Atmanand Prakash Pustak 011 Ank 04

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 4

આમાન્ય પ્રશ
નિજ-ધર્માનુસાર આચરણ કરે છે. આનાથી વિપરીત, અર્થાત્ દ્રવ્ય પિતાના સ્વભાવાનુસાર નહિ પ્રવર્તે, અથવા દ્રવ્યને સ્વભાવ ખરાબ હાલતમાં હય, યા દૂષિત અવસ્થામાં હોય તે. કહેવાશે કે, તે સ્વ સ્વભાવ-નિજ ધર્મ વિરૂદ્ધ આચરણ કરે છે.
આપણે અહીંયા વિચારવું જોઈએ કે, આત્માને સ્વભાવ શું છે? જૈન શામાં આત્માના સ્વભાવ જ્ઞાન કથન કરેલ છે. સર્વકાલ, તથા સર્વ સ્થાનમાં રહેલા સઘળા પદાર્થોનું યથાર્થ પણે જાણવું, અર્થાત્ “સર્વજ્ઞતા એ આત્માને યથાર્થ સ્વભાવ છે. પરંતુ સંસારી આત્માનું જ્ઞાન બહુજ મર્યાદિત-ટુંકું છે, અને તે પણ ઈન્દ્રી-પ ઉપર નિર્ભર છે, અર્થાત ઈન્દ્રીઓને આધીન છે. જો કે આત્માને વાસ્તવિક ધર્મ પરમાત્મ-સ્વરૂપજ છે, પરંતુ સંસારી આત્મા પિતાના શુદ્ધ-સ્વરૂપથી પતિત થયેલે છે, તેથી તેને ઉદ્દેશ તે શુદ્ધ-સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરવાને હવે જોઈએ. કેટલાંક નિયમો આવાં છે કે, તેમની અનુસાર આચરણ કરવાથી આત્માને શુદ્ધસ્વભાવ પ્રાપ્ત કરવામાં તેઓ મદદ કરે છે. જેમ કારણ પણ તજજનિત ફળ, અર્થાત કાયના નામથી ઓળખવામાં આવે છે, તેમ, તે નિયમો પણુ-જેમની અનુસાર, આચરણ કરવાથી આત્માનિજ-સ્વભાવને પ્રાપ્ત થાય છે—ધર્મ કહેવાય છે. આ પ્રકારે આત્માને મૂળ ધર્મ છે પરંતુ કારણ પણુ-જેની મદદથી આત્મા–મૂળસ્વભાવ મેળવે છે.—યવહારથી ધર્મ કહેવાય છે. એટલા માટે વ્યવહારથી ધર્મની વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે કરી શકાય કે, જે વિચાર, વચન અને કાર્ય આત્માને સ્વ-સ્વભાવ તરફ આકર્ષિત કરે, તે, “ધર્મ છે. અથવા ધર્મ તે છે કે, જે આત્માને નિજ-સ્વભાવની સમીપમાં પહોંચાડે. એનાથી વિપરીત વિચાર, વચન અને કાર્ય–જે આત્માને નિજ-સ્વભાવથી વિમુખ કરે- તે અધર્મ છે. અર્થાત અધર્મ તે, છે કે, જે આત્માને નિજ-સ્વભાવથીદૂર કરે.
આત્મા સ્વતઃ એક તિર્મય આ પદાર્થ છે કે, તેમાં જગતના સર્વ પદાથે પિતાના સઘળાં પર્યા, અને ગુણો સહિત દેખી શકાય છે, પરંતુ આ આત્મા સંસારમાં સદા-અનંતકાળથી કમલવડે મલીન થઈ રહ્યો છે, અને ભાવ કર્મના આક્રમણથી ડગમગી રહ્યો છે, તેથી તેમાં કાંઈ પણ સ્પષ્ટ પણે દેખાતું નથી. જ્યારે પાણી ગાદળું થઈ જાય છે, ત્યારે તેમાં મુખ યા અન્ય કોઈ પણ વસ્તુ દેખી શકાતી નથી, જ્યારે સમુદ્ર-દરીયામાં ચંચળ લહેરે ઉચ્છાળા મારે છે, ત્યારે તેમાં કાંઈ પણ જોઈ શકાતું નથી. એજ હાલ આ આત્માને છે, દ્રવ્ય કર્મ અને ભાવ કર્મની અસરથી રમાત્મા સાથો ધુધળો થઈ રહેલ છે. ખરું કહીએ તે સંસારી આત્મા રાગ, દ્વેષ, અને મેહરૂપ શિકારીઓને શિકાર થઈ રહેલે છે, અને પિતાને તથા અન્ય
મૂળસ્વભાવ શું છે? એ ભૂલી ગયેલ છે. રાગ અને દ્રવ તેને દુઃખી અને વ્યાકુલ બનાવી રહ્યા છે. ક્રેધ, માન, માયા અને લેભ તેને સુખ-શાંતિને લાભ લેવા નથી દેતા. જ્યારે રાગ, અને દ્વેષ કમ થાય છે, ત્યારે આત્મામાં સુખ-શાંતિને વિકાસ થાય છે, અને તેનું જ્ઞાન વૃદ્ધિ પામે છે, જે કે આત્મામાંથી જ્યારે રાગ,