Anusandhan 1994 00 SrNo 03

Author(s): Shilchandrasuri
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad

Page 31

१०. तल्लोविल्लि इ.स. ११८५मां सोमप्रभाचार्ये रचेला 'कुमारपालप्रतिबोध'मां नीचेनो दोहो आवे छे (पृ. ८६):
पिय हउँ थक्किय सयलु दिणु, तुह विरहग्गि-किलंत ।
थोडइ जलि जिम मच्छलिय, तल्लोविल्लि करंत ।। 'हे प्रिय, तारा विरहाग्निथी श्रान्त-भग्न बनेली हुं स्वल्प जळमां माछलीनी जेम आखो दिवस तरफडती रहुं छु.'
तल्लोविल्लि करंत एटले तरफडाट करती'. आ साथे गुजराती शब्द तालावेली तरत ज याद आवशे. आल्स्डोर्फे करेला 'कुमारपालप्रतिबोध'ना अपभ्रंश भाषाना खंडो के छूटक पद्योना संपादनमां आनी नोंध लीधी छे. पण अर्थ थोडोक बदलायो छे. तालावेली एटले 'तीव्र अधीराई, मानसिक चटपटी'. शब्द कोशमां धालावेली एq रूप पण नोंधायुं छे.
तल्लोविल्लिनो पासम.मां बीजो कोई प्रयोग नथी नोंधायो. 'देशी शब्दकोश'मां तल्लवेल्ल, तल्लुब्बेल, तल्लूविल्लि, तलोविल्लि अने तल्लोवेल्लि एवां शब्द रूपो 'तरफडाट, व्याकुळताथी वारंवार आमतेम पडखां बदलवां' एवा अर्थमा आप्यां छे. पण संदर्भो टांक्या नथी. इ.स. १०२०मां रचायेल वीरकविना अपभ्रंश काव्य 'जंबूसामिचरिउ'मा वर्षावर्णनमा तल्लूवेलि वपरायो छे.
'गिरिकुहरेसु थक्कु वणयर-गणु, तल्लूवेल्लि करइ पीडिय-तणु' 'पहाडनी कंदराओ - गुफाओमां शरीरे पीडा पामेला जंगली पशुओ तरफडे छे.'
इ.स. १०५२मां रचायेला जिनेश्वरसूरिना प्राकृत 'कथाकोषप्रकरण'नी एक कथामा नायक सागरदत्त सुभद्राने जोईने तेना विरहमां
'पुलिण-पडिओ इव मच्छओ तिल्लोवेल्लिं कुणंतो'
एटले के ‘कांठे फेंकाई पडेला माछलानी जेम तरफडतो' वर्णवायो छे. (पृ. ९५, पंक्ति ३०). अहीं तल्लविलियं एवू पाठांतर छे. आम्रदे वसूरिकृत 'आख्यानक-मणि-कोश - वृत्ति' (इ.स. ११३३)मां पण आ शब्दप्रयोग मळे छ : 'सुत्तो तत्थ निरिक्खइ सेट्ठी अंतेउरीणमेगयरि, उटुंतिं निसियंतिं तल्लुबेल्लिं करेमाणिं (पृ. १९०) 'सूतेला शेठे त्यां एक राणीने घडी घडी ऊठती, बेठी थती ने एम अधीराईथी चटपटती दीठी.'
तल्लवेल्लि क्रियावाचक स्त्रीलिंग नाम छे..
तल्लुब्बेल्ल मूळ धातु होय तो उव्वेल्ल एटले 'ऊछळवु' एटलो अंश जुदो पाडतां बाकी रहेता तल्लनो अर्थ आ संदर्भमा स्पष्ट नथी. तल एटले ‘शय्या', 'नानुं तळाव' (हिंदी ताल) अहीं बंध बेसे के केम ते कही शकातुं नथी..
[30]