તેડનારો હોય, પતાની નઠારી ધારણું પાર ઉતારવાને યુક્તિબાજ બનતે હૈાય અને દેશકાળાનુસાર
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ખર ગૃહસ્થ કેણુ? આજુબાજુના સંગ તરફ દષ્ટિ ન કરતાં અનુચિત દુરાગ્રહ ધરી રાખતા હોય તે ખરે ગૃહસ્થ કહેવાતું નથી.
જ્ઞાન અને વ્યવહારના માર્ગમાં વિહાર કરી અનુભવી બનેલા વિદ્વાનોએ બરા ગૃહસ્થના બે ભેદ પાડેલા છે. ગર્ભશ્રીમાનું અને તાત્કાલિક શ્રીમાનું. ગર્ભશ્રીમાન પિતાના વડીલોની પરંપરાથી જ ખરો ગૃહસ્થ બનેલો હોય છે. અને તાત્કાલિક શ્રીમાન્ શ્રીમંતાઈને અકસમાતું પ્રાપ્ત કરી ગૃહસ્થ બનેલું હોય છે. ગર્ભશ્રીમાન વ્યવહારના ગમે તેવા સંયોગોમાં પણ પોતાની એક જ વૃત્તિ રાખી શકે છે. અને તાત્કાલિક શ્રીમાન જે જુદા પ્રકારના સંયોગમાં આવી પડે છે તે બદલાઈ જાય છે. છતાં કેટલાક તાત્કાલિક શ્રીમાન ગર્ભશ્રીમાનના જેવી દઢતા બતાવી પણ શકે છે. તે ઉભય ગૃહસ્થોએ પણ સત્સંગનું સદા સેવન કરવાની જરૂર છે. કુસંગને દોષ તે ઉભયને પણ હાનિકારક થઈ પડે છે.
તે ઉભયમાંથી જેણે ખરા ગૃહસ્થ તરીકે રહેવું હોય તેણે ધર્મ અને વ્યવહાર ના કેટલાએક સિદ્ધાંત ગ્રહણ કરવા જોઈએ. સમયને ઓળખી કાર્ય કરવાં જોઈએ. જે માર્ગ ધર્મ અને પિતાની કમની વૃદ્ધિ અને વિકાસના સુચિહ્ન દર્શાવતું હોય તેમજ દેશકાળને પ્રવાહ જે માગે વહન થતું હોય તે માર્ગે જ તેણે પ્રયાણ કરવું જોઈએ. ખરા ગૃહસ્થે પોતાને યશસ્વી પ્રયત્ન એકજ દિશામાં દર્શાવ જોઈએ. તેણે પોતાનું આર્થિક અને બુદ્ધિનું સામર્થ્ય ઉત્સાહથી જવું જોઈએ. જન સ્વભાવ, જન ભાવના અથવા તેનાથી ઉદ્દભૂત એવા વ્યવહારનું વિલોકન તેણે કરવું જોઈએ; અનુભવી વિદ્વાને કહે છે કે, જન સ્વભાવ અથવા જન ભાવનાથી આવિભૂત થયેલા કાર્યોને અથવા વ્યવહારનો અભ્યાસ દરેક ગૃહસ્થને ખરો ગૃહસ્થ બનાવે છે. જેટલો તે વિકટ છે તેટલો જ તે આનંદ આપનાર છે અને પરંપરાએ તે ધર્મ અને કર્તવ્યનું સાધન બને છે. જે ગૃહસ્થ મનુષ્ય જીવનની વિવિધ ભાવના અને તેનાથી ઉદભૂત એવો જે વ્યવહાર છે તેને સંપૂર્ણ જ્ઞાતા થાય છે તે ખરો ગૃહસ્થ કહેવાય છે. તે ખરે ગૃહસ્થ ધર્મ અને વ્યવહારના શુદ્ધ માર્ગમાં દીપી નીકળે છે અને ધર્મ, અર્થ તથા કામનો ભોક્તા બની પરમ શ્રેયને સાધક બને છે. ખરે ગૃહસ્થ ધાર્મિક વિષયની સંસ્થાઓને મદદગાર થાય છે. અભ્યાસીઓને પૂર્ણ સહાય આપે છે અને સ્વધર્મનું યથાર્થ પ્રતિપાલન કરે છે અને પોતાની કેમ–સમાજ, ધર્મ અને દેશને ઉપયોગી બને છે. ખરે ગૃહસ્થ મેહલુખ્ય બનતું નથી. તે પોતાની પ્રતિષ્ઠા અને લજજા ઉપર ધ્યાન આપે છે. તેના વિચાર પણ ધર્મ કે નીતિ વિરૂદ્ધ હોતા નથી. તેના અંત:કરણમાં સધ કરે છે. તેનું મન સ્થિર રહે છે, તે સ્વપનમાં તથા જાગૃત અવસ્થામાં ઉપગ પૂર્વક રહે છે. તે દુષ્ટ વિકારના ફંદમાં ફસાતું નથી અને અનીતિના કામ કરવાને તત્પર
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાર.
થતું નથી. ખરે ગૃહસ્થ પ્રપંચ કરતું નથી, અને પિતાના શરીરને મોટા ખમમાં નાંખતે નથી. જ્યાં વિશ્વાસ રાખવા જેવું નથી ત્યાં વિશ્વાસ રાખતા નથી, મેહફંદમાં ફસાતે નથી, કપટ ભેદમાં લેવાતું નથી અને પક્ષપાત કરતો નથી, આ ગૃહસ્થજ ખરો ગૃહસ્થ કહેવાય છે. એવા ગૃહસ્થો જે કામમાં ઉત્પન્ન થાય છે, તે કામ ઉન્નતિના શિખર ઉપર પહોંચે છે અને તે કોમની પ્રજા જ્ઞાનવાટિકામાં વિહાર કરવાને ભાગ્યશાળી બને છે. અમે શ્રીવીર પ્રભુના શાસન દેવતાને પ્રાર્થના કરીએ છીએ કે-“એવા અનેક ગૃહસ્થ જૈન પ્રજામાં પ્રગટ થાય, એવી પ્રેરણા કરે.”
