________________
17
/ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર - પ્રબોધટીકા
जगचिंतामणि-सुत्तं
પ્રસ્તાવના :
પ્રબોધટીકા ગ્રંથમાં પંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્રોનું વિશિષ્ટ-વિવરણ કરવામાં આવ્યું છે. ધીરજલાલ ટોકરશી કૃત આ ગ્રંથમાં જગચિંતામણિ મૂળ સૂત્ર તથા તેના વિવેચનમાં અષ્ટાપદ વિષયક વિવિધ માહિતી ઉપલબ્ધ થાય છે. અત્રે માત્ર અષ્ટાપદ વિષયક માહિતી જ સંપાદિત કરવામાં આવી છે.
(માત-ચૈત્યવન્દ્રન)
જગચિંતામણિ ચૈત્યવંદન इच्छाकारेण संदिसह भगवन् ! चैत्यवंदन करूं । इच्छं। (૧) મૂળપાઠ :
નચિંતામણિ ! નગદ નાદ ! નગ-ગુર ! નગ-રવા !, નગ-વંધવ ! નગ-સન્થવાહ ! નગ-ભાવ-વિવરણ !! ઉઠ્ઠાવય-સંવિ-! -વિUTIસ !, चउवीसं पि जिणवर ! जयंतु अप्पडिहय-सासण! |॥१॥*
(પાદનોંધ - ચૈત્યવંદન કરનારે આમાંના પ્રથમ વાકય દ્વારા ગુરુનો આદેશ માગવાનો હોય છે. તે આદેશ મળતાં, અથવા મળેલો માનીને રૂછું પદ દ્વારા તેનો સ્વીકાર સૂચવવાનો હોય છે. આ આદેશ-વાકયમાં સંસ્કૃત “ભગવદ્ !” પદ કેટલેક સ્થળે વપરાય છે, તથા ચૈત્યવંદન કરું. એવી ભાષા પાછળની કેટલીક પોથીઓમાં જોવામાં આવે છે. *૩૨ ક્રમાંક ૩વાળી પોથીમાં માત્ર ‘જે કિંચિનો જ ઉલ્લેખ છે કે જેને અન્ય પોથીઓમાં છઠ્ઠી ગાથા ગણેલી છે.
ક્રમાંક ૪વાળી માત્ર પહેલી અને જે કિંચિ’ વાળી ગાથા જ નજરે પડે છે. ક્રમાંક ૨, ૫ અને ૬વાળી પોથીઓમાં આ સૂત્રની બીજી, પહેલી અને છઠ્ઠી ગાથા ‘નમસ્કાર’ નામના સૂત્ર તરીકે ક્રમબદ્ધ આવેલી
છે, જેનો ઉલ્લેખ ક્રમાંક -વાળી પોથીમાં શ્રીતરુણપ્રભસૂરિએ પત્ર ૪૮ ઉપર કરેલો છે. ટું ક્રમાંક ૧૨, ૧૬વાળી પોથીઓમાં ૪થી તથા પમી ગાથાઓ નજરે પડતી નથી.
૩ ક્રમાંક ૧૧, ૧૯, ૨૩, ૨પવાળી પોથીઓમાં તથા ઓગણીસમી સદીમાં લખાયેલી પોથીઓમાં ૬ ગાથાવાળો પાઠ મળે છે. ૧. આ સ્થળે ગિતાદૃ પાઠ પ્રચારમાં છે, પરંતુ પ્રાચીન પોથીઓમાં- ક્રમાંક ૪, ૫, ૬, ૧૧, ૧૬, ૧૯, ૨૩, ૨૫ વગેરેમાં ખટ્ટ
ના એવો પાઠ લેવાય છે. આ પાઠ છંદ તથા માત્રામેળની નજરે વધારે યોગ્ય લાગે છે. આ સ્થળે વાવીશું પિ એવો પાઠ પ્રચારમાં છે, પરંતુ પ્રાચીન પોથીઓમાં-ક્રમાંક ૪, ૬, ૧૧, ૧૬, ૧૯, ૨૩ વગેરેમાં વીસ વિ પાઠ જોવામાં આવે છે, જે ભાષા તથા છંદના માત્રામેળની દૃષ્ટિએ પણ અધિક યોગ્ય છે.
આ સ્થળે કેટલીક પોથીઓમાં “નયંતિ’ અને ‘યંત’ એવા પાઠો જોવામાં આવે છે, પરંતુ જિનવરોના સંબોધનની સાથે પ્રચંતુ | ક્રિયાપદ વિશેષ બંધબેસતું હોવાથી તથા પ્રાચીન પોથીઓમાં તેવો પાઠ મળી આવતો હોવાથી તે પાઠ રાખવામાં આવ્યો છે.
આ પ્રથમ પદ્ય ખતરગચ્છનાં અને વિધિપક્ષનાં પ્રતિક્રમણ સૂત્રમાં જોવામાં આવતું નથી. જોકે શ્રીતરુણપ્રભાચાર્યે નિર્દિષ્ટ કરેલા કર્મભૂમિ-નમસ્કાર'ની બીજી ગાથા તરીકે તે પ્રાચીન પોથીઓમાં જોઈ શકાય છે. પોથી ૬ જે અંચલગચ્છની
છે, તેમાં પણ ૩ પઘવાળું “નમસ્કારસૂત્ર આપેલું છે. આ ગાથા તેમાં નજરે પડે છે. * ગાથા- “રોલાછંદ'માં છે.
Jagchintamani Sutra
Vol. VIII Ch. 53-A, Pg. 3673-3688
- 85
-
Prabodh Tika
