Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
g.N, B.431.
श्रीमद्विजयानन्दसूरि सद्गुरुभ्यो नमः
श्री ooooo
आत्मानन्द प्रकाश
शार्दूलविक्रीडितवृत्तम् ॥ मग्नान्संरतिवारिधौ हतसुखान्दृष्ट्वा जनानां बजान् ताजुद्धर्तुमना दयाहृदयो रुध्वन्द्रियाश्वाञ् जवात्
जन्तूम्मा जहि ज्ञानतः प्रशमय क्रोधादिशत्रूनिति 'आत्मानन्द प्रकाश मादिशदसौजीयाजिनेंद्र प्रभुः ।।१।। पु.११. वीर सं. २४४८ फाल्गुन आत्म सं.२६ अंक ८ मो. प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर.
વિષયાનુક્રમણિકા,
विषय.
पृष्टय ७.१ प्रस्तुति.... . ૧૮૮ ૬ રાષ્ટ્રીય શાળા-1 છ માસ મની
२ मैतिवासि साहित्य.....१४० परेमा... * श्रावनी ४२० . २०६२५.... १८४७ श्री महावीर प्रgavratri....
सवनिना यता शन... १८ ८ २ वि.... ... विचार नेतन....
सभ्यना प्रवाहमा...
२१०
पाक्ष्यि३.१) 24 मास.. માનદ મીટીગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબરા'દ લલુભાઈએ છાપ્યું-ભાવનગર.
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જલદી મગાવા. ઘણીજ થાડી નહ્ના સીલીકે છે. જલદી મગાવે.
* જૈન પાઠશાળા, કેન્યાશાળા અને પ્રકરણના
અભ્યાસીઓને ખાસ લાભ, ” મા શાળામાં અભ્યાસ કર્તા જૈન બાળકો અને કન્યાઓ તથા પ્રકરણુના અયાસીઓને માટે પ્રકરણાના ત્રણ્ થા જે મૂલ અવયરિ સંસ્કૃતમાં અને ભાષાતર ગુજરાતીમાં પ્રસિદ્ધ કરે છે માં આવેલ છે. જૈનશાળામાં પ્રતિક્રમણ પૂર્ણ થયા પછી જે પ્રકરણે પ્રથમ ચલાવવામાં આવે છે તે ૧ હજીય વિચાર વૃત્તિ, ૨ નવતર અચર, ૩ તથા ડુંક વૃત્તિ તે આ ત્રણે છે. તે પ્રગટ કરવામાં એવી રીતે આવેલ છે કે, મૂળ સાથે નીચેજ મૂળનું અને અવચરિ સાથે નીચેજ અવયરિનું ગુજરાતીમાં ભાષાંતર આપવામાં આવેલ હોવાથી તેમજ ભાષાંતર પણ શબ્દ અને અક્ષરસહુ સરલ અને રુટ રીતે આપવામાં શ્રાવેલ હોવાથી લધુ વયના બાળકો અને કન્યાઓને ત માઢે કરવા કે અર્થ સમજવા અહેજ સુગમ પડે તેમ છે, શૈલી એવી રાખેલ છે વગર માસ્તરે પણ શીખી શકાય તેમ છે. જેનપાઠશાળા કન્યાશાળાઓમાં ખાસ ચલાવવા જેવા છે. તેને માટે થધારે લખવા કરતાં મંગાવી જેવાથી વધારે ખાત્રી થાય તેમ છે.
જૈનપાઠશાળા કન્યાશાળા માટે મંગાવનારને ઘણીજ ઓછી કિંમતે ( જીજ કિમતે ) માત્ર ધાર્મિક (કેળવણી) શિક્ષણના ઉત્તેજન માટે આપીશુ. ધાર્મિક પરિક્ષા કે બીજા ઈનામના મેળાવડામાં ઇનામ માટે મંગાવનારને પણ અ૯પ કિંમતે આપીશું.
અન્ય માટે પશુ મુદલ કરતાં ઓછી કિંમત રાખવામાં આવેલ છે. ૧ નવતત્વના સુંદર માધ-પાકી કપડાની બાઈડીંગ રૂા. ૦–૮–૦ આઠે આની. a કાચું બાઈડીંગ માત્ર રૂા. ૦-૬-૦ છે આના. ૨ જીવ વિચાર વૃત્તિ પાકા બાઈડીંગની માત્ર રૂા. ૦-૪-૦ ચાર આના, ૩ ૐ ડકે વિચાર વૃત્તિ પાકા બાઈડીંગના માત્ર રૂા.-0 પાંચ ના (પ. થgછું.)
ધણીજ થોડી નકલ સીલીકે છે જેથી અમારે ત્યાંથી જલદીથી મંગાવી. શ્રી જૈન બાળમિત્ર મંડલ ( મુંબઇના ) વાર્ષિક રિપોર્ટ
( સ. ૧૯૨૧ ની સાલ. ) આ મ ડળના વાર્ષિક રીપેટ અમાને મત્યો છે. આ મ ડળને સ્થાપન થયાં સુમારે પાંચ વર્ષ થયા છે. ટુંક શરૂઆતે લધુ પરંતુ વિદ્યાર્થીઓની શારીરિક લેખન અને વકતૃત્વ શકિત ખીલવવાના પ્રયાસ કરવાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ હાઈ સગવડ પ્રમાણે પ્રયત્ન કરાતા તે રિપાટ વાંચવાથી માલ મ પડે છે. વિદ્યાર્થી અવસ્થામાંની આવી શરૂઆત ચાલુ રહેવાથી અમુક વખતે તે લાભદાયી નીવડે છે, સાથે સંમેલનો પણ વિદ્વાન પાસે જાહેર મેળાવડો દ્વારા કરાવાતા ભાષણોથી થાય છે તે પણ ઉપયોગી છે. આ મંડળની અને પ્રગતિ ( ઉન્નતિ ) ઈ ગછીયે છીયે અને તેમની તે કાર્ય ની વૃદ્ધિ માટે દરેક પ્રકારની સહાય આપવાની પણ સાથે મુલ્લામણું કરીયે છીયે.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી જ 1. તે બે રી છે ક
*→*
तत्ववेदिष्वात्मनोऽन्तर्भावमभिलषता सकलकालं सर्वेण स्वविकल्पजल्पाचरणानां सार्थकत्वं यत्नतः परिचिन्तनीयम्, तद्वेदिनां च पुरतः कीर्तनीयम्, ते हि निरर्थकेष्वप्यात्मविकल्पजल्पव्यापारेषु सार्थकत्वबुद्धिं कुर्वामनुकम्पया वारयेयुः ।
पुस्तक १९] वीर संवत् २४४८ फाल्गुन. आत्म संवत् २६. [ अंक ८ मो.
www.
प्रभु स्तुति.
( કર્યાંથી આ સંભળાય એ રાહુ. )
ધ્યાન ધરૂં પ્રભુ ત્હારૂ, કેસરીઆ ધ્યાન ધરૂ
તુમ દર્શન વીણું ચાગતિ ભટકયા, દુ:ખ સહ્યં અતિ ભારી. કેસરીઆ૰૧ પ્રભુ દર્શનથી પાપ ગયા સા, પુન્ય પ્રકાશ્યું અમારૂં. કેસરી૦ ૨ કલ્પવૃક્ષ સમ દાતા પ્રભુ છે, દારીદ્ર સુરા સો મ્હારૂં. કેસરી આ૦ ૩ આપ છતે નહી ઉદ્ધાર અમારે, અમ કેણુ શરણુ હું ધારૂં. કેસરીઆ॰ ૪ “કલ્યાણુ” કરા સાનું જગસ્વામી, ભવા ભવ શરણુ હુમારૂં. કેસરી આ૦ ૫
+$00
wwwwwwwwww~~~~
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૬૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
જૈન ઐતિહાસિક સાહિત્ય
“ ઇતિહાસ અને હેને ઉપયોગ.”
( લખક– છોટાલાલ મગનલાલ શાહ–મુલારણ.) જેને જાણે ચેતનમુતજ હોય, જાણે નિર્માલ્ય, હકણું, શુદ્ધ હૃદયી, નિસ્તેજ, સ્વાથી", એકલપેટા અને નાસ્તિક હોય એવા પ્રકારના વિચાર આજકાલના ન યુવકો, કેટલાક સાધુઓ અને વિશેષ કરીને જેનેરેના હૃદયમાં ઉડી જડ ઘાલી પડેલા છે. અધુના કેટલાક સાક્ષર, ઈતિહાસ-જીજ્ઞાસુઓ એમજ જાણી બેઠા છે કે “જૈનધર્મનાં તો માણસને “નિબળ' બનાવે છે તેનો સમાગમ કરવાથી
ક્ષાત્રતેજ” ને નિસ્તેજ બનાવે છે. જ્યાં ત્યાં માસિક નવલકથાઓ, ભાષણ આવા વિચારોથી ઉભરાઈ જાય છે, અને બાળ જૈન યુવકો તે જ રી, સાંભળી જેન ધર્મ–ઉપરની પોતાની શ્રદ્ધાને ગુમાવે છે.
સત્યશોધક ઇતિહાસક્સ શું એમ કહી શકશે કે “જેનાના ઇતિહાસ નિબળતા કાયરતાથી ભરેલો છે ? શું જેને તરવાર બાંધી ગુજરાત મારવાડ, મેવાડ અને દક્ષિણમાં દેશના રક્ષણ માટે ઉત્સાહથી ભાગ લીધો નથી ? શું જેનેએ સાહિત્ય, ઇતિહાસ, સ્થાપત્ય, વીગેરેમાં અભિમાન લેવા યોગ્ય નથી કર્યું ? અરે ગુજરાતની કીતિ જયવંત કરે તેવા અનેક પ્રસંગે જૈન સાહિત્યમાંથી નીકળી આવે તેમ છે, પરંતુ ખેદ સાથે જણાવવું પડે છે કે આ દિશામાં જોઈએ તેવો પ્રયત્ન થતો નથી. કેટલાક પ્રાચીન વિચારોને અવલખીને એમ પણ જણાવે છે કે આપણે એવા સાલવાર, ક્રમવાર, કોણ હતો ? કયાં જન્મ થયો? શું કર્યું? વગરે જાણવાની શી જરૂર છે? આપણે તો ધર્મનાં તો હમજવાની જરૂર છે, અરે કેટલાક મહાન ઉપાધી ધારી મુનિરાજે પણ આવા વિચારો ધારણ કરી બેઠા છે. ખેર ! ચાલો આપણે મૂળ વિષય ઉપર આવીએ.
દરેક રાષ્ટ્ર, દરેક પ્રજા, દરેક ધર્મ, અને દરેક કામ અરે દરેક માનવ પાતાને કીર્તિવંત થવાને ઈરછે છે, પોતાની કીર્તિને જવલંત રાખવાને સારૂ ભૂતકાળના જાજ્વલ્યમાન પ્રસંગોને અનેક રંગે રંગી, અનેક શબ્દોથી ગુંથી અને અનેક પિછી. થી ચિત્રી ભવિષ્યની પ્રજા સમક્ષ જગતમાં મૂકવા ચુકતા નથી.
આવી રીતે પ્રસંગો રજૂ કરવાથી ભૂતકાળની અભિમાન લેવા ગ્ય કીર્તિ 1 વાંનવેમ્બર-૨૧ સાહિત્ય' ને સિદ્ધરાજ જયસિંહ, 'નામ બ.
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈન ઇતિહાસ અને તેના હૈયયાગ.
૧૯૬
""
:
64
માનવાના સ્મરણમાં સતેજ રહ્યા કરે છે અને વર્તમાન યા ભવિષ્યની પ્રજાને જણાવે છે કે ‘ હમારી અખંડ જવલંત કીર્તિ રહે તેમ વો જ્યારે કાઇ પણ પતન પામતુ જાય છે ત્યારે હેને પૂનિત કરનાર કેવળ પૂર્વકાળની જવલંત કીર્તિ છે. તે સમયે ભૂતકાળની જવલંત કીર્તિ મૃતપ્રજામાં અમૃત સિંચન ’ નું અમૂલ્ય કા બજાવે છે, અથાત ‘ સ ંજીવની ’ ઓષધી સમાન નવજીવન અર્પનાર નિવડે છે, મૃત પ્રજામાં, જવલંત કીર્તિના પ્રસંગાના દર્શનથી શૂરાતન પ્રજવલિત થાય છે, રહેના જીવનમાં નૃતને બુદ્ધિ પ્રવાહ આવે છે. તે હુમજવા લાગે છે કે અલ્હા રામાં કંઈક આત્મબળ છે, અહં પણ જગતમાં કંઇક કરવાનેજ જન્મ પામ્યા છીએ, અમારામાં પાણી છે. એવા આત્મ વિશ્વાસ ઉદ્ભવે છે. અને પાતે ઝળકી ઉઠવાને સારૂ નિવન માર્ગ શેાધન કરવા જતાં હૈની દૃષ્ટિ સમક્ષ અનેક માર્ગો ઉપસ્થિત થાય છે. નવિન વિચાર બળ પ્રાપ્ત થાય છે, અને જરૂર ઝળકી ઉઠે છે, પેાતાની જવલંત કીર્તિ ને જાણનાર છાતી કાઢી ચાલી શકે છે, મુખાવિંદ ઉચ્ચુ રાખી શકે છે, અને આગળ ઉભે રહેવાને લાયક માને છે.
C
:
આજ કારણથી ઇતિહ્રાસનું મૂલ્ય · અમૂલ્ય ' અંકાય છે, અને તેજ કારણથી હૈની જરૂરીઆત છે.
ઈતિહાસ ઉપરથી એ પણ જાણી શકાય છે કે ભૂતકાળમાં પાતાના પૂર્વજો ક્યાં ક્યાં ઠાકર પામ્યા ? ક્યાં કેવા ઉપયોગ કરવાથી સો દાખલ થયા, અને તે સડાથી પ્રજાને કેવાં ભયંકર પરિણામ ભાગવવાં પડ્યાં, ત્યેની રૂપરેખા સ્મરણમાં ખડી થાય છે. નવજીવન રેડનાર આદ્ય મહાત્માએ કેવાં તત્ત્વાને પ્રચાર કરેલ હતા, પોતાના સમુદાય વૃદ્ધિગત કરવા સારૂ કેવા અખંડ પશ્રિમ સહન કર્યાં હતા, અને કેવી અનુપમ જાજ્વલ્યમાન કીતિ પ્રસાી ગયા હતા, તે પછી ઉદ્દભવ પામનાર વગ જો એ આદ્ય મહાત્માના સત્ય–આશયાને બુદ્ધિના વિકારના અંગે કે ક્રીતિના અંગે વિપરીત રીતે હુમજાવી અનેક પ્રકારના ધાંધલ ઉત્પન્ન કરે છે, અનેક અજ્ઞાન માનવાને ઉલટ--પાલટ હુમજાવી પોતાના મતમાં આકર્ષી નવિન માર્ગની પ્રરૂપણા કરે છે, આવા અનેક માનવા કાળાંતરે ઉદ્ભવ પામે છે અને નવિન વિન માર્ગને જન્મ આપી ભિન્ન ભિન્ન વાડાએ બાંધી ‘ સમુદાય ’ને છિન્ન ભિન્ન કરી પેાતાનું અનિચનીય શૂરાતનને તાડી પાડે છે, એ પ્રકારે ભૂતકાળમાં કેવા કેવા માર્ગો સ્થપાયા પોતાનુ સમુદાય બળ શાથી તૂટયું? અને ક્ષતિકર અને હાનિકારક તત્ત્વા ક્યાં પ્રવેશ પામ્યાં તે સર્વેનું દિગ્દર્શન ભૂતકાળના ઇતિહાસ ઉપરથીજ જાણી શકાય છે, દિવસે દિવસે આપણા દેશમાં પાશ્ચાત્ય શિક્ષાના પ્રભાવ પડી રહ્યા છે અને હૅની સાથે ખારીક દ્રષ્ટિથી વિચારવામાં આવશે તેા જણાશે કે “ અપ
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ ક્ષપાત અને નિર્મોહથી લખાયેલ ઇતિહાસના શિક્ષણની અતિ આવશ્યક્તા છે આ ઉપરથી જણાશે કે આપણને સત્ય ઈતિહાસની અત્યંત આવશ્યકતા છે.