गुजरांवाला (पंजाब) मा स्वर्गशसी १००८ श्रीमद्विजया. नंदसूरि (आत्मारामजी) महाराजनी जयंती समये
गुरुबक्षराय क्षत्रीले गायेली कविता.
धन्य है परमातमा जो यह खुशी दिखला रहे, धन्य है धर्मातमा जो उपकारमें मन ला रहे. आज क्या उत्सव है यहां सब विछडे भाइ मिल रहे, यह जलसा मानो बाग है सब फूल चेहरे खिल रहे.
आनंदसे भरपूर हो यह बाल पक्षी गा रहे, यह फूल है सब पपडियां विद्या सुगंध फैला रहे. इन जर्द चेहरोंपर कहो आनंद कहांसे आ रहा, आनंद जीसके नाममें व्होही आनंद भीजवा रहा. शाबाश जैनी भाइओ तुम खूब आगे बढ रहे, उस मुक्ति रुपी धामकी हो मंजले तै कर रहे. धर्मकी विद्याका जगमें खूब कर प्रचार दो, कल नाम समजो कालका आज धर्मसे कर प्यारलो. श्री माननीय पवित्र जीनका नाम आत्मानंद है, दुखका कहां परवेश हो जब नाम ही सानंद है. उस पुण्य कीर्ति महातमाके नामपर यह धाम है, जीसके तले कइ प्राणिोंको मिल रहा आराम है.
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીમદ્વિજયાનંદસૂરિ મહારાજની જયંતી સમયે ગાયેલી કવિતા. ૨૧
धाम ही केवल नहीं विद्याकी गंगा वह रही, दुःख पापकी मैलोंको धोलो मुफत मुंहसे कह रही. जीस अहिंसा पर दिया गांधीने तन मन वार है, उसका यहांपर पहलेही हो रहा खूब प्रचार है. १० धन्य स्वामीजीको विद्याबाग जो लगवा गये, कइ लडके विद्या मुफत पढ दुख दूर कर सुख पागये. ११ अब भी लडके सैंकडो तालीम कौमी पा रहे, लडके न समजो बुलबुलें हैं स्वामीके गुण गा रहे. १२ वह नहीं मरा जीता सदा उपकार जगमें कर गया, उपकार करनेके विना जीता ही भी मर गया. १३ दुनियाकी न पायेदारीको यह बात है जतला रही, वह प्यारी नानकचंदकी सूरत नजर नहीं आ रही. १४ दो साल गुजरे हैं वही बैठे हमारे पास थे, यह था न था यह तिथि थी यह ज्येष्ठ होके मास थे. क्या खबर है अगले वर्ष यहां कौन कौन न होयेगा. जो धर्म न कर जायगा पछतायगा और रोयेगा. १६ हो जीसमें पत्र और पुस्तकें इक लायब्रेरी चाहिये, प्रारंभ करदो आजही करनी न देरी चाहिये. जैनके सिद्धांतका प्रचार देखेंगे जबी,
आनंद तो आगेही है आशीर्वाद देंगे तबी. १८ पुस्तकालयभी यहां आनंद भवनके पास हो, धर्मप्रेमीकी यहांपर तबी दूरे व्यास हो. गलतियांकी क्षमा चाहता हुआ यह गुरुबक्षदास, विनती यह स्वीकार होगी आपसे करता है आस. २०
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ પર્યુષણ જેવા પવિત્ર પર્વના પ્રભાવ નહીં સમજતાં મુગ્ધ ભાઈ
બહેનને બે બોલ.
પર્યુષણ પ્રસંગે આપણું પવિત્ર ક્તવ્યનું યથાર્થ ભાન કરાવવા માટે વર્ષો થયાં જૂદી જૂદી દિશાથી વ્યાખ્યાનો અને લેખ દ્વારા પોકાર કરવામાં આવે છે તેને નિષ્ફળ નહીં કરતાં સાર્થક કરવા માટે દીલમાં લાગણી રાખી કલ્યાણના અથી સજીન ભાઈ બહેનોએ હવે જાતે જાગૃત થઈ, સાચા માર્ગને સત્વર આદર કરવા સ્વજન મિત્રાદિકને જાગૃત કરવા જોઈએ. ( ૧ નિસ્પૃહી પુરૂનાં એકાન્ત હિતવચનો હૈયે ધરી રૂચિસહિત તેને આદર કરે એ આપણું હિત-કર્તવ્ય સમજાતું જ હોય તે સર્વજ્ઞ વીતરાગ ભગવાને ભવ્ય જનના આત્મકલ્યાણ નિમિત્તે જે જે વખતે જરૂરની કરણી તેના પવિત્ર હેતુની સમજ સાથે જણાવી છે, તે યથાર્થ સમજી લેવાને ખપ કરી તે તે વખતે ઉલટથી આદરવા વિલંબ કરે કેમ ઘટે ? નજ ઘટે. છતાં ઘણી વખત કઈક મુગ્ધ ભાઈબહેને તે ભણું અનાદર કે મંદ આદર કરતા જણાતા નથી શું ? તેઓનું ભાન ઠેકાણે આવે અને તેઓ પણ સ્વકર્તવ્ય સન્મુખ થવા પામે એવી સ૬ ઈચ્છાથી પ્રેરિત વચને સફળ થવાં જોઈએ.
