Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
9999993689066666
www.kobatirth.org
199999999999668666999999656
श्री
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
आत्मानन्द प्रकाश
DADE DOOR
Doo Goo Do
इह हि रागद्वेषमोहाय निभूतेन संसारिजन्तुना शारीरमानसानेका तिकटुकदुःखोपनिपातपीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेयपदार्थ परिज्ञाने यत्नो विधेयः ॥
पुस्तक ११ ] वीरः संवत् २४४०, कार्तिक. आत्म संवत् १८ [ अंक ४ थो.
|| 30 ||
रं रत्नत्रय आराधवार्थे प्रेरणा.
( शाहूँस विडीडित )
વંદો વીર જિતેન્દ્રને ભવિ તુમે આએ નવા વર્ષમાં; સેવા આતમારામ ગુરૂ ઘટથી આજે અતિ હુ માં; આરાધા જિન ધર્મ તે હૃદયથી માર્ગન્સારી થઇ, દર્શાવે દર માસિક અરે ! વ્યાપેાજ રત્નત્રયી.
( भिज्ञासु उमेवार )
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માન૨ પ્રકર.
સંભાવના એજ અનુપમ શાન્તિ સમર્પનારી સાચી કલ્પલતા છે.
[ વસંતતિલકા. ] १ यस्याशयं श्रुत कृतातिशयं विवेक ॥ पीयूष वर्ष रमणीय रमं श्रयन्ते ॥ सद्भावनाः सुरखता नहि तस्य दूरे
लोकोत्तर प्रशम सौख्य फल प्रसूतिः (शान्त सुधारसे ) શ્રુતજ્ઞાનના ચિર પરિચય (અભ્યાસ) થી સુસંસ્કારિત થયેલા અને સત્યાસત્યના પ્રકાશ આત્મક વિવેકરૂપ અમૃતની વૃષ્ટિથી અત્યંત ગ્યતાવત (ભવ્ય શોભાવત) થયેલા જેના આશય ( અંતઃકરણ) માં સભાવનારૂપી સુરલતા ઉગી નીકળે છે (પ્રગટ થાય છે) તે શુભાશયને લેકેત્તર (અનુપમ) શાન્તિ જનિતા સુખરૂપ ફળની પ્રાપ્તિ દૂર નથી, પરંતુ નજદીકજ છે. મતલબ કે જ્ઞાનીનાં સક્ત વચનનું શ્રવણ-મનન કરવાથી જેના હૃદયમાં સવિવેક જાગે છે અને એથી જે ખરું ખાટું, હિત અણહિત ગુણ દેષને સારી રીતે સમજી હિતકર ખરા ગુણને જ આદર રવા ઉજમાળ થયે છે અર્થાત્ હૃદયની અશાન્તિના કારણે સમજી તેને દૂર કરવા અને ખરાં શાન્તિનાં કારણ અંગીકાર કરવા જે ઉજમાળ-સાવધાન બન્યા છે અને એ રીતે અનકમે હદયની શુદ્ધિ થાય એવી ઉત્તમ ભાવનાઓ-મૈત્રી, મુદિતા, કરૂણા અને મધ્યસ્થતા-સાક્ષાત્ કલપેવેલીની જેવી જેના પવિત્ર હૃદયમાં પ્રગટી નીકળી છે તેને પરમ શાન્ત રસને સાક્ષાત્ અનુભવ થ દુર્લભ નથી. પણ સુલભજ છે. જેમ ખેડાણ કરી ખાતર નાંખી સંસ્કારિત કરેલી કાળી ભૂમિમાં પુષ્કળ વર્ષાદના ગે બીજ વપન કરવાથી મનમાનો પાક નીપજે છે. તેમ અત્ર ભાવવું. ઈતિશમ.
(કર્મગ્રંથ-ટીકાનુસાર) વિઘ યાને અંતરાય કર્મનું સ્વરૂપ. वि-विशेषण, हन्यते--तदानादि सम्पयो विनाश्यन्तेऽनेनेति विघ्नमन्तरायकर्म.
વિશેષે કરીને દાનાદિક લબ્ધિઓ-શક્તિઓ હણાય છે–વિનાશ પમાડાય છે આના વડે તેનું નામ વિદ્ધ અથવા અંતરાય કર્મ છે. તેના પાંચ પ્રકાર છે. ૧ દાનાત
૧ શાન્ત સુધારસ નામના પુસ્તકમાં પૃષ્ટ ૮ મે શ્લોક પાંચમામાં થયેલી અર્થ ખલના દૂર કરવાના આશયથી ઉપરનો લોક સાથે તેની મતલબ સહિત અત્ર આપવામાં આવ્યું છે. તેમાં સદભાવના અને સુરલતાનું રૂપક છે. તે શુદ્ધ-પવિત્ર આશયમાં જ પ્રગટ થાય છે અને અલૌકિક પારમાર્થિક અવિહડ વૈરાગ્ય-અનાસક્તિ-ઉદાસીનતારૂપ ઉત્તમ ફળને પ્રસરે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધર્મ.
રાય, ૨ લાભાંતરાય, ૩ ભેગાંતરાય, ૪ ઉપભોગતરાય અને ૫ વીયતરાય.
તે દરેક પ્રકારનું સ્વરૂપ નીચે પ્રમાણે કહ્યું છે.
દાન-દેવા યોગ્ય વસ્તુ વિદ્યમાન છતાં અને ગુણવંત પાત્ર (સુપાત્ર) લેવા આવ્યા છતાં અને દાનનું ફળ જાણતા છતાં પણ જે કર્મના ઉદયથી દઈ ન શકાય તે દાનાંતરાય કર્મ જાણવું.
જે કર્મના ઉદયથી દાતા ઉદાર છતાં અને દેવા ગ્ય વસ્તુ વિદ્યમાન છતાંયાચના કરવામાં કુશળ એ પણ યાચક વસ્તુ મેળવી ન શકે તે લાભાંતરાયકર્મ જાણવું.
જેના ઉદયથી વિભાવાદિ હોવા છતાં, અને આહાર પુષ્પ માલ્યાદિક પિતાની પાસે હાજર છતાં વિરતિહીન પણ પોતે તે ભેગવી શકે નહીં તે ભેગાંતરાય કમ જાણવું.
જેના ઉદયથી વરુઅલંકારાદિક વિદ્યમાન છતાં તેનો ઉપભેગ કરી ન શકાય તે ઉપભેગાંતરાય કર્મ જાણવું. અને જેના ઉદયથી બળવાન, નીરોગી, અને યુવાન છતાં કંઈ નજીવું પણ કાર્ય કરી શકે નહીં. તે વીઆંતરાય કર્મ જાણવું.
પ્રભુ પૂજા, સદગુરૂ સેવા અને સદ્ધર્મ આરાધનમાં અંતરાય કરવાથી તેમજ હિંસાદિક અકાર્યો કરવા-કરાવવાથી ઉક્ત કર્મ (નિકાચિતપણે) બધાય છે, જેનાં બહુજ કટુક (કડવાં) ફળ પ્રાણીઓને ભવચક્રમાં ભમતાં વેઠવાં પડે છે. પરંતુ જે ભવ્યાત્માએ શુદ્ધદેવ, ગુરૂ, ધર્મનું યથાવિધિ આરાધન ઉલ્લસિત ભાવથી કરે છે સત કાર્યમાં અન્ય જિનેને સહાય દે છે તેમજ તેવાં સત્ કાર્યની અનુમોદના કરે છે તે શુભાશયે અંતરાય કર્મને ક્ષય કરી અનુક્રમે અક્ષય સુખને પામી શકે છે.
इतिशम् મુનિ મહારાજ શ્રી પૂરવિજયજી મહારાજ
લેખક,
ધર્મ સમગ્ર સંસાર ધર્મના વિષયમાં ઘણું કથન કરે છે. પ્રત્યેક ધર્મ-શિક્ષક ધર્મ ગ્રહણ કરવા માટે આગ્રહ કરે છે. પ્રત્યેક ધર્મોપદેશક ઉપદેશ આપે છે કે, દરેક પ્રા
એ ધર્મ–પથ પર ચાલવું ઈએ. આવી રીતે ધર્મ એક ઘણું અગત્યનું, અને અવશ્ય કરવા લાયક કર્તવ્ય છે. એટલા માટે દરેક ધર્મષ્ણુએ “ધર્મ શું છે?” એ અવશ્ય સમજવું, અને જાણવું જોઈએ.
દ્રવ્યને સ્વભાવ ધર્મ કહેવાય છે. દ્રવ્યને જે કોઈ સ્વભાવ છે તેજ તેને ધર્મ છે. એ દ્રવ્ય સ્વ-વભાવની મર્યાદા-હદમાં પ્રવર્તે છે, તેનું કહેવાશે કે, તે પિતાના
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આમાન્ય પ્રશ
નિજ-ધર્માનુસાર આચરણ કરે છે. આનાથી વિપરીત, અર્થાત્ દ્રવ્ય પિતાના સ્વભાવાનુસાર નહિ પ્રવર્તે, અથવા દ્રવ્યને સ્વભાવ ખરાબ હાલતમાં હય, યા દૂષિત અવસ્થામાં હોય તે. કહેવાશે કે, તે સ્વ સ્વભાવ-નિજ ધર્મ વિરૂદ્ધ આચરણ કરે છે.
આપણે અહીંયા વિચારવું જોઈએ કે, આત્માને સ્વભાવ શું છે? જૈન શામાં આત્માના સ્વભાવ જ્ઞાન કથન કરેલ છે. સર્વકાલ, તથા સર્વ સ્થાનમાં રહેલા સઘળા પદાર્થોનું યથાર્થ પણે જાણવું, અર્થાત્ “સર્વજ્ઞતા એ આત્માને યથાર્થ સ્વભાવ છે. પરંતુ સંસારી આત્માનું જ્ઞાન બહુજ મર્યાદિત-ટુંકું છે, અને તે પણ ઈન્દ્રી-પ ઉપર નિર્ભર છે, અર્થાત ઈન્દ્રીઓને આધીન છે. જો કે આત્માને વાસ્તવિક ધર્મ પરમાત્મ-સ્વરૂપજ છે, પરંતુ સંસારી આત્મા પિતાના શુદ્ધ-સ્વરૂપથી પતિત થયેલે છે, તેથી તેને ઉદ્દેશ તે શુદ્ધ-સ્વરૂપને પ્રાપ્ત કરવાને હવે જોઈએ. કેટલાંક નિયમો આવાં છે કે, તેમની અનુસાર આચરણ કરવાથી આત્માને શુદ્ધસ્વભાવ પ્રાપ્ત કરવામાં તેઓ મદદ કરે છે. જેમ કારણ પણ તજજનિત ફળ, અર્થાત કાયના નામથી ઓળખવામાં આવે છે, તેમ, તે નિયમો પણુ-જેમની અનુસાર, આચરણ કરવાથી આત્માનિજ-સ્વભાવને પ્રાપ્ત થાય છે—ધર્મ કહેવાય છે. આ પ્રકારે આત્માને મૂળ ધર્મ છે પરંતુ કારણ પણુ-જેની મદદથી આત્મા–મૂળસ્વભાવ મેળવે છે.—યવહારથી ધર્મ કહેવાય છે. એટલા માટે વ્યવહારથી ધર્મની વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે કરી શકાય કે, જે વિચાર, વચન અને કાર્ય આત્માને સ્વ-સ્વભાવ તરફ આકર્ષિત કરે, તે, “ધર્મ છે. અથવા ધર્મ તે છે કે, જે આત્માને નિજ-સ્વભાવની સમીપમાં પહોંચાડે. એનાથી વિપરીત વિચાર, વચન અને કાર્ય–જે આત્માને નિજ-સ્વભાવથી વિમુખ કરે- તે અધર્મ છે. અર્થાત અધર્મ તે, છે કે, જે આત્માને નિજ-સ્વભાવથીદૂર કરે.
આત્મા સ્વતઃ એક તિર્મય આ પદાર્થ છે કે, તેમાં જગતના સર્વ પદાથે પિતાના સઘળાં પર્યા, અને ગુણો સહિત દેખી શકાય છે, પરંતુ આ આત્મા સંસારમાં સદા-અનંતકાળથી કમલવડે મલીન થઈ રહ્યો છે, અને ભાવ કર્મના આક્રમણથી ડગમગી રહ્યો છે, તેથી તેમાં કાંઈ પણ સ્પષ્ટ પણે દેખાતું નથી. જ્યારે પાણી ગાદળું થઈ જાય છે, ત્યારે તેમાં મુખ યા અન્ય કોઈ પણ વસ્તુ દેખી શકાતી નથી, જ્યારે સમુદ્ર-દરીયામાં ચંચળ લહેરે ઉચ્છાળા મારે છે, ત્યારે તેમાં કાંઈ પણ જોઈ શકાતું નથી. એજ હાલ આ આત્માને છે, દ્રવ્ય કર્મ અને ભાવ કર્મની અસરથી રમાત્મા સાથો ધુધળો થઈ રહેલ છે. ખરું કહીએ તે સંસારી આત્મા રાગ, દ્વેષ, અને મેહરૂપ શિકારીઓને શિકાર થઈ રહેલે છે, અને પિતાને તથા અન્ય
મૂળસ્વભાવ શું છે? એ ભૂલી ગયેલ છે. રાગ અને દ્રવ તેને દુઃખી અને વ્યાકુલ બનાવી રહ્યા છે. ક્રેધ, માન, માયા અને લેભ તેને સુખ-શાંતિને લાભ લેવા નથી દેતા. જ્યારે રાગ, અને દ્વેષ કમ થાય છે, ત્યારે આત્મામાં સુખ-શાંતિને વિકાસ થાય છે, અને તેનું જ્ઞાન વૃદ્ધિ પામે છે, જે કે આત્મામાંથી જ્યારે રાગ,
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અને દ્વેષ સર્વથા નાશ પામે છે. અનાદિ કાળથી બંધનમાં બાંધી રાખનાર ઝાનાવરાણાયાદિ કર્મોનો સંહાર થાય છે, ત્યારે, તે સર્વજ્ઞ થઈ, પરમાત્મ પદ પ્રાપ્ત કરે છે, જે, તેને અંતિમ ઉદ્દેશ હોય છે. કેઈપણ સંસારી આત્મા એ અંતિમ ઉદેશ ને ત્યાં સુધી નથી પહોંચી શકો, જ્યાં લગી તે રાગ, દ્વેષ અને મેહરૂપમહા શિકારી શત્રુઓને સંહાર ન કરી શકે ! અને સુખ-શાંતિ પ્રકટ ન થાય.