હેની સાથે સત્ય ઈતિહાસનાં સાધને પ્રાપ્ત કરવાને અનેક વિકટ પ્રસંગને વટાવવા પડે છે, જેનાની જવલંત જ્યોતિ ઉપર અનેક અંધકારના વાદળો ઘેરાઈ રહ્યાં છે, વિમરણ વગેરેના થર બાઝી ગયા છે. એ જ્વલંત જ્યોતિને પુન: પ્રગટાવવી એ થરને ભેદી સત્ય સ્વરૂપનાં દર્શન કરાવવું કંઈ રમત નથી.
જેનેતર પ્રજા ઈતિહાસનાં અ૫ સાધનની જે બૂમ માર્યા કરે છે તેટલી બૂમ ન ઈતિહાસ માટે મારવી પડે તેમ નથી, કારણ ઇતિહાસનાં અનેક સાધનો આપણ પૂર્વજો ભિન્ન ભિન્ન રીતે રક્ષણ કરતા આવ્યા છે. વળી તે એવા અમૂલ્ય સાધન છે કે હેની તરફ ઉપેક્ષા ભાવ નહિ ધરાવતાં અપક્ષપાત અને નિર્મોહથી તે સાધનોનો ઉપયોગ કરવામાં આવે તે ગુજરાતને તે શું પણ સકલ ભારતવર્ષના ઈતિહાસનાં તત્વો હસ્તગત થાય તેમ છે, વળી કેટલું ઐતિહાસિક તત્વ ગર્ભિત સાહિત્ય પ્રકાશમાં આવેલ છે, પણ હેની સાથે અનેક પ્રકારનું સાહિત્ય ભંડારમાં ક્ષતિત્વ પામતું જાય છે.
આવાં એતિહાસિક ત બહાર પાડવામાં “જેન કોન્ફરન્સ હેરલ્ડ” ઉચ્ચપ્રતિને પ્રયત્ન સેવેલ હતા પરંતુ ઈતિહાસના–જેના કમનસીબે તે પણ અસ્ત, પામ્યું છે. પરંતુ આનંદપ્રદ છે કે શ્રીમાન ગાયકવાડ સરકાર તરફથી કેટલાક સા. હિત્ય ગ્રંથ પ્રકાશમાં આવેલ છે અને હેમાં જેનોના જવલંત કીતિ સૂર્યનાં કિરણે. પ્રકાશી રહેલ છે, હેની સાથે વિશેષ અભિનંદનીય શ્રી જિનવિજય છે કે જેઓ અનુ પમ પ્રયત્ન સેવી અનેક ગુઢ જેન એતિહાસિક ત નિયમીત પણે પ્રકાશે જાય છે, આ પ્રમાણે દિવસનુદિવસ સાહિત્ય પ્રકાશતું જાય છે નો સદુપયોગ કરે તે જેન પ્રજાના હસ્તમાં છે, તે તો જેન પ્રજામાં જેમ પ્રોત્સાહન પ્રગટાવે વી શેલી. માં અન્ય સાધનો રચાવવા તે પણ જેને પ્રજાના હિતમાં છે. હવે વર્તમાન સહિ ત્યમાં ઇતિહાસ માટે જે લખાયું છે હેની પ્રથમ યાદી મહારા સ્મરણ-ધ પિથી ઉપરથી આપું છું કારણ નવિનોધક કેટલીક બાબતોનું અન્વેષણ કરે છે અને જ્યારે બહાર પાડવાને આકર્ષાય છે એટલામાંજ એને તે “ધન” અન્ય તરફથી અગાઉ બહાર પડેલ છે એમ માહિતી મળતાં તે હતાશ-નિરૂત્સાહી થાય છે. તેથી યાદી આપવી ઉચીત રહમાનું છું. આવશ્યકનિયુક્તિ, દ્વાશ્રય મહાકાવ્ય, હેમચંદ્રાચાર્ય વિરચીત (સં. અને ગુ.) અભયકુમાર ચરિત્ર (ગુ. ) ગુર્નાવલી (સં.) વિજય પ્રશસ્તિ મહાકાવ્ય, જગદ્દગુરૂ કાવ્ય, ગુરુગુણરત્નાકર કાવ્ય, પ્રબંધ ચિંતામણી (સં. અને ગુ. ) ચતુર્વિશતિ પ્રબંધ (સં. અને ગુ.) ામસભાગ્ય ( ભાષાંતર સહ ) હિરભાગ ( ) શ્રીમાન ગાયકવાડ દ્વારા, વસંતવિલાસ, હમીરમર મર્દન,
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જે તિહાસ અને તેની યોગ્યતા.
મહારાજય નાટક, નરનારાયણ નંદ, પ્રાચીન ગુર્જર કાવ્ય સંગ્રહ, વિગેરે કીર્તિ કેમુદી ૬ ગવર્નો.) હરિભદ્રસૂરિ ચરિત્રમ, (બનારસ) હરિભદ્રસૂરિ સમય નિર્ણય (સ. પૂના) સુકૃત સંકિર્તન, (આત્મા સભા.) શત્રુંજય મહામ્ય, આ સિવાય દરેક સંસ્કૃત ગ્રંથની પ્રશસ્તિઓ, ગુજરાતી ગ્રંથમાં સૂરિશ્વર અને સમ્રાટ, વિમળ પ્રબંધ, (સુરત) કુમારપાળ ચરિત્ર, યશોવિજય ચરિત્ર, વિજયધર્મસૂરિ જીવન, જેન શાસનનો દીવાળીનો અંક, એતિહાસિક રાસ સંગ્રહ ભા, ૪, જૈન કોન્ફરન્સ હેરડના કેટલાક અંકે, આત્માનંદ પ્રકાશ માસિકના ડટલાક અંક, જૈન ધર્મનો ઈતિહાસ ભાગ છે, જેને સાહિત્ય સંશોધક માસિકના ચારે અંકે સં. ૧૯૨૧ ના, વસ્તુપાળ જીવન ચરિત્ર (આત્મા. ) કુમારપાળનો રસ, હીરવિજયસૂરિનો રાસ, (દે. લા ) કુમારવિહાર શતક, (આસો ) શતપદી (અચળગછની હકીકત) જેન સતી મંડળ, ભરતેસર બાહુબલી વૃતી, ઉપદેશ સંતતિકા, સુમુકતાવલી, આનંદઘન પદ્ય બહાતરી, (જૈનધર્મ પ્ર. ) તિથૈવળી પ્રવાસ, ધના શાલિભદ્રને રાસ, પ્રભાવક ચરિત્ર (સં.) મુની જીનવિજ્યજી સંપાદિત. વિજ્ઞપ્તિ ત્રિવેણી, શંત્રુજયતીર્થોદ્ધાર પ્રબંધ, જગડુ ચરિત્ર, કૃપારસ કેષ, વિજ્ઞાતિ સંગ્રહ, જેનગ્રંથ પ્રશરિત સંગ્રહ, પ્રાચીન જૈન લેખ સંગ્રહ, ભા. ૨ પટવાના સંઘને ઈતિહાસ, (આન્સ) વીગેરે યોગનિષ્ઠ બુદ્ધિસાગરજી સંપાદિત જૈન ધાતુ પ્રતિમા લેખ સંગ્રહ ભા. ૧ જૈન લેખ સંગ્રહ પુરણચન્દ નાહર સંપાદિત વિગેરે વિગેરે અનેક ઐતિહાસિક સામગ્રી પ્રકાશિત થયેલ છે અને પ્રતિદિન વધુ પ્રમાણમાં બહાર પડશે.
ઉક્ત દર્શાવેલ સામગ્રીથી સહમજાશે કે ઈતિહાસ પંથ હવે સરલ થતું જાય છે.
હવે આ સામગ્રી ઉપરથી જેનોને પૂર્વની જવલંત કીર્તિનું ભાન કરાવવું, એ લેખકો-સાહિત્ય રસિક સાક્ષરનું છે. જે સાહિત્ય પિતાના ઇતિહાસના પ્રત્યેક પરાક્રમથી ગાજી નથી રહ્યું તે સાહિત્યને શું કહેવું? પ્રજામાં ચેતન ખુરાવવાને અધુના નવિન માર્ગો છે. પૂર્વના રાસે, સઝાયા, કે આખ્યાનો નવિન પ્રજા વાંચતા અરૂચિ અનુભવ છે. એ ન્યુનતા દૂર કરવી હોય તો નવિન માર્ગનું અવલંબન કરવું જોઈએ એટલે ભૂતકાળદશિત પરાક્રમના પ્રસંગે લઈ આધુનિક શૈલીથી આત્મબળ જાગૃત કરે તેવા કાવ્ય, નાટક, નવલ કથાઓ લખવા જેન સાક્ષ પ્રેરાશે તો પ્રશ્ન જાણ થશે. આધુનિક પ્રજા નવલકથા, નાટક, કાવ્યો વાંચવા વિશેષ આકર્ષાય છે. આવા પ્રસંગે આપણે ઇતિહાસમાં અનેક સ્થળે પ્રાપ્ત થશે, તો તે પ્રતિ લેખકે પ્રેરાશે એવી આશા છે. આ સિવાય એક અમુલ્ય સાહિત્યનું અંગ ખીલવી શકાય તેમ છે. જીવનચરિત્રો વાંચનાર ઉપર અનુપમ અસર કરી શકે તેમ છે. અને આપણામાં તેનું સાહિત્ય વિપુલ સ્થિતિમાં છે. હેની એતિહાસિક દ્રષ્ટિથી સંશોધન કરી આધુનિક દૃષ્ટિથી પ્રકાશિત કરવામાં આવે તે તે વિશ્વસનીય બાબત ગણાશે અને સમગ્ર ગુજરાત પ્રજા આકર્ષાય તેમ છે.
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૯૪
શ્રી આત્માની પ્રાથ
આપણી પાઠશાળાઓમાં કેવળ સુત્રા કંઠસ્થ કરાવવામાં આવે છે. કિન્તુ પ્રજાના અતીત પરાક્રમનું કેઇ પણ પુસ્તક ચલાવવામાં આવતુ નથી તે તે ખેદની વાત છે. તે માટે ઐતિહાસિક વાર્તાઓની ગુંથણી કરવામાં આવે અને પાઠશાળાએમાં ચલવવામાં આવે તે ખાળપ્રજા તે પ્રતિ આકર્ષાય તેમ છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનામાં વર્તમાન પત્રા, માસા નીકળે છે અને પ્રતિવષે એકાદ દળદાર પુસ્તક ભેટ આપે છે. તેઓ જો આ દિશા ભળી પ્રયત્ન આર ંભે અને મન:સાષ પારિતોષીકા આપી કાર્ય કરાવે તેજ ઠીક કાર્ય દ્વીપી નીકળે તેમ છે, જેનામાં પ્રતિવર્ષે અનેક ઐતિહાસિક વસ્તુ લઇ નવલકથાઓ રચાઇ છ્હાર આવે છે, અને તે સર્વેના અભિનંદન પાત્ર જૈનેતર, વર્તમાન પેપરના તંત્રીઓ, અને બુકસેલા છે. આ દિશામા જૈન પ્રજાએ કંઇક પ્રયત્ન પ્રારંભ કરેલ છે, જૈન-પેપર દ્વારા એ–ત્રણ નવલકથાએ વ્હાર પડી છે પણ ખરાખર પ્રશ ંસનીય પામે તેવી ગુથણી કરવામાં નથી આવી આ સિવાય બુકસેલર મેઘજી હીરજી દ્વારા બે-ત્રણ હાર પડેલ છે, તે પણ રાસાએ ઉપરથી અતિ પ્રાચીન વસ્તુઓથી રચવામાં આવેલ છે એટલે વાંચક કઇંક આછી શ્રદ્ધા રાખે છે. હવે ઐતિહુાસિક વસ્તુઆ લઇને રચાવવા પ્રયત્ન આર ભશે તે ઉપકૃત થઇશ.
આ દિશામાં કામ કરાવનાર માણુસ પ્રથમતા લેખકને લેખન ચાર્જ મનસ તેષ આપશે તેાજ યશેષ્ટ કાય કરાવી શકશે હેને પ્રથમ ચાર્જ વિશેષ લાગશે પણ તે પ્રકાશ પામ્યા પછી મન:સ ંતાષ ધન પ્રાપ્તિ કરી બતાવશે તે હું આશા રાખું છું કે ત ંત્રીઓ, અને મુકસેલા આ દિશામાં દષ્ટિપાત કરશે.
ઇતિશમ
તા. ક.-પ્રકાશિત પુસ્તક યાદીમાં કેટલાંક દર્શાવવાં મલી ગયો છું. પગ લખયાના ભયથી કાવેલ છે,
?
૩
શ્રાવકની કરણીનું રહસ્ય.
**
"
શ્રાવકની બીજી કરણી “ મારી શ્રી અવસ્થા -સ્થિતિ છે.
For Private And Personal Use Only
ખામ
જ્યારે શ્રાવકને પોતાના શ્રાવકત્ત્વનું ભાન થાય છે, ત્યારપછી તેણે પોતાની સ્થિતિને વિચાર કરવાના છે. સ્થિતિનું ભાન થવાળા તેનામાં શ્રાવકપણાના નિર્વાહ કરવાનું સામર્થ્ય આવે છે. તેમજ પેાતાના વત્તનની યાગ્યતા કે અયોગ્યતા જોવાની તક મળે છે. પોતે જે રીતે વર્તે છે, તે રીત તેની અવસ્થાને યાર છે કે નહી, તેનુ જ્ઞાન પ્રાપ્ત થાય છે. અવસ્થા સ્થિતિ અને વન એ ઉભયનું સામાધિકરણ્ય હોય
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રાવકની કરગીનું રહસ્ય.
૧૫ વાજ સર્વ પ્રકારે ઉત્કર્ષ સાધી શકાય છે. ધર્મના વ્યવહાર માર્ગની અંદર સ્થિતિનું નિરીક્ષણ મુખ્ય છે. પોતાના વર્તનથી વિરુદ્ધ સ્થિતિ હોય તે શુદ્ધ વ્યવહારને મોટી હાનિ થઈ પડે છે. સ્થિતિનું નિરીક્ષણ કરવાની ઘણીજ આવશ્યકતા છે. જે ગૃહસ્થ પોતાની સ્થિતિનો વિચાર કરતો નથી અને તે સ્થિતિ પ્રમાણે પોતાનું વર્તન રાખતો નથી, તે ગૃહસ્થ ધર્મ અને વ્યવહાર માર્ગને વિરોધી બની જાય છે.
એ સ્થિતિ- અવસ્થાના ધણુ ભેદ થઈ શકે છે, નિતિશાસ્ત્રકારે તે અવસ્થાના મુખ્ય બે પ્રકાર પાડે છે. ૧ આયાસ પ્રાપ્ત સ્થિતિ અને ૨ અનાયાસ પ્રાપ્ત સ્થિતિ માણસ પોતાના જીવનમાં ઉત્તમ પ્રકારના વ્યવહારિક ગુણો મેળવી ઉચ્ચ દશામાં આવે છે, તે આયાસ પ્રાસંસ્થિતિ કહેવાય છે. એ સ્થિતિના સાધન રૂપે વ્યાપાર, ઉદ્યોગ અને કળાકોશય ગણેલા છે. જે મનુષ્ય સામાન્ય સ્થિતિમાંથી ઉચ્ચ સ્થિતિમાં આવી જાય છે, તે આયામ પ્રાપ્ત સ્થિત કહેવાય છે. અને જે માણસ ગર્ભશ્રીમંતાઇમાં ઉછળ્યો હોય, અને પછી તે પિતાના વડિલની સમૃદ્ધિનો વારસ બની સારી સ્થિતિમાં આવે છે, તે બીજી અનાયાસ પ્રાપ્ત સ્થિતિ કહેવાય છે. કેઈવાર અદભાગ્યના બળથી પણ આ સ્થિતિ મેળવી શકાય છે.
