Ahimsa Mimansa

Author(s): Kanubhai Sheth, Gunvant Barvalia
Publisher: SKPG Jain Philosophical and Literary Research Centre

Page 8

અહિંસામીમાંસા કરવામાં આવતો નથી તો ક્યાંક એકેન્દ્રિયજીવ, વનસ્પતિને, ઝાડ-પાંદડાને પીડા ઉપજાવવી તેને પણ હિંસા સ્વરૂપે દર્શાવવામાં આવ્યાં છે..
મૂસાએ ધાર્મિક જીવન માટે દસ આદેશો આપ્યાં છે એમાંનો એક ‘હત્યા ન કરો.” પરંતુ આ આદેશનો અર્થ યહુદી સમાજ માટે, વ્યક્તિગત સ્વાર્થ માટે પોતાના જાર્તીભાઈની હિંસા ન કરવી. એ પૂરતો જ મર્યાદિત કર્યો. ઇસ્લામી ધર્મમાં પણ અહિંસાને પ્રાધાન્ય આપવામાં આવ્યું છે, તે પણ સાધાર્મિક બંધુઓ સુધી જ સીમિત, મર્યાદિત રહ્યું છે. ઈસાઈ ધર્મમાં પણ અહિંસાની વાત કરવામાં આવી છે. તેઓ થોડા આગળ વધેલા છે. ઈસાએ શત્રુઓ પ્રત્યે પણ કરુણા પ્રગટાવી અહિંસા ધર્મનું મહત્ત્વ સમજાવ્યું છે. તેમાં સ્વધર્મી-વિધર્મી, શત્રુ-મિત્ર પ્રત્યે સમાન કરુણાભાવે વર્તવાનું કહેવામાં આવ્યું છે. મહાત્મા મસીહે કહ્યું છે કે જો કોઈ દુશમન તમારા એક ગાલે તમાચો મારે તો તમારો બીજો ગાલ પણ તેની સમક્ષ ધરી દ્યો. ઈસુખ્રિસ્તે કહ્યું છે કે જો તમે મંદિર કે ધર્મસ્થાનકમાં પ્રાર્થના અર્થે જઈ રહ્યા હોય અને તમારે કોઈ સાથે અણબનાવ થયો હોય તો પ્રથમ પાછા ફરી તેની ક્ષમા માંગી પછી જ પ્રાર્થના કરો. જો તમારા મનમાં વિરોધી કે શત્રુભાવ હશે તો તમને ઈશ્વરની પ્રાર્થના કરવાનો અધિકાર નથી. દેસાઈ ધર્મમાં પણ પશુબલિ સ્વીકાર્ય નથી. ' વેદોમાં પણ “માન પુમાંસ પરિપતુ વિશ્વતઃ' (ઋગ્વદ ૬-૭૫-૧૪) રૂપે અરસપરસ સુરક્ષાની વાત કરવામાં આવી છે. ' અર્થાત્ મિત્રાચાર્દ રહ્યુષા સળિ મૂતાનિ સમીલે” (યજુર્વેદ, ૩૬, ૧૮) દ્વારા સર્વ પ્રાણી પ્રત્યે મિત્રભાવની કામના સેવવામાં આવી છે પરંતુ વેદોની આ અહિંસક ચેતના માનવજાત સુધી જ સીમિત રહી છે. વેદોમાં તો ક્યાંક શત્રુ વર્ગના વિનાશ માટે પ્રાર્થનાઓ પણ મળી આવે છે. યજ્ઞોમાં પશુબલિ સ્વીકૃત છે. વેદવિહિત હિંસાને હિંસાની કોટિમાં માનવામાં આવતી નથી. વેદોમાં ધર્મના નામે થતી હિંસાને સમર્થન આપવામાં આવ્યું છે. ડૉ. આલ્બર્ટ સ્વાઈ—રે “Reverence to life' જીવો પ્રત્યેનો, જીવન પ્રત્યેના આદરનો સિદ્ધાંત આપ્યો. એમાં પણ અહિંસાનો સિદ્ધાંત સમાયેલો છે. અહિંસક ચેતનાનો સર્વાશે વિકાસ થયેલો છે શ્રમણ પરંપરામાં. તેનું મુખ્ય