________________
૧૬૦
આશ્રવ અને અનુબંધ intly (અનુકૂળતાથી, સગવડપૂર્વક) થાય તેવો જ ધર્મ ગમે ને? અહીં તમે કહેશો અમને નિશ્ચયનય ફાવે તેવી છે. તમે કહો કે, મહારાજ સાહેબ કહેતા હતા કે રાગ-દ્વેષ ન કરો તો ધર્મ, તેથી તમે તો કહેશો કે અમે સંસારમાં બધું ભોગવીએ, વાપરીએ, પણ રાગ-દ્વેષ નહીં કરીએ. તમને કોઇ બંધન પસંદ નથી. પણ તે વિના રાગ-દ્વેષ ન કરવાની કક્ષાએ પહોંચવું સીધું સંભવ નથી. તમે ભૂલો છો. આ ભોગવવાની-વાપરવાની ઇચ્છા એ જ રાગ છે. બાકી વ્યવહારનય તો કહે કષ્ટમાં ધર્મ છે. “હે છું મહાપત્ન” (શરીર વિષયક કષ્ટ તે મહાફળવાળું છે). જ્યારે તમને તો પંપાળવામાં સુખ લાગે છે ને? તે તો કહે ભૌતિક સુખ આપનાર સામગ્રી જેટલી છોડો તેટલો તમારા માટે ધર્મ. વિષયોની તૃપ્તિમાં શાંતિ છે તેમ માનવું તે મિથ્યાત્વ છે, વિષયોના અભાવમાં શાંતિ માનવી તે ખરેખર તત્ત્વબુદ્ધિ છે. આમ ઘણે ઠેકાણે તમને વ્યવહારનય નથી ફાવતો, પણ નિશ્ચયનય ફાવે છે; અને તેવી જ રીતે ઘણે ઠેકાણે તમને વ્યવહારનય ફાવે છે પણ નિશ્ચયનય નથી ફાવતો. જેમ કે ઘણાને ક્રિયાપ્રવૃત્તિરૂપ ધર્મ ઘણો ફાવે, (સેવા-પૂજા-પ્રતિક્રમણ-સામાયિક-તપ-ત્યાગ-યાત્રા-વગેરે, વગેરે ) જેટલું કહે તેટલું કરી આપે. પણ તેને કહો કે “ભાઈ ! તારે આ દરેક પ્રવૃત્તિમાં તેને અનુરૂપ ભાવ તેમાં ભેળવવા, અને તે રીતે ઉત્તરોત્તર ચઢતા ભાવે ક્રિયા-પ્રવૃત્તિરૂપ ધર્મ કરવો” (જેમ કે પ્રતિક્રમણમાં તેને યોગ્ય પાપના પશ્ચાત્તાપાદિના ભાવ કરવા, સામાયિકમાં સમભાવ, વગેરે, વગેરે.), તો તે રીતે કરવાનું તે ભાઇસાહેબને ન ફાવે.
ભૌતિક સુખો બધાં દુઃખસ્વરૂપ જ છે, તે ગૌણ દુઃખો જ છે, માટે તે ખરાબ છે, તેનાથી નિવર્તન પામો. હા તેમાંથી નિવર્તન પામવામાં કષ્ટ જરૂર છે, પણ તે આત્માને લાભકારી છે. આ ભોગો ભોગવવામાંથી મન ઊઠી જાય તે જ નિર્વેદ છે. આ નિર્વેદ પામ્યા પછી તમે ધર્મ કરો; તો વિચારજો કે જેમાંથી તમારું મન ઊઠી ગયું હોય તેના માટે પછી તમે ધર્મ કરો ખરા? ન જ કરો. સંવેગ(મોક્ષનીઇચ્છા)ના પાયામાં નિર્વેદ છે. જેને નિર્વેદ નથી તેનામાં સવેગ સંભવિત નથી, અને જેનામાં નિર્વેદ અને સંવેગ નથી, તેનો ધર્મ મોક્ષ સાથે Connected(સંબંધિત) નથી.
ઓઘથી પણ તમે ધર્મ નિર્વેદ અને સંવેગ પામવા માટે કરો, તો તે સમકિતની પ્રાપ્તિ માટે Stepping stone(ક્રમિક ઉન્નતિનું સાધન)નું કામ કદાચ કરી શકે. આટલી પણ ભાવના હોય તો તમારા અશુભ અનુબંધ શિથિલ બને. તમને થવું જોઇએ કે આ બધા વળગાડમાંથી હું ક્યારે છૂટું ? અવિરતિના પાપમાંથી ક્યારે બચીશ? આ રીતે આગળ વધતાં સમકિત આવે, પછી અવિવેકનો પ્રશ્ન રહેતો નથી. અવિવેકનો કણીયો પણ છે ત્યાં સુધી મિથ્યાત્વ છે. સમકિત આવ્યા પછી તો તેને તત્ત્વનો પક્ષપાત આવશે, તેથી અશુભ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