વળી ધર્મ શાસ્ત્રકારોએ તે સ્થિતિના બીજે પ્રકારે બે ભેદ માનેલા છે. ૧ આત્યંતર સ્થિતિ અને ૨ બાહ્ય સ્થિતિ. જે મનુષ્ય જ્ઞાનાદિ ગુણ મેળવી આત્માની ઉચ્ચ સ્થિતિમાં આવ્યો હોય છે, તે આત્યંતર સ્થિતિમાં ચડીઆતો ગણાય છે. એ સ્થિતિના સાધન રૂપે ધર્મ, સત્સંગ, સક્સેવા અને સદવર્તન ગણાય છે. ભાવનાની ભવ્યતાને ધારણ કરનારી આ સ્થિતિને મહાત્માઓ વખાણે છે અને તેને મોક્ષ માર્ગની દર્શક કહે છે. બીજી બાહ્ય સ્થિતિ તે આર્થિક સ્થિતિ છે. એ સ્થિતિ મુખ્યત્વે કરીને વ્યવહાર અને ધર્મને વિષે ઉપયોગવાળી છે. વ્યવહાર દશાની ઉન્નતિ એ ધર્મની ઉન્નતિનું સાધન છે. કારણ કે, વ્યવહારથી ધર્મનું પોષણ થઈ શકે છે. વ્યવહારથી ઉચ્ચ થએલી બાહ્ય સ્થિતિ આત્યંતર સ્થિતિને સુધારે છે. શ્રાવક ગૃહસ્થ જ્યારે પોતાની બાહ્ય સ્થિતિ અને આત્યંતર સ્થિતિને વિચાર કરશે, ત્યારે તેને પોતાના આત્મગુણાનું ભાન થયા વિના રહેશે નહીં.
નીતિ અને ધર્મના મત પ્રમાણે જે સ્થિતિના ભેદ પડેલા છે, તે ભેદનું રહ સ્વ શ્રાવકના લગ્ન જીવનને સૂચન છે. તે શ્રાવકનું ૩ વન તે ધર્મ જીવન છે. જિનેશ્વરના ધર્મમાં મનુષ્ય જીવનના બધા માર્ગોનું વહન ધર્મ તરફજ દર્શાવેલું છે. અને મનુષ્યના સર્વ જીવન પ્રકારનું ચૈતન્ય ધમેનેજ કરેલું છે. ગમે તે સ્થિતિમાં પણ ધર્મજ સાધ્ય છે. ધમની ભાવના એ પામવાના પ્રકાર અને કમરૂપે વ્યવહારને નામે ચાલતા આચાર વિચારની રચના થએલી છે. તે સર્વ રચનાનું કેન્દ્રસ્થાન
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ધર્મજ છે. શ્રાવકે પોતાની અવસ્થા–સ્થિતિનો વિચાર કરતાં સમજવાનું પણ એજ છે કે, “જે દશામાં હું રહેલું છું, તે દશા ધર્મ સાધવામાં અનુકૂળ છે કે નહીં ? અને જે છે તે તેમાં કેટલે અંશે ધર્મ સાધી શકાશે.” અને ક્યા અંશે ધર્મ સાધવામાં પ્રતિકૂળ થાય છે ?
- ઈત્યાદિ વિચાર કરતાં તેને સિદ્ધ થશે કે, મારી અવસ્થા–દશા ધમદિ કાર્ય કરવામાં અનુકૂળ કે પ્રતિકૂળ છે. જે અનુકૂળ જણાય છે તેની વૃદ્ધિને માટે અને પ્રતિકૂળ જણાય તો તેની પ્રતિકૂળતા દૂર કરવાના ઉપાયને માટે પ્રયત્ન કરવા તત્પર થવું.
ધર્મ જાગરિકામાં અવસ્થા-સ્થિતિનું નિરિક્ષણ ઘણું જ ઉપયોગી છે. એ ભાવના મનમાં લાવવાથી ધર્મ અને વ્યવહારમાં અનેક જાતના લાભ થાય છે; એ નિઃશંક છે. જ્યારે માણસ પિતાની સ્થિતિનો સંપૂર્ણ જ્ઞાતા બને છે. ત્યારે તે પિતાની પ્રવૃત્તિ કરવામાં સાવધાન રહી શકે છે. જે સાવધાનતા તેને તેના સમગ્ર જીવનમાં સહાય કારણ બને છે.
એક સમર્થ વિદ્વાને સ્થિતિના નિરીક્ષણ માટે લખેલું છે કે, “મનુષ્યને આત્મ–અવસ્થાના નિરીક્ષણ કરવાનો વિષય સર્વથી મહત્ત્વનું છે. અને તે ખરેખરૂં આત્મશિક્ષણ કહેવાય છે. મનુષ્યનું આખું જીવન શિક્ષણ વ્યાપારવાલું છે. તેમાં જે ગ્રંથાદિકનું શિક્ષણ છે, તે પ્રથમ બાહ્યા અને પછી અનુક્રમે અંતરંગ લાભ આપી શકે છે, પણ જે સદ્વિચારમય આશિક્ષણ છે, તે બાહ્યલાભની સાથેજ તરતજ અંતરંગ લાભ આપી શકે છે. અવસ્થા–સ્થિતિના નિરીક્ષણ રૂપ આત્મ શિક્ષણ એટલું બધું વિશાળ છે કે, જેમાંથી ઉભયલોકના સર્વોત્કૃષ્ટ લાભ મેળવી શકાય છે. એ શિક્ષણમાંથી મનુષ્ય પ્રતિક્ષણે શીખે છે અને શીખવે છે. એ શિક્ષણની શાળાના પાઠ ધર્મ અને વ્યવહારને ઉત્તમ બધ આપે છે.”
આ તે સમર્થ વિદ્વાનના સૂત્રો અવસ્થા-નિરીક્ષણ રૂપ શ્રાવકની બીજી કરશુને સંપૂર્ણ બંધ આપે છે. ગૃહસ્થ શ્રાવક પોતાના હૃદયના પૂર્ણ પ્રેમ ભાવથી એ નિરીક્ષણ આચરે તો તેને ઈષ્ટ ફળ પ્રાપ્ત થતાં કશી વાર લાગતી નથી. જે વ્યક્તિ એ શિક્ષણથી વિમુખ છે, તેના હૃદયની ભવ્યતા અને બુદ્ધિનો વૈભવ હોય. તે પણ તે સર્વ વ્યર્થ થઈ જાય છે. આત્મશિક્ષણ વગરનું શિક્ષણ શુષ્ક છે અને તે માત્ર વિવાદ, વિગ્રહ અને વિરોધને જ માર્ગ શીખવે છે.
વ્યવહાર ધર્મને પ્રતિપાદન કરનારા વિદ્વાનો પણ કહે છે કે, “જે ગૃહસ્થ શ્રાવક પિતાની કરીને અંગે આત્મ દશાનું વિલેકન કરે છે, તે તેથી તે ધર્મ અને વ્યવહાર બંને સુધારી શકે છે. વ્યવહારમાં જે વર્તનની આવશ્યકતા છે, તે
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રાવકની કરણનું રહસ્ય
૧૭ વર્તન તેનામાં સ્વત: પ્રાપ્ત થાય છે. કુટુંબમાં તેમ ગામમાં અને આખા દેશમાં કે દુનીયામાં એ ભાવનાને અનુસાર ગૃહસ્થ પિતાનું વત્ત રાખવું ઉચિત છે. વ્યાપાર, રોજગાર, વ્યવહાર, જ્ઞાતિ, મિત્ર સર્વત્ર આત્મ દશાને અનુસારે સરળ વૃત્તિ વડે વર્તવાથી ધર્મ ભાવનાનું સંરક્ષણ થાય છે, અને કર્તવ્ય, વિચાર અને વાણીને ઉપગ રાખવો એ નીતિ છે. કોઈ પણ પ્રસંગ એ નથી કે જેને આ ભાવનાને સિદ્ધાંત લાગુ કરીને તુરત ધાર્મિક કે વ્યાવહારિક નિર્ણય કરી ન શકાય.”
વળી શ્રાવક કુટુંબ રૂપ નાવને આ સંસારસાગરની સપાટી ઉપર સારી રીતે ચલાવવાનું સાધન પણ આમ દશાનું વારંવાર અવલોકન છે. વ્યવહારના પ્રસંગમાં પણ એ ભાવનાથી નીકળતી નીતિને અવલંબન કરવાની મુખ્ય જરૂર છે. જેમાં આત્મદશાનું અવલોકન કર્યા વિના પ્રવૃત્તિ કરે છે, તેઓ ધર્મ અને વ્યવહારના માર્ગમાંથી ભ્રષ્ટ થઈ અનિષ્ટ ફલને પ્રાપ્ત થાય છે, કારણ કે, આત્મ સ્થિતિના વિચાર વિના કરેલી પ્રવૃત્તિ કોઇવાર ધર્મ અને વ્યવહારનો એવો ધક્કો લગાડે છે કે, જેથી મનુષ્ય જીવનના જે ઉચ્ચ તો કહેવાય છે, તેમાંથી અધ:પાત થવા જરાપણ વાર લાગતી નથી. આવા કારણોને લઈને જ વિશ્વોપકારી મહાત્માઓએ શ્રાવક કરણીનો આ બીજો પ્રકાર પ્રરૂપે છે. જ્યારે શ્રાવકમાં પોતાની સર્વ કરણીઓ પરિપૂર્ણ રીતે પ્રગટ થાય છે, ત્યારે જ તેનામાં શ્રાવકત્વને પૂર્ણ વિકાસ થાય છે. પ્રાચીનકાલે શ્રાવક કરણને પૂર્ણ વિમર્શ કરવામાં આવતા હતા. તેમાં આ અવસ્થા-સ્થિતિરૂપ કરણીનો વિચાર પ્રધાન હતા. કારણ કે, દરેક મનુષ્ય પોતાની સ્થિતિનો વિચાર પ્રથમ કર્તવ્ય છે. સ્થિતિનું શુદ્ધ જ્ઞાન થયા પછી જ કોઈ પણ દિશામાં ગમન કરી શકાય છે. અને તે ગમન સર્વ પ્રકારે વિજયી નીવડે છે. સ્થિતિના જ્ઞાન વગર જે કાંઈ કરવાનું છે, તે સાહસના રૂપમાં ગણાય છે. અને તે સાહસ ધર્મ અને વ્યવહાર માર્ગ અકસ્માત્ વંસ કરી નાંખે છે. તે સાહસના નીતિકારાએ બે પ્રકાર કહેલા છે. ૧ સજ્ઞાન-સાહસ અને ૨ અજ્ઞાન સાહસ, જે સ્થિતિના જ્ઞાનથી કરવામાં આવે તે સજ્ઞાન સાહસ કહેવાય છે. અને જે સ્થિતિના જ્ઞાન વિના કરવામાં આવે તે અજ્ઞાનસાહસ કહેવાય છે. સત્તાન સાહસમાં ઉત્કર્ષ રહેલો છે અને અજ્ઞાન સાહસમાં ધ્વસ રહેલો છે. કોઈ પણ વ્યાપારી દ્રવ્યને અંગે પિતાની ઉચ્ચ સ્થિતિનો વિચાર કરી વ્યાપારનું સાહસ કરે, તેનો એકદમ અધ:પાત થતો નથી પણ ઉત્કર્ષ થાય છે અને જે પિતાની આર્થિક સ્થિતિને વિચાર કર્યા વગર મેટા વ્યાપારનું સાહસ કરે તે ક્ષણવારમાં પાયમાલ થઈ જાય છે, આ ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે કે, વ્યાપાર, કર્મ, જ્ઞાનાભ્યાસ અને ઉચ્ચ તપ–એવા કાર્યોને અર્થે સાહસ એ અતિ ઉપયોગી ગુણ છે, પણ તે જ્ઞાન સાહસ હોવું જોઈએ.
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી હદ પ્રકાશ,
આ ઉપરથી સત્તાન સાહસનું સ્વરૂપ ધર્મ અને વ્યવહુારમાં ઇષ્ટ ગણેલુ છે. એ સજ્ઞાન સાહસની મહત્તા સ્થિતિપરત્વે રહેલી છે. તેથી ગૃહસ્થ શ્રાવકે પેાતાની સ્થિતિના વિચાર અવશ્ય કર્ત્તવ્ય છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ પ્રમાણે આત્મનિરીક્ષણના શિક્ષણમાં શ્રાવકની બીજી કરણીરૂપે આત્મસ્થિતિના વિચાર છે, એ વિચાર પ્રવૃત્તિ અને નિવૃત્તિ બ ંનેમાં ઉપયેાગી છે. એક મહાત્મા લખે છે કે, “ આ સસાર રૂપ મહુાસાગરમાં પડેલા મનુષ્યને આત્મસ્થિ તિની જે નિરીક્ષા છે, તે નાવિક સમાન થાય છે.”
આ મહાત્માના વાકયા અક્ષરશ: સત્ય છે. જેઓ ઘ્યાત્મસ્થિતિના વિચાર કર્યા વગર અજ્ઞાન સાહસથી પ્રવૃત્તિ કરે છે. તેએ પરિણામે અધમ સ્થિતિમાં આવી પડે છે. અને તેમના હૃદયને પાછળથી અનુત્તાપ દુગ્ધ કરે છે.
મહાન પંચ વ્રતધારી મહાત્માઓ કે જેમણે આ સંસારની સર્વ પ્રકારની વાસનાઓના ત્યાગ કરેલા છે, તેએ હિંદ અજ્ઞાન સાહસથી આત્મસ્થિતિને વિચાર કર્યા વગર પ્રવૃત્તિ કરે; જોકે તે પ્રવૃત્તિ ધમાંવલ બી હોય છતાં પણ તેમને પાછળથી અનુતાપ રૂપ અમલના તીવ્ર તાપ સહુન કરવા પડે છે. તે પછી આ સસાર રૂપ મહારાજાના દાસ થઇ રહેલા ગૃહસ્થાની તેા શી વાત કરવી ? તેમને જો આત્મસ્થિ તિનું વિસ્મરણ થાય તે તે અવશ્ય તેમના અધ:પાતનું કારણ બને છે. આથી વિશ્વોપકારી ભગવાન તીર્થંકરાએ શ્રાવકની બીજી કરણી રૂપે પ્રરૂપ્યું છે કે, પ્રત્યેક મનુષ્યે પેાતાની અવસ્થા સ્થિતિનો વિચાર કરવા. આત્મસ્થિતિનું નિરીક્ષણુ આત્મગુણાને વધારનારૂ અને માનવ જીવનને સુધારનારૂ છે. એ ભાવના સ્વકર્ત્ત બ્ય, સ્વાપણ આદિ ઉત્તમ ગુણેાને ઉત્પન્ન કરી ધર્મના હેતુઓને પુષ્ટ કરનારી છે. તેથી સર્વ ભવ્યાત્માએએ આ શ્રાવકની બીજી કરણી ભાવવાના મહાન પ્રયત્ન કરવા જોઇએ.
-ચાલુ.
V.
सद्वर्तननी उच्चता दर्शन.
( હરિગીત.) યુક્તિ પ્રયુક્તિથી વળી પાંડિત્યના
ચમકાટથી,
જે જગત માંહે સત્ય શક્તિ ના મળે ઝળકાટથી; વન વિષે ઉત્તમ અને જે વીર જીવન સવૃત્તિથી સજવા સુવન હૃદય મંદિર મ્હાલવું.