આ પ્રકારે એક વ્યક્તિએ વિચાર, વચન, અને કાર્યો દ્વારા પિતાને માટે આ પ્રમાણે આચરણ આચરવું જોઈએ, કે જેનાથી તેને સુખ અને શાંતિ પ્રાપ્ત થાય, તથા આત્માના શુદ્ધ-સ્વભાવ, અર્થાત પરમાત્મ સ્વરૂપને પહોંચી શકાય. એ પ્રકારત્ના આચરણને સામાન્યપણે પુણ્ય કહેવામાં આવે છે. અને એનાથી વિપરીત કાર્ય કરનારને પાપ. શા કારણું પુણ્ય–અને પાપની સામાન્ય વ્યાખ્યા આ પ્રમાણે કરી . શકાય છે—જે આત્મામાં રાગ, દ્વેષ, મેહ, ધ્રોધ, માન, માયા, અને લોભને કમ કરે, અને સુખ તથા શાંતિની વૃદ્ધિ કરે તે “પુણ્ય” છે. એનાથી વિપરીત જે રાગ, દ્વેષ મહાદિની વૃદ્ધિ કરે, તથા સુખ અને શાંતિને ઘટાડે તે “પાપ”.
આ સંસારમાં આત્માને એક એવી યાત્રાન્સફર કરવાની છે, કે જેને અંતિમ ઉદેશ પરમાત્મસ્વરૂપ” થવું છે. એટલે જેટલે આત્મામાં રાગ, દ્વેષ, અને મેહ ઘટે છે, તેટલે તેટલે નિજ-સ્વભાવ-જ્ઞાન વધે છે, અને તેમ તેમ આત્મા પરમાત્મ પદની પાસે પહોંચતું જાય છે. આનાથી વિપરીત, એટલે એટલે આત્મા રાગ, શ્રેષમાં ડૂબતા જાય છે, તેમ તેમ તેને જ્ઞાનઘન નાશ પામતે જાય છે, અને ઉપરતાના મહાન ઐશ્વર્યશાલી પદથી અધિક પતિત થતો જાય છે.
આ પ્રકારે વિચાર, વચન, અને કાર્ય--જે આત્માની એ મહાન મુસાફરીને નિર્વિધનપણે ખતમ કરવામાં, અને પરમાત્મ-પદની સમીપવતી, પહોંચવામાં, મદદગાર છે-તે પુણ્ય, યાન-ધર્મને નામે ઓળખાય છે. આનાથી વિપરીત–ઉલટ વિચાર, વચન, અને કાર્ય–જે આત્માની એ યાત્રામાં વિદ્ધ નાખી પરમાત્મ-પદ થી પરાડ મુખ કરાવે છે–તે “પાપ” યા “અધર્મ' કહેવાય છે. અધર્મ અને ધર્મની જાચ કરવાની આ સાધારણ રીતિ છે. પરંતુ એ યાત્રા પાર કરવી અત્યંત કઠિન છે. અનંત શકિતનું સામર્થ્ય ધરાવનાર, પણ કર્મરૂપ ફાસામાં ફસાએલ હેવાથી, આ દીન આત્માને એ યાત્રા એકદમ કરવી અશક્ય નહિં, મુશકિત તે અવશ્ય છે જ.
આત્મા રાગ અને દ્વેષને જેમાં તે આટલા દી કાલથી ખૂચી રહેલ છે– એક્રમ પૂર્ણપણે નથી છેડી શક્તા, પરંતુ આ કાર્ય તે ધીમે ધીમેજ કરી શકે છે. આ સંસારમાં ભિન્ન ભિન્ન આત્માઓએ ભિન્ન ભિન્ન સીમા લગી, ઉન્નતિ કરી છે, તથી, તેઓ પોતાની ઉન્નતિની સીમા--હદના અનુસારે જ ધર્મ-પથ ગ્રહણ કરી શકે
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જ
આભાનન્દ
છે. જે હ્યુમે તેમને—જેએાએ નીચી હદ સુધીજ ઉન્નતિ કરી છે, અને પેાતાના આત્માને આટલેા ઉન્નત નથી કર્યાં, કે જેથી તે તેને સુપણે સમઝી શકે—ઉચ્ચ ધર્માચરણના ઉપદેશ આપશેા તે ’ પરિણામ એ આવશે કે—તે તેને ગ્રહણ નહિં કરી શકશે, અને કલેશ તથા અડચણા વેઠી, અંતે તે સહુથી ખરાબ સ્થિતિમાં સ્થાપન થશે. એટલા સારૂ આવા મનુષ્યાના માટે નિમ્ન શ્રેણીની શિક્ષા આપવામાં આવી છે કે, જે ધીમે ધીમે તેમની શિતને વધારે છે, અને તેમને અધિક ઉચ્ચ-ધર્મના અધિકારી બનાવે છે. આ પ્રકારના ધર્મ યપિ સામાન્યપણે તે એકજ છે. પર‘તુ જેએ તેને ધારણ કરવાની ઇચ્છા કરે છે, તેમની વિશેષ-શકિત તથા અવસ્થાએાના કારણથી તે અનેક પ્રકારના કહેવાય છે, અને પ્રત્યેક વ્યક્તિ પેાતાના માટે નિજ—પરિણામાની વૃદ્ધિ, તથા તરક્કીના અનુસારે તે ( ધર્મ )ને નિમી લે છે. ધમ પરમાત્મ—સ્વરૂપ સુધી પહેચવા માટે એક પ્રકારની નિસરણી છે. સ’સારી આત્મા એકદમ સહુથી ખેંચી પાયરીપર નથી ચઢી શક્તા, તેને ઠેઠ ઉપર પહેાંચવા માટે એક એક પાયરી ચઢવી પડે છે. જે આત્મા સહુથી ઉપરની પાયરી ઉપર ચઢી ગયા હેાય, તેને જો પાંચ પાયરી નીચે ઉતરવુ પડે તે, તે, તેની અવનતિ થઈ કહેવાય છે, પરંતુ નીચે રહેલા પ્રાણી ને પાંચ પાયરી ઉપર ચઢ તા, તે, તેની ઉન્નતિ છે. એપ્રકારે સઘળા જીવા માટે તે (એક)જ ધર્મ નથી થઈ શકતા, પરંતુ તેમની શકિત અને અવસ્થાના અનુસારે કઇ પ્રકારના જુદા જુદા ધર્મી હાવા જોઇએ, કારણકે સંસારી આત્મા ભિન્ન ભિન્ન આધાર ઉપર અવલખી, ઉન્નતિ સ્વી રહ્યા છે, માટે સઘળાના તે (એક)જ પ્રકારના ધમ નથી થઇ શક્તા. ધર્મોનો સેટી જે આત્માને નિજસ્વભાવ પ્રાપ્ર કરાવવામાં, તથા પરમાત્મપદની પાસે પહેાંચાડવામાં સહાયક છે—જોકે સઘળા ઠેકાણે તેજ છે, પરંતુ ધર્મના ખાસ (વિશેષ) કાર્ય, પદ, અને આધારા——જેમની ઉપર ભિન્ન ભિન્ન આત્માએ ચાલી રહ્યા છે તે કઈ પ્રકારના ઢાવા જોઇએ. એજ સાચા સિદ્ધાંત-ઉપરથી અર્હુત પરમાત્માએ, પ્રથમ ધના એ વિભાગે કર્યાં, અર્થાત સાધુધમ. અને ગૃહસ્થ ધમ, આ બે ધર્માંના પણ કેટલાએક ભાગ કરવામાં આવ્યા છે,કે, જેનાથી પ્રત્યેક—વ્યક્તિ—દરેક આત્મા સ્વ સ્વ શક્તિ અને અવસ્થાએના અનુસારે, સારી રીતે શુદ્ધ ધર્મનું પાલન કરી શકે, કે જેના પ્રતાપે અંતિમ ઉદ્દેશ જે પરમાત્મપદ પ્રાપ્ત કરવાના છે, તેને પ્રાપ્ત ફરી આત્માને નિજસ્વભાવ જે પરમાત્મ સ્વરૂપ છે, તેમાં લીન થાય !
શમ્ ! શમ્ ! શમ્ !
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
www.kobatirth.org
વિતર્ક થકી શુ ધર્મ પ્રાપ્તિ થાય છે ?
વિતર્ક થકી શું ધર્મ પ્રાપ્તિ થઇ શકે છે ?
वितर्क वशतोऽपि धर्मः
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૯૫
લેખક-મુનિ મણિવિજયજી મુ. લુણાવાડા.
પ્રિય બાંધવ, વિચાર, શબ્દની શક્તિ મહા અલૈકિક છે. વિચારશીલ માણુસ ફાઇ દિવસ વિરૂદ્ધ આચરણ કરતા નથી. વિચારીને કરેલું કાર્ય મહાફળદાયક થઈ શકે છે. જ્યાં વિચાર છે ત્યાં જ્ઞાન અને ધમ છે, જ્યાં વિચાર નથી ત્યાં જ્ઞાન અને ધર્મ નથી. વિચારથોજ વિતર્ક એટલે તર્ક વિતર્ક ઇાપેાહ થઈ શકે છે પણ જ્યાં વિચારજ નથી, ત્યાં ઉપર હેલ એક પણ નથી. ક્રાઇ દિવસ વિતર્ક થકી પણ ધની
પ્રાપ્ત થાય છે.
॥ चंमरुद्राचार्य शिष्यवत् हयेोरपिकेवलज्ञानम्. ॥ ભાવા—વિતર્ક પણાના વત્તિ પણાથી ચંદ્રાચાર્ય તથા તેમના શિષ્ય બન્નેને કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું.
યતઃ
सुसीला सुमाय, सज्जनागुरुजणस्स बिसीसा, विलंजणं तिमुद्धिं जहसी सो चमरुदस्स.
॥ ૨ ॥ ભાવા—કાઈ સારા શીયલ સ્વભાવવાળા તથા સારા ધર્મવાળા તથા સજ્જન વર્ગમાં પકાયેલા એટલે સારા સજ્જન જે હૈાય તે ગુરૂજનના પણુ સારા શિષ્યા થઈ રહે છે, એટલુંજ નહિ પણ ગુરૂજનને પણ મેટા પ્રકારની શુદ્ધિને ઉસન્ન કરાવી મહા લાભના આપનારા થાય છે. જેમ ચંડરૂદ્રચાર્યના શિષ્યે પેાતાના ગુરૂ ચંડકાચા ને મહાન્ શુદ્ધિ ઉસન્ન કરાવી તે નીચે મુજબ છે, अष्टांता यथा.
For Private And Personal Use Only
ઉજ્જયની નગરીને વિષે ચંડરૂદ્રાચાર્ય નામના આચાર્ય અત્યંત ક્રોધી હતા. તે મૂળ પ્રથમથીજ પ્રકૃતિ થકી ક્રોધી હતા અને તેથીજ તે સાધુઓથી જુદા વસતા હતા. કારણુ કે સાધુ સાથે વસવાથી ક્રોધ થાય માટેજ જુદા વસતા હુતા. એવા અવસરે અન્યદા શ્રેષ્ઠિ પુત્ર નવીન પાણિગ્રહીત ( પરણેલા ) મિત્ર સહિત ત્યાં આવ્યે અને સાધુને વાંદ્યા. તે વખતે ક્રિડા છે પ્રિય જેને એવા મિત્રએ સાધુને કહ્યું કે આ માણસનેદિક્ષા આપે. સાધુએએ પણ તે લેાકેાને ઠઠ્ઠા મશ્કરી કરનારાગણી ગુરૂ મહારાજને દેખાડીને કહ્યું કે જાએ તે અમારા ગુરૂમહારાજ દિક્ષા આપશે. ગુરૂ પાસે જઈ તે લેાકેાયે કહ્યું કે આને દિક્ષા આપે. તે અવસરે રાષથી ગુરૂયે કહ્યુ કે રક્ષા (રાખાડી ) લાવેા. મિત્રાયે હાસ્યથી રક્ષા લાવી આપવાથી ગુરૂયે પેાતાના એ પગ વચ્ચે તેમનું મસ્તક જોરથી ધ્રુબાવી લેાચ કર્યાં. આવેા દેખાવ દેખવાથી મિત્ર વિગેરે
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
માત્માનન્ય પ્રકાશ
સ્વજન વર્ગના ભયથી વિલક્ષણ થઈ ઘરે ગયા. આ સમયે નવદિક્ષિત વિચાર કરે છે કે અહ ભાવથી તે દિક્ષાના પ્રણામ નહેાતા–પણ હાસ્યથી પણ ચારિત્ર લીધું (લાચથયે) તે હવે યાવતુછવ ચારિત્ર-હે ! એમ નિશ્ચય કરી ગુરૂ મહારાજને કહ્યું કે હે ભગવાન્ આ વૃત મેં બાળક્રીડાથીજ લીધેલું છે તે અખંડ રહે, પરંતુ બીજે સ્થાને ઇંડાંથી જવાની જરૂર છે, કારણ કે-મહારા બંધવ આદિ સ્વજન વર્ગ જાણશે તે હેરાન કરશે. ગુરૂ કહે કે હું રાત્રિયે દેખતે નથી માટે તું જઈને માર્ગ જોઈ આવ. તેણે તેમ કહ્યું કે જેથી બન્ને જણા રાત્રિમાં ચાલ્યા. રાત્રિયે ઉચનીચ માર્ગને લીધે રસ્તાના અંદર ચાલતા ખલન થવાથી ગુરૂ રેષારૂણ થઈ કહે છે, રા ર દુષ્ટ શૈક્ષિક ( નવીનશિષ્ય) તે આ રસ્તો એ છે કે, ઈત્યાદિ વચનો વડે તર્જન કરી નવીન શિષ્યના મસ્તક ઉપર દંડને પ્રહાર કર્યો, તે અવસરે–દંડ વડે કરી હણાયેલ ચિતવે છે ! હા ! ઇિતિખેદે મંદ ભાગ્યના ધણી એવા મેં આ મહાત્માની દુર્દશા કરી. આવી રીતે આત્મનિંદા કરતા સવેગ રંગ ઉન્ન થયે. વારંવાર તાડના કરવાથી શુકલધ્યાન પ્રાપ્ત થયું. અનેક્ષપકશ્રેણિ ઉપર આરોહણ થઈ કેવલજ્ઞાન પામ્યા.