૨ કપસૂત્ર જેવાં પરમ પવિત્ર સૂત્ર-સિદ્ધાન્તમાં આપણાથી થતી અને થચેલી નાની મોટી ભૂલે જેમ બને તેમ જલ્દી સુધારી લેવા અને આપણી જાતને શુદ્ધ-નિર્દોષ કરી લેવા સર્વજ્ઞ ભગવાને કેવી સુંદર યોજના કરેલી છે? જેમ ઉજળા વસ્ત્ર ઉપર પડેલો ડાઘ વતનથી દૂર કરી શકાય છે તેમ પ્રમાદ વશ આત્માએ (જાણતાં અજાણતાં) કરેલી ભૂલ પણ પ્રયત્ન જેગથી જદી સુધારી શકાય છે. વસ્ત્રની મલીનતા જેમ જળ, ક્ષાર અને અગ્નિના પ્રયોગથી સહેજે ટાળી શકાય છે તેમ સ્વછંદતાથી અવળા માર્ગે ચાલી, મનસા વચસા કર્મણ (મન વચન કાયા વતી) થવા પામેલી આત્માની ખરાબી, પશ્ચાતાપ સહિત જ્ઞાની ગુરૂને નમ્રપણે અને સરલ ભાવે નિવેદન કરીને તેમણે કૃપા કરીને ફરમાવેલા ચગ્ય પ્રાયશ્ચિત્ત રૂપ ખરા જળ, ક્ષાર ને અગ્નિના સાચા પ્રગથી હેજે દૂર કરી શકાય છે એટલે આત્મા શુદ્ધ નિર્મળ થઈ શકે છે.
૩ અજ્ઞાન, મિથ્યાત્વ, કષાય, ચપળતાભર્યા મન વચન કાયાના પેગ અને અવિરતિ (મેકળી વેચછા વૃત્તિ) વડે સમયે સમયે જીવ કેટલો બધે કમ– બંધ કરે છે? અનાદિ અનંત કાળથી મુગ્ધ જીવો અવળી સમજથી, વિપરીત શ્રદ્ધાથી, ક્રોધ, માન, માયા અને લોભ અથવા રાગદ્વેષ રૂપ કષાયની પરવશતાથી, છંખલતાભર્યાવિચાર, ઉચ્ચાર અને આચારના સેવનથી તથા કલ્યાણકારી વ્રત
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
પર્યુષણ પ્રસગે શાસન પ્રેમી પ્રત્યે નિવેદન.
૩
નિયમાનુ પાલન કરવા તરફ તદ્નન એપરવાઇ દાખવવાથી દુષ્ટ કર્યું -મળના કેટલે અધે! સંચય કરતા રહી દુ:ખી થાય છે.
૪ જન્મમરણનાં અનંતા દુ:ખનાં કારણ રૂપે ઉક્ત ક–મળથી મુક્ત થવા ઇચ્છાજ હાય તેા પવિત્ર રત્નત્રયીના ધારક ભવભીરૂ ગીતા ગુરૂનું શરણ લઇ એકનિષ્ઠ થઇ, અંતરના સકળ ક-મળ સાફ કરવા, સઘળાં પાપકૃત્યે પૂરા પશ્ચાત્તાપ સાથે તેમને જણાવી તેઓ જે ચેાગ્ય પ્રાયશ્ચિત્ત બતાવે તે આયે જ છૂટકા કરાડા મણના દાના ગજ અગ્નિના સંચાગ થતાંજ ઉડી જાય છે તેમ સદ્ગુરૂની હિત શિક્ષાને પૂર્ણ શ્રદ્ધાથી અનુસરનારા વિરલ સદ્ભાગી જના પણુ સકળ ક મળનો ક્ષય કરી શુદ્ધ નિર્મળ થઈ શકે છે.
(
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ દશ દૃષ્ટાન્ત દુર્લભ મનુષ્યજન્માર્દિક સઘળી પુન્ય સામગ્રી પામીને વીર પ્રભુ જેવાનાં પવિત્ર ચરિત્ર સાંભળી, હેડે સાન આવી હાય તા હવે સાવધાન થઈ ખંતથી પૂર્વક મળના અંત લાવવા અને નવા કમળ થતા અટકાવવા. ની વાતાથી કશું નહી વળે. માઇનુ જ ખરૂ કામ છે. ઇતિશમૂ.
લે॰ મુ, મહારાજ શ્રી કપૂરવિજયજી મહારાજ, --
પર્વાધિરાજ પર્યુષણ પ્રસંગે શાસનપ્રેમી સર્જના પ્રત્યે સાદર નિવેદન ’
( લેખક સદ્ગુણાનુરાગી કપૂરવિજયજી ) ૧ આખા વર્ષ દરમ્યાન અનેક પ્રસંગે વિવિધ લેખામાં મારી જેવા અલ્પજ્ઞ-છદ્મસ્થને થઈ હાય તે તે પુત્રાપરાધવત્ દરગુજર કરી, ઉક્ત લેખાદિકમાં જે કંઇ સાર-તત્ત્વ જણાય તેજ સહુ આદરશે.
માસિકે વિ૰ દ્વારા લખાયેલા સુલભ એવી જે જે સ્ખલનાએ રાજહંસની પેઠે સારગ્રાહી બની,
૨ આજકાલ આપણા જિનમંદિરાદિકમાં મહેાળે ભાગે વપરાતા કેશરમાં જે કઇ અસાર અને અસ્પ` મલીન પદાર્થનુ મિશ્રણ થતુ ઇંગ્રેજી તથા ગુજરાતી વિશ્વાસ લાયક લેખા વાંચવાથી મને સમજાયુ તેજ અ ંતરની લાગણીથી પ્રેરાઈ આપ સજ્જના સમીપે જાહેર કર્યું. આવા મલીન તત્ત્વના મિશ્રણવાળા કેશરની પ્રભુ ભક્તિ પ્રસંગે વપરાશ ચાલુ રાખવાથી ભક્તિ વિષે આપણે આશાતના જ કરી, લાભને બદલે તાટા ન ખાંધીએ એ શુદ્ધ સ્માશયને લક્ષી, ઉક્ત લેખા ઉપર મધ્યસ્થપણું વિચાર કરી, હિતમાર્ગ આદરવા અને અહુિતમા
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૨૪
શ્રી આત્માન; પ્રકાશ.
