Atmanand Prakash Pustak 019 Ank 07

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 9

૧૭૧
સંયમમાં સુખ કેવી રીતે છે? સંયમમાં સુખ કેવી રીતે છે?
પરવશપણું અથવા પરાધિનપણું એ દુઃખ અને પોતે પિતાને વશ એ સ્વતંત્રતા અથવા સુખ છે, એમ દરેક શાસ્ત્રો અને તેના પ્રણેતા કહે છે. મન અને ઇંદ્રિયોને વશ થયેલ પ્રાણ બંધનમાં અને તેને વશ રાખનાર સ્વતંત્ર, છુટો, સુખી છે, કારણકે મનુષ્યોને સંસાર સમુદ્રમાં રખડવાને માટે બંધન અને તેનાથી મુક્ત થવા માટે માત્ર મન જ છે. માત્ર તેને તાબે થનાર પરતંત્ર અને તેને તાબે કરનાર સ્વતંત્ર છે. મનુષ્યને સ્વાર્થ, લોભ, લાલચ, તૃષ્ણા, ઈર્ષ્યા વગેરે કષાયે વહેમ, ભય, ભીરૂપણું, આવેગો, મારા તારાપણું તે માત્ર મન અને ઈદ્રિયોને કબજે નહીં રાખવાથીજ બને છે તેને કબજે કરનાર અને પિતાની મરજી પ્રમાણે કામ લેનાર પોતાનું ધ્યેય સાધી શકે છે, સદ્દગુણ પ્રાપ્ત કરી શકે છે અને સંયમી થતાં સ્વતંત્ર રીતે સુખ મેળવી શકે છે. સંયમ પ્રાપ્ત કરવા માટે પ્રથમ મનને પરાણે રોકવાની ટેવ પાડવી પડે છે. કારણ કે તે સંયમ શીખવાનો રસ્તો છે અને જ્યારે તે બરાબર ટેવ પડે છે, ત્યારે આડે રસ્તે અને હું કામ કરતા અટકે છે અને તેમ જ્યારે બને ત્યારે જ તેને સંયમ કહેવામાં આવે છે. જ્યારે તે પ્રાપ્ત થાય ત્યારે દુર્ગુણ ઉલટું સદ્દગુણમાં બદલાઈ જાય છે. દાખલા તરીકે રસ્તામાં કેઇ રૂપાળી સ્ત્રી જતી હોય ત્યારે નબળા મનનો માણસ જ્યારે વિકાર દષ્ટિએ બીજાની દરકાર રાખ્યા વગર તેના સામું જુએ ત્યારે પ્રથમ ભૂમિકાએ મનને પરાણે રોકનાર તે તરફ જુએ પરંતુ તરતજ તે અયોગ્ય છે, એમ સમજી મન રેકે છે. વળી જુએ, વળી દષ્ટિ ખેંચી લે ત્યારે સંયમી પુરૂષ તેના તરફ નહીં જોતાં તે સારું નથી અને જોવા જેવી વસ્તુજ નથી એમ સમજી તે તરફ દષ્ટિ ફેંકતો નથી. નજર જતી નથી. એટલા માટે શાસ્ત્રકાર મહારાજે બ્રહ્મચર્યની નવ વાડોમાં સ્ત્રીના અંગોપાંગ સંયમી પુરૂષોએ નિરખવા નહીં તે નવ વાડે પિકી એક વાડ (કીલ્લો ) કહેલી છે. જોકે આમ એકદમ બનવું અઘરું છે છતાં જેટલા પ્રમાણમાં માણસ પોતાનું મન કબજે રાખી શકે તેટલા પ્રમાણમાં તે સુખી, સ્વતંત્ર, સમજી અને મોટે ગણાય છે; સંયમી પુરૂષ પોતાની જીંદગીના સંજોગો અને તેના ભવિધ્યને પણ તાબે રાખી સુખી થાય છે અને ઉજજવલ ભવિષ્ય તેની સાથે સાથે જ્યાં જાય ત્યાં સાથે રહી સુખ સંપાદન કરાવે છે, અને જે મનુષ્ય સંયમી નથી તે સંજોગને ગુલામ બને છે અને તેમની ઈચ્છા પાર નહીં પડવાથી નિરાશ અને દુઃખી થઈ પિતાનું ભાવિ મલિન બનાવે છે. પોતાની બુરી આદત છોડવી તેમાં નિશ્ચય અને દઢતાની જરૂર પડે છે. ખરાબ ટેવો છોડવા મનને રોકવાની શરૂઆત કરી કે તરતજ કુદરતી રીતે લાલચ આવી ઉભી રહે છે તે તરફ વલખાં મારવા પડે છે તેને રોકવા