Book Title: Ahimsa Mimansa
Author(s): Kanubhai Sheth, Gunvant Barvalia
Publisher: SKPG Jain Philosophical and Literary Research Centre
View full book text
________________
અહિંસામીમાંસા
૩૫
અન્યાય કરે ત્યારે મૂકપ્રેક્ષક બની અહિંસાના ગુણગાન ગાવાથી ઉકેલ આવતો નથી. જ્યાં સુધી ‘માનવ જાતિ એક છે' જૈનાચાર્યો' જૈનસંતોની કલ્પના સાકાર નહીં થાય, જ્યાં સુધી સંપૂર્ણ માનવસમાજ ઇમાનદારીપૂર્વક અહિંસાનું પાલન કરવા પ્રતિબદ્ધ નહીં થાય, ત્યાં સુધી અહિંસક સમાજની ક્લ્પના કપોલલ્પના સાબિત થશે. શાસ્ત્રોમાં પણ કહ્યું છે કે જ્યારે સંઘ કે સંઘના સદસ્યની સુરક્ષા કે ન્યાયનો પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થાય ત્યારે હિંસા સ્વીકૃત કરવી કે પડશે. ગણાધિપતી ચેટક અને આચાર્ય કાલક આના ઉત્તમ ઉદાહરણ છે. નિશીથચૂર્ણિમાં દર્શાવ્યું છે કે સંધની સુરક્ષા અર્થે મુનિ પણ હિંસા આચરી શકે છે. જો કોઈ મુનિસંઘ સમક્ષ તરુણ સાધ્વીનું અપહરણ થાય કે બળાત્કાર થાય ત્યારે તે મુનિસંઘના સાધુઓનું કર્તવ્ય છે કે તરુણ સાધ્વીના સંરક્ષણ, ન્યાય અર્થે તેઓએ હિંસાત્મક પ્રવૃત્તિ દ્વારા તરુણ સાધ્વીનું રક્ષણ કરવું પડે છે. ‘અહિંસાની રક્ષા માટે હિંસા' કદાચ હાસ્યાસ્પદ ભાસે પરંતુ આ વાસ્તવિકતા છે. અહિંસક સંસ્કૃતિની રક્ષા માટે હિંસા આવશ્યક છે. જ્યાં સુધી સંપૂર્ણ, સમસ્ત માનવસમાજ એકી સાથે અહિંસાની સાધના માટે તત્પર ન થાય ત્યાં સુધી અહિંસક અહિંસાનો આદર્શ સંભવિત નથી. સંરક્ષણાત્મક અને સુરક્ષાત્મક હિંસા સમાજજીવન માટે અપરિહાર્ય છે. સમાજ જીવનમાં એ માન્ય કરવું પડે છે. ઉદ્યોગ-વ્યવસાય’ ખેતીવાડીમાં થતી હિસા સમાજ માટે આવશ્યક છે. માનવસમાજમાં માંસાહાર અને તેના દ્વારા ઉત્પન્ન થતી હિંસાને અટકાવવા-રોકવાની દિશામાં વિચારી શકાય છે. પરંતુ તેને માટે કૃષિ ક્ષેત્રે અને અહિંસક આહારની વિપુલતા સંબંધિત પ્રથમ સ્વાવલંબી થવું આવશ્યક છે. યોગ્ય પ્રયત્નોથી એ તો શક્ય છે પરંતુ માંસાહાર અટકાવવો ત્યારેજ શક્ય થાય જ્યારે મનુષ્યની સંવેદનશીલતાને પશુજગત સુધી વિકસાવી શકાય. જ્યાં સુધી માનવની હિંસકપ્રવૃત્તિ નિયંત્રિત નહીં કરાય ત્યાં સુધી આહારને સાત્ત્વિક, શાકાહારી નહીં બનાવી શકાય. આદર્શ અહિંસક સમાજ રચના અર્થે સમાજમાં પ્રવર્તતી અપરાધી, હિંસક પ્રવૃત્તિઓને ત્યાગવી, છોડવી પડશે અને હિંસક પ્રવૃત્તિઓને સ્થાને સંયમ, વિવેક, સંવેદનશીલતાને વિકસિત કરવી પડશે.
આ સૃષ્ટિ સ્નેહથી ચાલે, સામર્થ્યથી નહીં. સહઅસ્તિત્વ,