પરિહરવા મારી પ્રેરણા હતી અને છે. શુદ્ધ લેખાતા કેશરમાં પણ સ્વા અધ વ્યાપારીઓ દ્વારા ભારે ગાટાળા ચાલ્યા કરે છે. તેવી છાપના ખાલી ડબ્બા ભારે માકરી કિમતે ખરીદી, નમણું –નમાણુ અશુદ્ધ કેશર તેમાં ભરી, એવા ૨કમ બંધ ડબાએ મુખ્ય જૈનામાં ખપાવી, ધેાળે દહાડે છળ પ્રપંચી તેમને લૂટવામાં આવે છે. એ દેખીને કે સાંભળીને કૈાનું કાળજું મળતું નહી હાય ? અમણાં ત્રમણાં કે ચાર ગણુાં નાણુાં ખર્ચવા છતાં કેશર બહુધા અશુદ્ધ જ મળે તે પ્રભુના અંગે ચઢાવવા જેટલા આગ્રહ મુગ્ધ જને કરે છે તેટલે જ માગ્રહભો પરિશ્રમ, શુદ્ધ ફેશર મેળવી વાપરવા આપવા કંઈક પ્રસંગે કરેલી હિતસૂચના મુજબ, કોઈપણ વિશ્વાસ લાયક સહૃદય સજ્જને તરફથી થયેા હાત તેા નકામે કાલાહલ અને કખ ધ કેમ થવા પામત ?
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩ એવા શુદ્ધ ખાત્રીવાળા કેશર પ્રત્યે અમારે અભાવ ન હતા અને અદ્યાપિ નથી. પણ શુદ્ધતા માટે દરકારજ કાઈક વિરલાને હશે. મ વગરના નકામા કાલાહલ મચાવવાથી, કેશરની વપરાશ ઓછી થયા છતાં તેના ભાવ બમણા ઉપરાંત થવા પામ્યા તેમાં દોષ કાના ?
૪ આગમામાં અનેક સ્થળે પ્રભુપૂજાર્દિક પ્રસ ંગે સરસ ચંદનનુ જ વિલેપન કર્યાનું સ્પષ્ટતયા જણાવ્યુ છે. કેશરના તેમાં ક્યાંય ઉલ્લેખ કરેલા જોયાજાણ્યા હાય તા તે પૂર્વે કરેલી વિન ંતિ બહુશ્રુતાએ જાહેર કરવી જોઇએ.
૫ આવી અનેક શાસનહિતકારી ખાખતામાં નકામા હઠં–કદાગ્રહ ખેચ્યા વગર સીધી ને સરલ રીતે આગમાનુસારે ભવીર્ ગીતાર્થાએ ઘટતા ખુલાસા કરવા જોઇએ. સામાને પ્રતિપક્ષો પૂછી મૂળ મુદ્દાને ગુંગળાવી નાંખવા, કાલ કોઇ કોઇ તરફથી નિગ અને વિપરીત પ્રયત્ન કરાય છેતે તે ઉચિત નથીજ,
આજ
૬ એક તરફ્ સમયેાચિત ઉપદેશ અને શુદ્ધ સરલ વનની ગંભીર ખામીથી સ્વસમાજની સ્થિતિ યાજનક થતી જાય છે, તેમાં કર્ધક ઉગતા પોંડિતમન્ય લેખકા અને ઉપદેશકે અસંગત આક્ષેપક અને વિરાધી વચના મર્યાદા વગર વાપરી વધારા કરતા રહે છે. શાસનની વધારે હેલના થાય એવા ધૃષ્ટતાભર્યા દેખાવ કરતાં તેા જરૂર વિરમવુ જોઇએ.
છ મારા સઘળા અપરાધા દરગુજર કરી શાસનની રક્ષાને પુષ્ટિ વાસ્તવિક રીતે થાય એવુ શુદ્ધ અને સરલ વન આદરી શાસન શોભા વધારવા ફરી પ્રાર્થના પ્રેમી સજ્જના પ્રત્યે કરૂ છું.
૮ આપણી સમાજના મોટા ભાગ સમયેાચિત ખરી કેળવણીથી એનશીખ રહી, અજ્ઞાન દશામાં સબડે છે તે કારી દુઃખ દૂર કરવા સદ્ભાગી સજનાએ
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આપણા પિતાને માટે.”
૨૫ મથવું જોઈએ. ઉછરતી પ્રજાને વ્યવહારિક, નૈતિક અને ધાર્મિક સંગીન કેળવણી મળે એવી ગ્ય વ્યવસ્થા કરવા તનતોડ પ્રયત્ન કરે જઈએ.
૯ નકામા ઉડાઉ ખર્ચો કમી કરી, બચાવેલા નાણાંથી સવિચાર ગર્ભિત ભાવનાથી, મિષ્ટ વચન ભરી હિત શિક્ષાથી અને આત્મનિગ્રહ કરીને સંતોષ વૃત્તિ ધારી, સ્વજીવન નિર્વાહ સાદાઈથી આદરી, અનુકરણશીલ અન્ય ભાઈ બહેનોને સુંદર દાખલો બેસાડી, અરે માગે દેરવાની જરૂર જેમને અંતરમાં જણાઈ હોય તે સભાગી ભાઈ બહેનોએ બને એટલે સ્વાર્થ ત્યાગ કરી સમાજની અને શાસનની નિ:સ્વાર્થ સેવા કરવા તત્પર થવું જોઈએ.
