________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ખરે ગૃહસ્થ કેણ?
૧૫
ખરે ગૃહસ્થ કેણુ?
* ગૃહસ્થ શબ્દને મૂલ અર્થ ઘરમાં સ્ત્રી સાથે રહેનાર એ થાય છે. લક્ષણથી તેને અર્થ એવો પણ કરી શકાય છે કે, જે આ જગતમાં પ્રતિષ્ઠા પામી પોતાના કર્તવ્યને યથાર્થ રીતે બજાવતે હોય; તે પણ ગૃહસ્થ કહેવાય છે. આજકાલ એ અર્થને વ્યત્યય થઈ ગયો છે. સામાન્ય રીતે જે સારી સ્થિતિ વાળે શ્રીમંત હોય તે ગૃહસ્થ ગણાય છે. તેમાં પણ તેની બાહ્ય સ્થિતિને વિચાર કરવામાં આવે છે, આંતર સ્થિતિને વિચાર જરાપણ કરવામાં આવતું નથી. ખરી રીતે તે ગૃહસ્થની ઉભય સ્થિતિને વિચાર કરવાનું છે. બાહ્ય અને આંતર ઉભય સ્થિતિ સારી હોય, તેજ ગૃહસ્થ ગણાય છે. પ્રાચીન વિદ્વાને પણ એ ઉભય સ્થિતિનું નિરીક્ષણ કરી ગૃહસ્થ પદની સ્થાપના કરતા હતા. આજકાલ કેવળ બાહ્ય સ્થિતિનું વિલોકન કરવામાં આવે છે. આથી બાહા આડંબરવાળા પુરૂષો ગ્રહસ્થપદના અધિકારી થઈ પડે છે. ગૃહસ્થના લક્ષણને માટે એક વિદ્વાન આ પ્રમાણે લખે છે –
"शुद्धं बाह्यमांतरं च लक्षणं यस्य लक्ष्यते। सद्गृहस्थः स विज्ञेयः सामान्या इतरे जनाः "॥१॥
જેનું બાહા અને આંતર લક્ષણ શુદ્ધ દેખાતું હોય, તે સહસ્થ જાણુ, તે સિવાય બીજાઓ સામાન્ય મનુષ્ય સમજવા.” ૧
ગૃહસ્થના બાહ્ય અને આંતર એવા બે સ્વરૂપ જાણવા જોઈએ. ગૃહસ્થના બાહ્ય સ્વરૂપમાં તેણે સારા સુખકારી ગૃહમાં નિવાસ કરવા જોઈએ. નવરંગિત અને વિલાસ ભરેલું ઘર ભલે ન હોય, પણ તે સર્વ પ્રકારે નિવાસ કરવાને લાયક હવું જોઈએ. પિતાના સ્ત્રીવર્ગ અને સંતતિ સારી રીતે રહી શકે તેવી સગવડતાવાળું ઘર હોવું જોઈએ. જેની અંદર સ્નાન, ભજન, પૂજન અને શયન વિગેરે કરવાના જુદા જુદા ખંડ હોય અને વાંચન અને અભ્યાસના ખંડે એકાંતે હોય તેવું ઘર હોવું જોઈએ. તે સાથે ગૃહસ્થ પિતાની સંતતિને સારો કેળવણી આપવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. વિદ્વાન અને વિનીત સંતાને થાય, એ પ્રયત્ન આચરો જોઈએ.
ઉત્તમ ગૃહસ્થ પિતાના સ્ત્રી વર્ગમાં સ્ત્રી-કેળવણીને પ્રચાર કરવો જોઈએ. * गृहैर्दारैः सह तिष्टतीति गृहस्थः ।
For Private And Personal Use Only
