Atmanand Prakash Pustak 019 Ank 07

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531220/1

Page #1

Rg. N. B. 481
दसूरि सद्गुरुज्यो नमः
PARTMENT
नन्दप्रकाश
boat ODDDDDDDDDD
Baat
/ MAR 22
वक्रीडितवृत्तम् ॥ राष्टातपारघा हतसुखान्दृष्ट्वा जनानां बजान् तानुद्धर्तुमना दयाहृदयो रुध्वन्द्रियाश्वा जवात् जन्तून्मा जहि ज्ञानतः शमय क्रोधादिशत्रूनिति
आत्मानन्द प्रकाश मादिशदसौ जीयाजिनेंद्रः प्रभुः ॥१॥ पु. १९. वीर सं. २४४८ महा आत्म सं.२६ अंक ७ मो. प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर.
વિષયાનુક્રમણિકા.
विषय.
पृष्ट
विषय. जान माराधन (५) ... १६५७ राष्ट्रियशाणाना भल्यासभनी २७ श्यानु २१३५ (५३) ... १६ ३५रेगा. .... ... * ३ श्रावनी ४२२७२५.... १७८ भुमन पाणी साग... १८१
४ सयममा सुमवारीत छ ?... १७१ वर्तमान सभायार. ... १८४
५.योगतानुग व्यवसायनी पसणी. १७३१० अंधावान..... ... R६ साभावि १२वा विवे (प) १७८ ११ स्वर्गवास
पाणि भूय ३.१)
माना ४. આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબ દ ભલુભાઈએ છાપ્યું-ભાવનગ૨.

Page #2

શ્રી ઉપદેશ સપ્તતિકા ભાષાંતર, જેમાં દેવ, ગુરૂ અને ધર્મતત્વનુ વરૂપ અનેક ઉપદેશક કથાઓ સાથે આપવામાં આવેલ છે તેટલું જ નહીં પરંતુ કેટલાક જૈન તિર્થો જેવા કે ગિરનારજી, આબુજી, શ્રી જીરાપલી, ફલેધી, કલીકુંડ, અંતરીક્ષ જી, સ્તંભન અને શત્રુ જ્ય વગેરે તિર્થો ઉપર ક્યા ક્યા મહાન પુરૂષાએ મંદિર, પ્રતિષ્ઠા વગેરે જે જે વર્ષમાં કરી તેનું વિવેચનઅને તે તે તીર્થ સ્થાપન કયા સવેગમાં થયું તેનું ઐતિહાસિક દષ્ટિએ ઘણુ સુંદર વર્ણન કરેલું છે. તે ખાસ વાંચવા, અને જાણુવા જેવું છે. દેવ, ગુરૂ, ધર્મ તેમજ સમ્યકત્વ તે સંબંધી ફેટ સ્વરૂપ તેની ભક્તિથી તથા આરાધનથી કયા મનુષ્ય સુખી થયા તેની વિરૂદ્ધ વેતન કરવાવાળા કેણુ કેળુ દુ:ખી થયા તેની અનેક કથાઓ આપવામાં આવેલી છે, તેમજ જિનેશ્વરના ગુણાનું
સ્મરણ, ધ્યાન, યાત્રા, ચત્ય, સ્તવન, અર્ચન, સદ્ધર્મસાધના અને ગુરૂ સેવા વગેરેથી કેવી સમ્યકત્વની સ્થિરતા થાય છે તેનું ઘણું અસરકારક સ્વરૂપ આપવામાં આવેલુ છે. એકંદર રીતે ઉપદેશક હોવાથી આખે ગ્રંથ મનન પૂર્વક વાંચવાથી આત્મામાં શાંતતા, સમકિતની સ્થિરતા અને નિર્મળતા ધમ ઉપર શ્રદ્ધા અને તીર્થોપર ઉપર ભક્તિ ઉસન્ન કરવામાં એક અપૂર્વ સાધન રૂપ ગ્રંથ છે. ભાષા ઘણી સરલ છે. માત્ર થોડી નકલ સીલીકે છે, ઘણી કાપી તે આ માસિકના ગ્રાહકોને ભેટમાં અપાઈ ગયેલ છે. કિંમત એક રૂપિયા પિરટેજ જુદું અમારે ત્યાંથી મળશે. આ સભાના લાઈફ મેમ્બરોને ભેટના બે પુસ્તક ટપાલ ખરચના રા, ૦-પ-૦ ના વી. પી થી મોકલવા શરૂ થયા છે, જે સ્વીકારી લેવા.
૧ ઉપદેશ સિત્તરી ગ્રંથ. ( ૨ ચૈદરાજ કપુજા.
ગયા વર્ષનાં પુસ્તક ન મળ્યાં હોય તેમને પત્ર આવેથી મેકલીશું, તે માટે ૦-૪-૦ ટીકીટ બીડવી.
નવા દાખલ થયેલા માનવંતા સભાસદો. ૧ શેઠ ચુનીલાલ વીરચંદ,
૨૦ રાંધનપુર,
૫૦ ૧૦ લાઈફ મેમ્બર. ૨ શેઠ કેશવલાલ દલસુખભાઈ, રે અમદાવાદ. ૩ શેઠ હંસરાજ માઈ લક્ષ્મીચ , ૨૦ અમરેલી. ૪ શ્રી આદ્ય જે. ધ. ક. સભાની લાયબ્રેરી, રે અમદાવાદ. બી. ૧૦ લાઇફ મેમ્બર. ૫ સધાણી કાળીદાસ નેમચંદ, ૨૦ મારવાડા. ૬ શા. ડાહ્યાલાલ હરીચ દે,
૨૦ ભાવનગર, ૭ સુખડીઆ ભાયચંદ વીરજી.
વાર્ષિક મેમ્બર, ૮ શા. જયંતીલાલ હરીલાલ,
. ૧૨ વકીલ હરજીવનદાસ ડાહ્યાભાઈ, ૨. લીલી૯ સંધવી અમરચંદ ધનજીભાઈ,
યા માટ. ૧૦ શા. માણેકચંદ ગોરધનદાસ.
૧૩ શા. જીવણચંદ હકમીચંદ, ૨. બારડાલી. ૬ ૧૧ શા. ત્રીભોવનદાસ હરખચંદ, , ૧૪ શેઠ ધનજી નરશી, રે. હુંબલી. "
IS Rાલાલ, દા

Page #3

Zw
www.www
पुस्तक १९] वीर संवत् २४४८
__ _ < | જ આ કા
You Don
શ્રી
иии
50+
तत्त्ववेदिष्वात्मनोऽन्तर्भावमभिलषता सकलकालं सर्वेण स्वविकल्पजल्पाचरणानां सार्थकत्वं यत्नतः परिचिन्तनीयम्, तद्वेदिनां च पुरतः कीर्तनीयम् ते हि निरर्थकेष्वप्यात्मविकल्पजल्पव्यापारेषु सार्थकत्वबुद्धिं कुर्वाणमनुकम्पया वारयेयुः ।
'
રા
ज्ञान आराधन.
મહા. आत्मसंवत् २६. [ अंक ७ मो.
અવલેાકતા ષટ્ દના જૈનેતા ભૂલા ભમે, જેના તણું શિવ સાધના અન્તર વિષે સહેજે રમે; ઉત્પાદ્ ય ધ્રુવનું સત્ જ્ઞાન દિવ્ય મનેહરૂ, એ જૈન આગમને સદા વદન ત્રિયેાગે હું કરૂ. ૧ પંચાંગી જૈનાગમ ખરેખર મૂક્તિ માર્ગ બતાવશે, એકેક અંગની ભાવના સ્ખલના કરી અટકાવશે; ચૈતન્ય શુદ્ધિ અને નહિં. કૈવલ્ય જ્ઞાન વિના કદા, સદ્ જ્ઞાનને આરાધતા શિવ શ યાગ અને તદ્દા.
રા. રા. વેલચંદ ધનજી.
ર
wwwwwww
܀ ܀ ܀ ܀
R

Page #4

૧૬૬
શ્રી આત્માન; પ્રકાશ
અથ છ લેશ્યાનું સ્વરૂપ,
( આવે આવેા જાદાના કથ અમ ઘેર આવાર——એ રાગ. )
સંસાર વને એક જાંબુનુ વૃક્ષ ફળેલુ રે,
ષટ પથીનુ ટાળુ ત્યાં થઇ જાય મળેલુ રે; જુદી જુદી લેશ્યાના તે ષટ પંથીઓ જાણું રે, કૃષ્ણ, નીલ, કાપેાત, તેજો, પદ્મ, શુકલ પ્રમાણુ રે, ૧ કહે ૫ થીએ જા ંબુના ફળ ખાઇ ભૂખ સમાઇએરે, કૃષ્ણ લેશ્યાવાળા કહે મૂળથી ઊખેડીને ખાઇએરે; ત્યારે નીલ લેયાવાળા સ્હેજ કેમળતા ધારીરે, કહે કાપી આ થડ પશુ · મૂળથી ન કાપેા વિચારીરે. મૂળ રાખી થડને કાપીને ભૂખ મટાડારે, જેથી વૃક્ષ રહે ને પુરાય પેટના ખાડારે; પછી કાપાત લેશ્યાના ૫ શ્રી દયા જરી લાવેરે, કહે કાપીએ થડ તેા વૃક્ષ ઠુંઠું થઈ જાવેરે. તે કરતાં ડાળુ કાપીને ફળ બહુ ખાઇએરે, તે કાપીને ખાતાં વૃક્ષ રહે સ્થિરતાઇએરે; પછી તેજો લેયાના પથી કહે સુણ્ણા ભાઇરે, એવાં ડાળાએ કાપતાં લાભ કે કાંઇ ન કમારે. કામ માત્ર ફળેનુ આપણન છે ભાઇરે, તેથી ફળના ગુચ્છા તેાડીને ખાઇએ સવાઇરે, પછી પદ્મ લેશ્યાવાળા પાંચમા પથી દયાળુરે, કહે કામ શુ' ગુચ્છાનુ ફળ શુભ ખાઇએ મયાળુરે.
૨
વૃક્ષને કાંઇરે.
3
૪
તરૂ પરથી ચુટીને ફળ ખાઇએ મળી સર્વે રે, જેથી વૃક્ષ કે ડાળને થાય ઇજા ન વિખરવેરે; એમ સાંભળી શુકલ લેશી જે દયાના દરીયે રે, મત્સ્યેા શાન્ત સુધારસ વાણી સમતા ભરીયેરે. ૬ ભાઇ કામ છે પાકાં મિષ્ટ ફળેાનુ તમારેરે,
તે વૃક્ષ નીચે છે પડેલાં ફ઼ાસુ પ્રકારરે; તે ખાઇને ભૂખ સમાવીએ આપણુ ભાઇરે, નાહક પિડા આ
કરીએ
ન
પ
७

Page #5

શ્રાવકની કરણીનું રહસ્ય. સુખે પેટ ભરાય તે પાપે પેટ ન ભરીએ રે, નિર્દોષ ફળ ખાઈ સંતેષ વૃત્તિ આદરીએ રે; જેવા જેવા કોમળ તીવ્ર પ્રણામ માનવનારે, તેવા તેવા તે બાંધે બંધ છે પરભવનારે. ૮ એમ પ્રકૃતિ જુદી જુદીના જ ચદ રાજેરે, જેવા અધ્યવશાય તેવા પુણ્ય પાપ ઉપાજે રે, જેથી નરક નિગોદના બંધ પડે તેથી ડરીએ, એવી કૃણ, નીલ, કાપોત લેશ્યા પરહરીએરે. ૯ વળી તેજે, પદ્ય ને શુકલ લેશ્યા આદરીરે, લઈ સહજ સમાધિ ભવિ ભવ દરીએ તરી એરે; કહ્યું ષટ લેશ્યાનું સહજ સ્વરૂપ આનંદેર, ગુરૂ કપૂરવિજય કૃપાથી સાંકળચંદેરે. ૧૦
શ્રાવકની કરણીનું રહસ્ય.
– © – વિવોપકારી ભગવાન તીર્થકરેએ શ્રાવક શબ્દની વૈજનામાં મહાન ઉદેશ સમાવેલ છે. અને તે ઉદ્દેશની સાથે શ્રાવકત્વનું ખરું સ્વરૂપ સમજાવી દીધું છે. શ્રાવક એવા નામને ધારણ કરનાર વ્યક્તિ ઉત્તમ અધિકારવાળી હોવી જોઈએ. કાર
કે શ્રીયુગાદિદેવના સમયના શ્રાવકે માં સરલતાને, તેમજ બાવીશ તીર્થકર ભગ. વાનના સમયના શ્રાવકોમાં વિદ્વતા સાથે સરલતાને ગુણ હોવાનું શાસ્ત્રકારે કહેલ છે ત્યારે શ્રી મહાવીર પ્રભુના વખતના શ્રાવકોમાં કેવા ગુણ-કરણ હોવા જોઈએ તે અત્ર પૂર્વાચાર્યના કથનથી જણાવીએ છીએ. શાસ્ત્રકારે પ્રથમ શ્રાવક શબ્દનો અર્થ આ પ્રમાણે બતાવ્યું છે.
श्रद्धालुता श्राति शृणोति शासनं, धनं वपेदाशु वृणोति दर्शनम् । कृतत्यपुण्यानि करोति संयम, तं श्रावकं प्राहुरेमि विचक्षणाः ॥
શ્રી જિનમંડન ગણ મહારાજ. જે શ્રદ્ધાળુપણાને દઢ કરે, જિનેશ્વરની આજ્ઞાને શ્રવણ કરે, શુભ ક્ષેત્રમાં દ્રવ્યને વ્યય કરે, સમ્યકત્વને આદરે, પાપોનો નાશ કરે, મન ઈ દ્રયોને વશ કરે તેને વિચક્ષણ પુરૂષે શ્રાવક કહે છે. આવા ઉત્તમ શ્રાવકે તે એકવીશ ગુણે કરી બાર વતાદિ રૂપ વિશેષ ધર્મથી શુભતા હોય છે, પરંતુ સામાન્ય ધમેં જે પાંત્રીશ