૧૦ “ ટીપે ટીપે સરોવર ભરાય અને કાંકરે કાંકરે પાળ બંધાય એ લક્ષમાં રાખી એક દમડી પણ પેટે માગે ખર્ચવી નહીં, બીજાને તેવી નબળી સલાહ આપવી નહીં, તેમજ નબળાં કામની પ્રશંસા કરી પાપભાગી બની, પ્રજાને અને આપણી જાતને પાયમાલ કરી, આ દુર્લભ માનવભવ હારી નહીં જતાં, તેની સાર્થકતા કરી લેવા અવશ્ય ઉજમાળ થવું જોઈએ.
ઈતિશમ.
આપણું પોતાને માટે
વ્યકિત અને કુટુંબ સમાજનું અંગ છે. સમાજ એ ધમને ટકાવનાર છે. આદર્શમય ધર્મ જગતને હિતકર છે. ધર્મનું સત્વ પ્રેમ છે. પ્રેમની નિશાની અહિંસા છે. મનુષ્ય જીવનને ઉચ્ચ માર્ગે ચઢાવનાર પ્રેમ છે. પ્રેમમાંજ પરમાર્થ છે. પ્રેમમાંજ દયા ઉદ્ભવે છે. જૈન ધર્મ દયા–અહીંસા પ્રેમને શુદ્ધ કરે છે. એ ઝરે દરેક મનુષ્યના હૃદયમાં હંમેશાં સતત વહ્યા કરે છે. તે મનુષ્ય જ ખરે શુદ્ધ જેન છે. જૈન ધર્મ સર્વમાન્ય સનાતન ધર્મ છે. છતાં પણ આશ્ચર્ય છે કે એક વખત ઉન્નતિના શિખર ઉપર ચઢેલા જેનો અત્યારે અધોગતિ તરફ ગબડ્યા જાય છે. તેના કારણેની તપાસ કરવાની જરૂર જણાય છે. આપ તે વાંચશે વચારશે. યોગ્ય લાગે કાર્યમાં મુકશે, તેમાં ફેરફાર સૂચવશો.
જેના કામમાંના નાના જથ્થાઓ જેવા કે વીસા–દશા–એસવાળ-શ્રીમાળીપિરવાડ અને બીજા જે હોય તે એકજ વેતામ્બર મૂર્તિપૂજક જૈન તરીકે વિશાળ જથ્થામાં જોડાવું.
જૈન કેમમાં એકપણ સ્ત્રી ચા પુરૂષ અભણ રહે ન જોઈએ. બાળકો માટે મુખ્ય શહેરોમાં ગુરૂકુળ રાખવા.
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૨૬
શ્રી આત્માનઢ પ્રકાશ.
કામની વીધવા માટે તેમના પવિત્ર જીવનની ખાસ કાળજી રાખવી. તેમને માટે ઉદ્યાગગૃહ સ્થાપવાં. ( હોમ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ )
શ્વેતામ્બર મૂર્તિ પૂજક જૈના સાથે કાંઇપણ ભેદ સિવાય લગ્ન વ્યવહાર
રાખવા.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કન્યાઓની લગ્નની ઉમર આર વરસ અદરની હાવી ન જોઈએ. તેઓને લગ્ન પછીની જીંદગીનુ શીક્ષણ, શિયળની મહત્વતા, પતિ તરફની ફરજ અને ગૃહકાર્ય ચગ્ય કેળવણી આપવી. અને તેને માટે દરેક કુટુંબમાં એવા પુસ્તકા તૈયાર કરાવી મત આપવા. શુદ્ધ શિક્ષણુ મળ્યા પછીજ કન્યાના લગ્ન કરવાં ક્રમ સજાગે વૈધવ્ય પ્રાપ્ત થાય તે વૈધવ્યધર્મ અને પવિત્રતાના નિયમા સ’બધી. જ્ઞાન પુસ્તકામાંથી આપવુ.
પુરૂષાએ પણ વીસ વરસ અંદર અને ચાળીસ વરસ પછી લગ્ન ન કરવું. કન્યા વિક્રયના તદ્દનજ નાશ થવા જોઇએ.
જૈન ધર્મમાં શિયળની ખાસ મહત્વતા છે. શિયળથી ≠ંપતીપ્રેમ સચવાય છે અને જીંદગી સુખી નીવડે છે. તે દરેક સ્ત્રી પુરૂષે શિયળની રક્ષા કરવીજ જોઇએ. શીળ એજ ઉત્તમ આભૂષણ છે.
પુન લગ્ન એ સ્ત્રીએ માટે તે તદ્નજ ખરામ છે. સ્ત્રીઓની મહત્ત્વતા શિયળથીજ છે. શિયળના પ્રભાવેજ સ્રીઓની સ્તવના થાય છે. તેને માટે વધુ લખવાની જરૂરજ નથી. પુન લગ્નના પાપથી અટકાવવા અને સ્ત્રીઓના શિયળના રક્ષણ માટે પુરૂષાજ જવાબદાર છે. માટે પ્રથમ પુરૂષાએજ આત્મભાગ આપી કામવાસના ત્યાગી માળ અને વૃદ્ધ લગ્ન ત્યાગવાં જોઇએ. દુર્ભાગ્યવશાત્ પતિ સમાગમ સિવાય વૈધવ્ય પ્રાપ્ત થયુ હાય તે તેમને સમજાવવી. ખરી રીતે વૈધવ્ય પાળવું એ પતિ પ્રેમની કસેટી છે.
ગૃહસ્થ હા યા સાધારણ સ્થિતિમાં હા. દરેકને ગૃહસુબ પ્રિય હાયજ ઘરમાં શાન્તિ હાય તાજ આગળ કાર્ય કરી શકાય, ધર્મ સાધી શકાય, મનુષ્ય જીવનનું કવ્ય સાર્થક થાય, તા આ સઘળા વીચાર કરી સમાજના હિતને માટે રૂચિકર થાય એમ ઈચ્છી દરેક જૈન કર્તવ્યવાન થશે. અનતા પ્રયાસે સમાજ સુધારા ઉપરના નિયમાથી થશે. જેનેાની જાહેાજલાલી વધશે અને જૈન કીતિ દશે દિશામાં ગાજી ઉદ્દેશે. ૐ શાંતિ.
