Atmanand Prakash Pustak 019 Ank 07

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 7

શ્રાવકની કરણીનું રહસ્ય. વિષે અહિં વિચારવાનું છે. કરણી શબ્દનો અર્થ કર્તવ્ય થાય છે. પણ અહિં તે બાહ્ય કર્તવ્ય નહીં પણ આંતર કર્તવ્ય લેવાનું છે. સૂમદષ્ટિથી વિચાર કરતાં આંતર. કર્તવ્યમાં પરમાર્થનું સાધન કરવા ઉપરાંત વ્યવહારનું શુદ્ધ સાધન આવી જાય છે. તે વ્યવહાર સાધન ગાણ રહે છે અને પરમાર્થ સાધન મુખ્ય રહે છે. તેવી શ્રાવકકરણીનું રહસ્ય જાણવાથી શ્રાવકત્વને અપાર મહિમા દેખાઈ આવે છે.
તે શ્રાવક કરણી મુખ્ય સાત પ્રકારે રહેલ છે, અને તેને માટે આગમમાં નીચેન લેક કહેલો છે, જે લેક ધર્મજાગરિકા પ્રસંગે પ્રત્યેક શ્રાવકને સ્મરણીય છે–
आर्या. कोऽहं का मेऽवस्था किं च कुलं के पुनर्गुणा नियमाः।
किं च स्पष्टं क्षेत्रं श्रुतं न किं धर्मशास्त्रं च ॥१॥
હું કોણ છું? મારી શી અવસ્થા છે? મારું કર્યું કુલ છે? મારામાં શું ગુણ છે? શા નિયમ છે? સાત પુણ્યક્ષેત્રમાંથી મેં કહ્યું ક્ષેત્ર ફરહ્યું નથી? અને કયું ધર્મશાસ્ત્ર સાંભવ્યું નથી?” ૧
આ પવથી શ્રાવક કરણીના સાત વિચારે દર્શાવી આપ્યા છે. પ્રત્યેક વિચાર અથવા ભેદ ઉચી જાતના આંતર રહસ્યથી ભરપૂર છે. પ્રત્યેક ભેદની મહત્તા એટલી બધી ગંભીર છે કે, તે ઉપર જેટલું વિવેચન કરીએ તેટલું થોડું છે. વિપકારી તીર્થકરેએ તે કરણીના સાત સૂત્રોમાં અનુપમ, ગંભીરાશયવાળું રહસ્ય દર્શાવેલું છે.
શ્રાવકની પ્રથમ કરણ “હું કોણ છું.” પ્રથમ શ્રાવકે પિતાને પીછાન જોઈએ. પોતે એક આત્મા છે. મનુષ્ય જાતિમાં જન્મેલો છે. પણ તે મનુષ્ય જાતિ કેવા પ્રકારથી અંકિત છે? તે વિચારણીય છે. પિતે મનુષ્ય જાતિ છે. પણ તે શ્રાવકત્વથી અંક્તિ છે. એટલે મનુષ્ય જાતિમાં શ્રાવક કહેવાય છે. અહિં એટલું વિચારવાનું છે કે તે શ્રાવકત્વ માત્ર દ્રવ્યથી છે કે ભાવથી છે? લલાટે કેશરનો ચાંદલ, કેડે કંદોરે અને વણિક જાતિને અનુકૂલ વેશાદિ એ બધાં દ્રવ્ય શ્રાવકત્વના ચિન્હો છે. ભાવના નથી, ભાવ અવ્યકત છે-ચિન્હ વગરનો છે. ભાવની મહત્તા દિવ્ય અને અદ્દભુત છે. તે હૃદયની ભૂમિને વાસી છે. તેને કઈ પણ બાહ્ય સ્વરૂપની અપેક્ષા નથી. તેને આંતર સ્વરૂપની અપેક્ષા છે. જ્યારે શ્રાવક પોતાના સ્વરૂપનો વિચાર કરશે, ત્યારે તેને સમજાશે કે, પોતે એક મનુષ્ય જાતિની મહત્તાને અધિકારી છે. પોતાના અધિકારનું ભાન થતાં તેનામાં ઉચ્ચ વિચારો પ્રગટ થયા વિના રહેશે નહીં. જે વિચારે તેના શ્રાવકત્વને દીપાવનારા ગુણેના કારણ રૂપ થઈ પડે છે.
હું કોણ છું' એ વિચાર કરવા માટે એક વિદ્વાન લખે છે કે “પ્રત્યેક