Page #6

શ્રી આત્માનદ પ્રકાશ.
ગુણ (માનુસારીના) બતાવવામાં આવેલ છે, જે પ્રથમ ભૂમિકારૂપે છે. તે ગુણે પૈકી પ્રથમ ગુણ “ ન્યાયસંપન્ન વિભવ:” જે પોતાના ધંધામાં–વ્યવહારમાં પ્રમાણિકપણે વતી પશે અને વૈભવ મેળવે છે તેટલું જ તે સામાન્ય (ગુણ)પણે પણ આ કાળના શ્રાવકેમાં પણ હોવું જોઈએ. તેટલું જ પણ તે સિવાય તે સાથે તેનું હૃદય વર્તન કેવું હોવું જોઈએ, અને કરણનું રહસ્ય શું હોવું જોઈએ તે માત્ર ટુંકમાં આ લેખમાં બતાવીએ છીએ.
આત્માની અદભૂત સંપત્તિને પ્રાપ્ત કરવાનું મહાન સામર્થ્ય તેનામાં હોવું જોઈએ. આ સ્થલ જગતના પ્રાણી પદાર્થના સંગ-વિયાગરૂપ પ્રાપ્તિ-અપ્રાપ્તિનો લેશ પણ તેને ડગાવવાને સમર્થ થઈ શકતો નથી, અગમ્ય સંપત્તિના સ્વામિત્વનું ભાન તેની વૃત્તિમાં કાયમ રહ્યા કરતું નથી. તેની જ્ઞાનસંપત્તિ–વિચારસંપત્તિ એવી ઉત્તમ હોય છે કે, તેની આગળ આ જગની તમામ સંપત્તિ એક નિર્જીવ વસ્તુતુલ્ય હોય છે. તેના ઉદાર હૃદયમાં કેઈપણ પ્રકારની બાહ્ય ઉપાધિથી કે સ્થલ આવરણથી સંકેચ કે #ભ પ્રાપ્ત થતા નથી. એવી શુદ્ધ શ્રાવક વ્યક્તિ કહેવાય છે. એક જેને પંડિત આલંકારિક ભાષામાં લખે છે કે, “આ ભારત ક્ષેત્રરૂપ ગગનમાં શ્રાવકરૂપી સૂર્ય એકવીશ ગુણરૂપી કિરણેથી પ્રકાશે છે અને છતાં તેનામાં દયારૂપ શીતળતા રહેલી છે.” આથી શ્રાવક સ્વરૂપની કેટલી મહત્તા દર્શાવી છે? એ મહાન વ્યકિત અનુક્રમે શુભ, રમણીય અને આનંદજનક બની શકે છે. તે ધર્મના અખંડિત મનહર સ્થાનને અધિકારી છે અને તેથી તે શાંતિ તથા તૃપ્તિને સાધી શકે છે. તે અવિરત ભૂમિકામાં વિચરે છે, છતાં અંતરમાં વિરત ભૂમિકામાં વિહાર કરવાની અભિલાષા ધરે છે. તે ગૃહસ્થ ધર્મને અંગે અનેક કામનાઓને અભિલાષી થાય છે છતાં જે કદિ તે કામનાઓ પૂર્ણ ન થાય તે પણ અપ્રસન્ન-અસંતુષ્ટ થઈ અવનતિમાં આવી પડતો નથી; કારણકે, તે વૃત્તિઓની કામનાઓના પરિણામને સમજે છે. તેના હૃદયમાં કર્મો અને તેની પ્રકૃતિનું સ્વરૂપ ખડું રહે છે એટલે તેને તે બરાબર જાણે છે, તેથી તેની મનોવૃત્તિ કોઈપણ વિષયની લોલુપતા ધારણ કરતી નથી.
આવા શ્રાવકની કરણીને માટે આહંત મહાત્માઓએ આગમની અંદર ઉત્તમ પ્રકારનું રહસ્ય દર્શાવેલું છે. જે રહસ્ય સમજવાથી પ્રત્યેક શ્રાવક પોતાના ધર્મનીકર્તવ્યની ઉન્નત સ્થિતિમાં અખંડ રહી શકે છે. તેની આગળ પ્રમાદ આદિ અવગુણે ટકી શકતા નથી. તેનો આત્મા તેના ગુણેની શીતળ છાયામાં રહી સ્થાનાહ
ના સોપાન ઉપર ચડવાને સમર્થ થાય છે. પછી તેને આ સંસારના ભય દુઃખ, કલેશાદિ પડી શકતા નથી. અનુક્રમે તે આત્માની ઉચ્ચ ભૂમિકામાં આરૂઢ થવાનો પૂર્ણ અધિકાર મેળવે છે અને પિતાના શ્રાવક જીવનની યથાર્થ સાર્થકતા કરી શકે છે.
શ્રાવક શબ્દના ઉદેશમાં આવું મહાન રહસ્ય રહેલું છે. તેવા શ્રાવકની કરણી

Page #7

શ્રાવકની કરણીનું રહસ્ય. વિષે અહિં વિચારવાનું છે. કરણી શબ્દનો અર્થ કર્તવ્ય થાય છે. પણ અહિં તે બાહ્ય કર્તવ્ય નહીં પણ આંતર કર્તવ્ય લેવાનું છે. સૂમદષ્ટિથી વિચાર કરતાં આંતર. કર્તવ્યમાં પરમાર્થનું સાધન કરવા ઉપરાંત વ્યવહારનું શુદ્ધ સાધન આવી જાય છે. તે વ્યવહાર સાધન ગાણ રહે છે અને પરમાર્થ સાધન મુખ્ય રહે છે. તેવી શ્રાવકકરણીનું રહસ્ય જાણવાથી શ્રાવકત્વને અપાર મહિમા દેખાઈ આવે છે.
તે શ્રાવક કરણી મુખ્ય સાત પ્રકારે રહેલ છે, અને તેને માટે આગમમાં નીચેન લેક કહેલો છે, જે લેક ધર્મજાગરિકા પ્રસંગે પ્રત્યેક શ્રાવકને સ્મરણીય છે–
आर्या. कोऽहं का मेऽवस्था किं च कुलं के पुनर्गुणा नियमाः।
किं च स्पष्टं क्षेत्रं श्रुतं न किं धर्मशास्त्रं च ॥१॥
હું કોણ છું? મારી શી અવસ્થા છે? મારું કર્યું કુલ છે? મારામાં શું ગુણ છે? શા નિયમ છે? સાત પુણ્યક્ષેત્રમાંથી મેં કહ્યું ક્ષેત્ર ફરહ્યું નથી? અને કયું ધર્મશાસ્ત્ર સાંભવ્યું નથી?” ૧
આ પવથી શ્રાવક કરણીના સાત વિચારે દર્શાવી આપ્યા છે. પ્રત્યેક વિચાર અથવા ભેદ ઉચી જાતના આંતર રહસ્યથી ભરપૂર છે. પ્રત્યેક ભેદની મહત્તા એટલી બધી ગંભીર છે કે, તે ઉપર જેટલું વિવેચન કરીએ તેટલું થોડું છે. વિપકારી તીર્થકરેએ તે કરણીના સાત સૂત્રોમાં અનુપમ, ગંભીરાશયવાળું રહસ્ય દર્શાવેલું છે.
શ્રાવકની પ્રથમ કરણ “હું કોણ છું.” પ્રથમ શ્રાવકે પિતાને પીછાન જોઈએ. પોતે એક આત્મા છે. મનુષ્ય જાતિમાં જન્મેલો છે. પણ તે મનુષ્ય જાતિ કેવા પ્રકારથી અંકિત છે? તે વિચારણીય છે. પિતે મનુષ્ય જાતિ છે. પણ તે શ્રાવકત્વથી અંક્તિ છે. એટલે મનુષ્ય જાતિમાં શ્રાવક કહેવાય છે. અહિં એટલું વિચારવાનું છે કે તે શ્રાવકત્વ માત્ર દ્રવ્યથી છે કે ભાવથી છે? લલાટે કેશરનો ચાંદલ, કેડે કંદોરે અને વણિક જાતિને અનુકૂલ વેશાદિ એ બધાં દ્રવ્ય શ્રાવકત્વના ચિન્હો છે. ભાવના નથી, ભાવ અવ્યકત છે-ચિન્હ વગરનો છે. ભાવની મહત્તા દિવ્ય અને અદ્દભુત છે. તે હૃદયની ભૂમિને વાસી છે. તેને કઈ પણ બાહ્ય સ્વરૂપની અપેક્ષા નથી. તેને આંતર સ્વરૂપની અપેક્ષા છે. જ્યારે શ્રાવક પોતાના સ્વરૂપનો વિચાર કરશે, ત્યારે તેને સમજાશે કે, પોતે એક મનુષ્ય જાતિની મહત્તાને અધિકારી છે. પોતાના અધિકારનું ભાન થતાં તેનામાં ઉચ્ચ વિચારો પ્રગટ થયા વિના રહેશે નહીં. જે વિચારે તેના શ્રાવકત્વને દીપાવનારા ગુણેના કારણ રૂપ થઈ પડે છે.
હું કોણ છું' એ વિચાર કરવા માટે એક વિદ્વાન લખે છે કે “પ્રત્યેક

Page #8

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ મનુષ્ય પ્રથમ પિતાના સ્વરૂપનો વિચાર કરવો જોઈએ. તે વિચાર પણ ઊંચી જાતના ગુણોથી ભરપૂર હોવો જોઈએ, એટલે “હું એક માણસ છું” એમ ન ધારવું, પણ હું એક અમુક ધર્મના અધિકારવાળે કે અમુક કાર્ય સાધવાની શક્તિવાળા છું, એમ ગુણોથી ભરપૂર વિચાર કરવો જોઈએ.”
- તે વિદ્વાનના હૃદયગ્રાહી વિચાર આ કરણને પૂર્ણ રીતે પુષ્ટિ આપે છે. આ ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે કે વિશ્ર્વોપકારી, પવિત્ર ભગવાન તીર્થકરોએ દૂરદશી વિચાર કરીને શ્રાવકની એ પ્રથમ કરણીની ચેજના કરી છે.
જ્યારે “હું કોણ છું' એમ વિચાર કરવામાં આવે છે, ત્યારે તે વિચારકને પિતાના સ્વરૂપનું ભાન થઈ આવે છે, તે વખતે તેણે વિચારવું જોઈએ કે–“હું એક મનુષ્ય જાતિને અધિકારી આત્મા છું. મારામાં શક્તિઓ અને સામને વાસ છે. એ શક્તિ અને સામર્થ્ય શી રીતે પ્રગટ કરવા અને તેને ઉપયોગ મારે કયાં કરે જોઈએ? હું તેને ઉપયોગ એ કર્યું કે, જેથી મને ઉત્તમ પ્રકારનો લાભ મળે.” આવા વિચારો કરતાં તે ઉત્તમ શ્રાવક લાભ કારક, સુખસાધક અને હિતાવહ સ્થિતિઓ શોધી શકે છે અને પોતાના મનનું નિરીક્ષણ કરવાનું સામર્થ્ય મેળવી શકે છે. જ્યારે મનનું નિરીક્ષણ થાય છે એટલે તેનામાં નિર્મલ વૃત્તિઓ, ઉત્તમ શીલ-સ્વ. ભાવ તથા સ્વાધ્યાયના અભ્યાસ કરવાની ઉત્સુકતા વધે છે. અને પોતે “કોણ છે, એ વિષય ઉપર ઉત્તમ પ્રકારે મનન કરે છે.
અનુભવી વિદ્વાનોએ આ કરણી ઉપર ઘણું વિવેચન કરી લખેલું છે. તેઓ એટલે સુધી લખે છે કે, “પોતાના સ્વરૂપનું નિરીક્ષણ કરનાર મનુષ્ય માનસિક અને નૈતિક બળ વધારી શકે છે, તે બળ તેના દરેક કાર્યોનું સાધક બને છે, વળી તેનામાં સંકલ્પ શક્તિ પ્રગટે છે. એટલે તે ઉચ્ચ પ્રકારના સંક૯પ કરી શકે છે. જે સંક૯પ કાર્ય સિદ્ધ કરવાની કળાને મેળવી શકે છે. આત્મનિરીક્ષક પુરૂષ પોતાના કર્તવ્યને યથાર્થ સમજી શકે છે, એટલે ધર્મ અને વ્યવહારના શુદ્ધ તો તેને સ્વત: ઉપલબ્ધ થાય છે. તેના પ્રત્યેક વિચાર તથા પ્રત્યેક ક્રિયા એવા કેળવાએલા હોય છે કે જેથી ધારેલા પરિણામે ઉત્પન્ન કરી શકે છે.”
શ્રાવકની પ્રથમ કરણીનું આવું માહા... આગમમાં અને વિજ્ઞાનના વિચાજેમાં વિશેષ ચર્ચાએલું છે. મહાત્માઓએ તેનું અંતરંગ રહસ્ય ઉત્તમ પ્રકારે પ્રતિપાદિત કર્યું છે. એક તત્ત્વવેત્તા તેને માટે આ પ્રમાણે લખે છે-“વિવિધ પ્રકારે તમે તમારું સ્વરૂપ જુવે. તમે કોણ છે તે વિચારો અને તમારી પોતાની જ પરીક્ષા કરે, તમારી પોતાની પરીક્ષા કરવાથી તમારી વર્તમાન સ્થિતિનું જ્ઞાન વિકાસને પામશે.”