O O
For Private And Personal Use Only
66
કલ્યાણ. વડોદરા.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધ્યાનમાં રાખવા જેગ વાકયે.
ધ્યાનમાં રાખવા જોગ વા.
૧ કઈ પણ માણસ પિતાની જીભ વશ રાખી ન શકે તે તેને મૂર્ખ સમજજે; કારણ કે મૂર્ખ માણસ બેલવામાં બંધ રહી શકતો નથી.
૨ સખી થજે પણ ઉડાઉ કદી થતે નહિ, સખી થવાથી તે દેશને દાન ગણાશે, પણ ઉડાઉ થવાથી તું દેશનો દુમન ગણાશે.
૩ તમારા મિત્રોમાં ખુશામતીઆ અથવા તાડપર ચડાવનારને તમે ઘણુ જ ભયંકર અને ઘણા જોખમ ભરેલા સમજજે તેમજ જે ધણું તમારી પાસે આવી બીજાની નિંદા કરતું હોય તેને ફાડી ખાનાર જનાવર જે જાણજો.
૪ ખુશ મીજાજ એ તંદુરસ્તી છે, અને તેથી ઉલટું કુંજરેલપણું એ એક દરદ છે.
૫ સંગત કોની કરવી ? જે કોઈ માણસને પોતાના વિષે સારે વિચાર બેસાડવાની ખુશી હોય તે તેણે જેને માટે પિતાને સારે વિચાર બેઠેલો હેય તેનીજ સાથે સંગત કરવી.
૬ પશ્ચાતાપ એ શું છે? ધીકારેલી નેકીને પડઘો છે.
૭ અસત્ય એ શું છે? પાપના હથીઆર ઘણું છે પણ અસત્ય પાપને એવો એક હાથે છે કે તે પાપના દરેક હથીઆરને બંધ બેસતે આવે છે.
૮ વેર એ જંગલીપણે મેળવેલ ઈન્સાફ છે. કોઈને નુકસાન કરવું અને પછી માફી માગવી તેના કરતાં નુકશાન કરવાથી દુર રહેવું તે વધારે સારું છે.'
૯ આળસ એ એક જાતની ટંકશાળ છે; એ ટંકશાળમાં જુદી જુદી જાતના ખરાબીના સિક્કા પડે છે તથા તે સિકકો ઘણા હલકા અને કમજાત લોકોમાં ફેલાય છે.
૧૦ નઠારા માણસ પર રહેમ કરવી તે સારા ઉપર જુલમ કરવા બરોબર છે; કારણ કે તેવા નઠારા માણસની પાસે બેસે અને મહેરબાની બતાવે છે તે તમારી કુમક પરથી હીમ્મત પકડી વધારે નઠારા કામ કરશે અને તેની સાથે સામેલ રહેવાનું પાપ તમને લાગશે.
૧૧ વાતચીત કરવામાં ઘણુજ મીઠા શબ્દો વાપરવા જોઈએ, કારણ કે ખરાબ શબ્દોની તલવારના ઘા કરતાં પણ વધારે ઝેરી અસર થાય છે.
૧૨ આંખ આગળ છે અને કાન પાછળ છે. માટે પ્રથમ આંખે જોયેલી વાત માનવી અને પછી સાંભળેલી.
૧૩ ગયેલી તંદુરસ્તી મિતાહારીથી પાછી આવે, ભુલાઈ ગયેલી વિદ્યા અને ભ્યાસથી પાછી ઉપસ્થિત થાય, મિત્રને વિધ કાળે કરી ઘસાઈ પાછો સંપ *થાય, ગએલી આબરૂ પણ પશ્ચાતાપ અને સદગુણથી પાછી મેળવી શકાય, પણ
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮ ,
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ગયેલે કલાક કેણે ફરીથી જે છે? બેદરકારીથી ગાળેલા વર્ષે કેના પાછા આવ્યા છે? તે વરસે પાછા આણુ કેણે તે કાળને ડહાપણથી ઉપયોગ કર્યો છે અને ધર્મ રાજાના દફતરમાંથી વ્યર્થ ગુમાવેલા કાળની નોંધ કેણે ભૂંસી નાંખી છે?
૧૪ કાંતે મુંગા રહો અથવા મુંગા રહેવા કરતાં વધારે સારું બેલે. ૧૫ ફોધી માણસ પિતાનું મેટું ખુલ્લું કરે છે, પણ આંખો મીંચે છે.
૧૬ એક વેપારીને લાખ રૂપી આનું નુકશાન ગયું, ત્યારે તેણે પિતાના છોકરાને પાસે બેલાવી કહ્યું કે “આ આપણું વાત કોઈને કહીશ નહિ.” કરે ઉત્તર આપે કે “ઠીક નહિ કહું,” પણ એમ તમે કહે છે તેનું કારણ શું છે? તે ઉપરથી તેના પીતાએ પ્રત્યુત્તર આપ્યો કે “ભાઈ, એટલા માટે કે આપણને બે તરફનું દુ:ખ નહિ પડે-એક તે પઈ ખુટે તેનું અને બીજું દુશમનની હાંસીનું.”
- ૧૭ જે એક માણસ પોતાની જ વાત પાતે ગુપ્ત ન રાખી શકે તે તેની વાત બીજા મારફતે બહાર પડે તે માટે તેણે ફરીઆદ કરવી જોઈએ નહિ.
- ૧૮ દુનીઆ કેવી જોઈએ તે જાણવા માટે પુસ્તક વાંચે પણ હુની આ કેવી છે તે જાણવા માટે માણસ જાતને અભ્યાસ કરે.