હવે કેવળજ્ઞાનના પ્રાપ્ત થવાથી જ્ઞાન વડે કરી સરલ માર્ગે ચાલવા માંડયા. પ્રભાતે સૂર્ય ઉદય થયે છતે, મસ્તક થકી રૂધિર ઝરવાથી રૂધિરખડેલ મસ્તકને દેખી સૂરિ વિચારે છે, અહો આજને દિક્ષિત શિષ્ય તેને પણ મહા ક્ષમા રહી છે. દંડ અને વચન વડે કરી તાડના તર્જના કરેલાને લેશ માત્ર કે નથી અને એકાંત રીતે ક્ષમાજ છે, છતાં હું ઘણ કાલને દિક્ષિત છું તે પણ મને લેશ માત્ર ક્ષમા નથી. ધિક્કાર છે મારા પાપી આત્માને. જ્ઞાની મહારાજે કૅધ મહા પાપિષ્ટ કહે છે.
यतः क्रोधोमूलमनाना, क्रोधः संसार वर्षक:
धर्मः दयकरः क्रोध, स्तस्मात्क्रोधो विवर्जयेत् ॥ १ ॥ ભાવાર્થ-કેપ અનર્થનું મૂલ છે, કે સંસારને વૃદ્ધિ કરનારે છે, કેધ ધર્મ ને ક્ષય કરવા વાલો છે. એવું જાણું કેધને ત્યાગ કરે તેજ સારભૂત છે.
વિવેચન-પરને ઉગ ને સંતાપ કરવા વાળો કેધ છે, વૈરની પર પરાને વૃદ્ધિ કરનારે છે, કે સદ્દગતિને હણનારે છે, કેધથી મહાપુરૂષે પણ વ્રતથી તથા ધર્મથી પડેલા છે, ક્રોધાગ્નિ-વ્રત, તપ, જપ, પ્રત્યાખ્યાન, ક્રિયાકાંડ, સર્વને ક્ષણ માત્ર માં બાળીને ભસ્મ કરી દે છે અને દુર્ગતિના અંદર, લઈ જઈને નાખે છે. આ આ ભવ પરભવ તથા ભવભવ રખડાવનારે કે મેં આટલી આટલી વૃદ્ધ અવસ્થા થઈ તે પણ ત્યાગ કર્યો નહિતે મહારા આત્માને ધિક્કાર છે, અને ક્ષમાશીલ આ નવીન શિષ્યને ધન્ય છે. કહ્યું છે કે
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
વિતર્ક થકી શું ધમ પ્રાપ્તિ થાય છે ?
યતઃ
कांतिरेवजगद्वंद्या, कांतिरेवजगद्धिता, ક્રાંતિવનાનેા, કાંતિ વાળ જ્ઞાયિા. ॥ ૧ ॥
',
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ભાવા— —ક્ષમા જગતવ દ્ય છે, ક્ષમા જગતને હિતકરનારી છે, મા જગતને વિષે મેટામાં મેટી છે ક્ષમા કલ્યાણને આપવાવાળી છે.
૩૭
વિવેચન—ક્ષમા તેજ પરમ દાન છે, ક્ષમા તેજ પરમ તપ છે, ક્ષમા તેજ પરમ જ્ઞાન છે, ક્ષમા તેજ દયા છે, ક્ષમા તેજ ધૈય, વીય અને પરાક્રમ છે. ક્ષમા તેજ વ્રત છે. આવી ક્ષમા ઘણા કાળના દિક્ષિત એવા મને લગાર માત્ર ઉત્પન્ન થઇ નથી. આવી રીતે વિવેકને સમુહ ઉત્પન્ન થવા થકી, પશ્ચાતાપરૂપી અગ્નિવર્ડ કરી ક ઈંધિનને ( લાકડાને ) ખાળી ભસ્મી ભૂત કરી ચ’ડદ્રાચાર્ય કેવળજ્ઞાન પામ્યા.
વિશેષ—ગ્રંથાંત્તરમાં વિશેષ એટલું છે કે નવીન દિક્ષિતના સ્મુધ ઉપર એશી રાત્રિમાં ચાલવા લાગ્યા. વિષમ ભૂમિ ઉપર પછડાવાથી આચાય ને રાષ ચડયા. મસ્તક ઉપર દંડના પ્રહાર કર્યાં, આત્મ નિદા કરતા શિષ્યને કેવળજ્ઞાનુ થયું. જ્ઞાનવર્ડ કરી દેખવાથી સરલ સિધ્ધે રસ્તે ચાલવાથી શિષ્યના સ્ક'ધ ઉપર બેઠેલ ચડરૂદ્રાચાર્ય ને નિદ્રા આવી ગઇ. સરલ રીતે ચાલતા શિષ્યને ગુરૂએ કહ્યું હવે કેમ સિધ્ધા ચાલે છે ? માર તેજ સાર છે. શિષ્યે કહ્યુ કે તમારી કૃપાથી, હવે પ્રભાત થવાથી રૂધિર ખરડેલ મસ્તકને દેખી, ત્થા સિદ્ધિ ભૂમિ ઉપર ચાલવાથી ગુરૂને પશ્ચાતાપ થયે. શિષ્યને સરલ રસ્તે ચાલવાનું કારણુ પુછતાં શિષ્ય જ્ઞાન પ્રાપ્તિ કહી. પ્રતિપાતિ કે અપ્રતિપાતિ. શિષ્ય અપ્રતિપાતિ, કહેવાથી ગુરૂ મહારાજ નીચે ઉતરી આત્મનિદા કરવા લાગ્યા. હા! હા! મહા પાપી એવા મે કેવલીની આશાતના કરી. આવી રીતે આત્મનિ દા કરતા નવીન શિષ્યની ક્ષમાને વખાણુતા તે પણ કેવળજ્ઞાન પામ્યા.
tu
એવી રીતે વિતક કરવાથી ચડરૂદ્રાચાય ને કેવળજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું. તે જે ભવ્ય પ્રાણી પ્રથમથીજ ક્રોધને ત્યાગ કરી ક્ષમાને અંગીકાર કરે છે તે મુક્તિ સુખ શીઘ્ર પામે તેને વિષે આશ્ચય નથી.
इति चंद्रचार्य त्था तत् शिष्य षष्टांतः संपूर्ण ॥
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનદ પ્રકાશ.
शाल मुबारक.
(મંદા કાન્તા) બ્રાતુ! પ્રાતઃ સમય તમને પૂર્ણ આનંદ આપે, ધીમે ધીમે દિનકર વળી દિવ્ય કાન્તિ સમર્પો, વૃદ્ધિ થાવા નવિન વરશે જ્ઞાન આત્મિક આદિ, પ્સિતાર્થો સકલ ફલવા અર્ષ મુબાર્ક બાદી–૧
(જિજ્ઞાસુ ઉમેદવાર)
-
-
- -
આત્મિક ચતુરંગી અવસ્થાઓ. જડવાદીઓ વડે પ્રસાર પામેલા અવિદ્યાના અંધકારમાં અત્યંત પ્રવૃત્તિમય થઈ રહેલા જમાનાના વહેણમાં, કાલના પરિકમ વડે થયેલી શિથિલતાની પરિસ્થિતિ માં, તેમજ શ્રદ્ધાને અતિક્રમી યુકિતસિદ્ધ પ્રાગની એજનામાં “આત્મા' જેવી. અમૂલ્ય વસ્તુ ગુમ થઈ છે, જે અનેક અનુભવ અને સંસ્કારે રૂપ કેદાળીઓથી ખે દવા પછીજ જડી શકે તેમ હોવાથી તે અમૂલ્ય વસ્તુને શેધવાને માટે જે પ્રાણએ બેદરકાર બને છે અથવા શોધવાની પ્રગતિ કરતાં વિરમે છે તેઓ પિતાની પાસે જ રહેલા અપ્રતિમ ખજાનાને ઉપયોગ કરી શકતા નથી અથવા તેનું મૂલ્ય આંકી શક્તા નથી એમ કહેવું નિર્વિવાદ સિદ્ધ છે, અને શાસ્ત્ર તે ખુલ્લી રીતે દર્શાવી છે છે; છતાં પણ સાસ્ત્રો પ્રાણીઓને એવી શીધ્ર અને સરલપણે જાગૃતિ આપે છે અને પ્રબંધે છે કે “આત્માની શોધ કરે, તેને બરાબર ઓળખી પ્રશસ્ત માર્ગ માં જેડવા પ્રગતિ કરે, અને એજ તમારા જન્મનું સાર્થક્ય છે. વસ્તુ સ્થિતિ આ પ્રકારે હેવાથી શાસ્ત્ર વડે થયેલી જાગૃતિ કૃત્રિમ અથવા અકૃત્રિમ અજ્ઞાનાવસ્થાને દૂર કરે છે અને પ્રાણીઓને સન્માર્ગ ભણી વાળે છે.
સલ્ફાસ્ત્રદ્વારા આત્માના અસ્તિત્વનું ભાન થવા પછી તેની અવસ્થાઓનું જ્ઞાન થવું ઉચિત છે, અને તે ન થાય તે અનાદિ મિથ્યાવાસનામાં વાસિત રહેલા આત્માને કદાપિ ઉદ્ધાર થઈ શકે જ નહિ અને તે ન થાય તે “નદી ઘેળ પાષાણ ચાય વડે પ્રાપ્ત થયેલા કષ્ટસાધ્ય મનુષ્ય જન્મની નિરર્થક્તા થાય અને પુણ્ય ને પ્રાપ્ત થયેલું બુદ્ધિબળ અયોગ્ય માર્ગમાં વહી નિરૂપયેગી થાય તેટલા માટે આત્માની
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માની ચતુરંગી અવસ્થાએ અવસ્થા જોયા પછી વિવેકપુર સર તે સ્થિતિઓને વિચારી, ઉચિત અવસ્થાને ગ્રહણ કરી–અભ્યાસ કરી–આદરી, અનાદિ કાળથી ગાઢ પરિચિત અનુચિત અવસ્થાને શી રીતે તજવી, તદર્થે તેના હેતુઓ શોધી કાઢી તે ઉપર આત્મસંયમન કરવું એ આત્મદ્રવ્ય તેમજ તેની પર્યાય રૂપ અવસ્થાએ –દશાઓ જાણવાને ખાસ અંતરંગ હેતુ છે અને તેમાંજ સુજ્ઞ જનો એ આદર કરે ઉચિત છે.
આત્માને જુદી જુદી કેટિઓમાં ચાર અવસ્થાએ હોય છે. નિદ્રા, સ્વપ્ન, જાગૃત અને ઉજાગર આ અવસ્થામાં પ્રથમની બે અવસ્થા દરેક આત્માને પરાધીન કરી ગુલામ બનાવે છે અને આત્મસત્તાને દબાવી દે છે; જ્યારે છેલ્લી બે અવસ્થાવડે આત્મા જાગૃત થઈ પિતાની પરાધીન અવસ્થાને ઓળખે છે, તેથી વિરમવા પ્રયત્ન કરે છે અને પરિણામે વિરમે છે. સૌથી પ્રથમની નિદ્રા દશા આત્માને દર્શનાવરણીય કર્મને ઉદય છે અને તેના પરાધીનપણમાં આત્મા સ્વશક્તિ ગુમાવી નિદ્રા લે છે. પરંતુ આ નિદ્રા જે કે અલ્પકાલીન હોય છે છતાં તે જેટલે વખત સામ્રાજ્ય કરે છે તેટલે વખત આત્માને શુન્ય અવસ્થામાં મૂકે છે. કેટલાએકે મનનું
પુરિતતિ” નાડીમાં વહન થવું તેને નિદ્રા કહે છે પરંતુ જેનદર્શન આત્માના પરાધીનપણુની અવસ્થાને મુખ્ય કરતાં કહે છે, તે ઉપરથી સિદ્ધ થાય છે કે આત્માની પરતંત્રતાવિશિષ્ટ અવસ્થા શિવાય અન્ય સ્થિતિ નથી. સ્વપ્ન દશા એ વળી નિદ્રાની અંતર્ગત દશા છે. જે નિદ્રાવડે આત્માની શૂન્ય સ્થિતિ બને છે તેવી શૂન્ય સ્થિતિમાં આત્માને વિકલ્પોમાં પ્રેરે એ સ્વપ્ન દશાનું કર્તવ્ય છે અને તે પણ આત્માની સેવાધીને મર્યાદાયી વિશિષ્ટ પ્રકારનું ચુતપણું જ છે. આથી આ, ઉભય દશાઓ બાહિર જગતમાં આત્માને વશ કરે છે અને અનંત બળયુકત તે દ્રવ્યો અને તેના ગુણોને પ્રતિરોધ કરે છે.