જીવવું,
૧
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શુદ્ધ વિચાર અને વર્તન આમિક યજ્ઞની આહુતિમાં સર્વ યે સધરી,
જ્યાં પાપ જીવનનું થતું સકાર્યથી આદર કરી; સત્કાર્યની કિંમત નહિ એ શબ્દથી અંકાય છે, આચારમાં મુક્તાં સદા તે જીવન બલ પંકાય છે.
ચારિત્ર એજ ઉદાત્ત ગુણ શકિત ખરેખર એજ છે, ચારિત્ર એજ ખરેખરી જીવન તણું ચાવીજ છે; ચારિત્ર એજ મનુષ્યના અણમૂલ રત્ન તણી પ્રભા, વાણી તણું બળ ના કરે ચારિત્ર કરતું સર્વદા.
શા. ફતેહચંદ ઝવેરભાઈ,
શુદ્ધ વિચાર અને (૬) વર્તન.
મનુષ્ય જીદગીએ અમુક ટેવન જ બનેલી હોય છે, જેમાં કેટલીક એક લાભાલાભકારક હોય છે. આ ટેવ કપના (વિચાર) માંથી જન્મ પામી તેને આધિન બને છે. શુદ્ધાશુદ્ધ વિચારથીજ મનુષત્વ કે પશુત્વ પ્રાપ્ત થાય છે. ડાહ્યા અને મૂખ એમ બે પ્રકારના મનુષ્ય જે કહેવાય છે તેમાં તફાવત જ એ છે કે, સમજુ મનુષ્ય પોતાના વિચાર પોતાના કબજામાં રાખી શકે છે જ્યારે અણસમજુ મનુષ્ય તેને આધિન થાય છે, તેટલું જ નહીં પરંતુ ડાદો મનુષ્ય કોઈપણ વખતે પિતાના શુદ્ધ વિચારની બાહેર કે ઈપણ સંજોગની અસરથી વિરુદ્ધ જતો નથી, ગમે તેવા લાલચના (કીર્તિ, પૈસા, બહાદુરપણાનું અભિમાન કે વાચાપણું, કોધ, કે ઈર્ષાના કોઈપણ પ્રસંગે તેની શ્રદ્ધા ફેરવી શકતા નથી. જો કે અત્યારે ડાહ્યા કહેવાતા મનુષ્યોના ચલિત તેવા પ્રસંગે જોઈએ છીએ, પછવાડે કાંઈ, માટે બીજું, પિતે અમુક સંગમાં કે મોટાઈના વાતાવરણમાં મુકાય ત્યારે ત્રીજું. તેમ છે તેવા પુરૂષોની સ્થિતિ હતી જ નથી. તેવા શુદ્ધ વિચાર વર્તનવાળા મનુષ્યોને કોધ હોય તે અપ અને ઈષાને તો હૃદયમાં સ્થાન હોતું નથી, બીજની ઉપર ઈર્ષા, કોધ કે સ્વાર્થ માટે વેર લેવાની તેમના હૃદયમાં ઈચ્છા થતી નથી. અથવા પિતાને મોટા થવાને માટે બીજાને સમજાવી લેવાની યુક્તિ પ્રયુક્તિ તેનામાં હનીજ નથી, પરંતુ પોતાનું હિત અને પરનું હિત (સેવા) કરવામાં જ તેની પ્રવૃત્તિ વધતી જ જતી હોય છે તેનું નામ મહાન પુરૂષે શુદ્ધ વિચાર અને સદ્વર્તન કહે છે. મૂ મનુષ્ય તે તેવા અનેક સંજોગને વશ થઈ અયોગ્ય ક૯પનાથી દોરાએજ જાય છે.
અશુદ્ધ વિચારના કર્તવ્યથી નિરાશા અને દુઃખ છેવટે પ્રાપ્ત થાય છે, અને
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ અનેક તેવા કર્તવ્યથી કરવામાં આવેલ પરમા, મા પૂ. ગુરૂભકિત, દાન વગેરે પુણ્યધમ કૃત્યો વિગેરે ક્રિયાઓથી તે કાર્યો ધેવાતા નથી તેવા અશુદ્ધ અને અયોગ્ય વિચારથી જન્મ પામેલ દુ:ખે ને દૂર કરવા શુદ્ધ વિચાર અને શુદ્ધ વર્તન તરફ વળવું તેજ છે. ઝેરની સામે તેને મારનાર ઝેરજ હોવું જ જોઈએ. તેટલા માટે જિનેશ્વર ભગવાન (આસ પુ) નું કથન છે અને આધુનિક મહાતમા મનુ જેવા પણ કહે છે કે સત્યથી પવિત્ર થએલી વાણું બેલવી અને અંતરાત્મા દેરે તેમ વર્તવું. આનું નામજ શુદ્ધ વિચાર પૂર્વક સદવર્તન.
દરેક મનુષ્ય પોતાના વિચારે કોઈપણ સિદ્ધાંતને વળગીને બરાબર સમજીનેજ કરવા જોઈએ. ધ્યેય કે સિદ્ધાંત પકડ્યા વગર અને સમજ્યા વગર કોઈપણ કાર્યની સિદ્ધિ થતી નથી. મેક્ષ સાધવાનું ધ્યેય નકી કરી કરવામાં આવતા તપ, ધ્યાન, ભક્તિ વગેરે ફલીભૂત થાય છે. કોઈપણ મંત્ર સાધવા માટે પણ તેની સમજ પૂર્વક વિધિ અને તે શેનો છે તેમને વળગે તો જ તે સાધ્ય થઈ શકે છે. સવતે નશાળી પુરૂષોનો કોઈપણ ધ્યેય કદાચ પોતાના સામાન્ય સ્વાર્થની ખાતર હોય તે પણ તેમાં કાતિ કે વાહવાહ કહેવરાવવા વગેરે જેવી શુદ્ર લાલસા હોતી નથી તેમ તે બીજાને કોઈપણ પ્રકારે નુકશાન કરનારી હોતી નથી.
દષ્ટાંત તરીકે મનુષ્ય માયાળુ થવું જોઈએ, તેટલા પુરતું બસ નથી તેને માટે વિચારવું જોઈએ કે શું કામ માયાળું થવું? પોતાનો સ્વાર્થ-લાભ કે દુનીયાને બતાવવા એક વખત ઘડીકમાં માયાળુ થવું અને ઘડીકમાં બીજી વખત પોતાના
સ્વાર્થ ભંગ થતો હોય અને તેવા કોઈ માનસિક કે કાયીક અને આથીક લાભ વિગેરેના ઉલટસુલટા પ્રસંગો આવે ત્યારે તેજ મનુષ્ય ઉપર નિર્દય થવું તેને નુકશાન કરવું, બે આબરૂ કરવાના તેને અપયશી કરવા માટે તેની ધૂળ ઉડાવવા વર્તન ચલાવવું કે તેના લાભની વચમાં આવવું એમ તો રાવર્તનશાળી મનુષ્યનું વર્તન કે ટેવ હોતી જ નથી. ગમે તે સંજોગોમાં ખરાબ પરિણામ આવે તો તેવા મનુષ્ય સગુણેને તજતાજ નથી. જેથી તેવી ટેવ પડતાં અંદગીમાં કોઈ પણ દુ:ખના પ્રસંગે તેને આવશે નહીં.
દરેક મનુષ્ય સારા નરસા વિચાર ઓળખતાં શીખવું જોઈએ. પિતાની સમજ કેટલી છે તે પણ તેણે જાણતાં શીખવું જોઈએ. સાચા અભિપ્રાય-સાચી હકીકતને વળગી રહેવાની ટેવ પાડવી જોઈએ. પોતાના વિચારોનું બારીકીથી અવલોકન અને સંશોધન કરતાં શીખવું જોઈએ. સદ્દગુણોને બરાબર સમજી પછી તેને વળગી રહેનાર મનુષ્ય દુનીયામાં ડાહ્યો ગણાય છે. માત્ર મોઢેથી સગુણેના ભાષણે કરવા કે ઉપદેશ આપવા કે બણગાં ફકવા અને તેની વિરૂદ્ધ વર્તન રાખનાર મનુષ્યની જન સમાજ કાંઈ કિંમત જેમ કરતો નથી તેમ તેની અસર પણ કંઈ થતી નથી, સાથે તે મનુષ્યની પ્રતિષ્ઠા પણ જળવાતી નથી.
શુદ્ધ વિચાર અને વર્તનવાળે હમેશાં નિર્ભય રહે છે તેટલું જ નહીં પરંતુ
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શુદ્ધ વિચાર અને વર્તન.
૨૦૧
કઈ પણ તેને નુકશાન કરે છે કે કરશે તેવો વિચાર પણ આવતો નથી. તે બરાબર સમજે છે કે પોતાની ભૂલ થયા વગર કંઈ પણ નુકશાન કેઈ કરી શકતું જ નથી, જેથી તેનું હિત-કલ્યાણ વગેરે પોતાના હાથમાં હોઈ તેના પોતાના સુખ આનંદ વગેરેને કોઈ ધકકો લગાડી શકતું નથી અને તેથી બીજા પ્રત્યે તિરસ્કાર પણ આવતા નથી, જેથી તેના હદયની સાચી શક્તિ, શાંતિ અને આનંદમાં કોઈ ખલેલ પહોંચાડવા સમર્થ ન હોવાથી વૃદ્ધિ પામે જાય છે તેથી વિરૂદ્ધ અશુદ્ધ વિચાર વર્તનવાળા મનુષ્યો બહીકણ હોવાથી પિતાથી નુકશાન પતાને થતાં નકામા બીજાને નુકશાન કરનાર માને છે, તેના ઉપર તિરસ્કાર કરે છે, અને ઘડીભરની તેની દેખાતી શકિત, શાંતિ અને આનંદને જ્યારે ખલેલ પહોંચે છે, ઓછા થાય છે ત્યારે પોતાની ભૂલને અશુદ્ધ વિચાર વર્તનનો વિચાર નહીં કરતાં પોતાને ઉત્પન્ન થયેલ ખેદ, ધિક્કાર, ક્રોધ, ઈર્ષોથી બીજાને ગમે તે રીતે નુકશાન કરે છે.
શુદ્ધ વિચાર વર્તનવાળે મનુષ્ય જગને ન્યાયથી રચાયેલું જુએ છે અને ન્યાય પરજ તેનું અસ્તિત્વ માને છે. કારણ કે શુભાશુભ કર્મને કાયદે અને કર્મના ફળે તે બરાબર સમજે છે. તેથી જ સો પ્રત્યે સમભાવ રાખે છે. અને કોઈ પણ શાંતિ કે અશાંતિ, લાભ કે નુકશાન, જશ કે અપજશ, સુખ કે દુ:ખના કોઈ પણ પ્રસંગે બીજાનું કોઈ પણ પ્રકારનું અહિત કરતા નથી અને કરવાના વિચારને સ્થાન પણ હૃદયમાં આપતો નથી. માણસ ગમે તેવા વિદ્વાન હોય, બહુ મૃત હોય, ધર્મ, કર્મ, વ્યવહારનું જ્ઞાન હોય પણ જે શુદ્ધ વિચાર કે વતનવાળો ન હોય તે ડાહ્યો કહેવાતો નથી. થઈ શકતો નથી. માત્ર ભણ્યાથી અજ્ઞાન જતું નથી, પાપ અને દિલગીરી અને અશાંતિ દૂર થતા નથી, પરંતુ વિદ્યા મેળવ્યા પછી તેને પોતાના વિચાર અને વર્તનમાં જ ઓતપ્રેત બાબર કરી શક્યો હોય તે જ તે સદ્દગુણ શાલી બને છે. તેથી જ મહાન પુરૂષે કહે છે કે જે શિખ્યા તે આપણું નથી પણ જે આચરણમાં મૂકી પિતાને કે પરને લાભદાયી બનાવે તેજ આપણું છે અને ખરે ભણેલે-જ્ઞાનવાન પણ તેજ કહેવાઈ શકે.
વર્તનશાળી મનુષ્યને નુકશાન પહેચી શકતું નથી તેને મુંઝવી શકાતો નથી. તેના શુદ્ધ વિચાર કે સદગુણ છેડાવી શકાતો નથી, તે અજીત છે, અને તેજ મનુષ્ય સુખ-શાંતિમય જીંદગી ગાળી શકે છે.
સદ્વર્તન ન્યાય અને સત્ય જગતુ રૂપી મહેલનો સ્તંભ છે અને તેથીજ ધર્મ રૂપી વિશ્વ ટકી રહેલ છે. માટે જે મનુષ્ય સુખ અને શાંતિવાળી જીંદગી ગાળવા ઈચ્છતા હોય તેમણે શુદ્ધ વિચાર આચાર, વર્તન, ન્યાય અને સત્યતાને પોતાની દરેક પ્રવૃતિમાં (ચાલચલણમાં ) દાખલ કરી તેમય થઈ જવું, જેથી દુ:ખ માત્રને નાશ થઈ સર્વ સુખમય બની જશે. પરમાત્માની કૃપાથી સર્વ સનુષ્ય સદ્ઘર્તનશાળી બનો એવીજ હદયપૂર્વક પ્રાર્થના કરી સમાપ્ત કરૂં છું.
ગાંધી વલ્લભદાસ ત્રિભૂવનદાસ ભાવનગર,
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
રાષ્ટ્રીય શાળાના અભ્યાસક્રમની રૂપરેખા.
(લી. મનસુખલાલ કિરતચંદ મહેતા--મોરબી.)
આ લેખના પ્રારંભમાં આંકેલી અભ્યાસની રૂપરેખા સહજ ફેરફાર સાથે કન્યાઓ માટે પણ યોજી શકાય તેમ છે. આકરાઓને ઉત્તમ ગૃહસ્થ થવા યોગ્ય કેળવણીની જરૂર છે, તેમ કન્યાઓને ઉત્તમ ગૃહિણી થવા ગ્ય કેળવણીની જરૂર છે. બંનેની કેળવણીનું સાધ્ય એકજ છે, અને તે એહિક (આ ભવનું અને આ મુમ્બિક (પરભવનું) સ્વપરનું હિત કરવા, વધારવા રૂપ જન્મનું સાર્થકય, આ હિત સાધવા બંનેનાં સાધન કર્તવ્ય ક્ષેત્ર જુદાં. મનુષ્યરૂપે બંનેનું સાધ્ય એક જાતિ રૂપે ( સ્ત્રી અને પુરૂષ ) તે સાધ્ય સિદ્ધ કરતા બંનેનાં સાધન, કર્તવ્ય પ્રદેશ ભિન્ન. એકનું (પુરૂષનું) સાધન ગ્રહસ્થ ધર્મ અને બીજાનું (સ્ત્રીનું) ગૃહિણું ધર્મ.
એ દયાનમાં રાખી ( સ્ત્રી અને પુરૂષ) બંને પોતપોતાની ધર્મ મર્યાદામાં રહે તે સાધ્ય સિદ્ધ થવામાં સરળતા છે. પિતાનાં કર્તવ્યક્ષેત્રને ઉલ્લુઘી એક બીજાનાં ક્ષેત્રમાં માથું મારે, તે તેટલે અંશે અસરળતા છે. આ કર્તવ્યક્ષેત્ર લક્ષમાં રાખી કમ જવાનો તેમજ અમલમાં આણવાનો છે. ગ્રહસ્થ અને ગૃહિણી ધર્મના ઉલ્લેખનું આ સ્થાન નથી; એ વિષય નિરાળે ચર્ચવા ગ્યા છે. અત્રે તો બંનેના વિભિન્ન સાધન-ધર્મ લક્ષમાં રાખી કેળવણીનો કમ યોજવાનો છે, એટલા પુરતું કહેવાનું છે.
