________________
મૂલ-૧ થી ૬
$ ઓઘનિર્યુક્તિ-પ્રભા છે
- X - X - X - X - X - • મૂન થી ૩૦
પ્રસ્તાવના :- ઓઘનિયુકિતકર્તા ચૌદપૂર્વધર ભદ્રબાહુસ્વામી છે. તેમણે શ્રમણશ્રમણી વર્ષના અનુગહાર્ચે નવમાં પૂર્વમાં રહેલ, ત્રીજી આયાસ્વસ્તુના વીસમાં ઓuપામૃતમાં રહેલ ઓઘ સામાચારી કે જેમાં સાધુઆયાર સ્વરૂપ છે, તેનું ઉદ્ધરણા કરેલ છે. અહીં ઓઘ, પિંડ, સમાસ, સંક્ષેપ એ એક અર્થ જણાવતાર શબ્દો કે એકાર્ચિક નામો છે.
ઓઘ નિયુક્તિની સ્થના કરતા આવી પ્રતિજ્ઞા જણાવે છે કે -
“હું બઘાં જ અરિહંત ભગવંતોને, બધાં જ ચૌદપૂર્વધરોને, બધાં દશ પૂર્વધરોને, બઘાં અગિયાર અંગઘારણ કરનારાઓને તથા બધાં સાધુઓને નમસ્કાર કરીને ચરણ-કરણાનુયોગમાંથી અલા અક્ષQાળી અને મહાત્ અર્થવાળી એવી ઓઘનિયુક્તિ સાધુઓના અનુગ્રહને માટે કહું છું.”
આથી આ ઓપનિયુતિમાં શબ્દો થોડાં હોવા છતાં અર્થથી મહાન છે અને સાધુ-સાધવી માટે ખૂબ ઉપકારક છે.
આ ચરણ સિવારી અને કરણ સિતરી શું છે ? તે કહે છે – • મૂલ- ?*
ચરણસિત્તરી :- ચરણ સિતરીના 90 ભેદો આ પ્રમાણે છે - (૧) વ્રત, (૨) શ્રમણધર્મ, (3) સંયમ, (૪) વૈયાવચ્ચ, (૫) બ્રહ્મચર્ય, (૬) જ્ઞાનાદિ મિક, () તપ અને (૮) ક્રોધાદિ નિગ્રહ. તેમાં
- (૧) વ્રત પાંય છે • સર્વથા (૧) પ્રાણાતિપાત વિરમણ, (૨) મૃષાવાદ વિરમણ, (૩) અદત્તાદાન વિરમણ, (૪) મૈથુન વિરમણ, (૫) પરિગ્રહ વિરમણ.
- (૨) શ્રમણધર્મ દશ છે - ક્ષમા, માર્દવતા, સરળતા, મુક્તિ (સંતોષ), તપ, સંયમ, સત્ય, પવિત્રતા, નિપરિગ્રહતા અને બ્રહ્મચર્ય.
- (3) સંયમ ૧૭ ભેદે છે – પૃથ્વી, અાપુ, તેઉ, વાયુ, વનસ્પતિ એ પાંચ એકેન્દ્રિય તથા બેઈન્દ્રિય, તેઈન્દ્રિય, ચઉરિન્દ્રિય, પંચેન્દ્રિય મળીને નવ પ્રકારના જીવોની વિરાધના, પરિતાપના, કિલામણા ન થાય તેમ વર્તવું. (૧૦) અજીવતેમાં રણ કે દ્વેષ ન કરવો. (૧૧) પ્રેક્ષા સંયમ - યક્ષ આદિથી પડિલેહવા માટેનો ઉપયોગ રાખવો તે. (૨) ઉપેક્ષા સંયમ • શક્તિ હોવા છતાં સંયમમાં વીર્ય ન ફોરવતા એવા આત્માઓ તથા સાવધ વ્યાપારમાં પ્રવર્તતા ગૃહસ્થો પ્રતિ ઉપેક્ષા ભાવ રાખવો. (૧૩) પ્રમાર્જના - વસ્તુ લેતા કે મૂકતાં પૂંજવાનો ઉપયોગ રાખવો. (૧૪) પારિઠાપના • શરીરના મળમૂત્રાદિ વિધિપૂર્વક પાઠવવામાં ઉપયોગ રાખવો. (૧૫ થી ૧૭) મન, વચન, કાયાની અશુભ પ્રવૃત્તિઓ રોકીને શુભ પ્રવૃત્તિમાં ઉપયુક્ત રહેવું.
ઓઘનિયુકિત-વિશિષ્ટ સૂત્રસાર - (૪) વૈયાવચ્ચ દશ પ્રકારે છે - આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, તપસ્વી, શૈક્ષ, ગ્લાન, કુલ, ગણ, સંઘ, સાધુ, સમનોજ્ઞ એ દશેની ભક્તિ-સેવા કરવા.