આ બંને દશાથી બાહિર જગતમાં આત્માની આવી સ્થિતિ બને છે એટલેથીજ વિરામ થતું નથી. પરંતુ આત્માની અંતરંગ પરિસ્થિતિમાં આ બંને દિશામાં અદ્દભુત કામ કરી રહી છે. જ્યાં સુધી ગ્રથિભેદ કરવાનો સમય આવી પહોંચ્યું નથી, જ્યાં સુધી અપૂર્વ આત્મવીર્ય ઉલસાયમાન થયું નથી, જ્યાં સુધી મિથ્યાત્વ વાસના પ્રત્યેક પ્રદેશોમાં સ્પશી રહી છે અને જ્યાં સુધી કે ધાદિ કષાની તીવ્રતા પ્રબળપણે ઝઝુમતી હોય છે ત્યાં સુધી આત્માના આંતર જગતમાં નિદ્રાજ છે અને એ અગોચર નિદ્રામાં જેટલા કુવિકલ્પ, પરિપંદને, પ્રભને અને આશાએ ઉદ્દભવી વિલય પામે છે તે નિદ્રામાં અંતર્ભત થયેલી સ્વપ્ન દશા છે અને તે આત્માની અંતરંગ ભૂમિકા ઉપર વારંવાર દેખાવ આપતી હોય છે. કેટલાએ કે આત્માની બાહિર આ પાપં કેમ રડેલો આ મુ નાડી માં બહુ ર અનુમતેવા પથે જેવા તેને
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૦
આત્માનના પ્રકાર
ન દશા કપે છે તે ગમે તેમ હોય તેનું અત્ર પ્રયજન નથી પરંતુ આત્માની પરાધીન અવસ્થા શિવાય કાંઈપણ દષ્ટિગોચર થતું નથી એ સર્વને અનુભવ સિદ્ધ છે.
જાગૃત દશા એ જૈનદર્શન જેને સમ્યકત્વ પ્રાપ્તિ અથવા અંતરાત્મ અવસ્થા કહે છે ત્યાંથી શરૂ થાય છે. અહીં આત્મા વિચારે છે કે હું શુદ્ધ ચૈતન્યસ્વરૂપ છું” જગતુરૂપ શાળામાં આવી મનુષ્યને જાણવાનું જે છે તે બીજું કશું જ નથી, પણ પિતાની આત્મ જાગૃતિ કરી તેમાં અભિન્ન થઈ રહેવું; જ્યાં સુધી મનુષ્ય આ જગતરૂપી શાળામાં આવીને આ જાગૃતિ પ્રાપ્ત નથી કરતા અને તેમાં દ્રઢપણે સ્થિતિ નથી કરતા ત્યાંસુધી આ શાળામાં તેને રહેવું પડે છે, અને વિવિધ નાનાં મોટાં સુખ દુઃખને ભેગવવા પડે છે. જેઓ આત્માને સાક્ષી તરીકે ગણું અભિન્ન થઈ રહે છે, તેમના ઉપર સુખ દુઃખની સત્તા ચાલી શકતી નથી. ઈદ્રિ અને મન વિષયેથી મહાકુળ થાય અથવા દુઃખ અને વિપત્તિથી વૃત્તિઓ ગમે તેટલી દીન થાય છતાં આત્મ જાગૃતિને પરિણામે આત્મા લેશ પણ દીન થતું નથી, ઉદ્વેગને સેવતે નથી, મનને વિકળ નહીં કરતાં શાંત અને સ્વસ્થપણે સુખ દુઃખને અનુભવ કરે છે. અહીં આત્માને પિતાની અનાદિ નિષ્પન્ન પરાધીનતાનું યથાર્થ ભાન થાય છે, આત્મ સ્વરૂપને ઓળખે છે, સ્વકર્તવ્ય સન્મુખ થાય છે, ઉન્માર્ગનું સેવન કરતાં કપ છે, દીનજને ઉપર કરૂણાથી આદું અંતઃકરણુવાન થાય છે અને શાશ્વત સુખ તરફ અભિલાષાનું પોષણ કરે છે. આ સ્થિતિવાળે પ્રાણ વ્યવહારમાં પણ સાધ્ય દ્રષ્ટિ ચુકતે નથી, અનેક પ્રવૃત્તિઓમાં હોવા છતાં અકાર્યને ઉત્તેજક પ્રવાહમાં ગબડતે નથી તેમજ આત્મહિતમાંજ હમેશાં તૈયાર હોય છે. આ જાગૃત અવસ્થા એ બીજા શબ્દમાં “સાધ્ય દ્રષ્ટિ” છે. આ દ્રષ્ટિ પ્રાપ્ત થવી અને તે બની રહેવી એ ઘણુંજ કઠિન છે, તેમાં આત્મવીર્યની ખાસ આવશ્યક્તા છે.
આ જાગૃત દશા પ્રાપ્ત થવા છતાં પણ પૂર્વોક્ત બંને દશાઓ અલ્પકાલીન સામ્રાજ્ય કરી શકે છે. કેમકે આત્માની બહિરગ ભૂમિકામાં નિદ્રા એ પ્રમાદ વિશિષ્ટ હોવાથી ષષ્ઠ ગુણ સ્થાનકે રહેલા મુનિવરેને પણ દર્શનાવરણીય કર્મના આશ્રિત પણને અંગે આધીન થવું પડે છે. પરંતુ સપ્તમ ગુણસ્થાનકથી તે જાગૃત દશા નિરાવરણ બને છે અને કમશઃ વિશુદ્ધતર બનતાં તેરમે ગુણસ્થાનકે ઉજાગર દશાની કેટિ પ્રાપ્ત થાય છે. અત્ર સામાન્ય પ્રાણીઓને જે જાગૃતિ માત્ર આંખને ઉઘાડી રાખવા રૂપે દેખાતી હતી તે હવે જ્ઞાનજાગૃતિ રૂપે પ્રતીત થાય છે. આ જ્ઞાન જાગૃતિ અથવા કેવલજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ એ ઉજાગર દશા છે અને તે–
या निशा सर्व नूतानां तस्यां जागर्ति संयमी। यस्यां जाग्रति नूतानि सा निशा पश्यतो मुनेः ॥
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અદ્ધર પાપસ્થાન–બાકી પડત.'J૧૦૧ - “જ્યારે સર્વ પ્રાકૃત પ્રાણીઓને સુષુપ્તિ હોય છે, ત્યારે જીત હાય છે, અને જ્યારે સર્વ પ્રાણુઓ બાહિર જગત્માં જાગતાં (શેણુવત્તિ કરતાં ) દેખાય છે ત્યારે પ્રવૃત્તિથી અતીત હવાને અંગે) જ્ઞાની જનને પ્રાકૃત પ્રાણીઓની અપેક્ષાએ નિવૃત્તિમય રાત્રિજ છે.”
આ રીતે ઉજાગર દશા, એ જ્ઞાની જનની જાગૃત અવસ્થા છે. અને તે વિલક્ષણ પ્રકારની હોવાથી શબ્દાંતર વડે પ્રયુક્ત થયેલી છે. આ અવસ્થામાંથી પુનઃ પાછું હઠવું પડતું નથી. આ અવસ્થા તે સદાને માટે શાશ્વત છે. હાલ તે જાગૃત દશા આપણને કેવી રીતે પ્રાપ્ત થાય તેને માટે વર્તમાનકાલીન પ્રયત્ન કરે આવશ્ય કીય ગણી, તેને માટે પ્રધાન ઉદ્યમનું સેવન કરવું અને તે ઉજાગર દશાની અભિ લાષાનું સતત પિષણ કરવું એજ જીવનનું કેદ્ર માની, આપણુ જેવા પામર મનુ ને માટે પ્રગતિમય થવું ઉચિત છે.
શા. ફતેચંદ ઝવેરભાઇ.
ભાવનગર
અઢાર પાપસ્થાનક ચાલ. (અનુસંધાન ગતાંક પૃષ્ઠ ૪૭ થી.)
“બીજું મૃષાવાદ
પાપ સ્થાનક ' ( રઘુપતિ રામ હૃદયમાં રહેજો રે................એ રાગ.) બીજું પાપ સ્થાનક મૃષાવાદર, દુર્મોન વધે વિખવાદ રે, અધર્મ વધે ઉન્માદ ભવિજન સત્ય જીવન નહિં ચુકે રે. કલ્પવૃક્ષે કુવાડે ન મુકો ... ... ... ... ભવિજન છે ૧ વધે વેર ખેદ અવિશ્વાસ રે, બહુ જીવને ઉજે ત્રાસ રે, થાયે જેહથી દોષ અભ્યાસ; . . .. .ભવિજન | ૨ વસુનામે જુએ ભૂપાલ રે, મિશ્રવાણી વદ વિકરાલ રે, મૃષાવાદે ગયે રસાતાલ. ... ... ... .. ...ભવિજન | ૩ | એકવાર જુઠા ઠગી જાય રે, બધું સાચ જુઠામાં તણાય રે, લાંબે કાળ ટકે ન ઉપાય..
. ભવિજન છે છે બહુ વેઠતા આબરૂ જાતા રે, બુરે હાલ દુઃખો બહુ થાતા રે, થાયે દુનિયામાં ખુબ અથડાત.... ... ભવિજન | ૫
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
- ૧૦૨
આત્માન પ્રકાશ
લહેણ દેણુ કંકાસને વાદ રે, ખતપત્ર જુબાનીને દાદ રે, અણા વખતમાં રહિયે આબાદ .... ....... ....ભવિજન છે દા સત્યવાદી ન ભાઇ અલિક રે, બેલે કાયમ ડાવું ઠીક રે, હરિશ્ચંદ્ર જુએ સાહસિક... ... ... .. .ભવિજન છે ૭ કુડાઆળ કલંક ન દીજે ૨ દુબુદ્ધિ અનર્થ ન કીજે રે, અત્ય“ દુર્લભ પંથ રહીએ... . ભવિજન | ૮ |
લેખક, દુર્લભજી વિ. ગુલાબચંદ મહેતા
વળા,
ઉતા દાનવીર રજપાળ.