ભાષા જ્ઞાન, ગણિત, ઇતિહાસ, ભૂગોળ. અર્થશા , અને ધર્મ શિક્ષણ અને માટે મુખ્ય ભાગે એક સરખાં રાખી શકાશે. 'કી વધવમાં ભાત- ગુંથા, પાકશાસ ( રઈ) હળઉછેર, પરિચર્યા ( માંદાની માવજત ) એ છે કે એ માટે વિશેષ કમ થશે.
ધર્મ શિક્ષણનો વિષય મૂળમુદા રૂપે મૂળતત્વ રૂપે જ રાખેલ હોવાથી એમાં કેમીય, જાતીય કે સાંપ્રદાયિક દનો અવકાશ નથી. કારણ કે એ મુળ મુદ્દા મૂળ તત્વ આત્મ ધર્મ, રાષ્ટ્રીય ધર્મ, નૈતિક ધર્મ, જીવન સાર્થક રૂપ ધર્મ એ છે. એટલે ચાહે તે જૈન હો, ચાહે તો હિંદુ હા, ચાહે તો પદ્ધ હૈ, મુસ્લમીન હૈ, પારસી હો, ખ્રિસ્તી છે. ગમે તે હો તે છોકરા કે છોકરીને અનુકુળ અને ઉપયોગી થવા યોગ્ય છે. જાતીય, કેમીય કે સાંપ્રદાયિક ધર્મ શિક્ષણ માટે કિયા-કાંડ આદિનાં શિક્ષણ માટે વિદ્યાથીએ પિતાને ઘેર અથવા પોતાના સંપ્રદાયે કરેલ સેગવાઈના લાભ લે ગ્ય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રાયશાળાના અભ્યાસક્રમની રૂપરેખા.
૨૦૩ ઘણે સ્થળે પિતપોતાના સંપ્રદાય અથે, પોતપોતાની જ્ઞાતિ-કામ અર્થે શિક્ષણ શાળાઓ, વસતી ગ્રહો વ્યવહારશિક્ષણ, તેમજ સાંપ્રદાયિક ધર્મ શિક્ષણ માટે જાયેલ છે. આવાં વસતી હે તથા આવી શાળાઓને રાષ્ટ્ર ધર્મને અનુસરી, સ્વદેશાભિમાનને અનુલક્ષી પહોંચી શકાય એટલી સંખ્યા માટે સાર્વજનિક કરવામાં આવે, તો રાષ્ટ્રીય ધમ જળવાવા રૂપ રાષ્ટ્રીય શાળાને ઉદ્દેશ બર આવા વામાં, એકમ- સ્વદેશાભિમાન ખીલવા-વધવામાં મદદ રૂપ થાય એમ છે. કોમીય અભિમાનને ગાણ કરી, સ્વરાષ્ટ્રાભિમાનને પ્રધાન કરવામાં આવે તો આ વાત બને. તેવી સંસ્થાઓના ઉત્પાદકોને આ વાત સમજાય અને ગળે ઉતરે તે બને. સમયવિચારી, સમય એાળખી ઓ ઉતારે તો બને.
ધમ શિક્ષણને મૂળ મુદ્દે હદયબળ, નૈતિક કેળવવાનો હોવો ઘટે. આ બને બાળ સારી રીતે કેળવાયાં હોય, તો પછી સા પ્રદાયક ધર્મ જ્ઞાન તેને પોષણ આપી વૃદ્ધિ પમાડે. હૃદય બળ, તિક બળ ખીલ્યા ન હોય તો સાંપ્રદાયિક ધર્મ શિક્ષણ શુષ્ક, અને ગતાનુગ તક, વિવેકશુન્ય થવા જાય. વર્તમાન પરિસ્થિતિ માટે ભાગે આની ગવાહી આપે છે, માટે હૃદય બળ અને નૈતિક બળ ખીલવે એવું સર્વ સાધારણ મૂળ મુદારૂપ ધર્મશિક્ષણ વ્યવહારૂ શિક્ષણ, મુંગું ( અધ્યાપકોનાં, વિદ્યાથીઓનાં ચારિત્રભાવના, શુદ્ધાદોલનો માત્રથી કુરતું ) અને ઉપદેશરૂપ શિક્ષણશાળાઓમાં આપવામાં આવે તે કેમ–જાતિ-સંપ્રદાયના ભેદનો અવકાશ નહીં રહે. જુદી જુદી કોમના, જુદા જુદા સંપ્રદાયન, જુદી જુદી જ્ઞાતિના વિદ્યાથીઓ સમવયી વિદ્યાથીઓમાં સીધી અને આડકતરી રીતે પ્રેમ, એકય, ભ્રાતૃભાવ જાગવા ખીલવા ઉપરાંત, અરસપરસ વિચારના આપ-લેનું, રસ્પરસ આચાર વિચાર જાણવાનું, એકની ડ્યુટી બીજાની અધિકતાથી પુરવાનું આવી શાળાથી થઈ શકવા ચોગ્ય છે. ત્યારે પોતપોતાની કેમની શાળાથી તેમાં તે એક જ કોમના વિદ્યાર્થીઓના લાભ માટે હોવાથી, તે વિદ્યાથીઓ ઉપર જણાવેલ લાભથી વંચિત રહે એ સ્વાભાવિક છે. વળી કોઈ કોમ કે સંપ્રદાયની શાળા સાંપ્રદાયિક ધમ શિક્ષણ ફરજીયાતની સરતે સાર્વજનિક હોય તો તે પણ ઈષ્ટ નથી, હિતાવહ નથી, તેથી કાંતે વિદ્યાથીને શું કરે અને ફરજ રૂપે તે સાંપ્રદાયિક ધર્મ શિક્ષણ લેવું પડે છે, અને ફરજ રૂપ હોવાથી કંટાળે છે, તે શિક્ષણ પ્રતિ તેને દ્વેષ આવે છે, અને સંપ્રદાયનો હેતુ સરતો નથી. અથવા તે વિદ્યાથીના કુમળા મગજમાં કોઈ ન ભૂંસાય એવી અનર્થ કારક છાપ બેસી જાય છે. આ બંનેના આપણે દાખલા ટાંટિયે (૧) મુંબઈની વિસન કેલેજ આ સાર્વજનિક વિદ્યાલય છે, પણ તેમાં બાઈબલને ફરજીઆત અભ્યાસ કરવાની, તેનું અમુક વખત શિક્ષણ લેવાની શરતે વિદ્યાથીને દાખલ કરે છે. બાઈબલનું શિક્ષણ ગમે તેવું સારું હોય તેમાંથી ગમે તે સારો બોધ મળે તેમ હોય, પણ ફરજીઆત હોઈ વિદ્યાથીઓ તેથી કંટાળે
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. છે, તે પ્રતિ તેમને શ્રેષ આવે છે. અને એ ફરજીઆતપણું કાઢી નાંખવા લાંબા વખત થયાં પોકાર આપણે સાંભળીએ છીએ. સાર્વજનિક સંસ્થામાં આવા ફરજીઆત સાંપ્રદાયિક શિક્ષણથી સ્થાપકોએ ધારેલો સંપ્રદાય મોડું ફલિત થવાનો હેતુ સરતો નથી. જ્યાં કોઈ પ્રેમ જાગ જોઈએ, ત્યાં તેના બદલે અંદરખાનેથી કડવાશ ઉગે છે. એટલે આવી શાળાઓ સંપ્રદાય રૂપ નહોતાં, સર્વ સામાન્ય ઘર્મ શિક્ષણ આપે એવા ઉદ્દેશપૂર્વક સાર્વજનિક હોવી જોઈએ. હવે બીજો દાખલો લઈએ. (૨) વિદ્યાથીના મનમાં-મગજમાં સાંપ્રદાયિક પણ સાર્વજનિક શાળામાં અનર્થ કારક અસર પેશી જવા બાબત. આ દેશમાં ખ્રિસ્તી પાદરીએાનું આવાગમન શરૂ થયું, ત્યાર પછી તેમણે અંગ્રેજી શિક્ષણની શાળાઓ ખોલવા માંડી. તેમાં તેમણે સીધી આડકતરી રીતે પ્રસ્તી–ધર્મનું શિક્ષણ પણ આપવું શરૂ કર્યું. આ ધર્મનું મહત્વ બતાવવા બીજા ધર્મના હતા કે અછતા, મોટે ભાગે કપિલ છિદ્રો મટી મોટી વાતો કરી વિદ્યાથીઓના કુમળા મગજમાં ઠસાવવા માંડ્યા. સ્વ. રાવસાહેબ મહીપતરામ નિલકંઠ આવી શાળામાંથી અંગ્રેજી શિક્ષણ પામેલામાંના એક હતા, પાદ રીઓના શિક્ષણથી કુમળા મગજમાં હિંદુધર્મ, જૈનધર્મ આદિ પ્રતિ વિપરીત ભાવ
સેલે. આ અસરના પરિણામે વનરાજ ચાવડા આદિમાં જેનોને એક દેશીય દષ્ટાતથી ઉતારી પાડેલ. તેમના મનમાં એ સંસ્કાર પણ પડી ગએલ કે હિંદુધર્મ, તેમાં પણ ખાસ જૈનધમે ભારતની દુર્દશા કરી છે. ભારતને નિર્માલ્ય બનાવ્યા છે. કેઈ સમર્થ જૈન તત્ત્વજ્ઞાનીનો તેમને પુખ્ત વયે ભેટો થયે. એ તત્ત્વજ્ઞાનીએ તેમને તાવીને પુછ્યું કે દેશની અધોગતિ, દેશ જનનું નિર્માલયપણું ક્યા કયા ગુણેથી ? અને દેશની ઉન્નતિ અને દેશ જનોનું સબળપણું કયા થા ગુણેથી પ્રગટે ? રાવ સાહેબે દેશહિતક અને દેશ હાનિકર, નિર્માલ્યર, સબળતાકર ગુણેનો ઉલ્લેખ કર્યો. ત્યારે તે સમર્થ તત્ત્વરે કહ્યું કે કહો તમે જેને દેશના હિતકર અને સબળતાના પષણ ગુણો કહે છે તેને જૈનધર્મ ઉપદેશ કરે છે, કે જે દેશને હાનિકર નિર્માત્યના ગુણે કહો છે તેનો ઉપદેશ કરે છે? રાવ સાહેબે કહ્યું કે દેશને હિતકર અને બળવાન કરે એવા ગુણે આદરવા–આચરવાને ઉપદેશ કરે છે અને અહિતક નિમલ્ય કરનાર ગુણે ત્યાગવાનું કહે છે. એટલે ફરી તે તો કહ્યું – તો પછી તમે જૈનધર્મથી દેશની અધોગતિ થઈ, ભારત વાસીઓ નિર્માય થયા એમ કેમ કહે છે ? ગમે તેમ તો એ રાવસાહેબ સરળ હતા અને પોતાની ભૂલ કબુલ કરી કહી દીધું કે, અમને તે જેનની એ ખબર નથી કે હિંદુધર્મના રહસ્યની એ ખબર નથી, અમને તે નાનપણમાં પાદરીઓની શાળામાં શીખતા ત્યાં મૂળથી જ હિંદુ-જૈનધર્મ વિરૂદ્ધ સંસ્કાર તેમનાં (પાદરીઓનાં ) શિક્ષણથી પડેલા, તેનું આ ભુલ પરિણામ છે. આ દાખલાથી પણ સમજાશે કે સંપ્રદાયિકધર્મ શિક્ષણ આપનારી સાર્વજનિક શાળાથી લાભ ઓછો છે. માટે ધર્મન, સર્વ સામાન્ય ધર્મને
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી મહાવીર પ્રભુ જન્મોત્સવ.
૦૫
મૂળ મુદ્દો એક રાખી તે મુદ્દો સિદ્ધ થવા પુરતુ સમાન્ય શિક્ષણ આપવામાં આવે તે ભિન્નભિન્ન કામની શાળાની જરૂર ન રહે. તે તે કામ વાળાઓએ એ ટ્ટિ રાખી પોતે કરેલી શાળા સ ંપ્રદાય-કામના મેહ વિના સાનિક કરે તા હિતરૂપ છે. પ્રતિશમ્ ( અપૂર્ણ, )
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી મહાવીર પ્રભુ જન્માત્સવ.
રાગ-( રમતી--ગમતી-હુમુને સાહેલી............સુખી આજ અનેાપમ દીવાલી.) હરતાં, ફરતાં, વીર સમરીયે,
વીરનું ધ્યાન સદા ધરીયે....રે, સખી માજ ઓચ્છવ હીના કરીયે.
ત્રીશલાઘેર જગનાયક જન્મ્યા,
ચૈતર તેરસ ઉજળીયે....રે. સખી આજ આચ્છવ
બાળપણે જેણે દેવ હરાજ્યે,
કીડા કરી, ડરી, નહિ જરીયે....રે. સખી આજ એવ ૧
ત્રીશે વર્ષે સજમ વરીયા,
ધન્ય, તે દીનને ધન્ય ઘડીએ....રે. સખી આજ આચ્છત દીક્ષા લેઇ બહુ જનને તાર્યાં,
એ ઉપદેશને આદરીયે....રે. સખી આજ આવ સંગમ સુરના સહી ઉપસર્ગા,
પામ્યા કસોટી ખરેખરી એ....રે. સખી આજ આવ કણુ માં ખીલા નાંખ્યા ગોવાળે,
તાપણુ ક્રોધ નાન્યેા જરીએ....રે. સખી આજ માછ ચડકેાશીક ખુજીવી પ્રભુ માલ્યા, સમતાથી, શિવ શુખ વરીયે....રે. સખી આજ આવ૦ અતુલ ખળી, એ વીર પ્રભુનુ, જીવન સાંભળી સુધરીયે....રે. સખી આજ આચ્છ ગીર ગુણ ગાવા, વીરને ધ્યાવેા, વીર પસામે, ભવ તરીકે...રે. સખી આજ એવ દીવાળી દ્વીન મેાક્ષ જે પામ્યા, એ વીરને જય ઉચ્ચરીયે..,રું, સખી આજ આચ્છવ લી. મનસુખલાલ ડાયાભાઇ શાહ તઢવાણુ કાંપ
૫
For Private And Personal Use Only
3
X
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રો ૩૫ પાન ૬ શકાશે
દઢ ઈચ્છા શક્તિ.
લેખક–વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ શાહ. " Where there is a vill there is a way.” જ્યાં ઈચ્છા હોય છે ત્યાં માગ થઈ શકે છે.”
ઘણે ભાગે જોવામાં આવે છે કે જ્યારે કોઈ મનુષ્ય અમુક કાર્ય નથી કરી શક્તો ત્યારે તેનું કારણ પૂછતાં એ ઉત્તર મળે છે કે “ભાઈ, શું કરું ? એ કાર્યમાં મારૂં ચિત્ત નથી ચુંટતું.” અર્થાત્ પિતાનાં એ કથનથી એ મનુષ્ય એટલું સાબીત કરી આપે છે કે અમુક કાર્ય કરવામાં ચિત્ત નહિ ચટવાથી–દૃઢ ઈચ્છા નહિ હોવાથી તે કાર્ય કદિ પણ પુરૂં થઈ શકતું નથી. તેમજ એ પણ ખરૂં જ છે કે જ્યાં સુધી કોઈ મનુષ્ય કોઈ પણ કાર્ય સંપૂર્ણ ઈચ્છા પૂર્વક નથી કરતો ત્યાં સુધી તેની બધી શક્તિઓ તે કાર્યની સિદ્ધિને અર્થે કેદ્રસ્થ થઇ શક્તિ નથી. એટલા માટે જીવન–સંગ્રામમાં કાર્ય-સિદ્ધિ ને અર્થે દૃઢ ઈચછા શક્તિની મહાન આવશ્યક્તા છે. તેથીજ કહેવામાં આવ્યું છે કે “જ્યાં ઈચ્છા હોય છે ત્યાં માર્ગ થઈ શકે છે” જે કાર્ય પહેલવહેલાં અસંભવિત જણાય છે તે પણ ઈચ્છા શક્તિના પ્રભાવથી સુખસાધ્ય થઈ જાય છે.