- (૫) બ્રહ્મચર્ય નવ પ્રકારે છે - (૧) સ્ત્રી, પશુ અને નપુંસક રહેતા હોય તે વસતિમાં ન રહેવું. (૨) સ્ત્રીની સાથે રાગથી વાતચીત ન કરવી કે સ્ત્રી પશુ નપુંસક સંબંધી કામકથા ન કરવી. (3) સ્ત્રી બેઠી હોય ત્યાં પુષે બે ઘડી અને પુરુષ બેઠો હોય તે સ્થાને સ્ત્રીને ત્રણ પ્રહર સુધી બેસવું નહીં. (૪) સ્ત્રીના અંગોપાંગ, મુખ, સ્તન, ચ, પગ, હાય વગેરે સમદષ્ટિથી જોયા નહીં. દષ્ટિ પડી જાય તો પણ તુરંત ખસેડી લેવી. (૫) શ્રી સંબંધી કામકથા ભીંત કે બીન સ્થાનના આંતસ્થી ન સાંભળવી કે ભતના આંતરેથી જોવી નહે. (૬) ગૃહસ્થપણામાં સ્ત્રી સાથે કરેલ કામકીડાનું સ્મરણ ન કરવું. () પૌષ્ટિક, ઉતેજક, કામવકિ સ્નિગ્ધ આહાર ના વાપરો. (૮) વિગઈરહિત આહાર પણ સુધા શાંત થાય તેથી વધારે ન વાપરવો. (૯) સારા દેખાવા શરીરની ટાપટીપ ન કરવી.
- (૬) જ્ઞાનાદિ ત્રિક - જ્ઞાન, દર્શન, ચાસ્ત્રિની સુંદર આરાધના કરવી.
- () તપ - છ બાહ્ય અને છ અત્યંતર ભેદે તપ કમ્યો છે. તેમાં છ બાહાતષ આ પ્રમાણે - (૧) અનશન - આહારના ભાગરૂપ, (૨) ઉણોદરી - ભુખ કરતાં બેચાર કોળીયા ન્યૂન સખી આહાર કરવો, (3) વૃત્તિiફોષ - દ્રવ્ય, ક્ષોત્ર, કાળ, ભાવથી આહારદિનો સંડ્રોપ કરવો. (૪) સત્યાગ - છએ વિયોનો કે બે, ત્રણ વિગઈઓનો ત્યાગ. (૫) કાયકલેશ - લોચ આદિ કષ્ટ કે શીત-ઉણાદિને સહેવા તે. (૬) સંલીનતા - અંગોપાંગને સંકોચીને રાખવારૂપ.
છ અત્યંતર તપ આ પ્રમાણે છે - (૧) પ્રાયશ્ચિત • મૂલગુણ કે ઉત્તર ગુણના વિષયમાં થયેલ જે કોઈપણ ભૂલ હોય તે સર્વે ભૂલોની આલોચના કરી આત્મ શુદ્ધિ કરવી. () વિનય - આચાર્યાદિ નાધિકનો વિનય કક્વો - આવે ત્યારે ઉભા થવું, હાથ જોડવા, આસન આપવું વગેરે. (૩) વૈયાવચ્ચ • બાલ, ગ્લાન, આચાર્યાદિ, વૃદ્ધ વગેરેની સેવા કસ્વી, આહાર પાણી ઔષઘાદિ લાવી આપવા, શરીરની વિશ્રામણાદિ કરવા. (૪) સ્વાધ્યાય - વાયના, પૃચ્છના આદિ પંચવિધ જે સ્વાધ્યાય તેને નિરંતર કરવો. (૫) ધ્યાન • એકાગ્ર મનથી શુભધ્યાન. તવ આદિની વિચારણા વગેરે કરવા. (૬) કાયોત્સર્ગ - કર્મક્ષયાર્ચે મૌન-દયાન-સ્થાન વડે સ્થિર થઈને આત્માના બહિભવને વોસિરાવવા પૂર્વક રહેવું તે કાયોત્સર્ગ અથવા દેહ-ઉપાધિ આદિ બાહ અને ક્રોધાદિ કષાયરૂપ અત્યંતરનો ઉત્સર્ગ અત્યંત ત્યાગ.
- (૮) ક્રોધાદિ કષાયતો નિગ્રહ કરવો - તેમા કોધનો નિગ્રહ ક્ષમાથી કરવો, માનનો નિગ્રહ નમતાથી કવો, માયાનો નિકાલ સરળતાથી કરવો અને લોભનો નિગ્રહ સંતોષવી કરવો.
આ પ્રમાણે મુખ્ય આઠ ભેદોમાં પેટાભેદ આ પ્રમાણે થયા - ૫ + ૧૦ + ૧૭ + ૧૦ + ૯ + 3 + ૨ + ૪ = go એ સિતેર ભેદે ચરણ સિતરીના કહ્યા છે, તેમ જાણવું.