૭
( અનુસંધાન ગતાંક પૃષ્ટ પ૩ થી શરૂ.) સાચા હદયે કરેલ આતિથ્ય કર્મથી સ્વજનોએ ખુશીકરેલ રત્નપાળ વિવા
" હિત થયા પછી પોતાના સાસરા રાજા વીરસેનના ઘેર કેટલાક રત્નપાળનું સ્વ ખર રહ્યા હતે. એક વખતે તેણે વિચાર્યું કે “જેમ મેટા રાજધાનીમાં તીર્થમાં લાંબે વખત રહેવું યોગ્ય નથી, તેમ મહાન પુરૂએ આવવું. લાંબે વખત સાસરાને ઘેર રહેવું યોગ્ય નથી, કાર કે, તેમ
ન કરવાથી પિતાના મહત્વનો નાશ થાય છે. નીતિમાં લખે છે કે, “સ્ત્રીઓના પિતાને ઘેર વાસ, પુરૂષના સાસરાને ઘેર વાસ અને યતિ ને એક સથળે વાંસ લોકોમાં હાસ્યાસ્પદ બને છે. ” મહાનુભાવ અને સદ્દબુદ્ધિમાન રત્નપાળ કુમાર આ પ્રમાણે હૃદયમાં વિચારી પિતાના નગર તરફ જવાને તૈયાર થયે પછી રાજા વીરસેને હાથી, ઘોડા અને રળુિ મતીઓથી સત્કાર કરેલ રત્નપાળ શ્રૃંગારમુંદરી સાથે લઈ મોટા સૈન્ય સહિત પિતાની રાજધાની તરફ ચાલ્ય. પિતાનો કુમાર વિવાહિત થઈ આવે છે, એવા ખબર જાણ રાજા વિનયપાળે
મેટા ઉત્સથી હર્ષ સાથે કુમારને નગર પ્રવેશ કરાવ્યે; પછી રત્નપાલીનો રા રાજકુમારને મહાપરાક્રમી અને કહાન ઉત્સાહી જાણ રાજાએ જયાભિષેક. તત્કાળ પિતાના મંત્રીઓ અને સામતની સાક્ષીએ રાજ્યસન
ઉપર બેસાડી દીધે, કુમારને રાજ્યાને બેસારી પિતાએ સ્નેહથી પરિણામે હિતકારી એવી આ પ્રમાણે શિખામણ આપીઃ
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દાનવીર રત્નપાળ,
૧૩ -
. વત્સ, હવે તું રાજા થયેલ છે. આ પૃથ્વીની પ્રજાને તુ પાલક થયે છે. જે
દુષ્ટ પુરૂષ હોય તેમને તારે શિક્ષા કરવી અને જેઓ સજજને કુમાર રત્નપા- હાય તેમનું પાલન કરવું. રાજનીતિમાં રાજાઓને માટે પાંચ ળને પિતાએ ય કરવાના કહેલા છે. ૧ દુષ્ટને દંડ આપ, સજજનોની આપેલી શિ. પૂજા કરવી, ૩ ન્યાયથી ખજાને વધારે, ૪ પક્ષપાત રાખો ખામણ નહીં અને ૫ દુમનેથી દેશની રક્ષા કરવી. આ પાંચ ય રાજાએ
કરવાનું છે, હોમ, હવનના યજ્ઞ કરવાના નથી. હે વત્સ, જેઓ વિશ્વાસ કરવા લાયક નથી, તેવાઓનું સર્વ જપ્ત કરી દેશમાંથી કાઢી મુકજે અને જેઓ વિશ્વાસ કરવા લાયક છે. તેમને ઉચી જાતની સમૃદ્ધિએ પહોચાડજે. મિત્રો, પુત્ર, માતાપિતા અથવા ભાઈએ રાજ્યના લેભને લઈ પરસ્પર મરાય છે, તે રાજય મલિન ગણાય છે, એ વાત ધ્યાનમાં રાખવી. હે વત્સ, “મિત્ર કે શત્રુને વિશ્વારા કરવું નહીં, એ વાકય હૃદયમાં રાખી તું કંઈ પણ વિશ્વાસ કરીશ નહીં.” આ પ્રમાણે પોતાના પુત્ર રત્નપાળને શિખામણ આપી પછી રાજા વિનયપાળ
ના હદયમાં વૈરાગ્ય ઉપન્ન થઈ આવે. તેથી તેણે જિન ચિ રાજા વિનયપા. માં અઠ્ઠાઈ ઉત્સવ કરાવી અને ગરીબોને દાન આપી જૈન દીક્ષા લે લીધેલી દીક્ષા ગ્રહણ કરી દીક્ષિત થયેલા ધર્મવીર વિનયપાલે દુસ્તપ તપસ્યા
- કરી સ્વાધ્યાયનું અધ્યયન કરવા માંડ્યું અને છેવટે શુભધ્યાનમાં આરૂઢ થઈ કાલ ધર્મ પામી તે મહાત્મા વર્ગના સુખના ભાજન થયા હતા. રાજા રત્નપાળ હવે પાડલીપુત્ર નગરને સ્વતંત્ર રાજા થયે હતા. તે પ્રતાપી
રાજાએ ન્યાયથી પ્રજા પાલન કરવા માંડ્યું. રાજ્યસન પર રાજા રત્નપાણીની આવ્યા પછી તે સ્વંયવરની રીતે અનેક રાજકન્યાઓને પર રાજ્ય વ્યવસ્થા, હિતે. તે રૂપ, સૈભાગ્ય અને લાવણ્યથી સુંદર એવી એક હજાર
રાણીઓ થઈ હતી. તેઓમાં શૃંગારસુંદરી મુખ્ય હતી. રત્નપાળ રાજ નીતિને જાણ હતું, છતાં બીલાડાને જેમ દૂધ સોંપે તેમ જય નામના પિતાના મુખ્ય મંત્રીને રાજ્ય સોંપી પોતે જમાનામાં પંચવિધ કામગમાં અતિશય આસક્ત થઈ રહેવા લાગ્યા, અને રમણીઓના મુખના સુધી સાગરમાં ખેલવા લાગે. 'રાજા રત્નપાળ જ્યારે કાયમ અંતઃપુરમાં રહેવા લાગે એટલે તેના મંત્રી
જયના હૃદયમાં કુવિચાર ઉત્પન્ન થયેલ. તેણે વિચાર્યું કે “આ જ્યમંત્રીની કુ. ભેગાસત રાજાને ઉચ્છેદ કરી હું પોતેજ રાજા બની જાઉ. બુદ્ધિ અને હાથમાં આવેલું આ રાજ્ય હવે સ્વાધીન કરી લઉ. ”
આવા વિચારથી જયમંત્રીએ રાજ્યના સર્વ સૈન્યને દાન માન વગેરેથી તાબે કરી દીધું. પછી કેઈ આમ એવા સિદ્ધ પુરૂષ પાસેથી સિદ્ધ વિદ્યા
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૪
આત્માનન્દ પ્રકાશ
મેળવી તે વડે અવસ્થાપિની નિદ્રા સાધી રાજા ઉપર આરેપિત કરી. તેનાથી રાજા નષ્ટ ચૈતન્ય થઈ પલંગ ઉપર પડી ગયો એટલે જયમંત્રીએ પોતાના ખાસ નોકરોની પાસે તે પલંગ ઉપડાવી કઈ જંગલમાં મુકાવ્યું. જયમંત્રી ક્રૂર હતું, પણ રાજાનું પૂર્વ પુણ્ય આડું આવવાથી તેને તે મારી શક્યો નહીં. અને રાજા જગલમાં - જીવતે રહ્યા. મંત્રી જય અનન્ય સામાન્ય એવી રાજ્ય સંપત્તિને પ્રાપ્ત કરી ગર્વિષ્ટ રાજા
બની ગયે. ઉન્મત્ત ચિત્તવાળા અને અતિ પાપી એવા જયરાજામંત્રી જયે કરેલી એ એક શૃંગારસુંદરી શિવાય રત્નપાળ રાજાની બીજી બધી સતીગારસુદ- સ્ત્રીઓના શીળને ભંગ કરી દીધું. છેવટે કર્મ ચાંડાળ અને રીની કથના, અતિ પાપી એ વિવિધ જાતના ખુશામતના વચનેથી શૃંગાર
સુદેરીને પણ પ્રતિદિન પ્રાર્થના કરી લેભાવા લાગે. શુદ્ધ વંશમાં ઉત્પન્ન થયેલી અને દ્રઢ હદયવાળી સતી શ્રૃંગારસુંદરીએ તેના ખુશામતના વચન કાને પણ ધય નહીં. આથી જયરાજા અતિ ગુસ્સે થયે. રાગમાં અંધ થયેલ જયરાજા પછી મર્યાદા છેડી મતી શૃંગારસુંદરીના શરીર ઉપર પ્રતિદિન પાંચસે ચાબુકના ઘા મારવા લાગ્યું, તથાપિ શૃંગારસુંદરી પોતાના સતીવ્રતથી ચલિત થઈ નહીં. તે પછી અતિ ક્રૂર હૃદયવાળા તે પાપીએ સરસડાના પુષ્પના જેવા કમળ અંગવાળી શૃંગારસુંદરીને બળતા સાંણસાથી વારંવાર ચુંટવા માંડી. હઠ પડેલા તે પાપીએ પિતાની ઈષ્ટસિદ્ધિ કરવા માટે સતી શ્રુંગારસુંદરીને એવી રીતે એક માસ સુધી અનેક જાતની કદર્થના કરી હતી તે પણ પોતાના શીળને પ્રાણથી પણ અધિકમાનનારી શૃંગારસુંદરી સદાચારના શુદ્ધ માર્ગમાંથી મનમાં જરા પણ ડગી નહીં. રાજા જ્યમંત્રીને કુશળ નામે એક સારો મિત્ર હતો. તેણે પોતાના મિત્રનું
શુભ કરવા માટે પરિણામે હિતકારી એવી નીચે પ્રમાણે શીખાપાપી જયરાજાને મણ આપી. તેના કુશળ નામના મિત્રે આપેલી રાજા, વિચાર કર્યા. સતીને પ્રભાવ જાણવા જેવું છે. મહા સતી શિખામણ સ્ત્રીઓ પોતાના શુદ્ધ શીળના પ્રભાવથી સમુદ્રમાં સ્થળ કરે છે,
અને સ્થળમાં સમુદ્ર કરે છે. અગ્નિનું જલ કરી નાંખે છે અને જલને અગ્નિ બનાવે છે. મોટા પર્વતને રાફડો કરી દે છે અને રાફડાને પર્વત બનાવે છે. મહા સતીઓ દુષ્ટ એવા રાક્ષસ, યક્ષ, ઊરો અને વ્યાઘ્રને દમે છે અને આવતા એવા સ્વચક અને પરચકને અટકાવે છે. જયરાજા, જે કદિ તે સતીઓ સત્વર શાપ આપે તે રાજાને પણ પુત્ર બ્રાત સહિત ભસ્મ કરી નાંખે છે. તે ઉપર એક દ્રષ્ટાંત કહે તે સાંભળ:–
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દાનવીર રત્નપાળ,
૧૦૫
રત્નપુર નગરમાં ધનસાર નામે એક સાર્થવાહ હતું. તેને ધનશ્રી નામે
એક પ્રિયા હતી, તે રૂપ સૌભાગ્યથી સુશોભિત હતી. એક વખકશળમિત્રે આ- તે ગોખ ઉપર બેઠેલી ધનશ્રી કઈ એક પાપી વિદ્યાધર રાજાપેલ એક વિદ્યા ના જોવામાં આવી. રાગાંધ થયેલા તે પાપીએ સેકડો ખુશાધર રાજાનું મતના વચનથી તેણીને કુબુદ્ધિથી વિનવવા માંડી પણ તે સતી
દ્રષ્ટાંત. એ તેની પ્રાર્થના જરા પણ સ્વીકારી નહીં, એટલેથી તે પાપી વિદ્યાધર અટકશે નહીં. કામદેવ રૂપ મૂછના વ્યાધિથી મૂઢ થયેલા તેણે પિતાની વિદ્યાના બળથી તેણીનું શીળ નાશ કરવા માટે સદા યત્ન કરવા માંડશે. આથી ગુસ્સે થયેલી સતી ઘનશ્રીએ તેને શાપ આપ્યો કે, “અરે પાપી દુરાત્મા, તારા પુત્ર, સાત અંગ સહિત રાજ્ય અને લક્ષ્મીને ક્ષય થાઓ.” આ શ્રાપ સાંભળી વિદ્યારે કહ્યું કે, “જે થવાનું હોય તે થાય, પણ અત્યારે તે દિવસ છે, પણ આજ રાત્રિ પડશે ત્યારે જરૂર તારૂં હરણ કરીશ.” ધનશ્રી બલી“પાપી, તારી ઈચ્છા સફલ નહીં થાય. આ સૂર્ય પણ મારા કહેવાથી જ અસ્ત પામશે.” તેણુના આ વચન સાંભળી દુષ્ટ વિદ્યાધર હૃદયમાં એ ઈરાદે રાખી પોતાના નગરમાં ચાલ્યો ગયો. નગરમાં જતાં જ તેને પુત્ર હદયમાં અકસ્માત્ શૂલ આવવાથી મરી ગયે. તેના ઘેડા અને હાથીઓમાં કેટલાક મરી ગયા અને કેટલાક ચાલ્યા ગયા. ધન, ધાન્ય, મણિ, સુવર્ણ, રૂપું અને સર્વ ધાતુ પાત્રથી પૂર્ણ એવું તે ઘર વજાગ્નિથી તત્કાળ બળી ગયું. તેજ વખતે મહાન પરાક્રમી શત્રુઓ ચતુરંગ સેના સહિત તેની ઉપર અકરમાત્ ચડી આવ્યા. તેમણે વિદ્યાધર રાજાને દેશ તથા કિલ્લો વગેરે બધું કબજે કરી લીધું. રાજા ફક્ત કેટલાએક માણસે સાથે એકલે રહ્યા. આ વખતે તેણે અપશષ કરવા માંડે. “અરે મારી ઉપર દુઃખ ઉપર નવનવું દુખ પડયું. " આ પ્રમાણે ખેદ અને વિસ્મયથી તે ચિંતા કરતા હતા, તેવામાં એક વિદ્યાધર સેવકે આવી ખબર આપ્યા કે, “સ્વામી, હું નંદીશ્વર દ્વીપમાંથી આવતું હતું, તેવામાં મારા જાણવામાં આવ્યું કે, રત્નપુર નગરમાં આજે ત્રણ દિવસ થયાં સૂર્ય અસ્ત પામતું નથી. તેથી ત્યાંને રાજા તેને માટે સર્વ પ્રકારે શાંતિ કરાવે છે.” તે સાંભની રાજા હદયમાં આશ્ચર્ય પામી ગયે. તે વખતે તેણે ચિંતવ્યું કે, “મારા દુરાચારને લઈને એ બન્યું છે. પેલી મહાસતી ધનશ્રીને મેં પાપીએ ગર્વથી કેપિત કરી, એ વિપરીત કર્યું. હવે હું રત્નપુરમાં જઈ તે મહાસતીને ખમાવું, જેથી આ તેણીને વાગ્નિ જે દુસહ શાપ શાંત થાય.” આવું વિચારી વિદ્યાધર રાજા રત્નપુર રમાં ગયે. અને ત્યાં જઈ પિતાના દુષ્કર્મને પશ્ચાત્તાપ કરી સતી ધનશ્રીના ચરણમાં પડયે. અને ત્યાંના રાજા અને પુરજનની સમક્ષ સતીની ક્ષમા માગી. તે પછી સતીના કહેવાથી સૂર્ય અસ્ત પામે. પ્રાર્થનાથી પ્રસન્ન કરેલી સતી ધનશ્રીએ તે વિ
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૬
આત્માનન્દ પ્રકાશ
ધાધર રાજાને પોતાના શ્રાપમાંથી મુક્ત કર્યો. તત્કાળ વિદ્યાધર રાજા અનુક્રમે પિતાના શત્રુઓને જીતી પુનઃ રાજ્યલક્ષ્મીને પ્રાપ્ત થયે.
હે મિત્ર જયરાજા, આ દ્રષ્ટાંત ઉપરથી જાણવાનું કે, મહાસતીઓ ઘણી જ પ્રભાવિક હોય છે, તેથી કુશળ કરવાની ઈચ્છાવાળા પ્રવીણ પુરૂ તેવી સતીઓને આરાધે છે. પણ તેમની વિરાધના કદિ પણ કરતા નથી,
પિતાના મિત્ર કુશળની આ હિત શિક્ષા સાંભળી રાજા શાંત થયે. અને તેણે શૃંગારસુંદરી તરફનું નઠારું વર્તન છોડી દીધું. જ્યારે શ્રૃંગારસુંદરી જયરાજાની વિડંબનાથી મુક્ત થઈ પછી તેણીએ પતિવ્રત
સાથે પ્રતિદિન આચાર્લી તપનો આરંભ કર્યો. પિતાના શરીરગાર સુંદરી- ની દરકાર રાખ્યા વગર આંતરે આંતરે પક્ષમાપવાસ વગેરેથી ની તપસ્યા. તેથી તીવ્ર તપસ્યા કરવા લાગી. નાન, અંગરાગ, સંસ્કાર, સં.
