Agam 04 Samvayang Gujarati Translation

Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Dipratnasagar, Deepratnasagar

Page 65

આગમસૂત્ર 4, અંગસૂત્ર 4, “સમવાય’ આ પ્રમાણે ચરણકરણની પ્રરૂપણા કહેવાય છે, પ્રજ્ઞાપના કરાય છે, પ્રરૂપાય છે, દેખાડાય છે, નિર્દેશ કરાયા છે, ઉપદર્શન કરાય છે. તે આ સૂયગડ સૂત્ર છે. સૂત્ર- 217 થી 219 217. તે ઠાણ’ શું છે ? ઠાણ (સ્થાનાંગ) સૂત્રમાં સ્વસમયની સ્થાપના થાય છે, પરસમયની સ્થાપના થાય છે, સ્વસમય-પરસમયની સ્થાપના થાય છે. એવી રીતે -. જીવ-અજીવ-જીવાજીવની સ્થાપના કરાય છે, લોક-અલોક-લોકાલોક ની સ્થાપના કરાય છે. (સ્થાનાંગ) ઠાણ સૂત્ર વડે પદાર્થના દ્રવ્ય, ગુણ, ક્ષેત્ર, કાળ અને પર્યાયોની સ્થાપના કરાયા છે.. 218. (સ્થાન સૂત્રમાં) પર્વત, નદી, સમુદ્ર, સૂર્ય, ભવન, વિમાન, આકર(ખાણ), નદી, નિધિ, પુરુષજાત, સ્વર, ગોત્ર અને જ્યોતિષ દેવોના ચાર એ સર્વે કહ્યા છે.. 219. તથા (સ્થાન સૂત્રમાં) એક એક પ્રકારના પદાર્થોનું વર્ણન, બબ્બે પદાર્થોનું વર્ણન, યાવત્ દશ દશ પદાર્થોનું વર્ણન છે, જીવ, પુદ્ગલો તથા લોકમાં રહેલા ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય આદિ દ્રવ્યોની પ્રરૂપણા છે. આ ઠાણ’ સૂત્રની પરિક્ત વાચના, સંખ્યાતા અનુયોગ દ્વારો, સંખ્યાતી પ્રતિપત્તિઓ, સંખ્યાતા વેષ્ટક, સંખ્યાતા શ્લોકો, સંખ્યાતી નિર્યુક્તિઓ, સંખ્યાતી સંગ્રહણીઓ છે. આ 'ઠાણ અંગ-અર્થતાથી ત્રીજું અંગ છે. તેમાં એક શ્રુતસ્કંધ, દશ અધ્યયનો, ૨૧-ઉદ્દેશનકાળ, ૨૧સમુદેશનકાળ, ફુલ 72,000 પદો, સંખ્યાતા અક્ષરો, અનંતાગમા, અનંતા પર્યાયો, પરિત્ત ત્રસો, અન તે સર્વે શાશ્વતા, કૃત, નિબદ્ધ, નિકાચિત છે. એમાં જિનેશ્વરોએ પ્રજ્ઞપ્ત ભાવો કહેવાય છે, પ્રજ્ઞાપાય છે, પ્રરૂપાય છે, નિર્દેશાય છે, ઉપદેશાય છે. તેને ભણનાર આત્મા એ રીતે તદ્રુપ થાય છે, જ્ઞાત થાય છે, વિજ્ઞાત થાય છે, એ રીતે ચરણ-કરણની પ્રરૂપણા કરાય છે. આ પ્રમાણે તે ઠાણ (સ્થાનાંગ) કહ્યું. સૂત્ર- 220 તે સમવાય શું છે ? સમવાય સૂત્રમાં સ્વસમય સૂચવાય છે, પરસમય સૂચવાય છે, સ્વસમય-પરસમયા સૂચવાય છે, જીવ-અજીવ-જીવાજીવ સૂચવાય છે, લોક-અલોક-લોકાલોક સૂચવાય છે. સમવાયમાં એક આદિથી લઈને એક-એક સ્થાનની પરિવૃદ્ધિ થકી દ્વાદશાંગીરૂપ ગણિપિટકના પર્યવોનું પરિમાણ કહેવાય છે. ૧૦૦-સ્થાનક પરિમાણ કહે છે. તથા હજાર અને કોટાકોટી સુધીના પદાર્થોનું, બાર પ્રકારના વિસ્તારવાળા અંગ સૂત્રોનું, જગતના જીવોને હિત-કારક એવા પૂજ્ય શ્રુતજ્ઞાનનો સંક્ષેપથી સમવતસાર કહ્યો. તેમાં વિવિધ પ્રકારના જીવ-અજીવ વિસ્તારથી વર્ણવ્યા છે, બીજા પણ ઘણા પ્રકારના વિશેષો છે, જેવા કે - નારકી, તિર્યંચ, મનુષ્ય, અસુર ગણોના આહાર, ઉચ્છવાસ, વેશ્યા, આવાસ સંખ્યા, આયત પ્રમાણ, ઉપપાત, ચ્યવન, અવગાહના, અવધિ, વેદના, ભેદ, ઉપયોગ, યોગ, ઇન્દ્રિય, કષાય, જીવોની વિવિધ યોનિ, મેરુ પર્વતના. વિધ્વંભ-ઉત્સધ-પરિધિનું પ્રમાણ, વિધિ વિશેષ, કુલકર-તીર્થંકર-ગણધર-સમગ્ર ભરતાધિપતિ ચક્રવર્તીઓ, વાસુદેવ, બળદેવના વિધિ વિશેષ, ક્ષેત્રોના નિર્ગમો એ સર્વે સમવાયમાં વર્ણવ્યા છે. આ અને બીજા પદાર્થો અહીં સમાવાય સૂત્રમાં વિસ્તારથી કહ્યા છે. સમવાય સૂત્રની પરિક્ત વાચના છે સંખ્યાતા અનુયોગ દ્વારો, સંખ્યાતી પ્રતિપત્તિઓ, સંખ્યાતા વેષ્ટક, સંખ્યાતા શ્લોકો, સંખ્યાતી નિર્યુક્તિઓ, સંખ્યાતી સંગ્રહણીઓ છે. સમવાય સૂત્ર અંગ-અર્થથી ચોથું અંગ છે. તેમાં એક અધ્યયન, એક શ્રુતસ્કંધ, એક ઉદ્દેશનકાળ, એક સમુદ્રેશનકાળ, 1,4,000 કુલ પદો છે. તેમાં અક્ષરો સંખ્યાતા છે અનંતાગમા, અનંતા પર્યાયો, પરિત્ત ત્રસો, મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(સમવાય)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 65