હા, સંસારમાં કેટલીક એવી બાબત છે કે જે અમુક વ્યક્તિઓ દ્વારા સફળતા પૂર્વક થઈ શકે છે અથવા ફઈ કઈ વખત તેની સિદ્ધિ પ્રકૃતિના નિયમોની અજ્ઞાન તાને લઈને અસંભવિત પણ બને છે. એવી બાબતોના વિષયમાં દૃઢ ઈચછા હોવા છતા પણ તે પૂર્ણ થઈ શક્તિ નથી. તે વખતે કેવળ એક પરમાત્માનોજ આશ્રય લે પડે છે. પરંતુ પ્રાયે કરીને સર્વ સાધારણ લોકોના સ્વભાવનું સૂક્ષ્મ અવલોકન કરવામાં આવે તે માલુમ પડશે કે પ્રત્યેક મનુષ્યનાં હૃદયમાં એવી એવી ઈચ્છાઓ ઉત્પન્ન થયાં કરે છે કે જે કાંઈને કાંઈ ઉદ્યોગ કરવાથીજ પૂર્ણ થઈ શકે. બલ્ક, આપણું હદયમાં જે ઈછાઓ ઉત્પન્ન થાય છે, તે એ વાતમાં પૂર્ણ સૂચન રૂપ છે કે પ્રયત્ન કરવાથી આપણે તે ઈચછાઓ સફળ કરી શકીશુ. એમ કહેવામાં જરા પણ અતિશકિત નથી. પરંતુ સ્મરણમાં રાખે કે આપણી સઘળી ઈચછાઓ સફળ થતી નથી. તેથી દૃઢ ઈચ્છાની ઘણું જરૂર છે. સંપત્તિશાસ્ત્રમાં ઈછાના બે વિભાગ કરવામાં આવ્યા છે. તેમાંથી એકને કાર્યક્ષમ ઈછા કહેવામાં આવે છે. જે ઈચ્છા કાર્ય. ક્ષમ અથવા દૂઢ નથી હોતી તે આ જીવન–સંગ્રામમાં મનુષ્ય એક પણ વ્યવહારમાં સફલતા મેળવી શક્તો નથી. આપણે ઈચ્છા તંતુઓ વિન–બાધાઓના એકજ કુટકે તુટી જશે. દૃઢ–ઈચ્છાશક્તિ તે એ છે કે જેના પ્રભાવથી આપણે આપણાં કપિત ફાર્યની સિદ્ધિને અર્થે આત્મ-સમર્પણું કરી શઈએ, કેઈ અડગ વિન કે બાધાની
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દદ ઇચછા રાતિ.
૨૦૩ પરવા ન કરીએ, કોઈ પણ કારણથી પાછા ન હઠીએ, પરંતુ આપણા ઈષ્ટકાર્યો માં તન, મન, ધનથી હમેશા પ્રયત્નશીલ રહીએ.
ઈચ્છા શક્તિની દૃઢતા વડે મનુષ્ય અભુત કાર્ય કરી શકે છે. મહારાણા પ્રતાપસિંહની એવી દઢ ઈચછા હતી કે હું કોઈ પણ દશામાં મુસલમાનની આધીનતા સ્વીકારીશ નહિ. એમની એવી ઈચ્છા નહોતી કે “જ્યાં સુધી બનશે ત્યાં સુધી હું મુસલમાનોની આધિનતા સ્વીકારીશ નહિ.” બસ, એ પ્રકારની સ્પષ્ટ અને દૃઢ ઈચ્છાને લઈને તેમની પ્રતિજ્ઞા પૂરી થઈ શકી. જે તેમની ઈચછામાં દૃઢતાને બદલે ચંચલતા હતા તે તેમના ઉપર જે અનેક વિપત્તિઓ તથા સંકટનો પર્વત ટુટી પડ્યો હતો તેનાથી તેઓ દબાઈ જાત. બીજું એતિહાસિક ઉદાહરણ લઈએ. તાનાજી માલસુરે નામને શીવાજી મહારાજને એક શુરવીર સરદાર હતું, તેણે સિંહગઢને કિર્લો સર કરી લેવાની પ્રતિજ્ઞા કરી હતી. પરંતુ તે જ્યારે ઘાયલ થઈ ગયે ત્યારે તેના સાથીઓનું મન ચંચળ થવા લાગ્યું. તેઓ જે સાધનના બલવડે કિકલા ઉપર ચઢી શક્યા હતા તેનાથી નીચે ઉતરવાની ઈચ્છા કરવા લાગ્યા. તે સમયે તાનાજીના ભાઈ સૂર્યાએ તે લેકમાં દઢ ઈચ્છાશક્તિ જાગૃત કરવા માટે તે સાધનાને તોડી નાંખ્યું. બસ, પછી શું બન્યું ? તે સઘળા લેકેએ દઢ ઈચ્છા કરી કે કિલ્લાની નીચે કૂદીને આત્મહત્યા કરવા કરતાં શુરતાથી લડીને રણભૂમિમાં પ્રાણત્યાગ કરે એજ વધારે શ્રેયસ્કર છે. આવી દઢ ઈચ્છાને લઇને તે લેકે જે ઘોર સંગ્રામ કર્યું તે ખરેખર અપૂર્વ હતું. કિલે હસ્તગત થયો અને તાનાજીની પ્રતિજ્ઞા સફલ થઈ. આ સંબંધમાં એક વિદ્યાથીના જીવનની વાત શિક્ષાપ્રદ છે. વિદ્યાલયમાં અભ્યાસ કરતી વેળાએ જ તેણે પિતાનાં મનમાં એવી દઢ ઈચ્છા કરી લેધી કે “ હું આ વિદ્યાલયને પ્રીન્સીપાલ બનીશ” તેણે પિતાના એરડા ની દીવાલ ઉપર P ” અક્ષર લખી રાખ્યા હતા અને હમેશાં એની ઝાને તે દ્વારા જાગૃત રાખવાને પ્રયત્ન કરી રહ્યો હતો, તેના કોઈ પણ સહાધ્યાયી તેને ભેદ જાણી શકો નહિ. એટલા માટે સર્વ વિદ્યાથીઓ તેને “મીસ્ટર પી” કહીનેજ બોલાવતા હતા. જ્યારે તેને વિદ્યાભ્યાસ પૂર્ણ થયો અને તેના અનેક ગુણેથી અકજોઈને વિદ્યાલયના અધિકારીઓએ મીસ્ટર પીને પ્રીન્સીપાલની પદવી પર નિયુક્ત કર્યો ત્યારે તેણે વિદ્યાથીઓને કહ્યું કે “હવે મારા “પી” અક્ષરને અર્થ તમારા સમજવામાં આવી ગયો હશે.” પ્રબળ ઈચ્છાશક્તિ અને દઢ સંક૯પનાં સામર્થ્યથી મનુષ્ય શું નથી કરી શક્ત? ઉક્ત વિદ્યાથીનાં જીવન ચરિત્રથી આપણને ઘણું જ શીખવાનું મળે છે. એ વિદ્યાથી શરૂઆતથી જ નિર્ધન હતું. પરંતુ જ્યારે તેણે વિદ્યાલયના પ્રીન્સીપાલ બનવાનો નિશ્ચય કર્યો ત્યારે તેણે પિતાની ઈચ્છાને એવા વિચારથી હતાશ ન થવા દીધી કે “મારા કરતાં વધારે બુદ્ધિમાન અને શ્રીમાન વિદ્યાર્થી એ આ વિદ્યાલયમાં અભ્યાસ કરી રહ્યા છે-હું તે લેકની બરાબરી કેવી
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૦૮
શ્રી આરમાનંદ પ્રકાશે.
રીતે કરી શકીશ અથવા હું તેઓની સાથે સ્પર્ધા કેવી રીતે કરીશ-જે કોઈ મહાનુભાવ મને સહાય નહિ કરે તે ઉચ્ચ પદવીની પ્રાપ્તિ મારે માટે અસંભવિત છે.” જે એવા વિચારે તેના મનમાં આવ્યા હત–જે પરાજીત થવા પહેલાંજ હિમ્મત હારી ગયા હોત–તે કહેવું પડશે કે તે જ તેની સામર્થહીનતા અને માનસિક શાંચળતા જણાઈ આવત. સ્મરણમાં રાખે કે એજ યશ અથવા અપયશની ચાવી છે. પહેલેથીજ તેણે પિતાનાં મનમાં નિશ્ચય કરી લીધું હતું કે મારી ઈચ્છાનુસાર મને પ્રીન્સીપાલની પદવી અવશ્ય મળશે જ, અને એ એક દઢ ઈચ્છાની સફળતા અર્થ તેણે પિતાનું સઘળું તનમન અર્પણ કરી દીધું હતું, તથા પિતાની એ ઇચ્છાને-મહવાકાંક્ષાને-પ્રતિજ્ઞાને સદૈવ જાગૃત રાખવા માટે તેણે પોતાનાં નેત્રો સમક્ષ “પી” અક્ષર લખી રાખ્યું હતું !
ઉદાહરણ માટે આપણે ઘણે દૂર જવાની આવશ્યકતા નથી. ચાલુ જમાનાનું જ ઉહાહરણ લઈએ. વાચકોને દક્ષિણ આફ્રિકાના સગાન્ત દશ્યનું વિમરણ નહિ જ થયું હોય. કર્મવીર મહાત્મા ગાંધીજીની વિજય-પ્રાપ્તિનું કારણ શું છે? જે તેમનામાં અન્યાયછેદન તથા સત્યાગ્રહની દઢ ઈચ્છા ન હોત તો શું પાણીમાં રહીને મગર સાથે વિરોધ કરવા છતાં વિજયી થઈ શકત? પ્રબળ ઈચ્છાશક્તિને પ્રભાવ એર વિલક્ષણજ છે.
કેટલાક મનુષ્યના જીવન-સંગ્રામમાં જે નિષ્ફળતા જોવામાં આવે છે તેનાં અનેક કારણે છે. તેમનું પ્રધાનકારણ વિદ્યાર્થી અવસ્થામાં ઈચ્છા-સક્તિની નિર્બલતા છે. સેંકડો હજારો વ્યક્તિઓની અવનતિનું, પરાજ્યનું, અપકીર્તિ યાને અસફલતાનું મુખ્ય કારણ એ છે કે જ્યારે તેઓ વિદ્યાથી અવસ્થામાં હોય છે ત્યારે તેઓનાં મનમાં પોતાનાં જીવનના ઉદેશ સંબંધી કઈ પણ જાતને નિશ્ચિત વિચાર નથી હોતે, તેમજ તેઓ કદી પણ એવા કોઈ નિશ્ચિત વિચારથી પ્રેરિત હોતા નથી કે અમારે અમારા જીવનમાં અમુક એક ઈચ્છા સફલ કરવાની છે. એ ઇચ્છાની સફલતા અર્થે આખા જીવનમાં જે ઘનઘોર સંગ્રામ કરવાનું હોય છે તેમાં વિજય–પ્રાપ્તિ થવી જ જોઈએ. જે પ્રકારને અને જેટલો યશ પ્રાપ્ત કરવાનું હોય છે તે પ્રકારના અને તેટલા પરિશ્રમ કરવા માટે તેઓ તૈયાર રહેતા નથી. સદાચરણથી વતીને શિક્ષા-પ્રાપ્તિ માટે વર્ષો પર્યંત કઠિન અભ્યાસ અને મનોનિગ્રહ કરવામાં જ તેઓ અપ્રસન્ન રહ્યા કરે છે. ક્ષણિક અને તાત્કાલિત સુખોપભેગો તજીને, ભવિ. ધ્યમાં શ્રેષ્ઠ કાર્યની સિદ્ધિ અર્થે, વર્તમાન સંકટ અને વિપત્તિઓ સહન કરી લેવાની તેઓને ઈરછા થતી નથી. તેઓનાં મનમાં એવી પણ ઈચ્છા નથી થતી કે અમે અમારા અવકાશને ઉપગ આત્મ-શિક્ષા તેમજ આત્મોન્નતિ સાધવામાં કરીએ તથા અમારા વર્તમાન સામર્થ્યની ઉચિત વૃદ્ધિ કરીને ભાવી જીવન-સંગ્રામમાં સફળતા મેળવવાની સઘળી તૈયારીઓ કરી લઈએ, જ્યાં સંક૯પ નથી હોતે,
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
દૃઢ ઇચ્છા શક્તિ.
૨૦૦
ઇચ્છા નથી હતી, સંકલ્પસ્ખા નથી હતુ તેમજ ઇચ્છા-શક્તિ નથી હાતી, જ્યાં કોઇ પણ પ્રકારના પ્રયત્ન નથી હાતા, જ્યાં શારીરિક પરિશ્રમ કરવાના તિરસ્કાર હાય છે. જ્યાં મનેાનિગ્રહના અભાવ ડાય છે અને જ્યાં આત્મતિના કોઇ સ્પષ્ટ ભાવ જાગૃત નથી હાતા ત્યાં એટલુ જ કહેવુ જોઇએ કે તે નથી મનુષ્ય-જીવન અને નથી જીવન-સામ તેા પછી પ્રગતિ, ઉન્નતિ, રાલતા અને વિજય-પ્રાપ્તિની વાતા તે ઘણીજ દૂર રહે છે. એ સર્વની આશા રાખવી તે મૃગજલવત વ્યર્થ છે. સાત્વિક ઇચ્છાઓના અભાવ-સાત્મક કાર્યોંના અભાવ-કાઇપણ રીતે ક્ષમ્ય ગણી શકાતા નથી. ઈચ્છા નિર્મલ હોય તેથી શું ? પર ંતુ આર ંભમાં તેની આવશ્યક્તા તા છેજ. નિર્મૂલ ઇચ્છા-શક્તિનું લક્ષણ છેકે શરૂઆતમાં મનુષ્ય કોઇપણ કાર્ય ઘણુાંજ મહાન ઉત્સાહ અને આવેશ સહિત કરવા લાગે છે, અને જો જરા મુશ્કેલીની આશકા થાય છે તે તેનાં કાર્યસૂત્રના ક્રમ એકદ્રુમ શિથિલ ખની જાય છે. દ્રઢ ઈચ્છા-શક્તિનું લક્ષણ છે કે કાઇ પણ કાર્યના હાનિ લાભને વિચાર કરીને જ્યારે કોઇ મનુષ્ય તે કાર્ય કરવા લાગે છે ત્યારે તેની ઉપચેાગિતા ઉપર ધ્યાન આપીને તેને પેાતાનું પવિત્ર કર્તવ્ય સમજી તેનાથી કદ્વિપણ પરાઙમુખ બનતા નથી, પરંતુ તેનાં સાધનમાં તે એટલા બધા તલ્લીન, તત્પર અને ચિત્ત ખની જાય છે કે ‘ જાય સાથયાામ વા તેદું પાતયામિ ' એજ તેનાં જીવન–સગ્રામના એકમાત્ર સિદ્ધાંત બની રહે છે. પરંતુ જેનામાં નથી હાતી નિ`લ ઇચ્છા કે નથી હોતી સમલ ઇચ્છા, અર્થાત્ જેનામાં પોતાનાં જીવનના ઉદ્દેશ્ય સંખ`ધી સંદાજ નથી હાતી તેને માટે શું કહેવું ?