દર વસ્ત્ર અને અલંકારે છેડી તે પૃથ્વી ઉપર સુવા લાગી, અને સદા ત્રિકાળ જિનપૂજા આચરવા લાગી. એક વખતે પતિને દુઃખકારી વિગ અને રાજ્યલક્ષ્મીને નાશ હૃદયમાં સંભાર તે સતી અરવાને તૈયાર થઈ, તેવામાં કઈ એક નિમિત્તિઓએ આવી તેણીને કહ્યું કે, “ભકે, તને ચેડા વખતમાં તારા પતિને મેલાપ થશે અને પુનઃ રાજ્યલક્ષ્મી પ્રાપ્ત થશે.” આ વચન ઉપરથી તે આશા રાખી જીવતી રહી. આ તરફ રત્નપાળ જંગલમાં અવસ્થાપિની નિદ્રામાંથી જાગ્રત થયે, ત્યાં તેણે
એક ભયંકર જંગલ જોયું. તે જંગલમાં કોઈ પણ મનુષ્યને રાજા રત્નપાળ- સંચાર ન હતે. વિવિધ જાતના વૃક્ષે તે ગહન હતું અને ની જંગલમાં શી તેમાં અનેક શીકારી પ્રાણુઓ ફરતા હતા. તે જોતાં જ રત્ન પાળ અવસ્થા થઈ? ચિંતવવા લાગ્યો. શું આ સ્વમે જોઉં છું કે શું? આ ઇંદ્ર
જાળ હશે? અથવા મને કેઈ બુદ્ધિને વ્યાહ હ નહીં થયો હોય? સ્વર્ગની જેમ વિવિધ મંગળ વધે અને બંદીજનેના શબ્દથી મનહર તથા સર્વ ઇન્દ્રિયને સુખ આપનાર માટે આવાસ ક્યાં? અને કાગડા, ઘુવડ અને રીછના મેટા કોલાહુલથી આકુળવ્યાકુળ એવું અને યમરાજના સ્થાનની જેમ ભયંકર એવું આ સ્થાન કયાં? મને લાગે છે કે, મારા દુષ્ટ જયમંત્રીએ રાજ્યના લાભથી મારા જેવા વિશ્વાસને આવા દુઃખના મહાસાગરમાં પાડી દીધું. તેણે વિશ્વાસથી ઉત્કંગમાં સૂતેલા એવા મારૂં ગળું મરડી નાંખ્યું અને મને મેટા ખાડામાં ઉતારી દર ત્રેડી નાંખ્યા. દાન અને સન્માનથી સત્કાર કરેલા અને પરંપરાથી ચાલ્યા આવતા મારા રાજયભક્ત વફાદાર પ્રધાન પુરૂષને તેણે પિતાને સ્વાધીન શી રીતે કયાં હશે? હમેશાં મેઢે માગ્યા દ્રવ્યથી સંતોષ માડેલા મારા અંગરક્ષક-હજુરી
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જીવદયાની એક ઉત્તમ યોજના
૧૦૭
એને તેણે શી રીતે ખુટવ્યા હશે? અથવા સર્વ લેકે સંપત્તિમાં આવેલા પુરૂષને અનુસરે છે, પણ જ્યારે આપત્તિ આવે છે, ત્યારે સંબંધીઓ પણ શત્રુ થઈ જાય છે. તે ઉપર નીતિકાર દાખલા સાથે સમજાવે છે કે, જેમ ચંદ્રને રાત્રે તારાઓ પસંદ કરે છે અને દિવસે તેના કિરણે પણ તેને છોડી દે છે, તેમ સંપત્તિમાં પર જન પણ પિતાના થાય છે અને વિપત્તિમાં પિતાનો માણસ પણ પર જન બની જાય છે. અથવા એમનો શો દેષ કાઢવે? જે પુરૂષ ભાગ્યથી ભ્રષ્ટ થાય છે, તે તેના સેવકે વફાદાર-ક્ત ડાય. પણ શું કરી શકે? સૂર્યાદિ પદાર્થો તેજસ્વી છે, પણ અંધને શું કરી શકે? માણસને પૂર્વ કર્મના અનુભવથી સંપત્તિઓ અને વિપત્તિઓ પિતાની મેળેજ પ્રાપ્ત થાય છે, બીજાથી થતી નથી. સુખ દુઃખને દાતા કેઈ થઈ શકતા નથી. “બીજાથી સુખ દુઃખ થાય છે, એમ કહેવું એ કુબુદ્ધિ છે. પૂર્વે કરેલું કર્મ જ ભોગવવું પડે છે. તેને માટે શાએ જીવને પ્રતિબધ આપે છે કે, “હે છવ, કઈ પણું જતુને કેઈ સુખ દુઃખને કર્તા કે હસ્ત થઈ શક્તો નથી, પૂર્વે કરેલ કર્મ જ ભેગવવું પડે છે.” એ વિચાર કરજે. વળી ચિંતવજે કે, આ વખતે હું દુર્ભાગ્ય યેગે આવી નઠારી દશા ભેગવું છું પણ પાછળથી જ્યારે કર્મની અનુકૂળતા થશે ત્યારે મને સવ સારૂં થશે. વૃક્ષ છેદવામાં આવે તે પણ પાછું ઉગે છે અને ચંદ્ર ક્ષીણ થાય છે, છતાં પાછો વધે છે; આ પ્રમાણે વિચાર કરનારા સજ્જનેને આપત્તિમાં પણ પરિતાપ થતું નથી. પૂર્વ કર્મને ગે સુખ અને દુઃખ આવી પડે તે પણ તેવા સત્ત્વધારી માણસના મુખની છબી સરખી જ દેખાય છે. તેને માટે નીતિ સાહિત્ય લખે છે કે, “ઉત્સવ અને વ્યસન-દુઃખમાં સમર્થ એ વિધિ મહાન પુરૂષને વિક્રિયા કરી શકતા નથી. જીવોને સૂર્ય જેવા વર્ણને ઉદય પામે છે, તેવા વર્ણ ને થઈ અસ્ત પણ થાય છે. આ પ્રમાણે વિચાર કરતે રત્ન બળ રાજા પિતાના પલંગ ઉપરથી બેઠે થઈ ગયે.
અપૂણ.
જવયાની એક ઉત્તમ યોજના.
હેરેનું રક્ષણ.
કેટલ ફામની જના. તેની ઉપજ ખર્ચ–અને હિસાબ. ચેખે નફે સેંકડે ટકા ૨૫. મે. સાહેબ
વિ. કે જામે જમશેદ, સાંજ વર્તમાન, અખબારે સોદાગર, ગુજરાતી પંચ વિગેરે જાણીતાં વર્તમાન પત્રમાં મારો તા. ૧૧-૮–૩ ને “ આપણું દેશમાં ચોખ્ખું દુધ તથા ઘી મેળવવાની એક જના” ના મથાળા વાળે એક આર્ટીકલ પ્રસિદ્ધ થયેલો છે. તે ઉપરથી જામે
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૮
આત્માનન્ય પ્રકાશ
જમશેદના તા. ૨૦-૮-૧૭ ના અંકમાં મીટ ઓજસ નામની સંજ્ઞાવાળા એક ગૃહસ્થ તેના ઉપર લંબાણથી વિવેચન કરેલું છે. તથા મારા આ આર્ટીકલ માટે દરેક રીતે અનુમોદન આપેલું છે, તે માટે તે ગૃહસ્થને હું ઉપકૃત થયો છું. તે ઉપરાંત આ ટીંકલે કેટલાક વાંચનારાઓ ઉપર એટલી બધી અસર કરી છે કે તેમાંના અમુક ગૃહએ આ બાબત મારા સાથે પત્ર વ્યવહાર શરૂ કર્યો છે તે ઉપરથી તેઓ આજના હાથ ઉપર ધરી તેના ફાયદાઓને લાભ લેવા તૈયાર થઈ ગયા હોય એવું જણાય છે. ખરેખર આવી રીતે કૅટલ ફામ કાઢી જાનવરોને બચાવવા માટે તથા તેની એલા દ સુધારવા માટે પ્રયત્ન કરવામાં આવે તો તેથી જાનવરોનું રક્ષણ થવાથી આપણી ખેતીવાડીને ઘણા ફાયદો થાય તેમજ ઘી, દહીં, દુધ, આદિ ભેળસેળવાળા પદાર્થો મળે છે, તે પદાર્થોના ઉપયોગથી આ પણી તંદુરસ્તને જે સહન કરવું પડે છે તેમાંથી બચવાને આપણે પણ તક મેળવી શકીએ તેમાં જરા પણ શક નથી. તેથી જે શ્રીમંત ગૃહસ્થ આ સવાલ ઉપયોગને જાણી તેના ઉપર વિચાર ચલાવી કૅટલ ફાર્મ ઉઘાડવાની યોજના હાથ ધરશે તો તેથી તેઓ મહટે નફે મેળવી શકશે ઉપરાંત હજારો જાનવરોનું રક્ષણ કરી શકશે તેમાં જરા પણ શક નથી. આપણા લોક પ્રીય અને ઉમદા વીયારના નામદાર ગવર્નર સાહેબ બહાદુર લડે વેલીંગડન સાહેબના પ્રમુખ પણું નીચે પુના ખાતે ભરાયેલી ખેતીવાડીની કેન્ફરસની તા. ૧૫-૯-૧૩ની મીટીંગમાં પણ આ વિષય ઉપર તેમાં ભાગ લેનારા વિદ્વાન સભ્યોએ આ સવાલ અગત્યને ગણ્યો છે અને નામદાર દયાળ ગવર્નર સાહેબે અણુ ભેળસેળવાળાં દુધ વગેરે મળવાનાં મુખ્ય બે કારણોમાંનું એક મુખ્ય કારણ જાનવરોની થતી કતલને આભારી હોવાને પિતાને અભિપ્રાય આપી તે કતલ બંધ કરવા માટે આવા ઉપયોગી ખાતાઓ ઉઘાડવા માટે તે નામદારે ભલામણ કરી છે, કે જેનો અમલ તે નામદાર ગણેશખીંડ ખાતે બતાવે લોકોને જાનવરોની ઓલાદ સુધારવા તથા તેના રક્ષણ કરવાથી થતા ફાયદાઓ practical રીતે દર્શાવી આપવા તે નામદાર દયાળુ નરવીરે કમર કસી છે, અને તે નામદારના વિચારોને દેશી રાજાઓ પણ અમલ કરે તે દેશની આબાદાનીમાં ઘણો વધારે થાય કારણ કે આ વિષય ઉપર ચર્ચા કરતાં પિતાની એડીટેરીયલ નોંધમાં સાંજ વર્તમાન પોતાના તા. ૧૭-૮-૧૩ના અંકમાં ઢોરને બચાવવા માટે ભાર દઈને જનસમાજને ભલામણુ કરે છે, અને કસાઈની કર છરીથી ઉછરતી ઓલાદને કચડઘાણ નીકળી જાય છે અને તેથી ભવિષ્યમાં ઢોરોની અછત જણાય છે તેથી સાવચેત રહેવા તથા તેવાં નિર્દોષ જાનવરે, તથા વાલ્મ રડાંઓ અને નેહાનાં પાડાંના લેહીની નદી વહેતી બંધ કરવા માટે પગલાં ભરવા સાંજ વર્તમાનના દયાળુ એડીટર સાહેબે આપણું લક્ષ ખેંચ્યું છે કે જેના ઉપર વિચાર કરી તેને અમલ કરવાની ખાસ જરૂર છે. જાનવરોના રક્ષણને સવાલ બાજુ ઉપર: મુકી માત્ર પિતાના સ્વાર્થ અને પિતાના દેશની આબાદી ખાતરજ આ સવાલ દરેક હિંદીવાસીએ હાથ ધરવો એ ડહાપણ ભરેલું ગણાશે તેમાં જરાપણ શક નથી.
મહટા પાયા ઉપર જે આવું ફાર્મ ઉઘાડવું હોય તે શરૂઆતમાં ૧૦૦૦ ભેંસ ખરીદવી જોઇએ કે જેની દરેકની રૂ. ૧૦૦) એ પ્રમાણે કીમત ગણતાં રૂ.૧૦૦૦૦૦) થાય અને તે ઉપરાંત રૂ. ૫૦૦૦૦) બીજા પ્રાથમીક ખયના જોઈએ તેથી કુલ રૂ.૧૫૦૦૦૦) ની થાપણુથી શરૂઆવાં આવું કામ ઉઘાડવું હોય તો તેથી નીચે પ્રમાણે ઉપજમાંથી ખર્યા બાદ જતાં સેંકડે
# ૨૫)ને ચખો અને દેખીતે ન થવા પામે.
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છવદયાની એક ઉત્તમ યોજના.
૧૦૦
શરૂઆતની થાપણ ( Capital) રૂ. ૧૫૦૦૦૦) ની રકમમાંથી નીચેના અડસટા (Estim ate) પ્રમાણે તેને ઉપગ થઈ શકે.
૧૦૦૦૦૦ ભેંસે ૧૦૦૦ ની ખરીદી દરેકની કીંમત રૂ. ૧૦૦) પ્રમાણે, ૨૦૦૦૦ ભેંસો માટે ૫૦૦ વીઘાં જમીન લેવી પડે તેના.
૫૦૦૦ પાડા ૫૦ ની ખરીદીના દરેકના રૂ. ૧૦૦) પ્રમાણે ૧૦૦૦૦ છાપરાં વગેરે બાંધવાના ખર્ચના.
