________________
લખનઉ સંગ્રહાલયની ૨૦૦૦ વર્ષ પ્રાચીન શ્રીવત્સયુક્ત મથુરા પ્રાપ્ત
જિનપ્રતિમા
પ્રાચીન શ્રીવત્સયુક્ત ઘણી બધી જિનપ્રતિમાઓ મથુરાથી પ્રાપ્ત થઈ છે.
૨.૩ પ્રાચીન જિનપ્રતિમા તથા શિલ્પકલામાં શ્રીવત્સ:
પ્રાચીનકાળથી જિનમૂર્તિ વિધાનમાં છાતીએ શ્રીવત્સ કરવાના શાસ્ત્રપાઠો-આગમના ઉલ્લેખો છે. મથુરાના ખોદકામમાંથી સેંકડો જૈન સ્તૂપના પુરાવશેષો મળ્યા છે. જેમાં ૩૧ જેવી જિનપ્રતિમાઓ તથા આયાગપટ્ટો પ્રાપ્ત થયા છે. અહીંની ઘણી બધી જિન પ્રતિમાઓના વક્ષસ્થળ પર પ્રાચીન શ્રીવત્સ જોઈ શકાય છે. શ્રીવત્સનું સૌથી પ્રાચીન સ્વરૂપ મથુરાની જિનપ્રતિમાઓ તથા આયાગપટ્ટોમાં જોવા મળે છે. આયાગપટ્ટોમાં જ્યાં અષ્ટમંગલનું આલેખન છે ત્યાં શ્રીવત્સનું સ્પષ્ટ સુંદર સ્વરૂપ જોઈ શકાય છે. વસંતગઢ શૈલીની ૮ થી ૧૦મી સદીની કેટલીક જિનપ્રતિમાઓમાં પણ પ્રાચીન સ્વરૂપના શ્રીવન્સ થતાં. એવી પ્રતિમા રાજસ્થાનના પીંડવાડા ગામે જોવા મળે છે. ઉપરાંત, મહામેઘવાહન રાજા ખારવેલના હાથીગુફાના જૈનશિલાલેખમાં તેમજ પ્રાચીન પગલાઓમાં પણ પ્રાચીન શ્રીવત્સના ઘણા ઉદાહરણો જોવા મળે છે.