૧૯ ઉદાર અને કૃપણમાં ફેરશે? ઉદાર માણસ પ્રથમ ધન આપી પછી પ્રાણ આપે છે અને કૃપણ માણસ પહેલા પ્રાણ આપી પછી ધન આપે છે.
૨૦ બેલતી વખતે શું યાદ રાખવું? બીજાઓને સાફ સંભળાય તેમ બેલવું અને જેની સાથે બોલે તેના મોઢા સામે જોઈને બોલજે અને એક વાત બેલી રહ્યા પછી સામા માણસને જવાબ દેવાની તક આપજે.
જેન.
વર્તમાન સમાચાર.
શા. ભીખાભાઈ શીવલાલ છાણી નિવાસી અને લખી જણાવે છે કે અત્રેના શ્રાવક વર્ગના મહાન પુર્યોદયથી આ વર્ષનું ચોમાસુ મહાન પ્રભાવિક-ધર્મધુરંધર શ્રીમદ્ વિજયકમલરિજી મહારાજે સ્વીકારી અત્રે પધાર્યા છે. તેઓના શિષ્ય વ્યાખ્યાન વાચસ્પતિ મહારાજશ્રી લબ્ધિવિજયજીના વૈરાગ્યમય વ્યાખ્યાન શ્રવણ કરવાથી અહીના વતની પારેખ ખીમચંદભાઈ હરગોવનદાસના સુપુત્ર છબીલાલે પોતાના પિતા આદિ કુટુંબ વર્ગની આજ્ઞા લઈ ઉમેટા ગામે વાચસ્પતિજી મહારાજ પાસે વૈશાખ સુદી ૬ ને દીને દીક્ષા ધારણ કરી હતી અને તેઓનું નામ ભુવનવિજ્યજી રાખવામાં આવ્યું હતું. આ પ્રસંગે ઉમેટાના સંઘે ઘણાજ ઉત્સાહથી ભાગ લીધે હતા ત્યારપછી મહારાજશ્રી છાણી પધાર્યા અને મુનીશ્રી ભુવનવિજયજીને આચાર્ય મહારાજ પાસે યોગદ્વહન કરાવી જેઠ વદી ૧૦ ને દીવસે વડી દીક્ષા અપાવી હતી. તેથી આ ગામના વતની હોવાથી ધર્મ સંસ્કારને લીધે તેમના પિતાએ તેની વડી દીક્ષામાં ઘણાજ હર્ષ સાથે ભાગ
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
લીધો હતો. આ પ્રસં ગ ઉપર ઉમેટા, વડોદરા, જંબુસર, ભરૂચ આદિથી લાકા આવ્યા હતા આવી રીતે રાજીખુશીથી પોતાનાજ ગામમાં પોતાની વડી દીક્ષાનું થયું તે પહેલાજ પ્રસંગ હતા. આ પ્રસગે ચારિત્રના વિષય ઉપર દીક્ષિતે એક છટાદાર અસરકારક ભાષણ આપ્યું હતું, સાચા પિતા તેજ કહેવાય કે પોતાના પુત્રને વ્યામોહમાં ન ફસાવતાં ઉચ્ચ ચારિત્ર માર્ગ માં દાખલ કરાવી તેમના તથા બીજાના આત્માનું કલ્યાણ કરનાર થાય.
નીચેના ગ્રંથો અમને ભેટ મળ્યા છે જે ઉપકાર સાથે
સ્વીકારવામાં આવે છે. બાળાથી ૨ પહેલી ચાપડી ૭ મીજી ચાપડી.
- શ્રી જૈન શિક્ષણમાળા, શ્રી જૈન શ્રેયસ્કર મ ડળ, મહેસાણા, ૪ ત્રીજી ચોપડી ૫ શ્રી ધન્યકુમાર ચરિત્ર-કાપડીયા તેમચંદ ગિરધરલાલ, ભાવનગર, ૬ વિવિધ પૂજા સ‘ગ્રહ–શ્રી હું સવિજયજી જૈન ક્રી લાઈબ્રેરી, અમદાવાદ,
=] ]o જલદી મંગાવે. ઘણીજ ચેડી નકલા સીલીકે છે. જલદી મગાવો. જૈન પાઠશાળા, કન્યાશાળા અને પ્રકરણના અભ્યાસીઓને ખાસ લાભ.
- જૈનપાઠશાળામાં અભ્યાસ કર્તા જૈન બાળકે અને કન્યાઓ તથા પ્રકરણના અભ્યાસીઓને માટે, પ્રકરણાના ત્રણ ગ્રંથા જૈનશાળામાં પ્રતિક્રમણ પૂર્ણ થયા પછી જે પ્રથમ ચલાવવામાં આવે છે, તે ૧ જીવ વિચાર વૃત્તિ, ૨ નવતત્વ અવચરિ, ૩ તથા દડેક વૃત્તિ તે આ ત્રણે ગ્રંથ છે. તે એવી રીતે પ્રગટ કરવામાં આવેલ છે કે, મૂળ સાથે નીચેજ મૂળનું અને અવચરિ સાથે નીચેજ અનુચરિનું ગુજરાતીમાં ભાષાંતર આપવામાં આવેલ હોવાથી, તેમજ ભાષાંતર પણ શબ્દ અને અક્ષરસહુ સરલ અને ફ્ટ રીતે આપવામાં આવેલ હોવાથી, લધુ વયના બાળકો અને કન્યાઓને તે માઢે કરવા કે અર્થ સમજવા અહેજ સુગમ પડે તેમ છે, શૈલી એવી રાખેલ છે ? વગર માસ્તરે પણ શીખી શકાય તેમ છે. જૈન પાઠશાળા, કન્યાશાળાઓમાં ખાસ ચલાવવા જેવા છે.
