Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 16 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 680

६६६
मगवतीसूत्रे विशतिपदेषु इह एकादशोदेशके अचरममनुष्यदण्ड के आधास्त्रयो भङ्गा मणि तम्या:-कथयितच्या श्वरमभङ्गवर्जा:-चतुर्थभङ्गरहिताः यद्यपि मनुष्यपदे एतेषु विंशतिपदेषु सामान्यतश्चत्वारोऽपि भङ्गाः सम्भवन्ति तथापि अचरमत्वात् मनुष्यपदे चतुर्थों मङ्गो न भवति चरमस्यैव मनुष्यस्य चतुर्थभासद्भावात्। तानिच विंशतिपदानि एतानि-जीवे१-सलेश्यार-शुक्ललेश्य३, शुक्लपाक्षि. कम-सम्यग्दृष्टि५-ज्ञानि५- मतिज्ञानचतुष्टय१०- नो संज्ञोपयुक्त११-वेद१२-- फपाय१३-लोभकषाय१४-सयोगि-मनोयोग्यादित्रय १६-साकारोपयु१७ क्ता नाकारोप२०-स्वरूपाणि, एतेषु पदेषु आधास्त्रयो भङ्गा वक्तव्या इति। 'अस्से केवलनाणीय अजोगी य, एए तिमि विन पुच्छिज्जति' अलेश्यः-लेश्यारहिता, पदों में यहां ११ वें उद्देशक में अचरम मनुष्य दण्डक में चतुर्थ भंग वर्जित आदि के तीन भंग ही कहना चाहिये । यद्यपि मनुष्य पद में इन २० पदों में सामान्यत: चारों ही भंग संभवित होते हैं फिर भी अचरम होने से मनुष्य पद में चतुर्थ भंग नहीं होता है क्यों कि जो चरम मनुष्य होता है उसके ही चतुर्थ भंग का सद्भाव होता है । २० पद इस प्रकार से हैं-'जीव१, सलेश्य२, शुक्ललेश्य३, शुक्लपाक्षिक४, सम्यग्दृष्टि४, ज्ञानी६, मतिज्ञानचतुष्टय ७,८,९,१०,नो संज्ञोपयुक्त ११, वेद १२ कषाय १३, लोभकषाय १४, सयोगी १५ मनो योगी आदित्रय १६, १७, १८, साकारोपयुक्त १९ और अनाकारोपयुक्त २०'। इन २० पदों में आदि के तीन भंग ही वक्तव्य हुए हैं। 'अलेस्से केवलनाणी य अजोगी य एए तिनि वि न पुच्छिज्जेति' अलेक्ष्य, केवल. અહિયાં આ અગિયારમાં ઉદ્દેશામાં લેશ્યાવાળા અચરમ મનુષ્યના દંડકમાં ચોથા ભંગને છેડીને આદિના ત્રણ ભળે જ એટલે કે પહેલે, બીજો અને ત્રીને એ ત્રણ ભંગાજ કહેવા જોઈએ જે કે મનુષ્ય પદમાં આ વસે પદમાં સામાન્ય પ્રકારથી ચારે ભંગે સંભવે છે, તે પણ અચરમ હોવાથી મનુષ્યપદમાં ચા ભંગ તે નથી. કેમ કે-જે ચરમ મનુષ્ય હોય છે, તેને જ ભંગ સંભવે છે. તે ૨૦ વીસ પદે આ પ્રમાણે –-જીવ ૧, સલેફ્યુ, ૨ શુક્લ वेश्या 3, शुपक्षिय, ४, सभ्यष्टि ५, ज्ञानी ६, भतिज्ञान ७, श्रुत ज्ञान, ८, अवधिज्ञान ६, १ण ज्ञान १०, ने सज्ञोपयुत्त ११, वह १२, કષાય ૧૩, ભકષાય ૧૪, સંગી ૧૫, મનેયેગી ૧૬, વચનગી ૧૭, ૧૮, સાકારોપયુક્ત ૧૯, અને અનાકારોપયુક્ત ૨૦,” આ વીસ પદોમાં આદિના ત્રણ ભંગજ એટલે કે પહેલે બીજે અને ત્રીજો એત્રણ જ અંગે કહ્યા છે. 'अलेस्से केवलनाणीय अयोगी य एए तिन्नि वि न पुच्छिज्जंति' मवेश्य
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૬