________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માની ચતુરંગી અવસ્થાએ અવસ્થા જોયા પછી વિવેકપુર સર તે સ્થિતિઓને વિચારી, ઉચિત અવસ્થાને ગ્રહણ કરી–અભ્યાસ કરી–આદરી, અનાદિ કાળથી ગાઢ પરિચિત અનુચિત અવસ્થાને શી રીતે તજવી, તદર્થે તેના હેતુઓ શોધી કાઢી તે ઉપર આત્મસંયમન કરવું એ આત્મદ્રવ્ય તેમજ તેની પર્યાય રૂપ અવસ્થાએ –દશાઓ જાણવાને ખાસ અંતરંગ હેતુ છે અને તેમાંજ સુજ્ઞ જનો એ આદર કરે ઉચિત છે.
આત્માને જુદી જુદી કેટિઓમાં ચાર અવસ્થાએ હોય છે. નિદ્રા, સ્વપ્ન, જાગૃત અને ઉજાગર આ અવસ્થામાં પ્રથમની બે અવસ્થા દરેક આત્માને પરાધીન કરી ગુલામ બનાવે છે અને આત્મસત્તાને દબાવી દે છે; જ્યારે છેલ્લી બે અવસ્થાવડે આત્મા જાગૃત થઈ પિતાની પરાધીન અવસ્થાને ઓળખે છે, તેથી વિરમવા પ્રયત્ન કરે છે અને પરિણામે વિરમે છે. સૌથી પ્રથમની નિદ્રા દશા આત્માને દર્શનાવરણીય કર્મને ઉદય છે અને તેના પરાધીનપણમાં આત્મા સ્વશક્તિ ગુમાવી નિદ્રા લે છે. પરંતુ આ નિદ્રા જે કે અલ્પકાલીન હોય છે છતાં તે જેટલે વખત સામ્રાજ્ય કરે છે તેટલે વખત આત્માને શુન્ય અવસ્થામાં મૂકે છે. કેટલાએકે મનનું
પુરિતતિ” નાડીમાં વહન થવું તેને નિદ્રા કહે છે પરંતુ જેનદર્શન આત્માના પરાધીનપણુની અવસ્થાને મુખ્ય કરતાં કહે છે, તે ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે કે આત્માની પરતંત્રતાવિશિષ્ટ અવસ્થા શિવાય અન્ય સ્થિતિ નથી. સ્વપ્ન દશા એ વળી નિદ્રાની અંતર્ગત દશા છે. જે નિદ્રાવડે આત્માની શૂન્ય સ્થિતિ બને છે તેવી શૂન્ય સ્થિતિમાં આત્માને વિકલ્પોમાં પ્રેરે એ સ્વપ્ન દશાનું કર્તવ્ય છે અને તે પણ આત્માની સેવાધીને મર્યાદાયી વિશિષ્ટ પ્રકારનું ચુતપણું જ છે. આથી આ, ઉભય દશાઓ બાહિર જગતમાં આત્માને વશ કરે છે અને અનંત બળયુકત તે દ્રવ્યો અને તેના ગુણોને પ્રતિરોધ કરે છે.
આ બંને દશાથી બાહિર જગતમાં આત્માની આવી સ્થિતિ બને છે એટલેથીજ વિરામ થતું નથી. પરંતુ આત્માની અંતરંગ પરિસ્થિતિમાં આ બંને દિશામાં અદ્દભુત કામ કરી રહી છે. જ્યાં સુધી ગ્રથિભેદ કરવાનો સમય આવી પહોંચ્યું નથી, જ્યાં સુધી અપૂર્વ આત્મવીર્ય ઉલસાયમાન થયું નથી, જ્યાં સુધી મિથ્યાત્વ વાસના પ્રત્યેક પ્રદેશોમાં સ્પશી રહી છે અને જ્યાં સુધી કે ધાદિ કષાની તીવ્રતા પ્રબળપણે ઝઝુમતી હોય છે ત્યાં સુધી આત્માના આંતર જગતમાં નિદ્રાજ છે અને એ અગોચર નિદ્રામાં જેટલા કુવિકલ્પ, પરિપંદને, પ્રભને અને આશાએ ઉદ્દભવી વિલય પામે છે તે નિદ્રામાં અંતર્ભત થયેલી સ્વપ્ન દશા છે અને તે આત્માની અંતરંગ ભૂમિકા ઉપર વારંવાર દેખાવ આપતી હોય છે. કેટલાએ કે આત્માની બાહિર આ પાપં કેમ રડેલો આ મુ નાડી માં બહુ ર અનુમતેવા પથે જેવા તેને
For Private And Personal Use Only