Page #9

૧૭૧
સંયમમાં સુખ કેવી રીતે છે? સંયમમાં સુખ કેવી રીતે છે?
પરવશપણું અથવા પરાધિનપણું એ દુઃખ અને પોતે પિતાને વશ એ સ્વતંત્રતા અથવા સુખ છે, એમ દરેક શાસ્ત્રો અને તેના પ્રણેતા કહે છે. મન અને ઇંદ્રિયોને વશ થયેલ પ્રાણ બંધનમાં અને તેને વશ રાખનાર સ્વતંત્ર, છુટો, સુખી છે, કારણકે મનુષ્યોને સંસાર સમુદ્રમાં રખડવાને માટે બંધન અને તેનાથી મુક્ત થવા માટે માત્ર મન જ છે. માત્ર તેને તાબે થનાર પરતંત્ર અને તેને તાબે કરનાર સ્વતંત્ર છે. મનુષ્યને સ્વાર્થ, લોભ, લાલચ, તૃષ્ણા, ઈર્ષ્યા વગેરે કષાયે વહેમ, ભય, ભીરૂપણું, આવેગો, મારા તારાપણું તે માત્ર મન અને ઈદ્રિયોને કબજે નહીં રાખવાથીજ બને છે તેને કબજે કરનાર અને પિતાની મરજી પ્રમાણે કામ લેનાર પોતાનું ધ્યેય સાધી શકે છે, સદ્દગુણ પ્રાપ્ત કરી શકે છે અને સંયમી થતાં સ્વતંત્ર રીતે સુખ મેળવી શકે છે. સંયમ પ્રાપ્ત કરવા માટે પ્રથમ મનને પરાણે રોકવાની ટેવ પાડવી પડે છે. કારણ કે તે સંયમ શીખવાનો રસ્તો છે અને જ્યારે તે બરાબર ટેવ પડે છે, ત્યારે આડે રસ્તે અને હું કામ કરતા અટકે છે અને તેમ જ્યારે બને ત્યારે જ તેને સંયમ કહેવામાં આવે છે. જ્યારે તે પ્રાપ્ત થાય ત્યારે દુર્ગુણ ઉલટું સદ્દગુણમાં બદલાઈ જાય છે. દાખલા તરીકે રસ્તામાં કેઇ રૂપાળી સ્ત્રી જતી હોય ત્યારે નબળા મનનો માણસ જ્યારે વિકાર દષ્ટિએ બીજાની દરકાર રાખ્યા વગર તેના સામું જુએ ત્યારે પ્રથમ ભૂમિકાએ મનને પરાણે રોકનાર તે તરફ જુએ પરંતુ તરતજ તે અયોગ્ય છે, એમ સમજી મન રેકે છે. વળી જુએ, વળી દષ્ટિ ખેંચી લે ત્યારે સંયમી પુરૂષ તેના તરફ નહીં જોતાં તે સારું નથી અને જોવા જેવી વસ્તુજ નથી એમ સમજી તે તરફ દષ્ટિ ફેંકતો નથી. નજર જતી નથી. એટલા માટે શાસ્ત્રકાર મહારાજે બ્રહ્મચર્યની નવ વાડોમાં સ્ત્રીના અંગોપાંગ સંયમી પુરૂષોએ નિરખવા નહીં તે નવ વાડે પિકી એક વાડ (કીલ્લો ) કહેલી છે. જોકે આમ એકદમ બનવું અઘરું છે છતાં જેટલા પ્રમાણમાં માણસ પોતાનું મન કબજે રાખી શકે તેટલા પ્રમાણમાં તે સુખી, સ્વતંત્ર, સમજી અને મોટે ગણાય છે; સંયમી પુરૂષ પોતાની જીંદગીના સંજોગો અને તેના ભવિધ્યને પણ તાબે રાખી સુખી થાય છે અને ઉજજવલ ભવિષ્ય તેની સાથે સાથે જ્યાં જાય ત્યાં સાથે રહી સુખ સંપાદન કરાવે છે, અને જે મનુષ્ય સંયમી નથી તે સંજોગને ગુલામ બને છે અને તેમની ઈચ્છા પાર નહીં પડવાથી નિરાશ અને દુઃખી થઈ પિતાનું ભાવિ મલિન બનાવે છે. પોતાની બુરી આદત છોડવી તેમાં નિશ્ચય અને દઢતાની જરૂર પડે છે. ખરાબ ટેવો છોડવા મનને રોકવાની શરૂઆત કરી કે તરતજ કુદરતી રીતે લાલચ આવી ઉભી રહે છે તે તરફ વલખાં મારવા પડે છે તેને રોકવા

Page #10

૧૭ર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
પુરતા આગ્રહની જરૂર પડે છે અને ધીરજ તથા હિંમત રાખી તે તરફ ખેંચવાનો મજબત નિશ્ચય અને દઢતા હોય તો તે છુટી જાય છે. એટલા માટે આનંદઘનજી મહારાજે શ્રી કુંથુનાથ પ્રભુની સ્તુતિ કરતાં કહે છે કે “જિમ જિમ જતન કરીને રાખું તેમ તેમ અલગું ભાગે” કારણકે ઘણા કાળથી આ ટેવ પડેલી હોય છે, વળી પણ કહ્યું છે કે “મન સાધ્યું તેણે સઘળું સાધ્યું, એહ વાત નહીં ખોટી; એમ કહે સાધ્યું તે નવિ માનું એકહી વાત છે મટી;” એટલે કે મન વશ થયું તેણે તપ, જપ, સંયમ વિગેરે સઘળું સાધ્યું તે વાત ખોટી નથી, પરંતુ માત્ર તેમ બેલવા માત્રથી કે તેવા ઉલટા સંયેગો આવે ત્યારે તે સામે બેધડક અડગ રીતે ઘેર્યથો સામે થઈ કે ત્યારે જ સાધ્યું–સંયમ પ્રાપ્ત કર્યો કહેવાય, કારણકે આ વાત જેવી તેવી નથી, પરંતુ ઘણું મેટી છે. સંયમમાં અપૂર્વ સુખ છે અને દુ:ખ છે જ નહીં એ વાત જે પુરતી લક્ષમાં આવે તે ક મનુષ્ય અસંયમપણામાં, પરતંત્ર-પરવશપણુમાં, ગુલામીપ ણામાં રહેવું પસંદ કરશે. મનને કબજે નહીં રાખનાર મનુષ્ય આખા જગતને એશીયાળે, પરતંત્ર અને ગુલામ છે, ત્યારે સંયમી પુરૂષ સ્વતંત્ર-સુખી છે. સંયમી પુરૂષ પોતાને, કુટુંબને, કેમને અને છેવટે દેશને ચાહે છે, તેના દુઃખે દુઃખી થાય છે અને તેને સુખી બનાવે છે. જૈનદર્શનમાં ભૂતકાળમાં તેવા અનેક મહાત્મા થયાનું જેન ઈતિહાસ જણાવે છે, ત્યારે વર્તમાનકાળમાં મહાત્મા ગાંધીજી કેવળ સંયમી અને ત્યાગી હેઈને એક આંગળીએ આખા હિંદને સુખી બનાવવા પરમાર્થ ક્ષેત્રમાં વિચરી રહ્યા છે, તેનું કારણ સંયમજ છે. દરેક મનુષ્યના હાથમાં જ સુખી સ્વતંત્ર સંતોષી થવું તે છે. જ્યારે ધીરજ, વિશ્વપ્રેમ–દયા, સંતેષ વિગેરે સદગુણ સંયમીને સહજ હોય છે, ત્યારે અસંયમીને અધેર્યતા, ધિક્કાર, ઈર્ષા, હિંસકપણું, અસંતોષ અને વિષયલીનતા પણ તેને સ્વાભાવિક હોય છે. સંયમથી અઘરામાં અઘરા કાર્યોમાં ફત્તેહ મળે છે, મને બળ વધે છે, દેવીપણું પ્રાપ્ત થાય છે, બુદ્ધિ વિશાળ બને છે, પરમાર્થમાં આગળ વધે છે, જેથી દરેક મનુષ્ય નરરત્ન થવા માટે સંયમી થવું આવશ્યક છે. કેઈપણ ધર્મ, દેશ, પ્રજા અને કામ માટે તેના ઉદ્ધાર-ઉન્નતિ તથા સુખમાટે તેવા મહાન પુરૂ થવાની જરૂર છે. આ દેશમાં તેના વ્યવહાર અને ધર્મના ઉદ્ધાર માટે તેવા સંયમી અનેક પુરૂષ ઉત્પન્ન થાઓ તેવી પરમાત્મા પ્રત્યે પ્રાર્થના છે.
ગાંધી વલભદાસ ત્રીભોવનદાસ–ભાવનગર.

Page #11

યોગ્યતાનુકૂળ વ્યવસાયની પસંદગી.
૧૭૩
યેગ્યતાનુ કળી વ્યવસાયની પસંદગી.
વિઠ્ઠલદાસ મૂળચંદ શાહ, પ્રત્યેક મનુષ્યને માટે કોઈને કોઈ વ્યવસાય, રોજગાર અથવા ધંધાની આવશ્યક્તા છે અને પોતાને માટે બુદ્ધિમત્તા પૂર્વક વ્યવસાયની પસંદગી ઉપરજ મનુષ્યજીવનની સફલતા વા નિષ્ફળતા અવલંબિત છે. એવા ઘણાજ છેડા-હજારોમાં એક મનુષ્ય હશે કે જેઓને જીવનનિર્વાહ અર્થે કોઈપણ ઉદ્યોગ નહિ કરે પડતે હોય, અર્થાત જેઓની પાસે જરૂર કરતાં અધિક સંપત્તિ હોય છે, પરંતુ એવા મનુષ્યને પણ પોતાને માટે કોઈને કોઈ કાર્ય પસંદ કરવાની જરૂર પડે છે. એનું કારણ એ છે કે એવા મનુષ્યને ઉદરપૂતિને માટે ભલે કષ્ટ ઉઠાવવું ન પડતું હોય, પરંતુ પોતાનું જીવન સુખમય બનાવવા માટે તથા તેને આલસ્યથી બચાવવા માટે, ઈચ્છા ન હોય તોપણ, કંઈને કંઈ કાર્ય કરવું જ પડે છે. કહેવાની મતલબ એ છે કે મનુષ્ય-જીવન કાર્ય કરવા માટે જ છે અને ધનવાન તેમજ ધનહીન કોઈપણ મનુષ તેનાથી બચી શકતું નથી
જોકે એ વાતની સત્યતા નિર્વિવાદ સિદ્ધ છે કે સંસારના પ્રત્યેક મનુષ્યને કાંઈને કાંઈ વ્યવસાય યાને કાર્ય કરવું જ પડે છે, તે પણ ઘણા યુવકેને એ વાતમાં ડર અને ઘણું રહે છે. તેઓ પોતાના માતા-પિતાથી વિખુટા પડવા નથી ઈચ્છતા અને ઉદર નિર્વાહને પ્રશ્ન પતે ઉકેલવામાં બેઈજીતિ સમજે છે; પરંતુ તેઓને પણ કઈ દિવસે વહેલું અથવા મોડું કોઈપણ કાર્યનો આરંભ કરવો પડે છે. એટલા માટે જે યુવકે સંસારમાં પ્રવેશ કરી વિજય-પ્રાપ્તિની પૃહા રાખે છે તેઓનું એ કર્તવ્ય છે કે તેઓએ શીઘ્રતાથી એ વાતનો નિશ્ચય કરી લેવા જોઈએ કે આપણે આપણું બધી શક્તિઓનો કયા કાર્યમાં ઉપયોગ કરશું ? અનિશ્ચિત અવસ્થામાં રહીને વિલંબ કરવાથી અને વ્યર્થ સમય ગુમાવવાથી જરાપણ લાભ થતો નથી.
ઘણાએક મનુ સુખનો અર્થ સમજતા નથી. તેઓ કાય ના અભાવને અર્થાત્ આલસ્યમાં સમય ગુમાવવાને સુખનું સાધન ગણે છે. તે એક ઘણી જ ગંભીર ભૂલ છે. કહેવાય છે કે ઉદ્યોગ રહિત અને કાર્યહીન મનુષ્યના મનને સંતાન પિતાનું નિવાસસ્થાન બનાવે છે. ભારતવર્ષના એક મહાન અધિકારી પુરૂષને એવી આજ્ઞા મળી કે “હવે તમારી નોકરીના દિવસે પુરા થઈ ગયા છે. તમે નીમકહલાલીથી નોકરી બજાવી છે તેના બદલામાં તમને ઘરે બેઠા પેન્શન આપવામાં આવશે. ” જ્યારે તેને એ આજ્ઞા મળી ત્યારે તે અત્યંત ખુશી થઈ ગયે. ખુશી એટલા માટે થયેલ કે હવે પોતાને ર્ય કરવું પડશે નહિ અને પિતે મેજ-મજામાં દિવસે