રાજર્ષિ ભર્તૃહરિજીએ ઉચિત કહ્યુ છે કે:---- प्रारभ्यते न खलुं विघ्न भयेन नीचः
प्रारभ्य विघ्नविहिता विरमन्ति मध्याः । विघ्नैः पुनः पुनरपि प्रतिहन्यमानाः
प्रारभ्य चोत्तमजना न परित्यजन्ति ॥
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જો જીવન-સંગ્રામમાં કઇપણ સફલ પ્રાપ્ત કરવાની ઇચ્છા હોય તે તે ઇચ્છાને દઢ કરવી જોઈએ; કેમકે જ્યાં ઇચ્છા હાય છે ત્યાં માર્ગ થાય છેજ. જ્યારે ઇચ્છા-શક્તિ દૃઢ થઇ જાય છે ત્યારે એકવાર આર ભેલું કાર્ય કદીપણ છુટી શકશે નહિ, ત્યારે પ્રતિકૂલ પરિસ્થિતિ અને વિન્ન-આધાઓના લેશપણ ભય રહેશે નહિ.
એ તે નિ:સ ંદેહ વાત છે કે સંસારના ઘણા ખરા સાચા કાર્ય કર્તાઓને પ્રતિકૂળ પરિસ્થિતિમાં રહીને અને વિદ્ય-માધાએની સામે થઇનેજ પેાતાના ઉદ્દેશ હેતુ માટે માર્ગ સાફ કરવા પડયા છે. પરંતુ એ લોકો પોતાની નાની મેાટી અસલતાએમાંથી કદિપણ હતાશ બન્યા હાતા નથી. તેઓએ પેાતાની અસફલતાઓમાંથી,
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ જીવન-સંગ્રામની તૈયારી કરવા માટે, સાધ ગ્રહણ કરી ખરાબમાંથી પણ સારૂં શધીને પિતાના ઉદ્દેશની પૂર્તિ કરી છે. જે મનુષ્ય કઈ પણ કાર્ય પૂર્ણ કરવા માટે કૃત્રિમ પ્રયત્ન કરે છે તેની વાત તજી દઈએ, પરંતુ જેનામાં પિતાના કાર્ય સાધનની જન્મ–સિદ્ધ, સ્વાભાવિક તથા અસાધારણ દેવી શક્તિ આવિર્ભૂત થયા કરે છે તેઓ પણ ઘણે ભાગે શરૂઆતમાં પોતાનાં કાર્યો સંતોષપ્રદ અને સમુચિત રીતે કરી શકતા નથી. કોઈ પણ કાર્યની સફળતા અર્થે દઢ ઈચ્છાશક્તિ ઉપરાંત બીજા પણ કારણેની આવશ્યકતા રહેલ છે. જે કારણે ભગવદ્ ગીતાનાં નીચેના લકમાં ગણવેલા છે –
अधिष्ठानं तथा कर्ता करणं च पृथग्विधम् । विविधाश्च पृथक्चेष्टा दैवं चैवात्र पंचमम् ।।
અપૂર્ણ. =00000000 સમયના પ્રવાહમાં.
જે ભારતવર્ષ એક કાળ સ્વાત્માવલંબી હતું, જેને ત્યાં અનેક ઉદ્યોગ હુન્નર હસ્તી ધરાવતા તેમાંથી બનતી ચીજે ઉપર તે અવલંબી રહ્યો હતો, ધર્મ, સમાજ, દેશ વિગેરેનું રક્ષણ જે પિતાની શારીરિક ઉચ્ચ શક્તિ વડે કરી શકતું હતું, તે દેશને ઉદયકાળ નબળે થવાથી કહો કે આળસુપણાથી કહે, કે ગમે તે રીતે કહો પણ અત્યારે બીજે થતી વસ્તુઓ ઉપર, બીજાના શિક્ષણ ઉપર, પરની શક્તિ ઉપર આધાર રાખતો થવાથી તેની અવનતિ થઈ છે. હદયની નબળાઈ, અવિશ્વાસ, શંકા અને આળસુપણાને લઈન, તેમજ પચકના સ્વાર્થ પણાથી કે દર પર થયેલા, ખાયાત પ્રત્યાઘાતથી ઉદ્યોગ હુન્નરને નાશ થયા. કુદરત વિરૂદ્ધ થવાથી, વાર વાર અનાવૃષ્ટિ થવાથી દુષ્કાળ ઉપરાસાપરી પડવાથી અનાજ, ઘાસચારાનો તને પડવાથી દેશની દોલત (પશુઓ) ને મોટા પ્રમાણમાં વિનાશ થતાં તેમજ સાથે ખેડુતોની દુર્દશા થતાં, નબળી–સ્થિતિ થતાં તેના ઉપર કેટલાક જુલમ થતાં, ઉત્તેજન નહિ મળવાથી ખેતી, પાક, ઓછો થતાં શારિરીક પુછીના ઘી, દુધ જેવા પદાર્થો ઓછા થતાં–મોંઘા મળતાં દેશના મનુષ્યની શારીરિક તેમજ આર્થિક સંપત્તિને હાની પહોંચી, ઉપરા ઉપરી લેગ વગેરે દુષ્ટ વ્યાધીઓ આવવાથી મનુષ્ય સંખ્યા પણ ઓછી થઈ એટલે અનેક કારણથી દેશ પ્રજાની તંગીઓ વધી અને બીજાને ઓશી યાળ બનતાં પિતાના પગ ઉપર ઉભા રહેવાની શકિત-સાધને ચાલ્યા ગયા, આવા. સંજોગે ચાલતાં દરમ્યાન દેશનો ઉદ્ધાર કરનાર મહાન પુરૂષ ગાંધીજી બહાર આવ્યા.
દેશની દેલત દેશમાં રહે, દેશની મજુરી ઉપર નિર્વાહ કરનારી પ્રજાને સારી કમાઈ મળે, ભીખ માગતાં પણ પેટનું પુરું નહીં થનાર વર્ગોને પણ બંધ કરી
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમયના પ્રવાહુમાં.
પિટનું ગુજરાન વગરભીખ માંગે ચલાવી શકે, તેટલા માટે સ્વદેશી વસ્તુ પ્રચાર માટે અમેઘ પ્રયત્ન સેવાય.
મહાત્માજીના અનુયાયીઓએ પણ તે પ્રયત્ન જારી રાખવા સતત પ્રયત્નો કર્યા જાય છે અને તેટલા ઉપરથી દષ્ટાંત તરીકે મુખ્ય સ્વદેશી પ્રચાર તરીકે હાથે રૂ કાંતી, હાથશાળાએ વણી. સ્વદેશી કાપડ ઉત્પન્ન કરી તે વાપરવા અને બીજી રીતે છેવટે તેયાર સુતરથી એકલે હાથ વણાટની ખાદી બનાવી કે છેવટે અત્રેની મીલમાં બનતું કાપડ વાપરવાથી હદમાં મોટી દોલત પરદેશમાં ન જતાં અત્રે રહેશે, જે નાણાં પ્રકરણ ખાતું સમજનારા આર્થિક દૃષ્ટિએ જોઈ શક્યા છે અને હિંદને લાભ પણ થતો દેખાય છે.
એક બાજુ આવી પ્રવૃત્તિ ચાલે છે અને દેશ–પ્રજા જે બરાબર આને અમલ કરે તે પાંચ દશ વર્ષે અમુક આર્થિક લાભ હિંદને થયેજ જશે. હજી ધારવા પ્રમાણે તે સંપૂર્ણ લાભ (દેશની દલિત દેશમાં રહેવા દેશની પ્રજાને મળવા) જેટલા વખતમાં થશે, તેના કરતાં દેશના ઘણા વેપારમાં સટ્ટો (ઉપરથી દેખાતે વ્યાપાર પરિ.
એનાશકારક ધંધોદાખલ થવાથી ડાહ્યા મનુષ્ય ટૂંકી મુદતમાં દેશની પ્રજાની પાય માલી-વિનાશ જલદી થશે એમ જોઈ ખેદ ધરાવે છે. લોકોક્તિ છે કે આગ, દુષ્કાળ વગેરેથી થયેલે આથીક લાભ (તેમાં નિવંશ પરિણામ હોવાથી કે અંતે રહેતો નથી. તેમ ઘણા ભાગે ગયા પાંચ વર્ષોમાં દરેક વ્યાપારમાં વસ્તુના અસાધારણ ભાવે વધવાથી દેશની પ્રજાએ પણ અસાધારણ નાણું મેળવ્યું હતું, તેટલું જ નહિ પરંતુ કેટલીક વસ્તુઓ ઉપર કંટ્રોલ થવાથી તેમજ અસાધારણ મેઘવારી થવાથી ગરીબેને અનાજ વગેરેને ત્રાસ પણ પડ્યો હતે. સમજુ મનુષ્ય માને છે કે-લડાઈને પૈસો પણ આવે ત્રાસનો પૈસે હોવાથી આગ, દુષ્કાળની કમાણી જે હેવાથી શી રીતે રહી શકે ! બારીક અવલોકન કરનારને તે જણાયું છે કે લડાઈના વખતમાં જેમની પાસે પૈસે થયેલ તે નાણુથી વિલાસ, મજશેખ, પુદગ્લીક ધર્મની પુષ્ટી માટે પ્રથમ અમુક ખર્ચાયું, બીજી રીતે બજારના ભાવની અવ્યવસ્થિત સ્થિતિ હુંડીઓ–ભાવ વગેરેથી તેમજ દુનિયાની નજરે દેખાતે-(પરંતુ હાર્યો જુગારી બમણું રમે તેમ ) સટ્ટો વધતોજ રહેવાથી બજારની રૂખ સ્થિતિ હાથ ન રહેવાથી, તેમજ અસાધારણ ફેરફાર થવાથી, તેમજ સંતોષ વૃત્તિ નહિ હોવાથી અને પૈસાના મદમાં અંધ બનવાથી તેવું નાણું અત્યારે જવા બેડું તેથી અનેક વ્યાપારીઓની પેઢી બંધ થવાના વ્યાપાર કરતાં બંધ થયા સાંભળીએ છીએ અને સવાર પડે કે ફલાણાની સ્થિતિ આમ છે વગેરે ચંકાવનારા સમાચાર, મળ્યેજ જાય છે. મતલબ કે વ્યાપાર એ વ્યાપારના સ્થાનને બદલે ઘણે ભાગે સટ્ટાનું સ્થાન થઈ પડેલ છે અને સાંભળવા પ્રમાણે દરેક વેપારે સટ્ટાનું સ્થાન લીધું છે. અનેક મનુષ્ય શ્રીમત, સાધારણ, ગરીબ, કારીગર, મજુર વગેરે તેમાં દાખલ થયેલ હોવાથી આર્થિક સ્થિતિને હાની પહોંચવા લાગી છે.
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૧ર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
એક બાજુ મહાત્મા ગાંધીજી જેવા દેશની દોલત દેશમાં રહેવા માટે સ્વદેશી વસ્તુ પ્રચાર કરાવી અથાગ પ્રયત્ન સેવે છે, ત્યારે બીજી બાજુ સટ્ટામાં લેકે પાયમાલા થતા જાય છે. વળી તે સાથે આવા સટ્ટાના ધંધાને માટે પ્રસંગવશાત હાલમાં થયેલા એક જાહેર મેળાવડા કે અરસપરસ ચર્ચામાં, સમાજ કે પ્રજામાં સમજુ કહેવાતા મનુષ્ય કીર્તિની ખાતર કે સારૂં લગાડવાની ખાતર કે કઈ સાર્વજનીક ખાતાને થતા લાભ ખાતર આવા સટ્ટાને ધંધો કે જે પ્રજાની દોલતને ખરેખર નાશ કરનારજ ધંધે છે તે સટ્ટો નથી પરંતુ વેપાર છે અને તે માટે તેઓ જાહેર ચેલેંજે આપે તે વાત સત્ય હોય તે ભારત વર્ષનું ખરેખર દુર્ભાગ્ય છે. આવું સાંભળી સમજુ મનુષ્યોને ખેદ થાય તે સંભવીત છે. તે ગમે તે હો, પરંતુ તે સટ્ટા રૂપી વેપાર કરનાર કે નહિં કરનાર કે તટસ્થ વૃત્તિએ તેને જોનાર સઘળા મનુષ્ય તેથી મનુષ્યની કે દેશની દુર્દશા થાય છે એમ તે શાંતચિત્તે વિચાર કરે તે સોને જણાય તેમ છે. જે દેશમાં વ્યાપાર-વ્યાપારની ચીજો, હુન્નર ઉદ્યોગની દિવાનુ દિવસ વૃદ્ધિ ન થતાં જ તે ઘટે તો, તે દેશના રાજા પ્રજાને આથક જેમ હાની છે તેમ તેને બદલે સટ્ટો, જુગાર, ખાનપાન, એશઆરામ, માજશેખ વિલાસનાં સાધનો-દુકાનો વ્યાપારો વધે તો તે દેશ શહેર કે પ્રજાની અંતે પાયમાલીજ છે.
હિંદુસ્તાનમાં ખેતી ઘટી જેથી રૂ, અનાજ, ઘાસચારો ઓછું પાકવા લાગ્યું. ઢારે વિનાશ થયે તેથી દુધ, ઘી જેવા પદાર્થોની તંગી થતાં મેંઘવારી થઈ. ઉદ્યોગ હુન્નરનો તે ઘણા વખતથી નાશ થતો ચાલ્યો આવે છે એટલે ઘણી બાબતેમાં પારકા ઉપર આધાર રાખવો પડે છે. જેથી બને તેટલું આ દેશમાં ખેતી, હુન્નર, ઉદ્યોગની વૃદ્ધિ કરી, આ દેશમાં વસ્તુ ઉત્પન્ન કરી તે વાપરવામાંજ દેશની ઍજાનું કલ્યાણ છે. આવા સંયોગો ક્યાં છે અને તે માટેના જ્યાં અનેક દેશદાઝ ધરાવનાર પુરૂ પ્રયત્ન સેવી રહ્યા છે, તેને તન મન ધનથી ત્યાં મદદ આપવાની હિંદની પ્રજાને જરૂર છે, તેમાં દ્રવ્યની તે ખાસ જરૂર છે. ત્યાં દરેક વેપારમાં સટ્ટો ઘુશી જતાં અને તેથી પ્રજાની આથીક પાયમાલી થતી હોવાથી પ્રજાને જે હાની થતી રહી છે. સ્વદેશી વસ્તુ પ્રચાર કે હુન્નર ઉદ્યોગ કે ખેતીની વૃદ્ધિ જેવાં કાર્યો જે આગળને આગળ વધારે પ્રમાણમાં ચલાવવામાંજ આ દેશની ઉન્નતિ અને તેને આર્થિક લાભ છે તેને જે આર્થિક સહાય (દ્રવ્યની મદદ) ની જરૂરીયાત છે તે રીતે સટ્ટાથી, નાણાંથી થતી બદબાદીથી ઘટી જશે અને દેશને દેશની પ્રજાની અત્યારે છે તે કરતાં વધારે અવનતિ થશે. માટે દેશમાં જ્યાં જ્યાં વેપારનું સ્વરૂપ સટ્ટાએ લીધેલું હોય તેને વ્યારના રૂપમાં ફેરવી પ્રજાએ તેવા હરામના નાણું પેદા કરવાને લેભ છોડી દેશના ઉદયરૂપ સ્ટેશી વસ્તુપ્રચાર, નવા નવા હુન્નરઉદ્યોગ અને ખેતીની વૃદ્ધિ માટે તનમન સાથે પોતાની લક્ષ્મી અને કમાઈનો લાભ દેશ ઉદય માટે આપવાનું છે. પરમાત્મા સર્વેને તેવી બુદ્ધિ આપો તેમ પ્રાર્થના કરું છું.
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ર
છે
તૈયાર છે.
જલદી મંગાવે.” છે ઘણુંજ થેડી નલ્લા સિલિકે છે. (પ્રવર્તક શ્રી કાન્તિાવજ્યજી જેન તિહાસિક ગ્રંથમાળા પુષ્પ છઠું)
પ્રાચીન જૈન લેખ સંગ્રહ
(ભાગ રજો.)
