Agam 04 Samvayang Gujarati Translation

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Dipratnasagar, Deepratnasagar

Page 66

આગમસૂત્ર 4, અંગસૂત્ર 4, “સમવાય' અનંતા સ્થાવરો છે. તે સર્વે શાશ્વતા, કૃત, નિબદ્ધ, નિકાચિત છે. એમાં જિનેશ્વરોએ પ્રજ્ઞપ્ત ભાવો કહેવાય છે, પ્રજ્ઞાપાય છે, પ્રરૂપાય છે, નિર્દેશાય છે, ઉપદેશાય છે. યાવત એ રીતે ચરણ-કરણની પ્રરૂપણા કરાય છે. આ પ્રમાણે તે સમવાય’ સૂત્ર કહ્યું છે. સૂત્ર- 221 તે વ્યાખ્યા (વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ-ભગવતી) શું છે ? વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ અર્થાત ભગવતી સૂત્રમાં સ્વસમય કહેવાય છે, પરસમય કહેવાય છે, સ્વસમય-પરસમય કહે છે. એ રીતે જીવ-અજીવ-જીવાજીવ કહેવાય છે. લોક-અલોકલોકાલોક કહેવાય છે. વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ અર્થાત ભગવતી સૂત્રમાં વડે વિવિધ દેવ, નરેન્દ્ર, રાજર્ષિઓના પૂછેલા વિવિધ સંશયો અને તેના ઉત્તરો કહેવાય છે. જિનેશ્વર ભગવંતે વિસ્તારથી કહેલા દ્રવ્ય-ગુણ-ક્ષેત્ર-કાળ-પર્યાય-પ્રદેશ-પરિમાણયથાસ્તિભાવ-અનુગમ-નિક્ષેપ-નય-પ્રમાણ-સુનિપુણ ઉપક્રમ વિવિધ પ્રકારે જેઓએ પ્રગટ દેખાડ્યો છે એવા, લોકાલોકને પ્રકાશનારા, મોટા સંસાર સમુદ્રને ઉતરવામાં સમર્થ, ઇન્દ્રોએ પૂજેલા, ભવ્યજનરૂપી પ્રજાના હૃદયને આનંદ આપનારા, તમોરજનો નાશ કરનારા, સુદષ્ટ દીપરૂપ ઈહામતિ-બુદ્ધિને વૃદ્ધિ કરનારા એવા અન્યૂન 36,000 વ્યાકરણોને પ્રકાશ-કરનારા ઘણા પ્રકારના સૂત્ર-અર્થ તેના શિષ્યોના હિતને માટે ગુણમહાર્થ છે. વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ અર્થાત ભગવતી સૂત્રમાં પરિક્ત વાચના, સંખ્યાતા અનુયોગદ્વારો, સંખ્યાતી પ્રતિપત્તિઓ, સંખ્યાતા વેષ્ટકો, સંખ્યાતા શ્લોકો, સંખ્યાતી નિર્યુક્તિઓ છે. તે આ વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ અંગાર્થપણે પાંચમું અંગ છે. તેમાં એક શ્રુતસ્કંધ છે, સાધિક 100 અધ્યયનો છે, 10,000 ઉદ્દેશો, 10,000 સમુદ્દેશો, 36,000 વ્યાકરણો, 84,000 કુલ પદો કહ્યા છે. તેમાં સંખ્યાતા અક્ષરો, અનંતાગમો, અનંત પર્યાયો છે, ત્રસો પરિત્ત અને અનંતા સ્થાવરો છે. તે સર્વે શાશ્વત છે, કૃત છે, નિબદ્ધ છે, નિકાચિત છે. આ સર્વે જિનપ્રજ્ઞપ્ત ભાવો કહેવાય છે, પ્રજ્ઞાપાય છે, પરૂપાય છે, નિર્દેશાય છે, ઉપદેશાય છે, તે ભણનારનો આત્મા તદ્રુપ થાય છે, તે પ્રમાણે જ્ઞાતા, વિજ્ઞાતા થાય છે. આ પ્રમાણે ચરણકરણની પ્રરૂપણા કહેવાય છે. આ પ્રમાણે તે વિવાહ અર્થાત વ્યાખ્યાપ્રજ્ઞપ્તિ (કે ભગવતી) સૂત્ર છે. સૂત્ર- 222 તે નાયાધમ્મકહા શું છે ? નાયાધમ્મકહા સૂત્રમાં જ્ઞાતા અર્થાત કથા નાયકોના નગરો, ઉદ્યાનો, ચૈત્ય, વનખંડો, રાજાઓ, માતાપિતા, સમવસરણો, ધર્માચાર્યો, ધર્મકથા, આલોક-પરલોકની ઋદ્ધિ વિશેષ, ભોગ પરિત્યાગ, પ્રવજ્યા, શ્રુતપરિગ્રહણ, તપોપધાન, દીક્ષા પર્યાય, સંલેખના, ભક્ત-પ્રત્યાખ્યાન, પાદોપગમન, દેવલોક ગમન, સુકુલમાં જન્મ, પુનર્બોટિલાભ અને અંતક્રિયા. આ બાવીશ સ્થાનો કહેવાય છે યાવત્ નાયધમ્મકહામાં વિનય ક્રિયાને કરનારા જિનેશ્વરોના ઉત્તમ શાસનમાં પ્રવ્રજિત થયેલાં છતાં. 1. સંયમની પ્રતિજ્ઞા પાળવામાં જે ધૃતિ, મતિ, વ્યવસાય જોઈએ તેમાં દુર્બલ હોય, 2. તપનિયમ-તપઉપધાનરૂપ રણસંગ્રામ અને દુર્ધર ભારથી ભગ્ન થયેલ, અતિ અશક્ત, ભગ્નશરીરી હોય. 3. ઘોર પરીષહથી પરાજિત તથા પરીષહોથી વશ કરવાને આરંભેલા અને મોક્ષમાર્ગે જતા રુંધેલા, તેથી જ સિદ્ધાલયના માર્ગથી ભ્રષ્ટ થયેલ, 4. તુચ્છ વિષયસુખમાં આશાવશ દોષથી મૂચ્છિત હોય, 5. ચારિત્ર, જ્ઞાન, દર્શનની વિરાધના કરનાર, વિવિધ પ્રકારે સાધુ ગુણો નિસ્સાર અને શૂન્ય હોય, આવા સાધુઓને. સંસારમાં અપાર દુઃખવાળા દુર્ગતિના ભવોની વિવિધ પરંપરાઓના વિસ્તારો કહેવાય છે. પરીષહ, કષાયરૂપી સૈન્યને જિતનાર, ધૃતિના સ્વામી, સંયમમાં નિશ્ચ ઉત્સાહવાળા, આરાધિત જ્ઞાન મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(સમવાય)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 66