Page #12

૧૭૪
શ્રી આત્માન દ પ્રા
ગાળી શકશે. તેમણે આનંદના આવેશમાં પોતાના એક મિત્રને પત્ર લખી મોકલ્યો કે “હવે હું હમેશની માથાકૂટમાંથી છૂટો થયે છું. હવે મને દશગણા પૈસા મળે તે પણ હું કામ કરીશ નહી.” પાંચ પંદર દિવસ વીત્યા પછી જ્યારે તેને બેઠા બેઠા સમય પસાર કરવાનું આકરું લાગવા માંડયું અને જ્યારે તેને માલુમ પડ્યું કે કામ કર્યા વિના આલસ્યપૂર્ણ જીવન અત્યંત દુ:ખદાયી થઈ પડે છે, ત્યારે તેણે ફરીવાર પોતાના તેજ મિત્રને દીલ્મીરી સાથે લખ્યું કે “ભાઈ ! હું મૂર્ખતાથી એમ માનતો હતો કે કામ ન કરવામાં જ આનંદ રહેલે છે; પરંતુ હકીકત તદ્દન ઉટી છે. હવે મને સ્પષ્ટ જણાય છે કે મારું પૂર્વ જીવન ઘણું જ ઉત્તમ અને સુખપૂર્ણ હતું. જેટલું અધિક કામ કરવું પડતું હતું તેટલું જ અધિક સુખ મળતું હતું” સારાંશ એ છે કે પગ પર પગ ચડાવી બેસી રહેવું તે મનુષ્યના દેહધર્મની વિરૂદ્ધ છે. મનુષ્યનું મન એક ઘંટી સમાન છે. જ્યાં લગી ઘંટીમાં ઘઉં નાખીએ છીએ ત્યાં સુધી તે ઘઉને પીસીને લોટ બનાવ છે, પરંતુ જ્યારે તેની અંદર ઘઉ નાખવામાં નથી આવતા ત્યારે તે પોતે પોતાને પીસીને ક્ષીણ બનાવી મૂકે છે. એક તત્વજ્ઞાનીનું નીચેનું કથન પુરેપુરૂં મનન કરવા ગ્ય છે. “ઘણુજ ચેડા મનુષ્ય લાભ વશ બનીને જુગારી યાને શરાબી બને છે. તેઓમાં અધિકાંશ એવા મનુષ્ય હાય છે કે જે કોઈ પણ કાર્ય નહિ હોવાથી કેવળ સમય વિતાડવા ખાતરજ જુગાર ખેલે છે યાને શરાબી બને છે.”
જ્યારે એટલું તો નિવિવાદ સિદ્ધ છે કે કાંઈ પણ કાર્ય ન કરવું અથવા આલસ્ય પૂર્ણ જીવન વિતાડવું એ દેહધર્મની વિરૂદ્ધ છે, ત્યારે આપણું એ કર્તવ્ય છે કે આપણે કઈને કઈ સારે વ્યવસાય આપણું માટે પસંદ કરે જોઈએ એ વ્યવસાય આપણું મન, ઇચ્છા, કાર્યશક્તિ અને સ્વભાવને અનુકુળ હોવા જોઈએ. સ્વાભાવિક પ્રવૃત્તિને પ્રતિકૂળ વ્યવસાય કરવાથી કદિ પણ સફળતા મળી શકતી નથી. વિચારવા જેવી વાત છે કે જે મનુષ્યને જન્મસિદ્ધ ચિત્રકાર બનાવી મોકલવામાં આવ્યો હોય છે તેને કેઈ કારણવશાત્ તેના પિતા વિશ્વવિદ્યાલયની ડિગ્રી યુક્ત બનાવવા ચાહે તો તે કદિ પણ શક્ય છે ખરું ? એક તરફ પ્રોફેસર સાહેબ સાહિત્ય વિષયક મોટી મોટી વાત સમજાવતા હોય છે, ત્યારે બીજી તરફ ઉક્ત વિદ્યાથી પ્રોફેસર સાહેબની ભિન્ન ભિન્ન અવસ્થાઓ અને હિલચાલનું ચિત્ર પોતાના મનમાં દેરતો હોય છે. મનુષ્ય-જીવન અસફલ બનવાનાં બે કારણ છે. પહેલું એ છે કે તે કઈ કઈ વખત પોતાની કાર્ય–શક્તિ વિરૂદ્ધ વ્યવસાયમાં પ્રવૃત્ત બની જાય છે. બીજુ કારણ એ છે કે મનુષ્ય વ્યવસાય કુશળ બન્યા વગરજ પાતાના કાર્યો શરૂ કરી દે છે, પરંતુ જ્યાં સુધી કાર્ય કુશળતા અને કામચલાઉ અનુભવ ન મેળવ્યા

Page #13

વાગ્યનાનુકૂળ વ્યવસાયની પસંદગી.
૧૭૫
હોય ત્યાં સુધી સહસા કોઈ પણ કાર્ય શરૂ કરવું જોઈએ નહિ. એ સાચું છે કે અનુભવ અને કાર્યકુશળતાની પ્રાપ્તિ જલદી થતી નથી, પરંતુ તે ખ્યાલ બહાર જવા ન પામે એટલું લક્ષમાં રાખવું જોઈએ.
ઉપર કહેવામાં આવ્યું તેમ જીવન-સંગ્રામમાં મનુષ્ય અમુક બે કારણેને લઈને અકૃતકાર્ય બને છે; પરંતુ આપણા દેશમાં ત્રીજું કારણ પણ દષ્ટિગોચર થાય છે. આપણા દેશના સુશિક્ષિત લેકે કેવળ માનસિક અને મૌખિક કાર્ય કરવાનું વધારે પસંદ કરે છે. તે લોકોને શારીરિક વ્યવસાયે પ્રત્યે એક પ્રકારનો તિરસ્કાર હોય છે. એવાં અનેક ઉદાહરણ જોવામાં આવે છે કે એક મનુષ્ય માસિક આઠ રૂપિયાના પગારે મ્યુનિસિપાલીટીનો કારકુન બનવામાં પોતાના જીવનની સાર્થકતા સમજે છે, પરંતુ તેને અન્ય શારીરિક કાર્ય કરીને વિશેષ વ્ય સંપાદન કરવાનું શરમ ભરેલું લાગે છે. ભારત વર્ષમાં મજશોખની બિમારી દિવસાનુ દિવસ વધતી જાય છે અને સખેદ કહેવું પડે છે કે જે એ વ્યાધિનો નાશ કરનાર કોઈ ઓષધિ શોધવામાં નહિ આવે તો તે અસાધ્ય થઈ જશે. હમેશા સ્મરણમાં રાખો કે શારીરિક શ્રમ કરવાથી અને આપણી કમેંદ્રિયોને કેઈ ઉપયોગી કાર્યમાં લગાડવાથી જ શિક્ષિત સમાજ દેશમાં એક આદર્શ રૂપ બની શકે છે. વિદ્યાથી એને માટે જરૂર રનું છે કે તેઓએ આ વાત ઉપર ધ્યાન આપવું જોઈએ અને શારીરિક શ્રમ કરવામાં શરમ ન ગણવી જોઈએ.
ઉપર એ વાતની આવશ્યકતા જણાવી ચુક્યા છીએ કે પ્રત્યેક મનુષ્ય પોતાની સ્વાભાવિક પ્રકૃતિ અને કાર્યશક્તિને અનુકૂળ વ્યવસાયની પસંદગી કરવી જોઈએ. અતએ જે મનુષ્ય સંસારમાં સફળતા પ્રાપ્ત કરવા ઈચ્છે છે તેનું પ્રથમ કર્તવ્ય એટલુ જાણવાનું હોય છે કે પિતાની રૂચિ કેવાં કાર્યો તરફ વધારે છે. ઘણુ મનુષ્ય એ વાતની આવશ્યકતા સમજતા નથી, તેથી કોઈ પણ યુવક પોતાની પ્રવૃત્તિઓ જાણીને તે અનુસાર કાર્ય ન કરે એ બનવાજોગ છે. તેઓનો એ સિધ્ધાંત હોય છે કે પ્રત્યેક મનુષ્ય કઈ પણ કાર્ય કરી શકે છે. પોતાની પ્રવૃત્તિનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાની કંઈપણ આવશ્યકતા નથી, જેથી કેવળ પરિશ્રમ કરવો પડે છે. લૈર્ડ ચેસ્ટર ફડનો પણ એજ મત હતા. તેમનું તો એજ કહેવું હતું કે આપણી સ્વાભાવિક પ્રવૃત્તિઓ તથા કાર્યશક્તિઓ જાણવાની કશી આવશ્યકતા નથી. કેઈ પણ યુવક કેવળ પરિશ્રમ વડે વિદ્વાન, સુવતા, રાજનીતિજ્ઞ, યશસ્વી, ખૂબસૂરત, સમાજ પ્રિય ઈત્યાદિ સર્વ ( પરંતુ કવિ નહિ) બની શકે છે. તેમના કહેવાનો સારાંશ એ છે કે કઈ પણ મનુબને ગ્રન્થકાર, રાજનીતિજ્ઞ અર્થાત્ ગમે તે બનાવી શકાય છે. પિતાના એ સિદ્ધાંત અનુસાર લોર્ડ ચેસ્ટફીડે પોતાના સુસ્ત, કાર્યશિથિલ અને અસાવધાનતાપૂર્ણ પુત્રને એક સમયસૂચક પુરૂષ બનાવવા ઈછ્યું. તેમણે એ માટે વર્ષો

Page #14

૧૭૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
પર્યત પરિશ્રમ કર્યો, પરંતુ પરિણામ એ આવ્યું કે તે હમેશા એજ અવસ્થામાં રહ્યો. તેને પુત્ર જીંદગીભર જ્યાં ને ત્યાંજ રહ્યો. તેની યોગ્યતા લેશ પણ ન વધી. એટલા માટે સ્વાભાવિક પ્રવૃત્તિઓ જાણવાની પરમ આવશ્યકતા છે અને તે જાણ વામાં બિલકુલ કઠિનતા નથી. પ્રાચે કરીને પ્રત્યેક બાળકના બાલ્યાવસ્થાનાં કાર્યો ઉપરથી એ જાણી શકાય છે કે તે ભવિષ્યમાં કેવા પ્રકારનો મનુષ્ય નીવડશે. જે બાળક ભવિષ્યમાં મહાન કવિ થવાનો હોય છે તે નાની વયમાંથી જ સુંદર કવિતા બનાવી શકે છે. જે ભવિષ્યમાં શૂરવીર થવાનો હોય છે તે બચપણમાં બાળકોની સેના બનાવી સેનાપતિનું કાર્ય કરે છે. તેમજ જે ભવિષ્યમાં મહાન ઠગ બનવાનો હોય છે તે બચપણમાં નજીવી વસ્તુઓની ચોરી કરી પિતાનો પહેલો પાઠ શીખે છે. કહેવાની મતલબ એ છે કે કેઈની બાલ્યાવસ્થાના કાર્યો અને પ્રવૃત્તિઓ જોઈને એટલું સરલતા પૂર્વક જાણી શકાય છે કે તે બાળક આગળ ઉપર કેવા પ્રકારનો મનુષ્ય થશે.
અમુક બાળકની શુભ પ્રવૃત્તિ કઈ દિશામાં છે તે જાણ્યા પછી સોથી આવશ્યક કાર્ય એ રહે છે કે તેને તે કાર્યમાં સંગીન શિક્ષણ મળવું જોઈએ. પાતાની સ્વાભાવિક પ્રવૃત્તિઓને અનુકૂળ, યોગ્ય અને ઉદાર શિક્ષણ મેળવવાથી મનુષ્ય પોતાના વ્યવસાયમાં થોડા પરિશ્રમે સર્વશ્રેષ્ઠ બની શકે છે. હા, કોઈ વખત એવું પણ જોવામાં આવે છે કે કોઈ મનુષ્યના ભવિષ્ય-જીવનનું પૂર્વ પ્રતિબિંબ તેની બાલ્યાવસ્થામાં સ્પષ્ટ દષ્ટિગત થતું નથી, પરંતુ એવા અપવાદાત્મક ઉદાહરણું ઘણા થોડા હોય છે.
જેવી રીતે આ સૃષ્ટિમાં પ્રત્યેક વસ્તુમાં અમુક અમુક વિશેષ ગુણ રહેલે હેય છે, તેવી જ રીતે પ્રત્યેક મનુષ્યમાં પણ અમુક વિશિષ્ટ કાર્ય કરવાની શક્તિ અવશ્ય રહેલી હોય છે. એ શક્તિ અથવા સ્વાભાવિક પ્રવૃત્તિ કે વિશિષ્ટ અવસ્થામાં અથવા પરિસ્થિતિમાં કદાચ માલુમ ન પડી શકે, પરંતુ એ એવી દઢ અને ઉત્કટ હોય છે કે તે સ્વયમેવ પ્રકટ થઈ જાય છે. કેઈથી છુપાવી શકાતી નથી.
આપણે આપણી રૂચિ અને પ્રવૃત્તિ અનુસાર વ્યવસાય પસંદ કરી લઈએ ત્યારપછી આપણે તેમાં હજારે બાધાઓ નડે તે પણ તેને વળગી રહેવું જોઈએ. ઘણે ભાગે યુવાવસ્થામાં કંઈક કષ્ટ, ઉદાસીનતા અથવા અકૃતકાયતા આવી પડવાથી યુવકગણ હતાશ બની જઈને પિતાને ઇચ્છિત વ્યવસાય એમ સમજીને તજી દે છે કે કદાચિત્ આપણે બીજા વ્યવસાયમાં જોડાવાથી અધિક સફલીબુત થવું પરંતુ એ એક ગંભીર ભૂલ છે.
આપણા માટે સર્વદા એટલું જરૂરનું છે કે આપણે જે ધંધો આપણું માટે એકવાર પસંદ કરી લીધા પછી તેને કદી પણ છો જોઈએ નહિ, તેને દૃઢતાપૂર્વક વળગી રહેવું જોઈએ. જીવન-સંગ્રામમાં વિજય,

