Atmanand Prakash Pustak 019 Ank 10

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 6

શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ વળી નિયમ એ વસ્તુ અંતરંગ અસર કરનારી છે. મનોવૃત્તિના વેગને અટકાવનારી છે. નિયમના સ્વરૂપમાં અનેક પ્રકારના ગુણો રહેલા છે. કોઈ પણ આચરણ ઉપર નિયમની સ્થાપના કરવામાં આવી હોય તે તે આચરણ સફલ થયા વિના રહેતું નથી. પ્રયાખ્યાનનું સ્વરૂપ નિયમનું એક મુખ્ય અંગ છે. નિયમ એ જીવનની ઉપયોગી મયદા છે. નિર્દયતા, જુઠ, ચોરી, વ્યભિચાર, અને દુષ્ટ ઈછા વગેરે દુર્ગુણે રૂપી મૃગલાએ નિયમરૂપ કેશરી સિંહથી પલાયન થઈ જાય છે. નાનાદિકથી બાહ્ય અને મનના નિર્મલ વિચારથી આંતર એ ઉભય શૈ ચ સાચવનારને અશુદ્ધ એવી દ્રડ બુદ્ધિ, ઉપજતી જ નથી અને તેને અહિંસા સહજેજ સિદ્ધ થવાની એ બધું તે નિયમથી બને છે. નિયમને આશ્રય કરનારને અશભને આશ્રય રહેતા જ નથી. તેને હૃદયની ઈછામાં અનાચાર ઉત્પન્ન થતજ નથી. એમ નિયમથી યમ પણ સિદ્ધ થાય છે. આવી રીતે યમ અને નિયમ પરસ્પર સંબંધ ધરાવે છે.
નિયમના બે પ્રકાર પડી શકે છે. ધાર્મિક નિયમ અને વ્યવહારિક નિયમ. તેમાં ધાર્મિક નિયમનો પ્રભાવ દિવ્ય છે અને તે વ્યવહારિક નિયમને પુષ્ટિ આપનારે છે. તે છતાં તે ઉભયની આવશ્યકતા છે. એક ધાર્મિક નિયમ હેય અને વ્યવહારિક નિયમ ન હોય તે તે ધાર્મિક નિયમ વિશેષ શોભાપ્રદ થતું નથી. ધાર્મિક નિયમને પ્રકાશ વ્યવહાર ઉપર પડવો જોઈએ. ઉત્તમ શ્રાવકે તે બંને નિમે ધારણ કરવા જોઈએ. નિયમ રહિત મનુષ્યનું જીવન વિપરીત ગણાય છે. એટલું જ નહીં પણ તેવા જીવનથી અનુક્રમે આ લોક તથા પરોકમાં અધ:પાત થાય છે. નિ યમની મર્યાદા વગરનું જીવન પશુછવન જેવું જ ગણાય છે.
પ્રાચીન મહાત્માઓ નિયમને માટે આવી પણ વ્યાખ્યા આપે છે કે__ " यमनियमप्रकारेभ्योविपरीतास्तको हृदये प्रादुर्भवेयुः अहिंसायाः स्थाने हिंसारुचिः उद्भवेत् ब्रह्मस्थानेच व्यभिचार वासना जायेत यादृशी वृत्तिरुद्भवेत्तादृशी वृत्तिः प्रादुर्भवेत् तादृगवृत्तेविरुडवृत्तिमुत्पाद्य तद् भावनां भावयेत् तदेव नियम रहस्य"
યમ નિયમેના જેજે પ્રકા કહ્યા, તેમનાંથી વિરૂદ્ધ તકૅ મનમાં ઉઠે, અહિં સાને સ્થાને હિંસાની રૂચિ ઉપજે, બ્રહ્મચર્યને સ્થાને વ્યભિચારની વાસના થાય, ત્યારે જેવી જેવી વૃત્તિ થાય તેવી તેવી વૃત્તિની વિરૂદ્ધ વૃત્તિ ઉપજાવીને તેની ભાવના ભાવવી એજ નિયમ નું રહસ્ય છે. "નિયમનું આ રહસ્ય શ્રાવક ને તેના પિતાના શ્રાવકત્વનું પરિપૂર્ણ પોષક બને છે વ્યવહારમાં પણ જેમ એક પાસાનું બળ વધે તેમ આપણે બીજી પાસા બલ વધારીએ છીએ, શરીરને એક પાસા નમવું પડે તે બીજી પાસા આપણે નમવાના ભેટવાના પ્રમાણમાં જ, ટેક રાખીએ છીએ. તે ઉપર
ગવેત્તાઓ નટ લેકનું દ્રષ્ટાંત આપે છે, જેમ નટલોકે દેર ઉપર સમાન રહેવા