________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૯૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ધર્મજ છે. શ્રાવકે પોતાની અવસ્થા–સ્થિતિનો વિચાર કરતાં સમજવાનું પણ એજ છે કે, “જે દશામાં હું રહેલું છું, તે દશા ધર્મ સાધવામાં અનુકૂળ છે કે નહીં ? અને જે છે તે તેમાં કેટલે અંશે ધર્મ સાધી શકાશે.” અને ક્યા અંશે ધર્મ સાધવામાં પ્રતિકૂળ થાય છે ?
- ઈત્યાદિ વિચાર કરતાં તેને સિદ્ધ થશે કે, મારી અવસ્થા–દશા ધમદિ કાર્ય કરવામાં અનુકૂળ કે પ્રતિકૂળ છે. જે અનુકૂળ જણાય છે તેની વૃદ્ધિને માટે અને પ્રતિકૂળ જણાય તો તેની પ્રતિકૂળતા દૂર કરવાના ઉપાયને માટે પ્રયત્ન કરવા તત્પર થવું.
ધર્મ જાગરિકામાં અવસ્થા-સ્થિતિનું નિરિક્ષણ ઘણું જ ઉપયોગી છે. એ ભાવના મનમાં લાવવાથી ધર્મ અને વ્યવહારમાં અનેક જાતના લાભ થાય છે; એ નિઃશંક છે. જ્યારે માણસ પિતાની સ્થિતિનો સંપૂર્ણ જ્ઞાતા બને છે. ત્યારે તે પિતાની પ્રવૃત્તિ કરવામાં સાવધાન રહી શકે છે. જે સાવધાનતા તેને તેના સમગ્ર જીવનમાં સહાય કારણ બને છે.
એક સમર્થ વિદ્વાને સ્થિતિના નિરીક્ષણ માટે લખેલું છે કે, “મનુષ્યને આત્મ–અવસ્થાના નિરીક્ષણ કરવાનો વિષય સર્વથી મહત્ત્વનું છે. અને તે ખરેખરૂં આત્મશિક્ષણ કહેવાય છે. મનુષ્યનું આખું જીવન શિક્ષણ વ્યાપારવાલું છે. તેમાં જે ગ્રંથાદિકનું શિક્ષણ છે, તે પ્રથમ બાહ્યા અને પછી અનુક્રમે અંતરંગ લાભ આપી શકે છે, પણ જે સદ્વિચારમય આશિક્ષણ છે, તે બાહ્યલાભની સાથેજ તરતજ અંતરંગ લાભ આપી શકે છે. અવસ્થા–સ્થિતિના નિરીક્ષણ રૂપ આત્મ શિક્ષણ એટલું બધું વિશાળ છે કે, જેમાંથી ઉભયલોકના સર્વોત્કૃષ્ટ લાભ મેળવી શકાય છે. એ શિક્ષણમાંથી મનુષ્ય પ્રતિક્ષણે શીખે છે અને શીખવે છે. એ શિક્ષણની શાળાના પાઠ ધર્મ અને વ્યવહારને ઉત્તમ બધ આપે છે.”
આ તે સમર્થ વિદ્વાનના સૂત્રો અવસ્થા-નિરીક્ષણ રૂપ શ્રાવકની બીજી કરશુને સંપૂર્ણ બંધ આપે છે. ગૃહસ્થ શ્રાવક પોતાના હૃદયના પૂર્ણ પ્રેમ ભાવથી એ નિરીક્ષણ આચરે તો તેને ઈષ્ટ ફળ પ્રાપ્ત થતાં કશી વાર લાગતી નથી. જે વ્યક્તિ એ શિક્ષણથી વિમુખ છે, તેના હૃદયની ભવ્યતા અને બુદ્ધિનો વૈભવ હોય. તે પણ તે સર્વ વ્યર્થ થઈ જાય છે. આત્મશિક્ષણ વગરનું શિક્ષણ શુષ્ક છે અને તે માત્ર વિવાદ, વિગ્રહ અને વિરોધને જ માર્ગ શીખવે છે.
વ્યવહાર ધર્મને પ્રતિપાદન કરનારા વિદ્વાનો પણ કહે છે કે, “જે ગૃહસ્થ શ્રાવક પિતાની કરીને અંગે આત્મ દશાનું વિલેકન કરે છે, તે તેથી તે ધર્મ અને વ્યવહાર બંને સુધારી શકે છે. વ્યવહારમાં જે વર્તનની આવશ્યકતા છે, તે
For Private And Personal Use Only