Page #15

ગ્યતાનુકુળ વ્યવસાયની પસંદગી.
૧૭૭ પ્રાપ્તિને અર્થે આપણી પ્રવૃત્તિઓને અનુકૂળ વ્યવસાય પસંદ કરવાની જેટલી આવશ્યકતા રહેલી છે, તે કરતાં વધારે તેને દૃઢતા પુર્વક વળગી રહેવાની છે. કઠિનતાઓ ઉપસ્થિત થાય તે પણ એમ વિચારવું તે મૂખાઈ ભરેલું છે કે આપણે કોઈ બીજા વ્યવસાયમાં વધારે સફલ થયા હોત, જ્યારે પિતાનો વ્યવસાય તજી દઈને બીજા ધંધામાં જોડાવાનું મન લલચાય છે, ત્યારે તેને બીજા ધંધાના કેવળ ગુણ અને લાભજ દૃષ્ટિગત થયા કરે છે અને ચાલુ ધંધાના કેવળ દોષ તથા હાનિજ દ્રષ્ટિએ પડે છે, પણ એ સંભવિત નથી. આપણે જે ગુલાબ લેશે તેમાં કાટા તે હશે જ. એટલા માટે આપણે એકવાર નિશ્ચિત કરેલે વ્યવસાય સમજણ વગર કદિ પણ તજ જોઈએ નહિ. નહિતે “અબ્રણ તતભ્રષ્ટ” દશા થશે. તેથી આપણે કોઈપણ વ્યવસાય પસંદ કરવામાં અથવા તજી દેવામાં ચંચલતા અથવા સાહસ કરવા જોઈએ નહિ. કોઈ કોઈ વખત જ્યારે મનુષ્ય પિતાના વ્યવસાયમાં હજારે પ્રયત્ન કરવા છતાં પણ સફલ નથી થતા ત્યારે તેને પોતાનો વ્યવસાય બદલીને બીજે પસંદ કરવાની જરૂર અવશ્વ પડે છે, પરંતુ તેનાથી એ પણ સિદ્ધ થાય છે કે તેણે પોતાના પ્રથમ વ્યયસાય પસંદ કરવામાં માટી ખેલના કરી હેવી જોઈએ. એવી ખલનાએ ખરાબ સંગતિ, અચાનક ઘટના, માબાપની બુદ્ધિહીનતા અથવા અપૂર્ણ શિક્ષણ આદિ અનેક કારણોને લઈને થયા કરે છે, પરંતુ યુવાવસ્થામાં માનસિક ચંચલતા વિશેષ રહે છે. કોઈપણ કાર્ય ખૂબ વિચાર અને સંપૂર્ણ સમજ પૂર્વક કરવું જોઈએ. પ્રાયે કરીને એવું પણ દૃષ્ટિગોચર થાય છે કે અનેક યુવકો એવાં કાર્યો કરે છે કે જેમાં તેઓ કદિપણું સફલ થઈ શકતા નથી, તેમજ કેટલાક યુવકે ભ્રમવશ બની પિતાને એ વ્યવસાય તજી બેસે છે કે જેમાં
હેજ વધારે પરિશ્રમ કરવાથી તેમાં સફળતા પ્રાપ્ત કરી શક્યા હોત. લક્ષમાં રાખવા જેવી વાત છે કે જે વ્યવસાય કોઈપણ દ્રષ્ટિએ જેટલો વધારે સારો જણાય છે તેમાં સફળતા પ્રાપ્ત કરવા માટે તેટલાજ વધારે સમય તેમજ પરિશ્રમની પણ જરૂર છે. હા, જે રસ્તે આપણે જઈએ તે રસ્તે જે સિંહ મળી જાય તે આપણને વિચાર થાય છે કે એ રસ્તા સિવાય સંસારના અન્ય કોઈપણ રસ્તે સિંહ આવી શત નહિ, તે તે તદ્દન સ્વાભાવિક છે; પરંતુ વિના પરિશ્રમે કાંઈ પણ મળી શકતું નથી. તેટલા માટે જ બાધાઓની સામે થઈને પણ પોતાના એકવાર પસંદ કરેલા વ્યયવસાયને દ્રઢતા પૂર્વક વળગી રહેવું એજ શ્રેયસ્કર છે. આ તત્વના આધારે જ આપણા સમાજના સઘળા વ્યવસાયે ઉચિત રીતે થયા કરે છે. તેમજ એ તત્વાનુસાર શ્રી કૃષ્ણ અજુનને ઉપદેશ આપે છે કે—“ નિધનં યઃ परधर्मो भयावहः"

Page #16

૧૭
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ આ લેખ સમાપ્ત કર્યા પહેલાં વિદ્યાથી બંધુઓને એટલું નિવેદન–સૂચન કરવાની જરૂર છે કે તમારે તમારી ઈચ્છા અથવા આવશ્યક્તાને લઈને જે વ્યવસાય કર પડે તેના તરફ તમારે ઘણાયુક્ત વૃત્તિ સેવવી જોઈએ નહિ. ઘણાએક યુવકને પિતાની યોગ્યતાની બડાઈ માર્યા વગર સંતેષ થતો નથી. તેઓ કહ્યા કરે છે કે જે અમે એ વ્યવસાયમાં ન જોડાયા હોત તે ઘણાજ યશસ્વી થઈ શકતતેઓની ફરિયાદજ એ હોય છે કે આપણને અપૂર્વ યોગ્યતા પ્રગટ કરવાનો અવસરજ ન મળે. પિતાના સેબતીઓની સમક્ષ હમેશાં પોતાની યોગ્યતાના વિયમાં વ્યાખ્યાન આપી એવા પ્રકારના યુવકે કહ્યા કરે છે કે “અમારે અમારી ગ્યતાને બરબાદ કરવી પડી છે, અમારી ચહદશા સારી નથી, સાધન તેમજ સંગ પ્રતિકૂળ છે વિગરે” પરંતુ તેમ કરવામાં તે યુવકે મોટી ભૂલ કરે છે. એ પ્રકારના પ્રલાપને લઈને લોકે તેઓને આત્મકલાઘી ગણી તેનો તિરસ્કાર કરશે, કેમકે લોકોની તો એવી માન્યતા છે કે જેનામાં થોડી ઘણી આશ્ચર્યજનક રેગ્યતા વિદ્યમાન હશે તે મનુષ્ય તેને કઈ ને કઈ રીતે સંસારમાં અવશ્ય બતાવી આપશે. તેથી પોતાના વ્યવસાયની તુચ્છતા સંબંધી શિકાયત કરવાને બદલે તેને ઉચ્ચ તથા કુલીન બનાવવાને મનેયોગ પુર્વક પ્રયત્નશીલ રહેવાથી અધિક લાભ અને ખ્યાતિની સંભાવના રહે છે. તમારા વ્યવસાયને તમે તમારા કોઈ પાપનું પ્રાયશ્ચિત્ત ન સમજે, કેવળ કર્તવ્ય બુદ્ધિથીજ તેનાં સંપાદનમાં દત્તચિત્ત બની જાઓ. પછી સફલતા તલમાત્ર દૂર નહિ રહે એ સંશય વગરની વાત છે.
ચાલુ
સામાયિક કરવા વિષે.
દેશી-- જાત્રા નવાણું કરીએ વમળમીરી, ......એ રાગ. ' સામાયિક નિત્ય કરીએ હા પ્રાણી સામાયિક નિત્ય કરીએ,
કરીએ તો શિવસુખ વરીએ. .હા પ્રાણી દુર્થોન દે ને દૂર કરીને, ધર્મનું ધ્યાનજ ધરીએ. સમતાને શુભ હાવ લેવાને, સાવદ્ય કર્મ પરહરીએ.............. હો પ્રાણ ૧ દુર્લભ નરભવ દુર્લભ આવો, ધર્મ મળે ના ફરી ફરી એ, દય ઘડીની એક સામાયિક, કરવાનું કેમ વિસરીએ...............હે પ્રાણ ૨ શ્રાવક નામ ધરાવી સાચું, વીર વચન અનુસરીએ, સામાયિક દરરોજ કરીને, પુન્યની પિાઠી ભરીએ.................હા પ્રાણ ૩

Page #17

બ્રિય શાળામાં અભ્યાસ ક્રમની રૂ૫ રેખા.
સામાયિક કરી વીકથા કરતાં, લાભ સકળને હરીએ, તે માટે મન વશ રાખીને, દોષ ન વરીએ જરીએ. ..........હે પ્રાણી ૪ સામાયિક છે સાચું સદાનું, નાવ ભલું ભવ દરીએ, જે સમતાથી તે પર ચડીએ, તો ભવ સાયર તરીએ.........હો પ્રાણી ૫ બત્રીશ દોષને દૂર કરીને, વ્રત વિધિથી ઉચ્ચરીએ, મનને સુખ શાન્તિ મેળવવા, પાપ થકી ઓસરીએ.
......હા પાણી સામાયિક નિત્ય કરીએ. ૬ રા. ર. મનસુખલાલ ડાહ્યાભાઇ શાહ, વઢવાણ કેમ્પ.
૩
રાષ્ટ્રિય શાળાના અભ્યાસ ક્રમની રૂપરેખા.
લે. . . મનસુખલાલ કિતચંદ મહેતા. વર્ગવાર કમ નક્કી કરવા પૂર્વે ડું અવાંતર વિચારનું કહેવાયું. હજી પણ શેષ કહેવા યોગ્ય છે તે કહી જઈ આપણે કમ તરફ વળીએ.
(૩) બાહ્ય ક્રમ માટે ઉપર કેટલુક સૂચવ્યું છે, તેમાં નીચેનું પણ સૂચવવા ગ્ય છે. શાળા ઉઘાડવી, વાળવી-ઝાડવી આદિ શાળાનાં કામ વિદ્યાથીઓમાંથી વારા ફરતી કરવાનું સૂચવાયું છે, તેમજ હમેશ બન્ને વિદ્યાથીઓએ વારા ફરતી શાળાના અધ્યાપક માટે અધ્યાપકના ખર્ચે શાક -પાન, અનાજવિગેરે, તેમજ શાળા માટે શાળાના ખર્ચે કંઈ જરૂરી બજાર ચીજે જોઈએ લાવવી. અધ્યાપકે આ ચી લાવવામાં આ વિદ્યાથીઓની સાથે રહેવું. આથી કય-વિયની કેળવણી સીધી આડકતરી રીતે વિદ્યાર્થીઓને મળતી રહેશે અને હાલ મૅટ્રિક કે ગ્રેજ્યુએટ થયેલાઓમાં પાઈનું શાક ખરીદતાં પણ કળવકળ નથી દેખાતી અને બેટાં માન–શરમ તેમને નડે છે, તે ફરિયાદ દૂર થશે. વિદ્યાથી એ પુસ્તકના કીડારૂપ ગોખણી આ વેદીયા ઢેર જેવા નહિં રહે. વળી આ બજારમાંથી લાવવાની ચીજો બહુ બોજો ન હોય તે આ વિદ્યાથીઓએ જ શ્રીમ–નિર્ધનના ભેદ વિના ઉપાડવી. આ પણ કસરત કરવાના શ્રમ ઉઠાવવાની શક્તિ હાંસલ થવાના અને ખાટી શરમ દૂર થવાનાં કારણરૂપ થશે. શરીર તંદુરસ્તી માટે પણ સારૂ થશે અને “મૅટ્રિક માંદા ના મટે, ” “બી. એ. થયા બે હાલ.” ને અપવાદ દૂર થશે.
વળી અધ્યાપકનું ઉપલુંતેમજ બીજુ ઘર કામ પણ વારાફરતી શ્રીમંત-નિધનના ભેદ વિના વિદ્યાર્થીઓ કરે તેથી ધર્મનું મૂળ જે વિનય ગુણ તે પણ સારી રીતે કેળવાશે. અધ્યાપક કે માતા-પિતા આદિ ગુર વર્ગને નમસ્કાર

Page #18

૧૮૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
કર એટલામાંજ વિનયની સમાપ્તિ નથી થતી શુદ્ધ અંત:કરણથી, મનસા–વાચાકર્મણા તેમની આજ્ઞા ઉઠાવવી. તેમનું દેડી ઉત્સાહભેર કામ કરવું. તેમના પ્રતિ બહુ માન હોવું એ વિનય છે; અરસ્પરસન વ્યવહારમાં સભ્યતા એ વિનય છે. અને એ વિનય વડે વિદ્યા શોભે છે; એ વિનય વડે વેરી પણ વશ થાય છે; એ વિનય વડે કર્ણની પેઠે વિદ્યા હાંસલ થાય છે અધ્યાપકોએ પણ એ વિનયને યોગ્ય, વિનયને પાત્ર થવું જોઈએ નહિં તે અધ્યાપકની ગણનામાં ન આવી શકે.
વિદ્યાર્થીઓ કે અધ્યાપકમાંથી કોઈ શરીર ધર્મને લઈ કદાચ માંદગી વશ થાય તે અથવા તેમને ત્યાં વ્યવહારમાં સારા માઠા પ્રસંગ આવે તો તેમાં સારવાર, સહાનુભૂતિ, યથાશક્તિ મદદ આદિ કરવા ટેવ પાડવી આ પણ એક વ્યવહારૂ કેળવણી છે અને પરમાર્થમાં તે પરિણમે છે.
વળી કઈ કઈ અધ્યાપકે નક્કી કરેલા, કે નકકી કરે તે દિવસેએ વિદ્યાથા - ઓએ ઉઘાડે પગે ટાઢ-તડકામાં જવું –આવવું નકકી કરેલા કે નક્કી કરે તેવા દિવસે એકાશન (એક વખત ભેજન) લેવું. ઈત્યાદિ ચર્ચા પણ તેના મનનો કસ કાઢી તેમને મજબુત કરનાર સાધન છે અને વ્યવહાર પરમાર્થની કેળવણીનું અને તપના લાભનું કારણ છે.
વળી મોટું શહેર હોય તો પોતાની શેરી (પાળ કે પાડા) નું અને નાનું ગામ હિય તે ગામની રક્ષા કરવાનું, તેની ચોકી કરવાનું મોટા વિધાથીઓએ શ્રીમંત નિર્ધનને ભેદ રાખ્યા વિના વારાફરતી પિતાના શિર લેવાનો કમ જરૂરનો છે. આ પણ શય-હિમ્મત-બહાફરી, અબળ રક્ષણ ( Chinar 1 ) આદિ ગુણે પ્રકટાવી, વિકસાવનાર કેળવણી છે.
(ચાલુ) [ આ માસિક પ્રાય: જેનોને લગતું છે અને આ વિષય સાર્વજનિક છે, તથાપિ આ કોસમાં વર્તમાનમાં કેળવણી આપતી જન સંસ્થાઓને ઉદ્દેશીને પણ કાંઈ વિશેષ કહેવા યોગ્ય છે. મુંબઈમાં વ્યવહાર અને ધર્મનું જ્ઞાન આપનારી બે ત્રણ જૈન પાઠશાળાઓ છે; તેમજ વિદ્યાથીઓનાં વસતીગૃહ પણ છે. સુરતમાં પણ તેવાં પાઠશાળા અને વસતીગૃહ છે. અમદાવાદ, મેસાણા, ભાવનગર, પાલીતાણા આદિમાં પણ છે. તે પાઠશાળા તથા વિદ્યાથી વસતીગૃહના ચાલકો બા વિષયનું મહત્વ વિચારી તે પ્રમાણે યથાયોગ્ય કરવા ધારે તે થઈ શકે તેમ છે. અને એમ થાય તો ભાવિકાળે સારા જૈન વિદ્યાર્થીઓની, શુરવીર ઓલાદની આશા રાખી શકાય તેમ છે. ભાઈ વેણીચંદ સુરચંદ આદિએ ઘણી પાઠશાળાઓ, પ્રતિક્રમણુદિના શિક્ષણ માટે ઉભી કરાવી છે. ઘણાં વરસ થયાં તે કામ ચાલે છે. તે માટે તે સારો દ્રખ્ય વ્યય પણ કરાવે છે--કરે છે, તથાપિ ઘારેલ હતુ બર આવતો નથી,

