Atmanand Prakash Pustak 019 Ank 08

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 9

પ્રાવકની કરગીનું રહસ્ય.
૧૫ વાજ સર્વ પ્રકારે ઉત્કર્ષ સાધી શકાય છે. ધર્મના વ્યવહાર માર્ગની અંદર સ્થિતિનું નિરીક્ષણ મુખ્ય છે. પોતાના વર્તનથી વિરુદ્ધ સ્થિતિ હોય તે શુદ્ધ વ્યવહારને મોટી હાનિ થઈ પડે છે. સ્થિતિનું નિરીક્ષણ કરવાની ઘણીજ આવશ્યકતા છે. જે ગૃહસ્થ પોતાની સ્થિતિનો વિચાર કરતો નથી અને તે સ્થિતિ પ્રમાણે પોતાનું વર્તન રાખતો નથી, તે ગૃહસ્થ ધર્મ અને વ્યવહાર માર્ગને વિરોધી બની જાય છે.
એ સ્થિતિ- અવસ્થાના ધણુ ભેદ થઈ શકે છે, નિતિશાસ્ત્રકારે તે અવસ્થાના મુખ્ય બે પ્રકાર પાડે છે. ૧ આયાસ પ્રાપ્ત સ્થિતિ અને ૨ અનાયાસ પ્રાપ્ત સ્થિતિ માણસ પોતાના જીવનમાં ઉત્તમ પ્રકારના વ્યવહારિક ગુણો મેળવી ઉચ્ચ દશામાં આવે છે, તે આયાસ પ્રાસંસ્થિતિ કહેવાય છે. એ સ્થિતિના સાધન રૂપે વ્યાપાર, ઉદ્યોગ અને કળાકોશય ગણેલા છે. જે મનુષ્ય સામાન્ય સ્થિતિમાંથી ઉચ્ચ સ્થિતિમાં આવી જાય છે, તે આયામ પ્રાપ્ત સ્થિત કહેવાય છે. અને જે માણસ ગર્ભશ્રીમંતાઇમાં ઉછળ્યો હોય, અને પછી તે પિતાના વડિલની સમૃદ્ધિનો વારસ બની સારી સ્થિતિમાં આવે છે, તે બીજી અનાયાસ પ્રાપ્ત સ્થિતિ કહેવાય છે. કેઈવાર અદભાગ્યના બળથી પણ આ સ્થિતિ મેળવી શકાય છે.
વળી ધર્મ શાસ્ત્રકારોએ તે સ્થિતિના બીજે પ્રકારે બે ભેદ માનેલા છે. ૧ આત્યંતર સ્થિતિ અને ૨ બાહ્ય સ્થિતિ. જે મનુષ્ય જ્ઞાનાદિ ગુણ મેળવી આત્માની ઉચ્ચ સ્થિતિમાં આવ્યો હોય છે, તે આત્યંતર સ્થિતિમાં ચડીઆતો ગણાય છે. એ સ્થિતિના સાધન રૂપે ધર્મ, સત્સંગ, સક્સેવા અને સદવર્તન ગણાય છે. ભાવનાની ભવ્યતાને ધારણ કરનારી આ સ્થિતિને મહાત્માઓ વખાણે છે અને તેને મોક્ષ માર્ગની દર્શક કહે છે. બીજી બાહ્ય સ્થિતિ તે આર્થિક સ્થિતિ છે. એ સ્થિતિ મુખ્યત્વે કરીને વ્યવહાર અને ધર્મને વિષે ઉપયોગવાળી છે. વ્યવહાર દશાની ઉન્નતિ એ ધર્મની ઉન્નતિનું સાધન છે. કારણ કે, વ્યવહારથી ધર્મનું પોષણ થઈ શકે છે. વ્યવહારથી ઉચ્ચ થએલી બાહ્ય સ્થિતિ આત્યંતર સ્થિતિને સુધારે છે. શ્રાવક ગૃહસ્થ જ્યારે પોતાની બાહ્ય સ્થિતિ અને આત્યંતર સ્થિતિને વિચાર કરશે, ત્યારે તેને પોતાના આત્મગુણાનું ભાન થયા વિના રહેશે નહીં.
નીતિ અને ધર્મના મત પ્રમાણે જે સ્થિતિના ભેદ પડેલા છે, તે ભેદનું રહ સ્વ શ્રાવકના લગ્ન જીવનને સૂચન છે. તે શ્રાવકનું ૩ વન તે ધર્મ જીવન છે. જિનેશ્વરના ધર્મમાં મનુષ્ય જીવનના બધા માર્ગોનું વહન ધર્મ તરફજ દર્શાવેલું છે. અને મનુષ્યના સર્વ જીવન પ્રકારનું ચૈતન્ય ધમેનેજ કરેલું છે. ગમે તે સ્થિતિમાં પણ ધર્મજ સાધ્ય છે. ધમની ભાવના એ પામવાના પ્રકાર અને કમરૂપે વ્યવહારને નામે ચાલતા આચાર વિચારની રચના થએલી છે. તે સર્વ રચનાનું કેન્દ્રસ્થાન