Atmanand Prakash Pustak 019 Ank 10

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

ર૪રે
શ્રી આત્માન પ્રકાશ.
વિષયે, પદાર્થો અને વિચારે અનેક અનેક આકારે, અનેક અનેક પ્રકારે સાધકની દષ્ટિ આદિ ઇદ્ધિને અને મન આદિ જ્ઞાન શક્તિઓને લેભન કરવા આવી મળે છે, તે સર્વથી દૂર રહેવાને મુખ્ય ઉપાય નિયમ છે. પ્રાચીન વિદ્વાને નિયમને માટે આલંકારિક ભાષામાં વર્ણવે છે કે “ આ સંસાર સાગરની અંદર વિચરનાર મનુષ્યને જે નિયમરૂપ નાવ પ્રાપ્ત થાય તે સુગમતાથી એ મહાસાગરને. તરી જાય છે. નિયમ રૂપી ખને ધારણ કરનાર ધર્મવીર પુરૂષની પાસે દુર્ગણ રૂપી શત્રુઓ આવી શકતા નથી. સાંસારિક અને પ્રાપંચિક વિષયનું બળ તેની સામે ટકી શકતું નથી. નિયમ રૂપી કલ્પવૃક્ષની શીતળ છાયામાં રહેલો શ્રાવક માનવ જન્મના ઉત્તમ આનંદનો અનુભવ કરે છે.”
આવા અનેક હેતુઓને લક્ષ્યમાં રાખી ભગવાન વીતરાગ પ્રભુએ ઉપદેશ્ય છે કે, શ્રાવકે હંમેશા પોતાની કરણીમાં નિયમને વિચાર કરો. પ્રત્યેક ક્ષણે નિયમને વિમર્શ કરનાર શ્રાવક પિતાના વર્તનને ઉચ્ચ કેટીમાં લાવી શકે છે.
મનુષ્યને કેટલાએક લાભે સ્વાભાવિક રીતે થતા હોય પણ જે તે નિયમપૂર્વક સંપાદન થતા હોય છે તેથી વિશેષ ઉત્કર્ષવાળા ફળની પ્રાપ્તિ થાય છે. નિયમમાં નિતાંત તત્પર રહેવું, એ જગતમાં પરમ પ્રતિષ્ઠાનું નિદાન છે અને ઉભય લોકના પરમ સુખને માર્ગ બતાવવાને અતિ ઉપયોગી છે.
જેનગ વિદ્યામાં એક પ્રસંગે લખેલું છે કે “સાધક ગમે તેટલા ચમત્કારી ગુણે સંપાદન કરે, પણ જો તેમાં નિયમને અભાવ હોય તે તે ગુણે સાધનરૂપે ટકી શકતા નથી. શમ અને દમ એ બંને ગુણે ઉત્તમ પ્રકારના ગણાય છે, છતાં તેમાં નિયમની અપેક્ષા રહેલી છે. શમણથી માણસ અંત:કરણની માનસિક પ્રવૃત્તિ પિતાની ઈચ્છાને વશ રાખે છે અને દમથી શરીર તથા ઇંદ્રિયની પ્રવૃત્તિને ઈચ્છાને વશ રાખે છે, પણ તે ઈચછાને દઢ અને આગ્રહી બનાવવી એ તત્વ નિયમની અંદર રહેલ છે. નિયમ ધારણથી મનુષ્યના મન, શરીર અને વાણી ત્રણે ઈચ્છાને વશ વર્તે છે, તેથી સાધક મનુષ્ય ઈચ્છાને વશ કરવા નિયમનું ગ્રહણ અવશ્ય કત્તવ્ય છે. મનુષ્ય નવરે બેસે છે ત્યારે તેનું મન અનેક કલ્પનાઓ ઉથામે છે, શરીર અનેક જાતની ચેષ્ટાઓ કરવા પ્રવર્તે છે, તે સર્વ ઉપર-નાની મોટી સર્વ પ્રવૃત્તિ ઉપર ઈચ્છાને દઢ અમલ બેસી રહે એવા ઉત્કૃષ્ટ વશીકારને અર્થે નિયમની ધારણા ઘણીજ ઉપયોગી છે. એથી એમ પણ સિદ્ધ થાય છે કે ઉપશમ અથવા ઉપરામ પામી વાની અવસ્થા પણ નિયમના ગુણથી મેળવી શકાય છે.
આવા સર્વ સાધન રૂપ નિયમગુણને માટે ઉત્તમ શ્રાવકે સર્વદા વિચાર કરવાને છે. “હું શ્રાવક છું છતાં મારામાં કયા નિયમે રહેલા છે? મારે કેવા નિયમે ગ્રહણ કરવા જોઈએ? જે કુલ અને ધર્મમાં મારો જન્મ છે. તે કુલ અને ઘર્મમાં કેવા નિયમે ઉપયોગી છે? ક્ષણે ક્ષણે પહોરે પહેરે, દિવસે, રાત્રિએ,