Book Title: Ahimsa Mimansa
Author(s): Kanubhai Sheth, Gunvant Barvalia
Publisher: SKPG Jain Philosophical and Literary Research Centre
View full book text
________________
અહિંસામીમાંસા
જે પોતે પીડાને જાણે છે, અનુભવે છે તે બીજાની પીડાને પણ જાણી શકે છે, સમજી શકે છે. “મન્ચ ના રે વહિયાં ના પર્વ તુચ્છ મન અર્થાત જે પોતાની પીડાને જાણે છે તે તુલ્યતા બોધને આધારે બીજાની પીડાને જાણી શકે છે અહિંસાનો આધાર આત્મસંવેદનાને આધારિત છે. સત્રકારોએ અહિંસાના આ સિદ્ધાંતને વિશેષ તલસ્પર્શી કરતાં કહ્યું છે કે, જેને તું મારવા ઇચ્છે છે, પીડા આપવા ઇચ્છે છે, સતાવવા ઇચ્છે છે તે તું જ છે. આગળ જતાં કહે છે કે જે લોકને અપલાપ કરે છે તે સ્વયં પોતાના આત્માને અપલાપ કરે છે. જ્યારે માનવમાં અન્ય પ્રાણી પ્રત્યે આત્મીયદષ્ટિમારાપણાની ભાવના જાગૃત થાય છે ત્યારે અહિંસા સ્થાપિત થાય છે. જીવનનું સમગ્ર સ્વરૂપ અહિંસા:
માનવના ચેતનામય જીવનનો મૂળ આધાર અહિંસા છે. જો એ આધાર તૂટી જાય તો જીવન ખંડિત થશે અને માનવતા મૂછિત થશે. વ્યક્તિથી પરિવાર, પરિવારથી સમાજ, સમાજથી રાષ્ટ્ર અને રાષ્ટ્રથી વિશ્વબંધુત્વની ભાવના વિકસેલી છે, તેનું મૂળ અહિંસાની ભાવના છે. માનવ સભ્યતાના સાંસ્કૃતિક વાતાવરણમાં એક અહિંસા જ મધુર, સરસ, સુખમય અને સનાતન છે. એથી જ વિશ્વના દરેક ધર્મોમાં એક યા બીજા સ્વરૂપે અહિંસાના ગૌરવનો સ્વીકાર થયેલો છે.
જૈનધર્મમાં અહિંસાને વિશિષ્ટ સ્થાન છે. માનવની પ્રત્યેક સાધનામાં અહિંસાનું એક એવું મધુર સંગીત વહેતું રહે છે કે જે માનવને આનંદવિભોર કરી મુકે છે. જૈનધર્મ અહિંસાપ્રધાન ધર્મ છે, કારણ કે અહિંસાના આવિષ્કારથી જીવનમાં સત્ય, અચૌર્ય, બ્રહ્મચર્ય તથા અપરિગ્રહની ભાવના ઉત્પન્ન થાય છે. જીવનના પ્રત્યેક ઉચ્ચ આદર્શનું મૂળભૂત સાધન અહિંસા છે. આધ્યાત્મિક સાધનાની આચાર-ભૂમિ અહિંસા છે. અહિંસાના આધારને અભાવે અધ્યાત્મવાદનો મહેલ પાનાના મહેલ જેવો સાબિત થાય છે જે ક્ષણમાત્રમાં પળના ઝાપટાંમાત્રથી પડી જાય.
અહિંસા ભાવનાની ઉત્પત્તિ મનના વિવેક અને જીવનના વિવેકને આધારિત છે. તેથી જ રસ્તા પર ચાલતા દીન-દુઃખી, પીડાતાં પ્રાણીને