૩૦૦૦ પરચુરણ સામાન વીગેરે ખર્ચના. ૧૨૦૦૦ મોસમમાં માલ, ઘાસ, વગેરે ખરીદવા બદલ થાપણના (Reserve Fund)
૧૫૦૦૦૦
એ રકમમાંથી જે ઉપજ તથા ખર્ચ થાય તેની માહીતી મેળવવા વાંચનાર ગ્રહને હું નીચેના હીસાબને અડસટ (Estimate) વાંચવા વિનંતિ કરૂં છું.
ખર્ચ
ઉપજ ?
૧૦૦૦૦) પાડા તથા પાડીઓની ઉપજના ૧૦૦૦) દર વરસે ભેંસોને ચરવા માટે બીડના ૫૦૦) ભામના ચામડાના
૫૦૦) બીડના વેરા વીગેરે ખર્ચના ૨૦૦૦) ઉપરની જમીનની પેદાશના ૧૦૮૦૦) ભેંસોને સુકું તથા લીલું ઘાસ દીવસના ૧૨૦૦૦૦) દુધ, ઘી, ઇત્યાદી દર ૫૦૦ ઢેર દીઠ ૪૦૦૦) ઘાસ રતલ ૧૦ પ્રમાણે રાતના રૂ. ૧) પ્રમાણે
૪૫૦૦૦) અનાજ ખેળ વગેરેના પ૨૫) ખાતર દરેક જાનવર દીઠ ૨ ત્રણ ૩૦૦૦) વિહાય ત્યારે ગોળ વગેરેના પ્રમાણે
૫૦૦) મરણની નુકશાનીના સેંકડે ટકા ૫ પ્રમાણે ૧૮૭૫) પરચુરણ ઉપજ તથા Reserve ૯૦૦૦) નોકર ૫૦ ને દર માસે રૂ. ૧૫ પ્રમાણે Fund doulov
માસ ૧૨ ના
૧૦૦૦) મહેતા વગેરે તથા ડેડરટોક ૧૪૦૦૦૦ કુલ ઉપજ.
૯૦૦૦) થાપણ (Capital) રૂ. ૧૫૦૦૦૦નું ૧૦૨૦૦૦ ખર્ચ બાદ.
વ્યાજના
૭૦૦) અણધાર્યા ખર્ચના ૦૩૮૦૦૦ નો
૮૦૦૦) પાડાના ખર્ચના ૫૦૦) કન્ટીજન્ટ ખર્ચના ૫૦૦) વાસણે સુધારવા તથા રીપેર ખર્ચના ૧૨૦૦) વેટરીનરી સર્જન તથા કમ્પાઉન્ડર
અને ડ્રેસરના પગારના ૨૮૦૦) દવાદારૂ ખર્ચના
૧૦૨૦૦૦
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૦
સામાનદ પ્રકા
શરૂઆતમાં એ રીતે રૂ. ૧૫૦૦૦૦) ની થાપણ ઉપર આપણે રૂ. ૩૮૦૦૦) ને ન મેળવી શકીએ અને બીજે વર્ષે જ્યારે ઢેર લેવાની જરૂર ન પડે તેમજ બીજા ઢેરે વેચાય તેની ઉપજ થવા લાગે તેથી દર વર્ષે ઉપજમાં વધારો થાય તેમાં પણ શક નથી. વળી આ જે આંકડો અત્રે રજુ કરવામાં આવ્યો તે તમામ બહુજ વધારેમાં વધારે પ્રમાણમાં હિસાબ રજુ કરીને મુકવામાં આવ્યું છે. જેથી ૧૫૦૦૦૦ ની થાપણ ઉપર ૪૦૦૦૦ રૂપીઆ વાર્ષીક નફો થવાને દેખીતી રીતે સંભવ છે. વળી કાઠીઆવાડમાં ગીર, પ્રદેશ કે જેણે દુષ્કાળના છેલ્લા વર્ષમાં મુંબઈ ઇલાકાને ઘાસ પુરૂ પાડેલું છે તે દેશમાં જો આવું કામ ખેલવામાં આવ્યું હોય તે ઘાસચારો અને પાણી તથા નેકર માણસે બહુજ સસ્તા મળે અને રૂ. ૫૦૦૦ થી પ૦૦૦૦નો ન થાય કારણ કે ગીરમાં ઘાસચારે અને પાણી પુષ્કળ મળે છે. ગુજરાતમાં વડોદરા, ડાકોર, ધરમપુર, વાંસદા વગેરે સ્થળે પણ ઘાસની પૂરી છુટ છે.
જેવી રીતે નામદાર કવર્નર લોર્ડ વેલીંગડન સાહેબ બહાદુરે આ અગત્યની યોજના હાથ ધરેલી છે તેવી રીતે પિત પિતાના રાજયની આબાદી માટે દરેક કેળવાયેલા રાજ્ય કર્તાઓએ પણ આ સવાલ અગત્યને ગણી પોતાના રાજ્ય તરફથી આવાં કેટલ ફાર્મ ઉઘાડવાની ખાસ જરૂર છે. મારા આસી. મેનેજર ર. રા. છગનલાલ વિ. પરમાનંદદાસ નાણાવટી કે જેઓ બે વર્ષ ઉપર સ્વજુનાગઢમાં ડીસ્ત્રીકટ વેટરીનરી ઓફીસર તરીકે કામ કરતા હતા તેઓના કહેવા ઉપરથી જણાય છે કે સ્વ. જુનાગઢના નામદાર એડમીનીસ્ટ્રેટર બહાદુર મી. એચ. ડી. રેલ સાહેબે પણ આવું ખાતું જુનાગઢ રાજ્યમાં ખેલ્યું હતું કે જેના ઉપર દેખરેખ રાખવા માટે એક વેટરીનરી સર્જનને ખાસ બહાલ કરવામાં આવ્યા હતા. મતલબ એ રીતે તે રાજયમાં કેટલ કૅમ્પની યોજના છેલ્લા બે ત્રણ વર્ષથી શરૂ થઈ છે તેવી જ રીતે બીજા દેશી રાજ્યો તેમજ શ્રીમંત ગૃહરોની મોટી યોજનાથી માંડી એક સાધારણ ગૃહસ્થની થોડી મુડીના વેપારમાં પણ ઘણો ફાયદો થાય તે કોઈ પણ રીતે અવાસ્તવિક નથી. મતલબ આ દેખીતા નફાવાળા વેપારના લાભ દેશના જુદા જુદા શહેરોથી માંડી નાહાનાં ગામડાંવાળાઓએ પણ લેવો જોઈએ.
છેવટે ખેતીવાડીની ખીલવણી અર્થે તેમજ ભેળસેળ વાળાં દુધ, ઘી, થી તંદુરસ્તિ બગડવા જે ભય છે તેમાંથી દેશના વતનીઓને બચાવી લેવા અર્થે અને ગરીબ બીચારાં નિર્દોષ અને નિરાધાર ઉપકારી પ્રાણુઓના રક્ષણ અર્થે દયાળુ રાજયકર્તાઓ, શ્રીમંત શેઠીઆઓ અને સાધારણ સ્થિતિવાળા ગૃહસ્થ આ વાત ધ્યાનમાં લઈ તેને અમલ કરવામાં પાછીપાની ભર શે નહિ, એવી આશા સાથે આ નિબંધ સમાપ્ત કરવા રજા લä છું.
૩૦૯શેફ બજાર, મુંબઈ નં. ૨ | શ્રી જીવદયા જ્ઞાનપ્રથારેક ?
તા ૧–૧–૩ )
લલુભાઈ ગુલાબચંદ ઝવેરી.
એન. મેનેજર. શ્રી જીવદયા જ્ઞાન પ્રસારક ફંડ–મુંબઈ.
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી જીવદયા જ્ઞાનપ્રસારક ફંડના પ્રયાસનું શુભ પરિણામ. ૧૧૧ શ્રી જીત્યા જ્ઞાનપ્રસારક ફંડના
પ્રયાસનું શુભ પરીણામ. કડી પ્રાંતના સુબા સાહેબે પ્રસિદ્ધ કરેલો હુકમ.
હજારે જાનવરને તેથી મળેલાં જીવતદાન. ઉકતફંડના સ્થાપક તથા જીવદયાના જાણીતા હિમાયતી રા. રા. લાભશંકર લક્ષમીદાસ જુનાગઢવાળા ઉપર મહેસાણાના એક વકીલ ર. રા. વેણીલાલ હરીદાસ નાણાવટી બી. એ. એલ. એલ. બી. એ એક પત્ર લખેલો તેમાં મહેસાણું તથા તેની આસપાસના ગામમાં નવરાત્રીના પવીત્ર દીવસેમાં ઠાકરડાએ પાડાનો વધ કરે છે તે વિષે હકીકત જણાવેલી હતી. તે ઉપરથી રા. ર લાભ શંકરે “ વર્ગના ઉમેદવાર ઠાકરડાઓને અરજ ” રે મથાળાવાળું એક ઈંડબીલ છપાવી તેની એક નકલ મને મોકલતાં મને તે ઉપયોગી લાગવાથી તેની ૧,૦૦૦) નકલ છપાવી તેમાંથી દરેક પત્રોને તેની અકેકી નકલ રવાના કરવામાં આવી છે. અને તે ઉપરાંત તે ઠાકરડાઓને ઉપદેશ આપવા માટે તથા નામદાર ગાયકવાડ સરકાર જેવા કેળવાયેલા રાજ્યકતના રાજયમાં આવી રીતે અજ્ઞાનપણે લેકે ધર્મને નામે ઝાવાના લેહીની નદી વહેવરાવે તે બંધ કરવા માટે ત્યાંના મે સુબા સાહેબ હજુર અરજ કરવા માટે આ ફંડના ઉપદેશક રા. ર૦ ભગવત પ્રસાદ વી. ભુપતરાય વૈષ્ણવને મકલ વામાં આવ્યા હતા, તેઓએ કડી પ્રાંતના સુબા સાહેબ મેર રા. બા. ગોવીંદભાઈ હાથીભાઈ દેસાઇના પ્રમુખ પણ નીચે મહેસાણામાં એક ગંજાવર જાહેર સભામાં અસરકારક ભાષણ આપ્યું હતું કે જેને મેરા પ્રમુખ સાહેબે દરેક રીતે અનુમોદન આપ્યું હતું અને શ્રી જીવદયા જ્ઞાનપ્રસારક ફંડના કારોબાર માટે સંતોષ બતાવ્યો હતો. તે ઉપરાંત પિતે દયાળુ વૃત્તિથી આકર્ષાઈને ઉડી પ્રાંતમાં કેઈએ નવરાત્રીમાં પાડા, બકરાં અથવા કેઈપણ જાનવરની હીંસા કરવી નહી
એ લેખીત હુકમ બહાર પાડયો છે. અને આવતી નવરાત્રીમાં તથા દશેરાને દીવસે કઈ પણ માણસ ધર્મને નામે દઇપણ જાનવરની હીંસા ન કરે તે બાબત સાવચેતી રાખવાના હુકમે તેઓ સાહેબે કડી પ્રાંત કે જેના તાબામાં આશરે ૧૩૦૦) ગામે છે ત્યાંના પોલીસ અમલદારે તરફ મેકલાવી આપ્યા છે. આ હુકમ પસાર થવાથી જે દરેક ગામમાંથી નવરાત્રીનાં ૦ મહેટાં જાનવેરે ગણીએ તોપણ ૧,૦૦ ગામોમાંથી ઓછામાં ઓછા ૧૩,૦૦૦ મહેટાં જાનવરે બચવાને પામ્યાં છે. એ કાંઈ ઓછું પ્રશંસનીય નથી. આ તૃતીપાત્ર કાર્યથી મે. રા. બા. ગોવીંદભાઈ હાથીભાઈ દેસાઈએ હજારે નીર્દોષ જાનવરની હીંસા બંધ કર્યાંથી તેઓ સાહેબે હજાર જીવોને જીવતદાન આપ્યાનું પુણ્ય હાંસલ કર્યું છે, અને તેને બદલો પરમકૃપાળુ પરમાત્મા તેઓને આપે તથા આવા દયાળુ ઠરાવ પસાર કરવા માટે હજી આપી પણ ચઢીઆતા એદ્ધા ઉપર તેઓ ચઢી તેઓના હાથે હંમેશાં પાપકારનાં કાર્યો થાય તથા આવી દયાળુ અમલદારને દાખલો લઈને નામ બ્રીટીશ ગવર્નમેન્ટ તથા દેશી રાજ્યના અમલદાર આવા પરોપકારી હુકમ બહાર પાડવામાં ઉત્સાહી બને અને આવાં ઉત્તમ કાર્યોને આગળ વધારવા માટે તથા જીવદયાની હીલચાલ દેશમાં સર્વત્ર ફેલાવવા માટે
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી વયા જ્ઞાનપ્રસારક ક્ડ
૩૦૯ સરાર્ બજાર–મુંબઇ નં. ૨ ૧ ઓકટોબર ૬૯૧૩.
૧૨
આભાનન્દે પ્રકાશ
આ ફંડને શ્રીમ ́ત ગૃહસ્થા તથા બહેને આર્થીક મદદ કરે અને તેનેપરીણામે હજારા બન્ને લાખા નીર્દોષ જાનવરેાનાં લોહીની નદી વહેતી બંધ થાય તથા દેશમાં સર્વત્ર શાંતી પ્રસરે એવી પરમાત્માં પ્રત્યે માહરી નમ્ર પ્રાથના છે.
સેવક,
લલ્લુભાઇ ગુલાબચંદ ઝવેરી. ઓનરરી મેનેજર્
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
सूक्तरत्नावली माटेक विद्वान गृहस्थनो अभिप्राय.
