________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૫૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ જીજ્ઞાસુ અલ્પ હોય છે, તાત્વિક વિચારોથી ભરેલો વિષય વાંચતાં તેને કંટાળો આવશે, ધર્મોપદેશ સંભળાવશે તે તેને નિરસ લાગશે, સમાજના કોઇપણ દુર્થ. ણનું વિવેચન કરશે તો પણ તેના હદયમાં નહીં ઉતરી શકે પરંતુ તે સર્વે વિષયને સારી ટુંકી વાર્તા યા નવલકથાદ્વારા આપવામાં આવે તો તુરત સમાજ આકર્ષાય છે. માનવજીવન જ એવું છે કે તે સદા સાંદર્યતા, રસ અને કળાને વિશેષ પસંદ કરે છે, તેના બાળજીવનને તપાસે બે-ત્રણ વરસનું બાળજીવન હશે ત્યારથી જ તેને ટુંકી ટુંકી વાર્તાઓ રસપ્રદ લાગશે અને પોતાનું ખાવાનું ત્યાગ કરી પણ વાર્તાઓ સાંભળવામાં તન્મય જોવામાં આવે છે અને તુરત તે વાર્તાઓને કંઠાગ્ર કરી લે છે; તેમ તેથી તેને સારાસારનું ભાન થાય છે. બાળક રીસાય છે ત્યારે તેને ટૂંકી વાર્તા દ્વારા ગુણ–રેષનું સ્પષ્ટીકરણ કરવામાં આવે છે તે તુરત તે સમજી જાય છે. આ ઉપરથી ખ્યાલ આવશે કે માણસને સારા રસ્તા ઉપર લાવવામાં, તેને તેના જીવનનું ભાન કરાવવાનું, સમાજમાં ક્યા દુર્ગણે નાશ કરવા જેવા છે એ વગેરે ટુંકી વાર્તાએ યા નવલકથા દ્વારા તુરત થઈ શકે તેમ છે.
આપણા સમાજમાં અધુના અનેક દુર્ગુણે પ્રવેશતા જાય છે અને હેના માટે સદુપદુશે અનેક સ્થળે કરવામાં આવે છે, પણ સમાજમાં તે દુર્ગણ તે પ્રતિદિન વૃદ્ધિગત થતા જાય છે, હેનું કારણ એ જ કે ઉપદેશો તેમના ઉપર જોઈએ તેવી અસર કરી શક્તા નથી. કારણકે તે નિરસ અને કઠેર હોય છે. પરંતુ તેજ ઉપદેશ વાર્તાઓ દ્વારા આપવામાં આવે તે અત્યુત્તમ કાર્ય બજાવશે, આ ઉપરથી કહેવાને એવો આશય નથી કે ઉપદેશ એ નિરર્થક છે પરંતુ તે ઉચ્ચ કોટીના પુરૂષો માટે છે અને વાર્તા એ બાળ જીવ આરંભી ઉચ્ચ કેટીના માન સુધી ઉપગમાં આવી શકે છે.
વાર્તાના લેખકમાં જે કળા વિધાનની અત્યુત્તમ શક્તિ હોય છે તે તે તુરત વાચક વર્ગની લાગણને જાગૃત કરે છે અને તે દ્વારા સમાજમાં બહાદુરી, ધૈર્ય, જનદયા, પૂર્વની જાહેાજલાલી, ન્યાય, સમાજમાં થતો જતે સંડા, કર્તવ્ય વગેરે અનેક પ્રકારના વિષયને કથામાં ઉતારી જનકૃત્તિને તે તરફ દોરે છે.
આપણને કેવી કથાઓની આવશ્યકતા છે તે જોઈએ. અમુક કરવાથી, અમુક વ્રત પાળવાથી કે અમુક કાર્ય કરવાથી અમુક અમુક મેક્ષ ગયા આપણા માં અનેક કથાઓ વિદ્યમાન છે પરંતુ તે કથાઓમાં બરાબર વાંચનારને રસ જામતું નથી તે હવે કેવી કથાઓની આવશ્યકતા છે તે વિચારવી જોઈએ અને તેવા સાહિત્યને જન્મ આપવા પ્રયાસ કરવો જોઈએ. અત્યારે અન્ય સમાજ વા દેશમાં સામાજિક નવલ કથાઓ વિશેષ જોવામાં આવે છે અને તે લેકેને પણ વિશેષ ઉપકારક છે, કારણ સંસારમાં અનેક કૂટ પ્રશ્નો હોય છે અને હેમાં તેઓ
For Private And Personal Use Only