Page #19

મુંબઇનુ’ પાણી લાગવું.
૧૯૧
અથવા કાંઇ લજ નહિં ધારેલ હાવારૂપે એ પ્રયાસ છે, એટલે લક્ષ વિનાના ખાણુ રૂપ એ નિષ્ફળ જાય છે. તેના બદલે લક્ષ-ધ્યેય, સાધ્ય, હેતુ વિચારી, નક્કી કરી આ વિષયમાં જણાવેલી વા બીજી કાર્યકૃત રીતે ભલે ઘેાડી વા એકજ શાળા માટે વ્યય થાય, પણ જોઇએ તે પ્રકારે સાધ્ય-સાધન લક્ષગત કરી તે પ્રમાણે થાય તે થોડા ખર્ચ -અલ્પ સમયમાં સારૂં ઇષ્ટ પરિણામ દેખવાના અવસર પ્રાપ્ત થવા ચેાગ્ય છે. વિવેકની અને ઉત્સાહ-ધૈર્યનો જરૂર છે. અત્યારે મહાત્મા ગાંધીજીની ચર્ચા, તેનું વન, તેના ઉપદેશ આદર્શરૂપ, માદક, અનુકરણીય છે; વિવેક પૂર્વક અનુકરણીય છે. અંધશ્રદ્ધાએ નહિ, બધા અનુસરે છે માટે એમ નહીં, પણ પરોક્ષા પૂર્વ ક, બધી રીતે તે અનુકરણીય છે એવા નિર્ણય પૂર્વક, એવી પ્રતીતિપૂર્વક અનુ સરવાયાગ્ય છે. શ્વેત ઉપદેષ્ટાઓએ વિચારી પ્રચારવા યાગ્ય છે. આટલું કેળવણી આપતી જૈન સ ંસ્થાએ અંગે અવાંતર કહેવાયુ. ]
મનસુખલાલ ફિરતચંદ મેતા.
批經 193
મુંબઈનું પાણી લાગવું.
અથવા
એક પ્રકારના ક્ષય. © ~ ( લે.-મનસુખલાલ કિરત‘દ્ર મહેતા—માણી )
આજે આજના એટલે તા. ૫-૨-૨૨ રવિવારના જૈન પત્ર સાથે વહેં ચાયેલુ મુંબઇની જૈન સેનટિર એસોસિએશનનુ ક્ષયની સ્થિતિ દેખાડનારૂં સચિત્ર હૈ'ડ ખિલ જોયુ. તેથી આ વિષયના ઉપક્રમ થાય છે. મુંબઇની જૈન સેનિટરી એસોસિ એશન એક બહુ ઉપયાગી અને ધાર્મિક કાર્ય ખજાવી રહેલ છે, એ આનંદ વાર્તા છે. મુંબઇ-પરેલમાં જૈન વસતીગૃહ રૂપે એક ચાલ તેણે રાખી લીધી છે અને જૈન ભાઈઓને ભાડે રહેવાની જોગવાઇ કરી આપે છે તે સ્તુત્ય છે, તંદુરસ્તી અને ભાડાની દષ્ટિએ એસેાસિએશને ધારેલ હતુ એ ચાલથી બર નથી આવતા, તે પણ શરૂઆત કરી છે તે સારૂ કર્યું છે કે જેના અનુભવથી ભવિષ્યમાં ઉદ્દેશ ખર લાવવા કેમ કરવું તેની ખબર પડી શકે. એસેસિએશનના મૂળ ઉદ્દેશ તેા વસતીનુ આરોગ્ય રક્ષણ પામે અને ભાડાના બેજો તેના પર આછા પડે એ લાગે છે, અને તેજ રાખના ચેામ્ય છે. માટલા પ્રસ્તાવ પછી શિરા ભાગ ઉપર મૂકેલ વિષય ઉપર આવીયે.

Page #20

૧
માં આત્માનઃ પ્રકાશ
i
અમુક અમુકને મુખઇનુ પાણી લાગ્યું અને તેથી દેશમાં સ્વ–વતનમાં ) પાણી ફેરે આવેલ છે, એવી ફરિયાદ ઘણી સાંભળીયે છીએ અને ખાસ કરીને ઘણા કાઠિયાવાડીએની સાંભળીયે છીએ. અને તેમાં પણ જેનેાની વિશેષતા દેખાય છે. આપણે વાત મુંબઈની કરીએ છીએ, પણ મુંબઇમાં હિંદમાંના બધા જૈન ક્ષેત્રાના ઘેાડા ઝાઝા પણ જેના રહેતા ડાવાથી આ વિષય સર્વ જૈનને લગતા તેમજ સા જનિક હિતના થઇ પડે છે. “ મને કે અમુકને ” મુંબઇનું પાણી લાગ્યું એટલે શુ ? એનું કારણ શું ? અને તે કેમ ટળે એ આપણે બા િકીથી તેવાનું છે. (૧) મુ ંબઈનુ પાણી લાગવુ આના વિચાર કરતાં આપણુને સહજ પ્રશ્ન ઉઠે છે કે શું મુંબઇનું પાણી ખરાબ છે ? ને મુંબઇનું પાણી ખરાબ હાય તે સુબઇમાં વસતા દશ લાખ માણુસા જે તેના ઉપયોગ કરે છે, તે બધાને થાડુ ઝાઝુ પાણી લાગવુ જોઇએ. તેમ તા દેખાતુ નથી. જો કે એક વિચારે મુંબઇનુ કુવાનું અને નળનુ પાણી દુષિત કહી શકાય કુવાનું પાણી નળના પાણી કરતાં વધારે સારૂ એવા ઘણા અનુભવનાં મત છે, તથાપ મુંબઇમાં બને પાણી દુષિત હાવાનાં કારણમાં મુખ્ય મુંબઇની લાયમાં તેના ભૂગર્ભમાં--પેટમાં પી રહેલ ભેજ અને નળ તથા કુવા પાસેના સંડાસ અને મેલના થતા સ્કૂલ અને સૂક્ષ્મ સાગ એ છે. એથી પાણીના રજકણા દુષિત થાય એ સ્વાભાવિક છે. વળી બધીઆર ( જેને હવા-અજવાળું ન પહેચે અથવા આછા પહોંચે એવા ) કુવા અને જોઇતા પ્રમાણમાં નહીં ગળાયલું નળનું ગદું પાણી એ પણ દુષિત થવાનુ કારણ છે. આની અસર મુંબઇની વસતી ઉપર ઘેાડી ઝાઝો રહેલ છેજ. અને આના ઉપાય તાત્યાના આરાગ્ય રક્ષક ખાતાએ કરવાના છે અને વસતી સમજી શક અને કરે તા પીવાના વપરાશ માટે ઉકાળેલું પાણી વાપરવુ એ છે. પણ આ પ્રસ્તુત વિષય કાઇક જુદો છે. મુંબઇનુ પાણી લાગવુ એટલે ચહેરા ફુગાઇ જવા, પીળા થઇ જવા, લાહી ઉડી જવુ, થેથર-સેાજા દેખાવા, અજીણુ થવુ, અને તેથી નબળાઇ આવવી એ છે. આને ચહેરા દરેક વાંચનાર કલ્પી શકશે, અને ઘણે ભાગે દરેકન એવા ચહેરા જોવાને અનુભવ હશે. શરીરનાં આવાં લક્ષણુ એ એક પ્રકારના ક્ષયજ, ધાસણી, પાંડુ છે. અને તેમા ઉપર શરૂઆતમાં જણાવેલ મુંબઇના દુષિત પાળી પણ કારણુ રૂપ છે. તથાપિ તેને વિશેષ પણે પાષનાર બીજા નીચે જણાવેલાં કારણા છે. જેનો ખ્યાલ રાખી તે દૂર કરવા જૈન વસતીએ તથા મુંબઇ જૈન સેનિટર અસાસિએશન લક્ષ આપવા યાગ્ય છે.
( ૨ ) પાણી લાગવાનાં કારણો—આનાં મુખ્ય બે કારણેા છે. (૧) અકુ દરતી ચર્યાં અને (૨) નિર્ધનતા એટલે સાધનના અભાવ કે તેની આછાશે. નોના મુકુટમણિ ડાહ્યા આચાર્યાએ તા કુદરત અને આરગ્યને લક્ષમાં રાખી તેને અનુ

Page #21

મુંબઇનું પાણી લાગવું.
૧૩ સરી જૈનોની દીન-રાત્રિ આદિ ચર્યા તથા ધાર્મિક ક્રિયાઓ યોજી છે; કારણકે તનની અસર મન ઉપર અને મનની અસર આત્મા ઉપર એ સ્વાભાવિક છે. અને આત્મહિત માટે તન-મન બંને આરોગ્યવાળાં-નિરોગી હોવાં જરૂરનાં છે. એટલે એ મુદો લક્ષમાં રાખી આચાએ આરોગ્ય રક્ષક, આરોગ્યપ્રદ ચર્થો ઉપદેશી છે; પણ વત માન નાના મોટા ભાગને કુદરતી કાનુનને અને આરોગ્યના નિયમ પ્રાય: ઘણ ઓછો બોધ છે--અને આચાર્યોએ યોજેલી પ્રણાલીના આશય તેમને સમજાયા નથી. એટલે અકુદરતી કમ સેવાય અને માંદગી રૂપે તેનાં પરિણામ ભેગવવાં પડે એ સહજ છે. મુંબઈ પ્રાય: મહિનીનું ધામ છે. નાટક-સિનેમા આદિ જેવા તે અંગે અમયને જરૂરની ઉંઘ વેચવી, મહિનીના સ્થાનમાં સંગ દે છે ભુખ કે તરસ ન હોય છતાં અથવા ભુખ-તરસનાં ખાલી ઘર કરી બેઠેલા ખ્યાલને લઈ હેટલમાં જઈ આરોગ્ય હાનિકર ખાન-પાન લેવાં, મીતાહાર ત્યજ, ખાધા ઉપર ખાવું, સ્વાદેન્દ્રિયને વશ થવું, અને તેથી મનની નિર્બળતા વધતી જવી, અને પાછાં મનની નિર્બળતાને લઈ તનની નિર્બળતા વધતી જવી અને અજીર્ણ રૂપે શરીરમાં રેગનું પાણી લાગવાનું ” બીજ રોપાઈ તે વખત જતાં પાંડુ ક્ષય આદિરૂપે પ્રકટ થવું –એ સ્વાભાવિક છે.
(૧) જૈનોનાં “સાડમ્મીવ છલ” આદિનાં વિવેક વિનાના જમણવાર, તેમાં રાખવી જેની શાચ-પવિત્રતા આદિ પ્રત્યેની બેદરકારી એ પણ ઉમેરો કરે છે. ( આ અને જેનીય ચર્યા અને ક્રિયાકાંડમાં તન-મનના આરોગ્ય રક્ષક, તેમને આ રેગ્યદાયક રહસ્યના જુદા વિષય ચર્ચવા ગ્ય છે.
(૨) જેનોની નિર્ધનતા–-ન એક ધનાઢય કોમ ભલે ગણતી હોય, પણ અમુક શ્રીમંતે સિવાય માટે ભાગ નિર્ધન અથૉત્ જીવનચર્યા–જીવનનિર્વાહને પુરતાં સાધનોની જોગવાઈથી રહિત છે એમ કહેવું છેટું નથી. જો કે આનું આ નિર્ધનતાનું કારણ પણ ઉપર જણાવ્યું તેમાં આવી જાય છે.
(ક) એ કારણે ટાળીવાના ઉપાય –
(૧ મુંબઈની જૈન સેનિટરિ એસેસિએશન જેવી સંસ્થા, તે દ્વારા આરોગ્ય સંબંધી બોધ આપનાર સાહિત્યનો પ્રચાર.
(૨વ્યાખ્યાતા સાધુઓ, ઉપદેશકોએ કુદરતી કળ, આરોગ્ય શાસ્ત્ર, ક્રિયા આદિના રહસ્ય સમજી વિચારી તેને ઉપદેશ, તેના વ્યાખ્યાન આપવા.
(૩) જૈન સમૂહે પોતે આરોગ્ય શાસ્ત્રને અભ્યાસ કરે, તેના નિયમો જાણી અમલમાં આણવા એ આદિ છે.
આ વિષય ઉપયોગી હોઈ વિશેષ છણવા યોગ્ય છે. આ અંગે મહાત્મા ગાંધીજીએ લખેલ આરોગ્ય શાસ્ત્ર શ્રાદ્ધ-શ્રમણ બધાએ વાંચી,વિચારી અમલમાં આણવા યોગ્ય છે.
ઈતિશમ,