આ લઘુ કાવ્યગ્રંથ મદ્રાત્મા શ્રીવિજ્યસેનસૂરિના રચેલો છે. આ ગ્રંથ કર્તો અકબર બાદ શાહના વખતમાં થયેલા હતા. તેમની વિદ્વત્તાથી પ્રસન્ન થયેલા બાદશાહે તેમને જગદ્ગુરૂની પદવી આપી હતી. આ લઘુ કાવ્યમાં પાંચસોને અગીયાર સુભાષિતેના સંગ્રહ છે. તેની અંદર ગ્રંથકારે મનનુ દષ્ટાંતો આપ વ્યવહાર નીતિનો ઉત્તમ ધ્યાધ આપેલા છે, તેના વિવિધ સૂતરત્નાની શ્રેણીમાં લાલિત્ય યુક્ત કાવ્ય માધુર્ય દર્શાવેલું છે. પ્રત્યેક સુભાષિતમાં ચમત્કૃતિ રૂપ રમણીય દૃષ્ટાંતા આપી રસમાધુર્ય વધારેલું છે-કાવ્ય પદ્ધતિ સરલ છે, છતાં તેને શબ્દ શેાલાથી વિભૂષિત બનાવેલી છે. કાવ્ય રચના હિતેાપદેશ તથા પંચતંત્રને મલતી છે, છતાં શબ્દ અને અર્થનુ ગૌરવ તેનાથી ચડીઆતું છે. આ ગ્રંથમાં પ્રતિભા અને સત્ય ઉભયને અનુસરીને ગ્રંથકારે સુખેાલક દૃષ્ટાંતા આપી વ્યવહાર નીતિરૂપ લતાને સારી રીતે ખીલાવી છે. સહૃદયના હૃદયને આનંદ ઉપજાવનારી કાવ્યરીતિ પસંદ કરી ગ્રંથકારે નીતિના ચાતુર્ય ના અપ્રતિમ અને ઉપયેગી માત્ર આપેલા છે. કેટલાએક સુભાષિતા તે એવા મધુર છે કે, જેમાંથી વાચકનું હૃદય આનંદમય મૃદુતાવાળા ઉપદેશ સત્વર ગ્રહણુ કરી લેછે.
આ લધુ ગ્રંથ પ્રત્યેક અભ્યાસીએ અને સાહિત્યના ઉપાસકે આદિથી અંતસુધી વાંચવા જેવા છે. જેએ ઇંગ્રેજી વિદ્યા સાથે સ’સ્કૃત ભાષાના અભ્યાસી છે, તેમને તે આ ગ્રંથ વણાંજ ઉપયોગી છે. વરિષ્ટ વિશ્વવિદ્યાલય ( યુનીવર્સીટી ) ના વિદ્વાના, અને હાઇસ્કુલાના વરિષ્ટ શિક્ષા તે આ લઘુગ્રંથને આદર આપે તે તેથી સંસ્કૃત અભ્યાસીને ધણાં લાભ થયા વિના રહેશે નહીં. તે શિવાય જેએ કાવ્યકુસુમની મનેહર વાટિકામાં વિહાર કરનારા કવિએ છે, તેમને તેમની પ્રતિભાના પ્રભાવને વધારનારા આ લઘુગ્રંથ અતિ ઉપયોગી થઇ પડશે અને જે જાહેર સભામાં વક્તા તરીકે આગળ પડવા ઇચ્છનારા છે, તેમને પણ આ મનેર જક ગ્રંથ સહાયકારક થઇ પડશે.
આ ગ્રંથના માધુની વણિકા જણાવવાને માટે નીચેના બે પદ્ય આપેલા છે, તે વાંચવાથી વાચકાને વિશેષ ખાત્રી થશેઃ
निर्मलानां सुवृत्तानां संग: प्रोच्चैः पदप्रदः ।
मौक्तिकैर्मिलिताः स्त्रीणां हृदि तिष्टति तंतवः ॥ १२८ ॥
“ જે નિલ અને સુવ્રત્ત ( સારા આચરણવાળા) હોય તેમનેા સંગ ઉચ્ચ પદને આપનારા થાય છે. સૂત્રના તંતુ મેાતીએની સાથે મળવાથી સ્ત્રીએના હ્રદય ઉપર હારરૂપે ચડી બેસે છે. ( મેાતીના દાણાં પણુ નિમલ અને સુવૃત્ત-સારીરીતે ગાળાકાર હ્રાય છે.) ૧૨૮
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિવિધ સદુપદેરા
हित्वा बलं कुलं शीलं पक्ष लक्ष्मी मुपास्महे ।
फलं तरुस्थं सत्पक्षाः काकोऽति नच केशरी ।। १३० ॥
* ખુશ, કુલ અને શાળના ત્યાગ કરી અમે પક્ષની લક્ષ્મીની ઉપાસના કરીએ છીએ, એટલે કાઇના પક્ષ લેવાની ઇચ્છા રાખીએ છીએ. કારણ કે, પક્ષ ( પાંખા ) વાળા કાગડા વૃક્ષ ઉપર રહેલુ ફળ ખાઇ શકે છે અને કેશરીસિંહુ અલવાન છતાં તે ખાઇ શકતા નથી.૧૩૦
૧૩
વિવિધ સદુપદેશ, (સગ્રાહક-દિલખુશ જી શાહ, મણેકપુરવાળા, પાલીતાણા.)
ગતાંક પૃષ્ટ ૫૮ થી ચાલુ.
૧૦ ૨રલતા એજ ધમ કહેવાય છે, અને કપટ એ ધમ કહેવાય છે, સરલતા રાખનારા મનુષ્યજ ધર્મ માં જોડાય છે.
૧૧ કાટી સેાનામહાર વડે પણુ કયાંય ક્ષણમાત્ર આયુષ્ય મળતું નથી, માટે તે એ સવ ફાગઢ જાય તેા તેથી અધિક હાનિ ખીજી શી છે !
૧૨. “ કામ, દ્રેષ, દ ંભ લેાલ તથા કપટને વશ કરવા, એજ ધર્મ ” એ પ્રમાણે જાણીને જે ધમ સેવે છે તેનેજ ઉત્તમ લેાકેાએ જ્ઞાની માનેલા છે.
૧૩, કાઇ તારી તરફ નિર્દયતાથી વર્તે તે પણ તેના બદલેા નિતાથી આપતા નહિ, પણ શ્રાપને બદલે આશિર્વાદ દેજે.
૧૪ સજ્જન મનુષ્યેએ સત્ય, કેમળ તથા પ્રિય લાગે તેવાં વચને હંમેશાં ખેલવાની ટેવ પાડવી.
૧૫ જ્ઞાની મહાત્માએ અજ્ઞાની મનુષ્યાને હાથ પકડીને એરાવરીથો ધ કરાવી શકે નહીં પરંતુ તેઓના અમુલ્ય સદુપદેશથીજ લેાકેા પેાતાની મેળે ધમમાં પ્રવર્તે છે. ૧૬. મનુષ્યોને શુભ અને અશુભ એ ખ ને પોતાનાં કર્માંને અનુસરીને પ્રાપ્ત થાયછે. ૧૭. અહિંસા, ઇંદ્રિયના નિરાધ, અને રાગ-દ્વેષના ક્ષયથી મનુષ્યા પૂજનિકપણાને પામી સદ્ગતિમાં જાય છે.
૧૮ હું બન્ધુએ ? નદીઓના નેસબ`ધ પ્રવાહમાં વહી જતુ પાણી જેમ પાછું આવતું નથી તેમ રાત્રો અને દિવસના સાથે વહીજતુ આ તમારૂં આયુષ્ય પણ પાછું આવવાનું નથી માટે કલ્પવૃક્ષ એવા આ જૈન ધર્મનુ ઉત્તમ પ્રકારે સેવન કરે.
૧૯ નિરંતર મન તથા ઇ દ્રિયને નિયમમાં રાખનાર મનુષ્યા કલેશને પ્રાપ્ત થતાનથી. ૨૨ જે કાર્ય કલ્યાણકારી હોય તે આજેજ શરૂ કરે ! પરંતુ સમયનો વાટ જોશે। નહિ નહિંતર કાળના ઝપાટામાં સપડાઇ પડશે.
For Private And Personal Use Only
૧ વિદ્યા, ધન, અને કુટુંબ એ ત્રણે પ્રકારના મદે! દુષ્ટ પુરૂષનેજ ગવ ઉપજાવનારા છે, પર`તુ ઉત્તમ પુરૂષને તે શાંતિ આપનારા થાય છે.
૨૨ જે નમને શુભ ગતિમાં જવાની અભિલાષા થતી હાય તા ક્રિપાકના મૂળ
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 114 આત્માન-૬ પ્રકાશ સમાન વિષ જેવા વિષય-ભેગોને તજી દઈ ક્ષમા, સરલત, તથા સત્ય ધર્મને રૂડા રીતે ગ્રહણ કરો. - 23 અગ્ય કૃત્યે કીધા પછી પસ્તા થાય છે છતાં પણ મનુષ્ય ફરીને તેવાં કાર્યો કરવા દેરાય છે તે કેટલી મુખ મનુષ્યની મૂઢતા ! 24 આપણુ દુષ્ટ તથા બેદરકારીના કામે દેવા રૂપ છે અને તે દેવું મોડું - હેલું દુખદ સ્થિતિમાં પણ અવશ્ય આપવું જ પડશે. 25 જે મનુષ્ય ઉત્તમ એ આ મનુષ્યભવ પામીને પરોપકારનાં કાર્યો કરવા ઉદ્યમ કરે છે તથા સદગુરૂ સેવન અને જૈન ધમ રૂડી રીતે આરાધે છે. તેને જ ધન્ય છે. અપૂર્ણ ) વર્તમાન સમાચાર. ન્યાયી બ્રીટીશ સરકારને એક ઉત્તમ ઠરાવ જેમના પવિત્ર તીર્થ આબુજી સંબધી ખુશ ખબર–જૈનામના પ્રાચીન પવિત્ર તીર્થ શ્રી આબુજી (દેલવાર ટેમ્પલસ)નું નિરીક્ષણ કરવાને આવતા યુરોપીયન વિઝીટર છેલ્લાં કેટલાંક વર્ષ થયાં તે પવિત્ર તિર્થની અંદરના કેટલાક ભાગમાં બુટ સાથે દાખલ થતા, જેથી કરીને જેનકેમની અત્યંત લાગણી દરખાતી હતી. આ સંબંધમાં તાકીદથી ઉપાય લેવાને અને યોગ્ય બંદેબત કરવાને શ્રી જૈન શ્વેતાંબર-કન્ફરન્સ ઓફીસ તરફથી રજપુતાનાના મે. એજંટ સુધી ગવર્નર જનરલ સર કોલ્વીન સાહેબ સાથે બે વર્ષ થયાં પત્રવ્યવહાર ચાલુ હવે, જેના પરિણામમાં ગઈ પરમ દિને તેઓ નામદાર તરફથી આબના માજીસ્ટ્રેટ સાહેબ શ્રી. જૈન છે. કફરન્સ ઓફીસને જણાવ્યું છે. કે " યુરોપીયન વિઝીટરે ચામડાનાં બુટ બદલી તેને બદલે કેનવાસનાં સ્લીપર પહેરીને દાખલ થવાની બહાલી ગવર્નમેન્ટ ઓફ ઈન્ડીયા આપે છે” આ ખબર સાંભળી જૈનબંધુઓની લાગણી દુ:ખાતી બંધ થઈ છે. ઉપધાનની ક્રિયા–હાલમાં મુંબઈ ખાતે મુનિશ્રી વલ્લભવિજ્યજી આદિ 17 સાધુઓનું ચોમાસું હોવાથી આ શુભ પ્રસંગને લાભ લઈ કેટલાક ભાઈ તથા બાઇઓની ઉપધાન કરવાની ઇચ્છા હોવાથી મહારાજને પ્રાર્થના, કરી આશ વદ 5 સેમવારનું મુહુર્ત નકકી કરાવેલ છે. જે કે પાંચમના રોજ લાભ નહિ લઈ શકે તેમને સાતમને બુધવારે પણ પ્રવેશ કરાવવામાં આવશે. ઉપધાનની સર્વ ક્રિયા--પાંત્રીસું અઠાવાનું વગેરેની ક્રિયા ઝવેરી ઉત્તમચંદ મુળચંદના તરફથી કરાવવાનું શરૂ થયેલ છે. - 0 :--- પ્રતિમાજી નિકળ્યાં જુનાગઢ સ્ટેટ હેપીટલનું હાલનું મકાન પાડી નાંખી તેજ સ્થળે સારા પાયાપર બીલ્ડલ બાંધવાનું કામ શરૂ કરતાં ત્યાં પાયે ખેદનાં શ્રી નેમનાથજી પ્રભુજીની પ્રતિમા અઢી ફૂટ ઊંચા સંવત. 1960 ના આશો સુદ 7 ને સોમવારે નીક. ન્યા છે. પ્રતીમાજી અલોકીક થા દેખાવમાં ભવ્ય મતિ છે. સદરહુ પ્રતીમાજી બે દીવસ સુધી સ્ટેટના કબજામાં એલાયદી રાખવામાં આવી હતી અને એડમીનીસ્ટ્રેટર સાહેબની તપાસ થયા પછી અત્રેના સંધની વિનંતીથી સદરહુ પ્રતીમાજી જેમનાંબર સંધને સોંપવાની રજા આપી હતી. અને સુદ 9 ને રેજ સવારના હોસ્પીટલથી પખાલ પુજા કરીને ધામધુમથી વાજતાં ગાજતાં મોટા દેરાસરજીમાં હાલ પણ દાખલ પધરાવવામાં આવેલ છે. For Private And Personal Use Only