Book Title: Ahimsa Mimansa
Author(s): Kanubhai Sheth, Gunvant Barvalia
Publisher: SKPG Jain Philosophical and Literary Research Centre
View full book text
________________
અહિંસામીમાંસા
૫
પ્રશ્ન ઉદ્ભવે કે હિંસા કરવામાં વધુ પાપ છે, કે કરાવવામાં કે અનુમોદન આપવામાં વધારે પાપ છે. જૈનધર્મ તો અનેકાંતવાદનો પ્રતિવાદક ધર્મ છે. આથી દરેક સમસ્યાનો અનેકાંત દૃષ્ટિએ ઉકેલ શોધવા પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. કોઈપણ હિંસક પ્રવૃત્તિ થતી હોય ત્યાં પ્રત્યક્ષ રીતે તેમાં શામેલ ન હોય, પરોક્ષ રીતે હોય અર્થાત્ સ્વયં હિંસા આચરવામાં ન આવતી હોય, પણ હિંસાચારને સમર્થન આપવામાં આવતું હોય ત્યાં પાપકર્મ તો થવાનું જ. તેનું પ્રત્યક્ષ જાણીતું ઉદાહરણ છે હિટલર- હિટલર વિશ્વયુદ્ધની ભયંકર જ્વાળામાં સંસારને ઘસડી જનારો શાસક છે. કહેવાય છે કે વિશ્વયુદ્ધ દરમ્યાન પોતે એક પણ ગોળી ચલાવી નથી, શસ્ત્ર પણ હાથમાં પકડ્યું નથી, પોતાના હાથે એક પણ સૈનિક માર્યો નથી, ઘાયલ કર્યો નથી. તેના આદેશ, સૂચન અને સલાહથી તેની સેના, તેનું લશ્કર લડ્યું. લડાઈમાં અનેક મરાયાં, ઘવાયાં, લોહીની નદીઓ વહી. હિંસાનું સામ્રાજ્ય સ્થપાયું. હિટલરે સ્વયં પોતે હિંસામાં ભાગ ન લીધો તો આ માનવસંહારનું પાપ તેને સિરે હતું કે નહીં ? હિટલર એમ જણાવે કે હું લડાઈના મેદાનમાં ગયો નથી, ગોળી ચલાવી નથી, લડાઈ કરી નથી તો પછી આ પાપ મારા સિરે નહીં. પણ ના એમ ન બને. એકવાત સ્પષ્ટ જ છે કે હિંસા અને તજજન્ય પાપની ન્યૂનાધિકતા ભાવના પર અને વિવેકશક્તિ પર આધારિત છે. અહિંસા માટે કોઈ બાહ્ય માપ-દંડ નિશ્ચિત થઈ શકતું નથી.
આ પ્રશ્ન છે હિંસાના સમર્થનનો. ક્યારેક માનવી પોતે હિંસા કરતો નથી, કરાવતો નથી, અનુમોદના પણ આપતો નથી તેનું સમર્થન કરે ત્યારે. ? ક્યારેક કોઈક લડાઈ, ઝઘડો ચાલુ હોય. બંન્ને પક્ષો ઉગ્ર રીતે લડી રહ્યાં હોય ત્યારે ત્રીજો જે માત્ર દર્શક જ છે, તેને ઝઘડા સાથે કોઈ સંબંધ નથી છતાં ઊભો રહી જોતો હોય અને તે ત્યાં ઉત્સાહિત થઈ પ્રશંસા . કરે, મનોમન આજે વગર પૈસે તમાશો જોવા મળ્યો માની ખુશ થાય. સારું થયું, ‘પેલાને વાગ્યું એ તો એ જ લાગનો હતો, હજી વધુ વાગવું જોઈએ અને બીજું કાંઈને કાંઈ ત્યારે તે દર્શકે વગર મતલબે વ્યર્થ રીતે બીજાની વાતમાં પોતાના મનને કલુષિત કરી નાખ્યું. લડવાવાળા બંન્નેના મનમાં શું ભાવના હશે એ તો એ બે જાણે પણ દર્શકે પોતાના મનને ક્લુષિત કર્યું.
A
