Book Title: Ahimsa Mimansa
Author(s): Kanubhai Sheth, Gunvant Barvalia
Publisher: SKPG Jain Philosophical and Literary Research Centre
View full book text
________________
અહિંસામીમાંસા
૨૧ આચરવામાં આવે ત્યારે મનમાં કષાય, દ્વેષ, વેરવૃત્તિ ઉત્પન્ન ન થાય તેની કાળજી રાખી, સાવચેત રહી વર્તવામાં આવે તે ઇચ્છનીય છે. સ્વરક્ષણ સમયે જે હિંસા આચરવી પડે, કતલ કરવી પડે, મરવું કે મારવું પડે ત્યારે જો મુખ્ય લક્ષ રક્ષા-બચવાનું છે, નૈતિક ફરજના ભાગરૂપે છે માટે તે અનિચ્છનીય કે વજર્ય નથી.
વિરોધી હિંસાના ઉત્તમ ઉદાહરણ છે મર્યાદા પુરુષોત્તમ રામ અને શ્રીકૃષ્ણ. અન્યાયનો પ્રતિકાર જયારે અહિંસાથી શક્ય ન હોય ત્યારે વિરોધી હિંસાનો આશ્રય અનિવાર્ય થઈ રહે છે. સામાન્ય જીવનમાં અન્યાયનો પ્રતિકાર આવશ્યક મનાયો છે. '
રાવણ સીતાનું અપહરણ કરી લઈ ગયો. જ્યારે શ્રીરામને આ વાતની જાણ થઈ ત્યારે રાવણ ખુબ આગળ નીકળી ગયો હતો. સીતા રાવણના સકંજામાં ફસાયેલી હતી. એક તરફ સીતાના રક્ષણના નૈતિક જવાબદારી હતી તો બીજી તરફ રાવણ સાથે યુદ્ધ કરી સંહાર દ્વારા હિંસા આચરવાની હતી. રામ તો મર્યાદાપુરુષોત્તમ. તેમણે રાવણને ઘણો સમજાવ્યો સીતાને પાછી આપવા. તેણે એને સમજાવ્યું કે પોતાને નથી જોઈતી રાવણની સમૃદ્ધિ, સોનાની લંકા કે બીજું કોઈ. તેને જોઈએ છીએ એની સીતા પાછી. તે ઇચ્છે છે સીતાની મુક્તિ. તેને રાવણ સાથે લડાઈમાં કોઈ રસ નથી, આનંદ નથી. નથી એને રાવણ સાથે ષ-ભાવ કે વૈરવૃત્તિ. તેણે રાવણને સમજાવ્યું કે રાવણ પોતે રાજા છે, સિંહાસનારૂઢ છે તો પોતે જ અનાચાર, અત્યાચાર કરશે તો પ્રજાને ન્યાય ક્યાંથી મળી શકશે? તેણે સત્ય-નીતિનું આચરણ કરવું જોઈએ. પરંતુ રાવણ દ્વારા તેની એકપણ સાંભળવામાં આવી નહીં. તે અન્યાયી, અત્યાચારી, અપરાધીને દંડવા, પદાર્થપાઠ ભણાવવા રામ ધનુષ લઈ રાવણ સામે ગયા. લડાઈ થઈ, સંહાર થયો. રાવણ હણાયો. સીતા પાછી મળી. અહીંયા વિરોધી હિંસા અનિવાર્ય હતી, ફરજના ભાગરૂપે, રક્ષણના ભાગરૂપે. રામના મનમાં રાવણ પ્રત્યે ન હતો તેષભાવ કે ન હતો. વૈરભાવ.
ઇતિહાસમાં આવું જ બીજું ઉદાહરણ છે શ્રીકૃષ્ણ-અર્જુનનું. પાંડવો અને દુર્યોધન વચ્ચે જે યુદ્ધ થયું તે કૃષ્ણની પ્રેરણાથી. શ્રીકૃષ્ણ યુદ્ધને ટાળવા,