", કાન
સંપાદક મુનિ જિનવિજયજી
*
*
- જૈનધર્મની ઐતિહાસિક દષ્ટિએ પ્રાચીનતા, ગરવતા, પ્રભાવશાલીતા, જણાવઆ નાર કે સાહિત્ય હોય તે પ્રથમ જૈન પ્રાચીન લેખે છે, કે જેને એક આ અમૂલ્ય સંગ્રહ છે.
ઈતિહાસ અને સાહિત્ય પ્રેમી અને તેના સંશાધક અને સંગ્રાહક પૂજ્ય - પ્રવકજી મહારાજશ્રી કાતિવિજયજી મહારાજના સુપ્રયત્નના ફળરૂપ આ એક અપૂર્વ સંકળનારૂપ ગ્રંથ છે.'
કોઈ પણ ધર્મની પ્રાચીનતા જાણવા–જણાવવા માટે તામ્રલે શિલાલે; પ્રતિમા–મૂર્તિ ઉપરના લે છે તે સત્ય પુરાવારૂપ છે અને તેથી જ આ પ્રાચીન જૈન લેખ સંગ્રહ ગ્રંથ” જેન અને જેનતર વિદ્વાને, સાહિત્ય રસિક, ઈતિહાસના પ્રે. મીઓ માટે ઉપયોગી હોઈ પ્રકટ થયા પહેલાં ઘણી કેપીઓની માંગણીઓ છે થઈ ચુકી છે. આ
ઉક્ત ઐતિહાસિક ગ્રંથમાળાનું આ છઠ્ઠ પુસ્તક છે, તેનું ચોથું પુષ્પ જે કે છેપ્રથમ ભાગ તરીકે ગણવામાં આવે છે અને જેમાં હાથી ગુહાવાળે ખારવેલ 1 સંબંધી લેખે આપવામાં આવેલ છે, તેની તરતજ જૈન અને જેનેતરમાં માંગણી
થવાથી માન્ જુજ નકલ શિલિક રહી છે. આ લેખસંગ્રહ બીજો ભાગ છતાં તેને સં. હિ
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંધ નથી, પર ંતુ આ થમાં શિલાલેખે અને પાષાણુ પ્રતિમા ઉપરના લેખાનેાજ સંગ્રહ છે. આવા લેખ સ ંગ્રહમાં રાજકીય, સામાજીક, ધાર્મિક આદિ અનેક મહત્વની માખતા અને અનેક વિવિધતાઓને ઉલ્લેખ કરાયેલ હાવાથી જૈનદન એકલાનાજ નહીં પરંતુ તે તે કાળના સાનિક ઈતિહુાસ માટે તે ઘણુ કિંમત થઇ પડેલ છે. આ સગૃહમાં એકંદર પપ૦ લેખે છે. કયા લેખેા કયાંથી મળ્યા અગર લેવામાં આવ્યા, તેની સુચના તે તે લેખના અવલેાકનમાં આપવામાં આવેલ છે. શત્રુ જય, ગિરનાર ઉપરના લેખા જેમ આ સંગ્રહમાં લેવાયેલ છે, તેમ શ્રી આત્રુજી ઉપરના લગભગ પધા લેખા ( ૨૦૭ ) જે કે ઘણા ભાગે પહેલ થાય છે. વળી આરાસજી (કુંભારીયા ) ના લેખા પણ જે ગ્રંથમાં આવે છે, જે તમામ વાંચવા તથા જાણવા જેવા છે.
વહેલા આમાં પ્રકટ પહેલી વખતજ આ
આ સંગ્રહમાં જીનામાં જીના લેખ નંબર ૩૧૮ ના હસ્તીકુડીના છે, જે વિક્રમ સંવત ૯૯૬ની શાલના અને નવા લેખ ૧૯૦૩ ની શાલના એટલે સમયની ષ્ટિએ વિક્રમની દશમી સદ્દીથી વીશમી સદી સુધી એટલે કે એક હજાર વર્ષ ના લેખાના આ ગ્રંથમાં સંગ્રહ છે. આ ગ્રંથની વસ્તુ સંકળના કરનાર સાહિત્યરસિક ઇતિહાસ પ્રેમી મુનિરાજ શ્રી જિનવિજયજી છે, કે જેમણે સાથે પ્રસ્તાવના લખી ટુકમાં સારૂં અજવાળું પાડેલ છે. ટુકામાં આ ગ્રંથ ઇતિહુાસની દૃષ્ટિએ એટલે બધા પ્રિય થઇ પડેલ છે કે, જૈનેતર વિદ્વાનાની આ ગ્રંથ છપાતા એટલી બધી માંગણી આવી ગઇ છે કે હવે પછી તેની શિલિકે કાપી ઘણીજ થાડી છે, જેથી સાહિત્ય અને ઇતિહાસના પ્રેમીયા, જૈનધર્મની પ્રાચિનતા, ગૈારવતા જાણવાના જીજ્ઞાસુઓ જલદી મંગાવી લેશે.
સદરહુ 'ચ ઉંચા કાગળા ઉપર સુંદર શાસ્ત્રી ટાઈપથી છપાવી સુશા ભત માઇડીંગથી અલંકૃત કરવામાં આવેલ છે. શુમારે આશેહ પાનાને પંચાણુ કાર સના માટે ગ્રંથ છતાં માત્ર રૂા. ૩-૮૦ સાડાત્રણ રૂપૈયા કિ`મત રાખવામાં આવેલ છે. પાસ્ટેજ જુદું.
મળવાનું ઠેકાણું :~~
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા. ભાવનગર.
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વર્તમાન સમાચાર અને ગ્રંથાવલાકન
૫ જામમાં મહાવિદ્યાલય અને સ્વદેશી પ્રચાર.
પૂજ્ય મુનિ મહારાજશ્રી વલવિજયજી મહારાજ આદિ ઠા. ૧૩ મુનિ અને ૬ સાધવીના સમુદાયે પંજાબમાં પ્રવેશ કરતાંજ શાસન સકલનાની ભારે ઋગૃતિ આવી છે. સર્વ સમુદાયે ફ્રાગણું શુદિ પશુક્રવાર તા. ૩-૩--૨૨ ના રાજે શિરપુર (પંજાબ)માં ઘણી ધામધુમથી પ્રવેશ કર્યો. યારે પદ્મબના લગભગ સાડથી વધારે ગામોનો શ્રી સધ લગભગ ૨ થી ત્રણ હાર માણસાના સમુહ હાજર હતા. જે વૃદ્ઘથી આળક પયંત સ્ત્રી અને મરદ ખાદીના સાદા પાપાકમાં સર્જેલ હતા. વ્યાખ્યાનમાં કેળવણીના મુખ્ય વિષય હતા જેના એટલા તા સારા પ્રભાવ પડ્યો કે એકદમ અઢી લાખરૂપૈયાનું ફંડ થઇ ગયું. તે તુત શ્રી આત્માનંદ જૈન મહાવિદ્યાલય પજાબ’ ખાલવાને નક્કી કર્યું. થાડા સમયમાંજ કમીટી કાયમ કરી સ્કીમ તૈયાર કરી કાર્યની શરૂઆત કરી દેવામાં આવશે. જે ક્રૂડ થયું છે તે હાજર હતા. “ સરકારાનુ થયું છે. બાકી ક્રૂડની વૃદ્ધિને માટે પણ કુનીટી કાયમ થયે દરેક દરેક શહેરમાં જઇ બાકી રહેલા ભાઈ પાસેથી કુંડ ભરાવ વામાં આવશે.
એ શિવાય અપવિત્ર કેશર પૂજામાં નહીં વાપરવાના ડરાવ કરવામાં આવ્યો. પ્રભુ પુત્રમાં હાયથી ક્રાંતેલા સૂતરનું હાથથી વણેલુ ખાદીનુ કાપડજ વાપરવું પણ ભીલનું બનેલું કે ચરખી વાળુ અપવિત્ર કાપડ પેહરી પ્રભુ પૂ નહીં કરવી, અગલાં પણ તેવાંજ પવિત્ર હાવાં જોઇએ. રેશમી વસ્ર દેરાસરછમાં નહીં લઇ જવાં દેરાસરચ્છમાં નૈવેદ્ય દેશી ખાંડનુજ ધરાવવુ, ઇત્યાદિ સ્તુત્ય ઠરાવ કરવામાં આવ્યા છે.
પૂજ્ય મુનિવરાને વિહાર કરતાં રેલા-પલા એળગવા સારૂ પરવાના
મળવા સબંધી પત્ર વ્યવહાર.
( પ્રકાશક બધુ નરોતમદાસ બી. શાહ મુખઇ. )
આપણા પૂજ્ય મુનિરાજો મુંબઇ જેવા દુર સ્થળે કે જ્યાં કેટલેક સ્થળે જમીન માર્ગ નહી હોવાથી દરીયો કે મેટી નદી હાઇ જ્યાં તેની રેલવે પુલા ઓળ ંગવા સિવાય વિહાર થઇ શંકજ નહીં, અને તે એળગવા માટે રેલવે ક ંપનીના મેનેજરા પાસેથી પરવાને લેવાની જરૂર
પડે છે, ત્યાં તેવી પરવાનગી મળે તે ખાસ જરૂરીયાત વાળુ છે, તેમ કરવા માટે તેવી પરવાનગી મળવાની સરલતા થવા માટે બંધુ નરાતમદાસ ખી. શાહે કેટલી ખંત પૂર્વક સમાજ સેવા બાવી પ્રયત્ન કર્યા છે તે આ નાની બુક વાંચવાથી માલમ પડે છે, અધુ નરે તમદાસે સહજ પ્રયાસ કરી મુનિમહારાજાએના તેવા સ્થળોના વિહાર માટે કેવી સરલતા સગવડતા કરાવી આપી છે તે આપણી સમાજની ાણમાં લાવવા માટે આધુ આનદદાયક નથી. અમે તેવા પ્રયાસ માટે બધુ નરાતમદાસને ધન્યવાદ આપીયે છીયે.
શ્રી ગિરનાર બડન શ્રી નેમનાથ પ્રભુની પૂજા—આ મુક વડેદરા શ્રી હસુવિજમળ જૈન કી લાયબ્રેરી તરફથી અમેાને ભેટ મળેલી છે. આ પૂજાના રચના પૂજ્ય શ્રીમાન હંસવિજયજી મહારાજે કરી છે. આકૃતિ નવીન અને શ્રી ગિરનારજી તીર્થની પૂન્દ્ર તરીકે પ્રથમ છે. ભકિત ઉત્પન્ન કરે તેવી સુંદર રચના છે. વિધિ પણ સાથે આપેલ છે. ઉંચા આ પેપર ઉપર સુંદર ટાઇપથી છપાવવામાં આવેલ છે. ભકિતના ઇ ંકાએ મંગાવવા જેવો છે.
કિંમત આઠ આના પ્રસિદ્ધ કર્યાંને ત્યાંથી મળી શકશે,
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir પ્રવૃત્તિની અપેક્ષા , શરીર અને મન તેની સુખાકારી સારૂ પ્રત્તિની પેઢો છે. આપણા મુખ્યાત પ્રધાનવર લેડસ્ટન સા હે” પાલોમે ટાં ભાગ આ'ની આખા દેકાના ભોગ્ય ઉપર પેતાના વિચાર ચલાવી, કલમના એક ડમાં કરાડાનાં નરશી” ઉધાં કે ચતાં કરી, ઘેર જઈ શું કરે છે ? પાનાના બાગમાં જઈ કુવા ડે લઈને લાકડાં નીરે છે ! મનની પ્રવ્રત્તિ સાથેજ તનને ૫ણ કરું છું. તન મન ઉભય નું યથાર્થ રીતે પ્રતિમાન ન હોય તો સડી જાય છે. પણ્ હ હૈ એ ત્રણમાં આત્માની પણ ઉમેરો. તનમન અને આત્મા એ ત્રણે પ્રવૃત્તિમાન જોઇએ. તનની પ્રવૃત્તિ અંગના યાયામમાં 2 (હેલી છે, મતની પ્રવૃત્તિ કરમાર શકિતમાં રહેલી છે, ઓ માની પ્રદત્ત જ્ઞાનમાં રહેલી છે. જેને આમા ક લ aa તે મા ? જોઇનેજ પ્રસેન રહે છે. ને ! આમધાતી છે. જ્ઞાન એનું નામ કે જેમ પોતાના સુખદુ:ખાદિથી પોતાને થાય છે તેમજ સુખદુ : ખાદિથી બન્ને પગ ચાંજ, એમ એમજી પાતા જેવાંજ સવ ને માનવાં- પરમ પ્રેમ ભાવ પામશે, એવા શ્રેમરૂપ પ્રબુમ એ માની એકતા કરવી એજ આત્માની પ્રવૃત્તિ છે. તન મન અને આતમા એ ત્રણને મુળ નિમાં રાખ્યાથી આ રા ય, શાંતિ, અને મા, પમાય છે, પણ તે બધાં પ્રવૃત્તિવિના મળતાં નથી, તે પોતે પણ પ્રવૃત્તિ રૂપજે છે. અપ્રવૃત્તિરૂ૫ ભાલક્ષ્ય તેસ માસ કે મોક્ષ કે પરમ જ્ઞાન નથી. નદિ વધ્યા કાળાપિ નાત વિણચયમg.T દ્વાણ પણ કમ કર્યાવિના, પ્રવૃત્તિવિના, કાઈ 6 હી શકતું નથી, તો જે તેમ રહેવા ધારે છે તે મિથ્યાચારી છે, દેણી છે, આળસુ છે, સ્વાથી છે, ખરા અજ્ઞાની છે, શઠ છે. સુમાત્રનું નિદાન, રહસ્ય, પ્રયત્તિજ છે. સંસારમાં, સન્યાસમાં, મેરામાં, બધામાં પ્રવૃત્તિ એજ રહસ્ય છે. એમ વિશ્વક્રમનાજ નિયમ છે. નાન પણ પ્રવૃત્તિવિના પ્રાપ્ત થતું નથી. જો એકાએક આકસ્માતજ દાણા ઉગાડી ! દેવાય તો અકસ્માતજ અપ્રવૃત્તિથીજ, કેવલ આલસ્યરૂપ સંન્યાસથીજ, નાન પણ પેદા કરી વાય. ધણાક પરમજ્ઞાન જે માલ તે પરવે આવી ભુલ કરે છે, તે ધણા માગુસે સામાન્ય જ્ઞાન સપ્યું છે પણ એવી જ ભૂલમાં પડે છે. કેમ કરીને નાનુવાન થઇએ, કીતિ મેળવીએ એવી લાલસા સવ કાઇને થઈ આવે છે. જો કે કીતિ મેળવવા રસાન પામવું એ લાલસા ઘણી મુ. ધમ છે, ને તેવી લાલસાવાળા ન 3 જ્ઞાન કદાપિ પ્રાપ્ત થતું નથી. સરસ્વતી કોઈ દિવસ &1&માને વરતી નથી; છતાં, તે એવી પવિત્ર છે કે કેવલ ઠાની ઈચછાથી પણ જે તેનું નામ ધારણ કરે છે તેનું થડે લાભ આપ્યા વિના રહેતી નથી. પણ એ સરસ્વતી પ્રસાદરૂપ તાન એ કાએ કે માવી જવાનું નથી. જવાથી, વાંટાનીÍી, ઉથ શ્રમ કરવાથી સર્વ શકે તેમ છે. એનું રહસ્ય પણ પ્રજાજ છે. એ કાદ | ચામડીમે ઉપર ઉપરથી જેને લઇ ને નાની બની જઈએ એમ સ્માજીળસમાં ત્રથી જ ફાની આશા રાખનારા 8 ગાય છે, તે પ્રસંગો બનતાની નીવડે છે. ' 11 ચારિત્ર’’માંથી. For Private And Personal Use Only