Page #22

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વર્તમાન સમાચાર.
જાહેર મેળાવડો. પાટણ શહેરની તમામ જૈન સંસ્થાઓનો મેળાવડો તા. ૧૫-૧-૨૨ ના રોજ શેઠ કટાવાળાની ધર્મશાળામાં પરમપૂજ્ય શ્રી હંસવિજયજી મહારાજના પ્રમુખપણ નીચે ભરવામાં આવ્યો હતે.
શરૂઆતમાં શેઠ ચુનીલાલ સાંકળચંદ જૈન કન્યા તથા શ્રાવિકાશાળાની બાળાઓએ અને શ્રી પાટણ જૈન મંડળ બેડિગ તથા શ્રી રત્નવિજયજી જૈન પાઠશાળાના વિદ્યાર્થીઓએ મંગળાચરણ સ્તુતિઓ વિગેરે કર્યા હતાં વળી ઉક્ત બોર્ડિંગ તથા કન્યાશાળાના વિદ્યાર્થીઓએ અનુક્રમે “પ્રતાપી- ભામાશાહ,” તથા “દેવદર્શન અને ગુરૂવંદન” વિષેને ધાર્મિક સંવાદ કરી બતાવી સર્વ સભાનાં મન આકર્ષ્યા હતાં.
બાદ પૂજ્ય શ્રી હંસવજયજી મહારાજના પ્રશિષ્ય શ્રી કપૂસવજયજી મહારાજે નીચે પ્રમાણે રીપેર્ટ વાંચી સંભળાવ્યો હતો.
શ્રીયુત શેઠ જેસંગભાઈ ઝવેરચંદ ગુમાનચંદની પ્રેરણાથી અને પૂજ્ય ગુરૂશ્રીની આજ્ઞાથી પાટણ શહેરની તમામ જૈન સંસ્થાઓની ધાર્મિક પરિક્ષા તા. ૨૦-૧૨-૨૧ થી તા. ૩૦-૧-૨૨ સુધીમાં મારા હસ્તક લેવામાં આવી છે, જેનું સંસ્થાવાર પરિણામ નીચે પ્રમાણે આપ્યું છે.
પાટણ જૈન મંડળ બોલિંગ. રજીસ્ટર સંખ્યા હાજર સંખ્યા પાસ સંખ્યા પરિણામ સેંકડે ૨૫
૨૦ નોટ–વધુ અભ્યાસ નવતત્વ ગાથા ૩૦ સુધી અર્થ. વ્યવહારિક કેળવણીને બે વિશેષ છે. શિક્ષકનો પ્રયાસ અને ઉત્સાહ છે. પરિણામ સારું
પાટણ શેઠ ચુનીલાલ સાંકળચંદ જૈન કન્યા તથા શ્રાવિકાશાળા. ઘેર રજીસ્ટર સંખ્યા હાજર સંખ્યા પાસ સંખ્યા પરિણામ. ૫ ૧૭
૭૬-૯
૮૩-૩
૧૩
ઉ૫-૦
-
--
- રર
૧૦૦-૦ શ્રાવિકા કલાસ. ૧૧
૧૦૦-૦ એકંદર ૧૦૮
નેટ–વધુ અભ્યાએ ત્રણ કર્મગ્રંથ તથા શત્રુંજય પ્રકરણને ગૌતમકુળક, મૂળ બે પ્રતિક્ર) છવિ નવતત્વ તથા બે કમ ગ્રંથ એટલું સાર્થ, સંસ્કૃત માર્ગો પદેશિકા ભાગ ૧ લાના પાઠ ૨૦ તથા જૈન પ્રવેશ પિથી અને જેના માર્ગ પ્રવેશિકાના ભાગો વિગેરે.
અભ્યાસક્રમની સંકલના સારી ઘેરણસર તેમજ એકંદર પરિણામ સારું અને તે શિક્ષકના પ્રયાસ તથા ઉત્સાહને આભારી છે. એકંદર દરેક સંસ્થાઓ કરતાં સદર સંસ્થા પ્રતિ સારો સતિષ પ્રગટ થયેલ છે,

Page #23

વર્તમાન સમાચર. શ્રી દીવાળીબાઈ શ્રાવિકા ઉદ્યોગશાળા, રજીસ્ટર સંખ્યા હાજર સંખ્યા પાસ સંખ્યા
ધોરણ
પરિણામ. ૭૧-૪ ૪૨-૯
- ૧૩
૨૨
४२
૨૮
એકદર.
२२
પર-૪ નેટ–વધુ અભ્યાસ ચાર કર્મ ગ્રંથ, સિંદુર પ્રકરણ અને શત્રુંજય પ્રકરણ મૂળ, બે કર્મ ગ્રંથના અર્થ તથા દશવૈકાલીકનો અધ્યયન ૩.
કેટલાક ધરણાનું પરિણામ સંતોષકારક નથી. અશુદ્ધિ તથા અપકવતા, તે તરફ લક્ષ આપવાની જરૂર છે. એકંદર ઠીક.
શ્રી રત્નવિજયજી જૈન પાઠશાળા. (ઠે. ખેતરવશી. ) રજીસ્ટર સંખ્યા હાજર સંખ્યા પાસ સંખ્યા
પરિણામ. ૧૩
૧૦૦-૦ નેટ–-વધુ અભ્યાસ નવતત્વ સુધી મૂળ, બે પ્રતિક્ર તથા વિવિ૦ ના અર્થ ઉપરાંત વિધિઓ, ભાવનાઓ અને સ્તવન વિગેર. દેખરેખ સારી, ફંડની જરૂર. પરિણામ અને શિક્ષણ પ્રયાસ શ્રેષ્ઠ.
શ્રી સાગરગચ્છના ઉપાશ્રયની પાઠશાળા. ( À૦ મણીઆતી પાડે.) ૨છછર સંખ્યા હાજર સંખ્યા પાસ સંખ્યા
પરિણામ. ૨9
૧૦૦-૦ નાટ–વધુ અભ્યાસ સકલાર્વત સુધી મૂળ. આર્થિક મદદની જરૂર, શિક્ષણ પ્રયાસ અને પરિણામ શ્રેષ્ઠ.
શ્રી રામચકાવાડાની જૈન પાઠશાળા. (ઠે. ચોખાવટીનો પાડો.). રજીસ્ટર સંખ્યા હાજર સંખ્યા પાસ સંખ્યા
૭૦-૮ નોટબ પકવતા અને અશુદ્ધિ તરફ લક્ષ આપવાની જરૂર પરિણામ સારૂં. (વધુ અભ્યાસ–પંચ પ્રતિક્રમણ સુધી મૂળ. )
પ્રસંગે રક્ત મુનીરાજે કેળવણીની જરૂરીઆત, ધાર્મિક કેવળણીની ઉચ્ચતા અને આવશ્યકતા તથા શિક્ષણ પદ્ધત્તિ કેવી હોવી જોઇએ વિગેરે મુદ્દાઓ સારી રીતે ચર્ચા સભાજનોને કેળવણી અને તેમાં પણ ધાર્મિક કેળવણીની આવશ્યકતા સિદ્ધ કરી બતાવી હતી, વળી શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યું જેન લાયબ્રેરી સંબંધી બોલતાં તેની હાલની સ્થિતિ અને તેને ઉત્તેજીત કરવામાં સ્વદ્રવ્યનો સદુપયોગ કરવા માટે સખી ગૃહસ્થોને સારે બેઘ આવે હતા. જેની અસર થતાં શેઠ જેસંગભાઈ ઝવેરચંદ ઉકત લાયબ્રેરીનું મકાન બાંધવા જો ટીપની શરૂઆત થતી હોય તે રૂા. ૧૦૦૦) અંકે એક હજાર તથા જે લાયબ્રેરીના સંચાલકે રકમ ભેગી કરી મકાન બાંધતા હોય તે પોતાની ટાંગડીઆવાડાવાળી જગ્યા આપવા ઈછા બતાવી હતી.
પરિણામ.

Page #24

શ્રી આત્માન પ્રકાશ.
બાદ ટાઈમના સકેચને લઈ પ્રમુખ શ્રીએ પોતાનું લેકચર શરૂ કરી-દેળવણી એટલે શું ? તેના પ્રકાર, તેની ઉપયોગીતા, વ્યવહારીક કેળવણી અંગે અપાતા હુન્નર ઉદ્યોગના શિક્ષણ ક્રમમાં ધાર્મિક ઉપકરણે જેવાં કે નવકારવાળી ગુંથવી, ઘાનાં પાઠાં તથા ચંદરવા, પુંડીઓ વિગેરે ભરવાં આદિ શિક્ષણ ઉપયોગી હોઈ તે દાખલ કરવાની જરૂર, ચાલ શિક્ષણ પદ્ધતિનું દિગ્દર્શન, તેમાં કર જોઈને સુધારો, પ્રતિક્રમણીક અવશ્વક ક્રિયાઓનું કળશિક્ષણ સહેતુક તથા પ્રેકિટસવાળું હોવું જે-એ વગેરે વગેરે ઉપયોગ મુદાઓ ઉપર સારું વિવેચન કર્યું હતું.
બાદ શેઠ ઝવેરચંદ ગુમાનચંદ તરફથી શેઠ સૂરજમલભાઈ હસ્તે ક. ૨૫૦ કે અઢીસે રૂપીઆનું ઇનામ ( પુસ્તકો, મીઠાઈ તથા રોકડ કે દરેક સંસ્થાના વિદ્યાર્થીઓને તેમજ ધાર્મિક શિક્ષકોને વહેંચવામાં આવ્યું હતું.
છેવટ શા. લહેરચંદ ભેગીલાલે પૂજ્ય પ્રમુખશ્રીનો હાર્દિક ઉદગારોથી આભાર માન્યા પછી સભા વિસર્જન કરવામાં આવી હતી.
પ્રાતઃ સ્મરણીય શ્રીમાન મૂળચંદ્રજી મહારાજની જયંતી.
ગયા માગસર વદ ૬ના રોજ ઉક્ત મહાત્માજીની સ્વર્ગવાસ તીથી હોવાથી દરવર્ષ મુજબ આ વર્ષે પણ આ સભા તરફથી શ્રીદાદાસાહેબના મંદીરમાં વીવલ્લભવિજયજી મહારાજ કૃત પંચ
ગકની પુજા ભણાવવામાં આવી હતી. તેમજ આ મહામાના સ્વર્ગવાસ અવે થયેલ હોવાથી દાદાસાહેબની વાડીમાં દેરાસરના ગઢમાં દેરી તથા પગલા પ્રતિષ્ઠીત કરવામાં આવેલ છે. તેથી
ત્યાં તથા મહાવીર પ્રભુની વગેરે સ્થળે સુંદર આંગી વગેરે રચાવવામાં આવેલી હતી. સવારમાં વ્યાખ્યાન વખતે અત્રે બીરાજમાન શ્રીમાન પ્રવત્ત કછ થી કાન્તિવિજયજી મહારાજે ચતુવિધ શ્રી સંઘ સમક્ષ ઉક્ત મહાત્માના ગુણાનુવાદ તથા જીવન ચરિત્ર અસરકારક રીતે કહી બતાવ્યું હતું, વગેરેથી આ મહાત્માની ભક્તિ કરવામાં આવી હતી.
૨ ગામ–મંદા જીલ્લા શાપુર તાબે ગ્વાલીયરથી એક ગૃહસ્થ લખી જણાવે છે કે આ ગામમાં જેન વેતાંબરી ભાઈઓનું તીર્થ છે. શ્રી ચિંતામણિ પાર્શ્વનાથજી મહારાજ પાંચ પ્રતિમાજની સાથે સ્વપ્ન આવવાથી જમીનમાંથી દેરાસર સહિત પ્રગટ થયેલ છે તે વખતે તરતજ પૂજા કરવામાં આવતા કેટલીક આશ્ચર્ય જનક બીના બસ હતી તેમજ તેને જીર્ણોદ્ધાર કરી કલાશ ચડાવવામાં આવ્યો હતો. દરવર્ષે ફાગણ સુદ ત્રીજથી શુદ ૬ સુધી ૪ દીવસ મેળે ભરાય છે. હજાર જેન બંધુઓ આવી દર્શન, પૂજન, ભક્તિનો લાભ લે છે. જેથી તે અવસર ઉપર આવવા હિંદના દરેક જૈન બંધુઓને વિનંતિ છે. અહીં સર્વ પ્રકાર પ્રબંધ અહીંના સંઘ તરફથી કરવામાં આવે છે. ઠેકાણું-"
બછા. રેલવે સ્ટેશનથ: ૨૨ માઈલ અકદીયા છે ત્યાથી ૧૬ માઈલ આ તીર્થ મંડોદા છે.
( મળેલું :
શહેર ભાવનગરમાં અવધાનના પ્રયોગ. આ શહેરમાં શ્રી સ્થાનકવાસી જૈન સમુદાયના મુનિરાજશ્રી રત્નચંદ્રજી મહારાજ પધારેલ હતા. જેઓ સરકૃતિનું તેમજ જૈનધર્મનું સારું જ્ઞાન ધરાવવા સાથે રાતાવધાનના પ્રયોગો પણ કરી શકે છે. આ શહેરમાં ઘણું વર્ષો પહેલા શ્રીમાન ગટુલાલજી વૈવ ધર્મના મહા પુરૂષ અવધાનના પ્રયોગ કર્યા પછી આ મહામાએ પોશ વદી ૧૦ ના રોજ ૩૫ અવધાન આ

Page #25

ગ્રંથાવલોકન.
૧૮૭
શહેરની પ્રજા સમક્ષ કર્યા હતા. મતિજ્ઞાનના ક્ષપશમથી કે યોગ સાધનાથી શાસ્ત્રકાર મહારાજ કહે છે તેમ અનેક આશ્ચર્યકારક ઘટનાઓ મનુષ્ય કરી શકે છે, મુનિશ્રી રત્નચંદ્રજીને પણ આ પ્રકારના પશમ થયેલ હોવાથી બહુ સારા પ્રયોગ કર્યા હતા. જેન મુનિઓ આટલી હદ સુધી પહાંચલા જોઈ અમો અમારા આનંદ જાહેર કરીયે છીયે.
સ્વદેશ ઉપર ભાષણ. ગયા માસમાં મુનિ જિનવિજયનું ભાવનગર આગમન થતાં તંત્રની જેમ કામના ગૃહસ્થ શેઠ કુંવરજી આણંદજી, વેરા જુઠાભાઈ સાકરચદ, રો. દામોદરદાસ હરજીવનદાસ અને રોડ હીરાલાલ અમૃલાલની સહીથી હેન્ડબોલ પ્રગટ કરી સ્વદેશી ઉપર ઉપાશ્રયમાં તેઓશ્રી પાસે ભાષણ કરાવ્યું હતું. જેના કામ ઉપરાંત અન્ય કામની પણ હાજરી જોવામાં આવતી હi. સાંભળવા પ્રમાણે ભાષણબજ સરલ અને અસરકારક કરવામાં આવ્યું હતું.
ગ્રંથાવલોકન અને પુસ્તક પહોંચ.
નીચેના ગ્રંથો અમોને ભેટ મળ્યા છે. જે ઉપકાર સાથે
સ્વીકામાં આવે છે. 1 શ્રી મહાવીર શાસન—ઉક્ત ગ્રંથ ઉપરોક્ત ૨૭મા પુષ્પ તરીકે પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવ્યો છે. જેમાં મહાવીર પ્રભુનું ટુંક ચરિત્ર સાથે જૈન ધર્મનું આહંસાતત્વ, સાત ક્ષેત્ર સમકિતના સડસઠ બેલ વગેરે વિષયે ઉપર મારું વિવેચન કરેલું છે. આ ગ્રંથના લેખક મહાત્મા વિદ્વાન હોવાથી લેખનશલી પણ સુંદર હોય તે બનવા જોગ છે અને ગ્રંથ હિંદી ભાષામાં છે. સંસ્થાની અમે અભિવૃદ્ધ ઇચ્છીએ છીએ.
૨ વીર હનુમાન, રૂપકિશોર તથા શ્રી તીર્થંકર ચરિત્ર ભૂમિકા–ત્રણ બુકે શ્રી અંબાલાશ્રી આત્માનંદ જેન ટ્રેકટ સોસાઇટી તરફથી ભેટ મળેલી છે. આવી લધુ બુક કથાનક આપી અને તે હિંદી સરલ ભાષામાં પ્રકટ કરી સાહિત્યનો વધારો કરનાર આ સંસ્થાને ધન્યવાદ આપી છીયે. જે દેશમાં જે ભાષાની જરૂર હતી તે જરૂરીયાત પુરી પાડવામાં આવેલ છે. મૂલ્ય પણ બહુજ અલ્પ રાખવાથી વધારે મનુષ્યો લાભ લે તે બનવા જોગ છે.
માનંદ જે ન સભા અંબાલા–ઉકત સભાનો વાર્ષિક રીપટ (અકટોબર ૧૯૨૦ થી ૩૦ ડીસેમ્બર જાનેવારી સુધીનો અમને મળેલી છે, બ સભાને સ્થાપન થયા સુમારે દશ વર્ષ થયેલ હોવાથી એક દશકામાં પોતાના દેશ પ્રમાણે ઉપદેશક, લધુ ગ્રંથો, ધાર્મિક તથા સામાજક પડ પ્રસિદ્ધ કર્યા છે. તે ઉપરથી તેમની ગુરૂભકત યાને સાહિત્યને ફેલાવો કરવાની તીવ્ર ઉત્કંઠા જણાઈ આવે છે. આ સંસ્થાના મુખ્ય પુરૂષો કેળવાયેલ તેમજ ગુરૂ ભકત હોવાથી ચાલુ જાગૃતિ હોય એ બનવાજોગ છે. વિદ્યા પ્રચાર માટે શ્રી આત્માનંદ જેન હાઈસ્કુલ અને આત્માનંદ જૈન કન્યાશાળા અને વાંચનાલય પણ સાથે સાથે આ સંસ્થા ચલાવે છે તેને માટે કલ કમીટી

