________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રાવકની કરણનું રહસ્ય
૧૭ વર્તન તેનામાં સ્વત: પ્રાપ્ત થાય છે. કુટુંબમાં તેમ ગામમાં અને આખા દેશમાં કે દુનીયામાં એ ભાવનાને અનુસાર ગૃહસ્થ પિતાનું વત્ત રાખવું ઉચિત છે. વ્યાપાર, રોજગાર, વ્યવહાર, જ્ઞાતિ, મિત્ર સર્વત્ર આત્મ દશાને અનુસારે સરળ વૃત્તિ વડે વર્તવાથી ધર્મ ભાવનાનું સંરક્ષણ થાય છે, અને કર્તવ્ય, વિચાર અને વાણીને ઉપગ રાખવો એ નીતિ છે. કોઈ પણ પ્રસંગ એ નથી કે જેને આ ભાવનાને સિદ્ધાંત લાગુ કરીને તુરત ધાર્મિક કે વ્યાવહારિક નિર્ણય કરી ન શકાય.”
વળી શ્રાવક કુટુંબ રૂપ નાવને આ સંસારસાગરની સપાટી ઉપર સારી રીતે ચલાવવાનું સાધન પણ આમ દશાનું વારંવાર અવલોકન છે. વ્યવહારના પ્રસંગમાં પણ એ ભાવનાથી નીકળતી નીતિને અવલંબન કરવાની મુખ્ય જરૂર છે. જેમાં આત્મદશાનું અવલોકન કર્યા વિના પ્રવૃત્તિ કરે છે, તેઓ ધર્મ અને વ્યવહારના માર્ગમાંથી ભ્રષ્ટ થઈ અનિષ્ટ ફલને પ્રાપ્ત થાય છે, કારણ કે, આત્મ સ્થિતિના વિચાર વિના કરેલી પ્રવૃત્તિ કોઇવાર ધર્મ અને વ્યવહારનો એવો ધક્કો લગાડે છે કે, જેથી મનુષ્ય જીવનના જે ઉચ્ચ તો કહેવાય છે, તેમાંથી અધ:પાત થવા જરાપણ વાર લાગતી નથી. આવા કારણોને લઈને જ વિશ્વોપકારી મહાત્માઓએ શ્રાવક કરણીનો આ બીજો પ્રકાર પ્રરૂપે છે. જ્યારે શ્રાવકમાં પોતાની સર્વ કરણીઓ પરિપૂર્ણ રીતે પ્રગટ થાય છે, ત્યારે જ તેનામાં શ્રાવકત્વને પૂર્ણ વિકાસ થાય છે. પ્રાચીનકાલે શ્રાવક કરણને પૂર્ણ વિમર્શ કરવામાં આવતા હતા. તેમાં આ અવસ્થા-સ્થિતિરૂપ કરણીનો વિચાર પ્રધાન હતા. કારણ કે, દરેક મનુષ્ય પોતાની સ્થિતિનો વિચાર પ્રથમ કર્તવ્ય છે. સ્થિતિનું શુદ્ધ જ્ઞાન થયા પછી જ કોઈ પણ દિશામાં ગમન કરી શકાય છે. અને તે ગમન સર્વ પ્રકારે વિજયી નીવડે છે. સ્થિતિના જ્ઞાન વગર જે કાંઈ કરવાનું છે, તે સાહસના રૂપમાં ગણાય છે. અને તે સાહસ ધર્મ અને વ્યવહાર માર્ગ અકસ્માત્ વંસ કરી નાંખે છે. તે સાહસના નીતિકારાએ બે પ્રકાર કહેલા છે. ૧ સજ્ઞાન-સાહસ અને ૨ અજ્ઞાન સાહસ, જે સ્થિતિના જ્ઞાનથી કરવામાં આવે તે સજ્ઞાન સાહસ કહેવાય છે. અને જે સ્થિતિના જ્ઞાન વિના કરવામાં આવે તે અજ્ઞાનસાહસ કહેવાય છે. સત્તાન સાહસમાં ઉત્કર્ષ રહેલો છે અને અજ્ઞાન સાહસમાં ધ્વસ રહેલો છે. કોઈ પણ વ્યાપારી દ્રવ્યને અંગે પિતાની ઉચ્ચ સ્થિતિનો વિચાર કરી વ્યાપારનું સાહસ કરે, તેનો એકદમ અધ:પાત થતો નથી પણ ઉત્કર્ષ થાય છે અને જે પિતાની આર્થિક સ્થિતિને વિચાર કર્યા વગર મેટા વ્યાપારનું સાહસ કરે તે ક્ષણવારમાં પાયમાલ થઈ જાય છે, આ ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે કે, વ્યાપાર, કર્મ, જ્ઞાનાભ્યાસ અને ઉચ્ચ તપ–એવા કાર્યોને અર્થે સાહસ એ અતિ ઉપયોગી ગુણ છે, પણ તે જ્ઞાન સાહસ હોવું જોઈએ.
For Private And Personal Use Only
