Book Title: Ahimsa Mimansa
Author(s): Kanubhai Sheth, Gunvant Barvalia
Publisher: SKPG Jain Philosophical and Literary Research Centre
View full book text
________________
૧૮
અહિંસામીમાંસા
છે તેઓ, કોઈપણ પ્રાણીના પ્રાણને હણતાં નથી.
આમ ધર્મ એટલે તે ક્રિયા જે આપણા ઉચ્ચ જીવનનું નિર્માણ કરે. આમ સર્વ આત્માઓ સાથે પોતાનો વાસ્તવિક અભેદભાવ અનુભવવાની વૃત્તિ અથવા મને જેવાં સુખ દુઃખ થાય છે એવાં જ તે તમામ જીવોને થાય છે એમ સમજી કોઈપણ પ્રાણીને ન દુભાવવાની વૃત્તિ અથવા આત્મામાં રહેલા રાગ, દ્વેષ, કામ, ક્રોધ, લોભ, મદ, મોહ વગેરે દુર્ભાવોને નિગ્રહમાં લાવવાની વૃત્તિ એ અહિંસાનું લક્ષણ છે. એટલે જેટલે અંશે ઉપર જણાવેલી કોઈ ગમે તે એક વૃત્તિ કેળવાય, થોડી પણ કેળવાય તેટલે તેટલે અંશે આત્મામાં અહિંસાનો ગુણ પ્રગટ થાય.
આમ ભગવાન મહાવીરે ઉત્તરાધ્યયનમાં કહ્યું છે.
समया सव्वभूएसु, सत्तु-मित्तेसु वा जगे । पाणाइवाय विरई, जावज्जीवाए दुक्करं ॥
| ઉત્તરા. આ. ૧૯. ગા-૨૫) અર્થાત્ દુનિયામાં તમામ પ્રાણીઓ તરફ-પછી ભલે કોઈ શત્રુ હોય અથવા મિત્ર હોય-સમભાવે વર્તવું તેનું નામ અહિંસા છે. એવી અહિંસામાં અર્થાત્ સમતાભાવમાં રહીને તમામ પ્રાણીઓને પીડા કરવાની પ્રવૃત્તિનો ત્યાગ-નાની મોટી તમામ પ્રકારની હિંસાનો ત્યાગ અંદગીપર્યત ટકાવવોનભાવવો દુષ્કર છે. હિંસાના પ્રકાર :
ભગવાન મહાવીરે અહિંસાને સમજવા માટે કેટલાંક સ્તરો નિર્ધારિત કરેલાં છે. તે સ્તરો તેની વસ્તુ સ્થિતિ પર આધારિત હોય છે. તેમણે હિંસાને ચાર વિભાગોમાં વિભક્ત કરી છે. (૧) સંકલ્પી (૨) આરંભી (૩) ઉધોગી (૪) વિરોધી.
જાણીબુઝીને કોઈ ખાસ સંકલ્પ-નિર્ધાર સાથે, ઈરાદા સાથે જે હિંસા આચરવામાં આવે છે તે સંકલ્પી હિંસા છે. સંકલ્પી હિંસા આક્રમણાત્મક હિંસા છે. પ્રત્યેક માનવી માટે તે પરિહાર્ય છે. દઢસંકલ્પશક્તિ વડે તે અંકુશિત કરી શકાય છે. સંકલ્પી હિંસા વૈરવૃત્તિ-દ્વેષ ઈર્ષાનું પરિણામ છે