Page #26

૧૮૮
મી આત્માનંદ પ્રકાશ
પણુ અલગ નીમવામાં આવેલ છે. તે દરેક ખાતાને હિસાબ આ રીપોર્ટમાં મુકવામાં આવેલો છે. તે બરાબર છે, આ સંસ્થાની અમે અભિવૃદ્ધિ ઇચ્છીએ છીએ અને સર્વ પ્રકારની મદદ જૈન બંધુઓ આપશે, એમ સૂચના કરીએ છીએ.
૧ વીર હનુમાને. ૨ તિર્થંકર ચરિત્ર ભૂમિકા. ૩ રૂપકિશોર.
-
શ્રી આત્માનંદ ટ્રકટ સોસાઇટી, અંબાલા.
૪ કુમારપાળ પ્રતિબંધ. ૫ ગણ-કારિકા. ૬ વાશ ગૃહ્મ સૂત્ર.
ધી ગાયકવાડ આરયન્ટલ સીરીઝ, વડોદરા ૭ કવિન્દ્રાચાર્ય સૂચીપત્ર. ૮ સંગીત-મકરન્દ. ૯ ગિરનારમઠન શ્રી નેમીનાથજી અષ્ટોત્તર | શ્રી હંસવિજયજી જેન લાયબ્રેરી, વડોદરા.
શત પ્રકારી પૂા. ૧૦ ઓલ ઈંડીયા કોંગ્રેસ કમીટીની સબ કમીટીને પંજાબના રમખાણ વિષે રજુ કરવામાં
આવેલી જુબાનીએ. ૧૧ ઉપરોક્ત કમીટીના પંજાબના રમખાણોની તપાસના હેવાલ. બંને બુક શાહ ઝવેરચંદ
મગનલાલ તરફથી ભેટ. ૧૨ શ્રી વીર પ્રભુકા વિહાર. ચિત્રપટ કીં. ૦-૮-૦ | શ્રી. જે. એ. ઓસવાળ પુસ્તકાલય ૧૩ શ્રી મહાવીર પ્રભુકા પારણું. , કીં. ૦-૪-૦ )
ચક– લખના. ૧૪ ધી જેને સેનિટરી એસોસીએશન, સં. ૧૯૭૬-૭૭ નો રોટ-મુંબઈ.
'
'
સ્વર્ગવાસ. શ્રીમદ્ વિજ્યાનંદસૂરિજી (આત્મારામજી) મહારાજના શિષ્ય પ્રાદવિ જયજી મહારાજના શિષ્ય મુનીશ્રી અમૃતવિજયજી મહારાજ જેઓ મુળ વતની ધાંગધ્રાના હતા અને જેમણે સંવત ૧૯૪૦ ની સાલમાં દિક્ષા લીધી હતી તેઓશ્રી પિશ વદી. ૨ રવીવારના રોજ સવારે આઠ વાગે દેરાસરજીમાંથી ચૈત્યવંદન કરીને આવતાં સમાધી પૂર્વક કાળધર્મ પામ્યા છે. તેઓશ્રી સ્વભાવે શાંત-સરલ અને ઉચ્ચ ચારિત્ર પાલક અને સારા વિદ્વાન હતા તેમણે તેમના શિષ્ય કીર્તિવિજયજી મહારાજને ઉચ્ચ સંયમ પાળવાને બેધ અંતીમ વખતે આ હતા.
| મુનિ મહારાજશ્રી માણેકમુનિ મહારાજના શિષ્ય મુનિશ્રી સંયતમુનિ મહારાજ મુળવતન સેનામ (પંજાબ) દિક્ષા સંવત. ૧૯૭૦ પોશ વદી ૨ ને રવીવારના રાત્રીના ૪ વાગે ભાવનગરમાં મારવાડીના વંડામાં સમાધીપુર્વક કાળધર્મ પામ્યા તેઓશ્રી સ્વભાવે શાંત-સરલ અને ક્રિયા પાત્ર હતા.

Page #27

આ સભાના માનવંતા લાઇફ મેમ્બર રાણપુર નિવાસી શેઠ ઉજમશીભાઈ પરશાતમદાસ મહા સુદી ૪ બુધવારના રાત્રે ૧૧ વાગે વાલકેશ્વર તેમના બંગલામાં માત્ર ટુંક દીવસની માંદગીમાં સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે.
મહ્મ સ્વભાવે સરલ, શાંત અને ધર્મની સારી લાગણીવાળા અને એક સારા વ્યાપારી હતા. તેમના સ્વર્ગવાસથી એક લાયક ધર્મચુસ્ત સભાસદની અમને ખાટ પડી છે, તેમના આત્માની પરમ શાંતિ ઈચ્છવા સાથે તેમના કુટુંબને દિલાસે આ પીએ છીએ
અમારી સભાનું જ્ઞાનાધાર ખાતુ . ૧ સુમુખ પાદિમિત્ર ચતુષ્ક કથા શા. ૧૬ શ્રી મડલપ્રકરણ, શાહ ઉજમશી માણે| ઉત્તમચંદ હીરજી પ્રભાસ પાટણવાળા તરફથી, કચંદ ભાવનગરવાળા તરફથી. ૨ જૈન મેઘદૂત સટીક
૧૭ ગુરૂતત્ત્વ વિનિશ્ચય શેઠ પરમાનંદદાસ ૩ જૈન ઐતિહાસિક ગેજ રાસ સગ્રહ રતનજી ગાલાવાળા, હાલ મુંબઈ. જ અંતગડદશાંગસૂત્ર સટીક ભરૂચ નિવાસી ૧૮ ગુણમાળા (ભાષાંતર) શેઠ દુલભજી દેવાજી ઉજમ બહેન તથા હરકોર બહેન તરફથી.
રે. કરચલીયા-નવસારી ૫ શ્રી ક૯પસૂત્ર-કીરણાવની શેઠ દોલતરામ ૧૯ શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર ભાષાંતર. વેણીચંદના પુત્રરત્ન સ્વરૂપચંદભાઈ તથા તે- ૨૦ દાનપ્રદીપ | મના ધર્મ પત્નિ બાઈ ચુનીબાઇનો દ્રવ્ય ૨૧ સાધ સિત્તરી શ્રી તખતગઢના જેને સહાયથી.
ગૃહસ્થા તરફથી. ૬ ષસ્થાનકે સટીક.
૨૨ ધમ૨ન ૭ વિજ્ઞસિ સ"ગ્રહ,
૨૭ ચૈત્યવદન મહાભાગ્ય (ભાષાંતર) ૮ સસ્તારક પ્રકીક સટીક
૨૪ નવતત્વ ભાષ્ય (ભાષાંતર) ૯ શ્રાવકધમવિધિ પ્રકરણ સટીક. ૨૫ પ્ર*નાર પદ્ધતિ, ૧૦ વિજયચ'દ કેવળી ચરિત્ર પ્રાકૃત. ૨ ૬ પાતાંજલ થાગદશન. ૧૧ વિજયદેવસૂરિ મહામ્ય,
૨૭ શ્રી નેમિનાથ ચરિત્ર ભાષાત. ૧૨ જૈન ગ્રંથ પ્રસસ્તિ સ “પ્રહુ.
૨૮, પ્રભાવક ચરિત્ર ભાષાંતર. ૧૩ લિગાનુશાસન પણ (ટીકા સાથે)
નંબર ૧૯-૨૦-૨૨-૨૩-૨૪-૨૬ ૧૪ ધાતુ પારાયણ,
૨૭-૨૮ ના ગ્રંથોમાં મદદની અપેક્ષા છે. ૧૫ શ્રી નદીસૂત્ર-શ્રી હરિભદ્રસૂરિ કૃત ટીકા. સાથે બુહારીવાળા શેઠ મોતીચંદ સુરચંદ તરફથી
પ્રાચિન જૈન લેખ સંગ્રહ ભાગ ૨ જે, રૂા. ૩-૮-૦.
આ ગ્રંથ તઈયાર થઈ ગયાની અને તેમાં આવેલી હકીકતનો સવિસ્તર ખુલાસો પ્રથમના અકોમાં આવી ગયેલ છે. પ્રાચિન જૈન લેખ સંગ્રહ ભા. ૧ લાની નકલે કેટલાક મહાષા હવે તદન થઈ રહ્યા બાદ મંગાવે છે. પ્રાચીન શોધખોળના ગ્રંથ તુરતમાંજ ખપી જતા હોવાથી પાછળથી અમારે ના લખવી પડે છે, જેથી બીજા ભાગ માટે પણ નિરાશ ન થવું પડે. માટે તાકીદે મગાવી લેવા વિનંતિ છે. પાસ્ટ ખર્ચ જી.

Page #28
સર્વતન તથા શુદ્ધ અંતઃકરણ. " સદ્ભવત નમાં તથા શુદ્ધ અંતઃકરણમાં જે જાદુઈ શક્તિ કરી છે તેવી શક્તિ બીજા કોઈ ગુણમાં ભાગ્યેજ જોવામાં આવે છે. ખરૂકીએ તો આ પતેશાં સર્વ ગુણોને સમાવેશ થઈ જાય છે. તમારું જીવન સંપૂર્ણ રીતે ? આ તા- સ મારા હાથથી કાંઈ ખોટું કે નીચ કામ થશે ખરું ? કદિ નહિ. તમારું અતઃકરણ " શુદ્ધ હશે, તમારામાં ખાટા ડોળ કે કપટ જરાપણું નહિ હશે તો તેથી બીજાઓને તમે ઘણા લાભ કરી શકશે. તમે તેના પ્રત્યે માયાળુ થશે, તેઓની લાગણીને માન આપીને વર્તશા અને જરૂરને વખતે તેઓને સહાય કરશે. ટુંકામાં, તમે સર્વ પ્રત્યે પૂર્ણ પ્રેમ અને ભલાઈ બતાવશે. એ ઉપરાંત તમને પોતાને સવત નથી અને શુદ્ધ અંતઃકરણુથી બહુ લાભ થાય છે. સારા કે નરસ, પ્રમાણિક કે અપ્રમાણિક, દરેક માશુસ તમારી તારીફ કરવાને અને તમારી ઉપર પ્રેમ બતાવવાને આકર્ષાય છે. આ તમને મોટામાં મેટા આનંદનું કારણ છે. એથી વિશેષ લાભ એ કે જેમાં તમારું માન વધે છે, અને વિશ્વાસના જે ખમદારીના મેટા દરજજાઓ માટે તમારી પસંદગી કરવામાં આવે છે. અપ્રમાણિક માણસે જે હજુ હાથથી છેક નહિ ગયા હોય, તેનાં મનમાં આબરૂની કાંઇક ખેવના રહી હશે, તેઓ તમારી હાજરીમાં શરમના માર્યા નીચું જોઈ જાય છે; સ્તબ્ધ બની જાય છે, અને કાંઇ પણ હલકાઈ કરવાની તેઓની હિંમત ચાલતી નથી. વળી કોઈ હિંસક પશુ હિંસાનું કામ કરતા હોય તે વખતે તમારી દષ્ટિ તેના ઉપર પડે તો, ભયનું માર્યું તે તરતજ નાશી જાય છે. સદ્વર્તનને અને શુદ્ધ અંતઃકરણનો આવો જ રે પ્રતાપ છે ! તેની અસર તમારા મુખ ઉપર અને તમારાં નાનાં મોટાં દરેક કામમાં સાટ જણાઈ આ વે છે. " ખરેખર પવિત્ર માણસ તેનેજ જાણુ, કે જેનું હદય સાફ અને વર્તન સરસ ય છે, તે તમને દુઃખમાં દિલાસો આપી શકે છે. વિશેષમાં તેના સમાગમથી તમને એમજ થશે કે મારા અંતરમાં ઉદાસી શામાટે આવવી જોઈએ ? " દુ:ખમાં પણ આનંદ પ્રાપ્તિના ભાગમાંથી. ??. For Private And Personal Use Only