________________
૨.૪ અર્વાચીન ગ્રીવત્સ:
પમી સદીથી લઈને જિનપ્રતિમાના વક્ષસ્થળે આ અસમકોણ ચતુર્ભુજ કે સાદી ભાષામાં સક્કરપારા
જ જેવા આકારના શ્રીવત્સ જોવાય છે. કયા કારણસર અચાનક આ સ્વરૂપ બદલાઈ ગયું તે સંશોધનનો વિષય છે. પણ ત્યારથી માંડીને આજ સુધી
અર્વાચીન શ્રીવન્સ થતા આવ્યા છે. વળી, તેના સ્વરૂપમાં પણ સામાન્ય ફેરફાર થતો આવ્યો છે. છઠ્ઠીથી દશમી સદી સુધીની પ્રતિમાઓમાં છાતીના ભાગે સહેજ ઘસરકો આપી શ્રીવત્સ ઉપસાવાતું હતું. ૩૧” લગભગની પ્રતિમા માટે વિચારીએ તો ૧૧ થી ૧૩મી સદીમાં સામાન્ય ર૩ દોરા ઉપસાવેલ શ્રીવત્સ જોવાય છે. આ સમયમાં શિલ્પીઓએ તેને અલંકૃત બનાવ્યો. તેમાં કમલપત્ર ને પરાગપુષ્પક મણકાઓની આકૃતિ પણ થતી. ૧૫-૧૬મી સદીમાં અને તે પછીના કાળે બનેલ પ્રતિમાઓમાં શ્રીવત્સ એક-સવા ઈંચ જેવું ઘણું મોટું ઉપસાવવાનું શરૂ થયું. પણ વાસ્તવમાં તેનો આટલો બધો ઉભાર વિચારણીય ગણાય. આપણે ત્યાં તો એના પર ચાંદીનું પતરું ચઢાવી તેને વધુ ઉપસાવી દેવાય છે, જે કેટલું ઉચિત છે, તે વિદ્વાનો વિચારશો. હાલ બનેલી જિનપ્રતિમાઓમાં તથા અષ્ટમંગલની
પાટલીઓમાં અર્વાચીન શ્રીવત્સ જોવાય છે. ૨.૫ શ્રીવત્સ માન્યતા:
શ્રી જે.મૂ.પૂ. જૈન સંઘમાં જિનપ્રતિમાઓના દષ્ટાંતો અને શાસ્ત્રપાઠોને આધારે પ્રાચીન-અર્વાચીન, બંને પ્રકારના શ્રીવત્સ માન્ય છે. અષ્ટમંગલ માહાસ્ય ગ્રંથમાં આ સંબંધે અનેક ફોટોગ્રાફ્સ સહિત વિસ્તારથી વિચારણા કરેલ છે. જેને જે સ્વરૂપ કરવું હોય તે, તે કરી શકે છે.
દિવાળીના ચોપડાપૂજનમાં ‘સ્વતિશ્રી’ લખવાની પરંપરા જે છે, તે પ્રથમના બે મંગલ સ્વસ્તિક અને શ્રીવત્સની સૂચક છે. સ્વસ્તિએ સર્વત્ર મંગલનું અનેશ્રીએ સુખ-સમૃદ્ધિનું પ્રતીક છે.