- જૈનપાઠશાળા કન્યાશાળા માટે મંગાવનારને ઘણીજ ઓછી કિંમતે ( જી જ કિંમતે ) માત્ર ધાર્મિક (કેળવણી) શિક્ષણુના ઉત્તેજન માટે આપીશુ. ધાર્મિક પરિક્ષા કે બીજા ઈનામના મેળાવડામાં ઇનામ માટે મંગાવનારને પણ અઢ૫ કિંમતે આપીશું.
ને અન્ય માટે પણ મુદલ કરતાં ઓછી કિમત રાખવામાં આવેલ છે. ૧ નવતત્વને સુંદર બાધ-પાકી કપડાની બાઈડીંગ રૂા. ૦-૮-૦ આઠે આના,
કાચું બાઈડીંગ માત્ર રૂા. ૦-૬-૦ છે આના. ૨ જીવ વિચાર વૃત્તિ પાકા બાઈડીંગની માત્ર રૂા. ૦-૪-૦ ચાર આના. 3 દંડક વિચાર વૃત્તિ પાકા બાઇડીંગના માત્ર રૂા.પ-૦ પાંચ આના (પ. જુદુ'.) {
ઘણીજ થાડી નકલો સીલીકે છે જેથી અમારે ત્યાંથી જલદીથી મંગાવશો,
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir સંસ્કૃતિના -હાસ. * માનવ જાતિના ઈતિહાસમાં દરેક સંસ્કૃતિ અમુક હદ સુધી જ પહેીિ છે અને એ હદ આવતાં બીજી જ કાઈ નવીન અને વધુ ઉંચી સંસ્કૃતિને જગા કરી આપવા એને પછાત પડી જવું પડયું છે. બધી જ સંસકૃતિઓ આવા રાત્રિકાળમાં જ જમી છે. બિલાનિયાની ! ( યા જુટમી) સંસ્કૃતિ રામન (યો વીર ) સરકૃતિને સ્થાન આપે અને રામન સંસ્કૃતિ આધુનિક ( યાને બુદ્ધિ અથવા પ્રજ્ઞા પ્રધાન ) સંસ્કૃતિને માટે જગા કરે એને સારૂ દરેંકે ! વારાફરતી આવા રાત્રિકાળમાં અગાચર થઈ જવાની જરૂર હતી. પુરાણી ઇ મારતના સ પૂષ્ણુ નાશ ન થાત તા માત્ર જૂના ઉપર થીગડાં જ દેવાયાં હોત અને નવીન ઇમારતનું સંગીત ચણુતર ન થાત ઈશુ ખ્રિસ્ત કર્યું છે તેમ ' નવાં કાઠાંપર જૂના જમા ને જ ચડાવી શક:ય. ભવિષ્યની ઈમારતને સારૂ જગા કરવા માટે ભૂત કાળનાં ખડેરા ! ને સાફ કરી જ નાંખવાં જોઈએ. x x x x સવ વસ્તુઓમાં પોતાનાં મૂળ સ્થાને પહાંચવાનું જે વલણ રહેલું છે તેને બધી સંસ્કૃતિઓએ ઉત્તેજન આપવું' ધટે છે. અને તેથી જ ભવિષ્યની આધ્યાત્મિક સંસ્કૃતિને તેને અનુકુળ વાતાવરણમાં વધવાની તક મળે એટલા માટે મહાત્મા ગાંધીએ બતાવેલા સત્ય માર્ગ ને આજની જાગેલી દુનિયા તરફથી આવકાર મળવો જોઈએ. જીવનની સાદાઈ અને જીવનને જરૂરી યંત્રને સાદાં બનાવવા પર . એઓ જે ભાર મૂકે છે તેજ ભાવિ યુગની એક માત્ર સવેરિ સરત ગણાવી જોઇએ. ભાવિ સંસ્કૃતિમાંનું જીવન સ્વાભાવિક અને સુરીલું હશે અને આજનું કૃત્રિમ, વિલાસી અને પાખંડી જીવન નિમ્ ળ થઈ જશે. સા હાઈ વગર જીવનમાં આધ્યાત્મિક પૂર્ણ તા જવલેજ સંભવે. તેથી સાદાં જીવનને જે આપણે આદશ રૂપે સ્વીકારીયે તો જ ભવિષ્યકાળમાં ભૂતકાળની સર્વ સરકૃતિએ કરતાં ઘણે દરજજે ચઢિયાતી એવી સંસ્કૃતિના યુગ ઉદય પામે. પાશ્ચાત્ય યાને હાલના સુધારાની નિલતાથી આપણે નાસીપાસ ન થઈએ; કારણુ ઈતિહાસની તવારીખ કાળે કાળે એવા બળવાન સુધારાઓની આવી જ પડતીએથી ભરપૂર છે. બૅબિલાનિયાના સુધારા ઉન્નતિને શિખરે પહોંચેલા, પણ અંતે તેને ત્યાંથી આપણે જેને સવ" સુધારાઓનું શુન્ય કહીએ ત્યાં ઉતરી પડવું પડયું. એ શૂન્યમાંથી રામના સુધારાની યાત્રા શરૂ થઈ, પશુ જેમ શૂન્ય સુધારા કરતાં બૅબૂિલાનિયાના સુધારા ચઢિયાતા હતા તેમ જયારે રામના સુધારાના મધ્યાહ્નકાળ થયા ત્યારે તે સુધારા મધ્યાહ્નકાળનાં બૅમિલેનિયન સુધારા કરતાં ચઢિયાતા હતા. તેજ પ્રમાણે હાલના સુધારાનુ પણ છે, અને એજન્યાયે જ્યાંસુધી આ સુધારો પાછા શૂન્યમાં જઈ મળશે નહિ ત્યાંસુધી આધ્યાત્મિક આદર્શાપર ધડાયેલા સુધારાના સવ દેશી અને સંપૂર્ણ વિકાસ માટે આશા નથી. " ઋષિવય બ્રિજેદ્રનાથ ઠાકુર. For Private And Personal Use Only