________________
બુદ્ધિની કસોટી (રમૂજી બાલવાતt)
શ્રી યામશંકર પંડયા
* ત્રણ મિત્રો : મન, મગન અને મફત ત્રણે લગભગ સરખી ઉંમરના, એક જ ગામના અને વળી એક જ નાતના. એથી કરીને તેમની વચ્ચે સારો મેળ હતો. પ્રાથમિક શિક્ષણ તે દરેકે પોતાના ગામની નિશાળમાં લીધું. પછી વધુ અભ્યાસ માટે તેમના ગામમાં સગવડ ન હતી. ત્રણે જણા હોશિયાર તો ખરા. વધુ ભણવાની ઈચ્છા ખરી! પણ હવે શું થાય? ઘરના પણ સામાન્ય એટલે બહારગામ બેકિંગમાં રહીને ભણવાનું પાલવે તેમ ન હતું. હવે કરવું શું? ત્રણે જણે ભેગા થઈને એક યોજના કરી: નજીકના મોટા ગામમાં ભણવા જવું અને ત્રણે જણે ભેગા રહી સાદાઈથી હાથે રાંધીને ખાવું પણ ભણતર બંધ ન કરવું. તેમનાં માબાપે આ
જના મંજૂર કરી અને છગન, મગન અને મફત નાના મોટા ગામે ભણવા ગયા. - ત્રણે મિત્રોએ એક રૂમ ભાડે રાખી. ઘેરથી અનાજ-ઘી વગેરે લાવતા અને રસોઈ વગેરે હાથે બનાવતા તેથી થતા ખર્ચમાં અને સાદાઈથી તેમનું માડું ચાલવા માંડયું. દરરોજ તો સાદી રસોઈ બનાવતા પણ કોઈ વાર-તહેવાર કે રજાને દિવસ હોય તો કંઈ સારું ખાવાનું બનાવતા. બેત્રણ રજાઓ સામટી પડે તો પેતાના ઘેર પણ જઈ આવતા. એટલામાં શ્રાવણ મહિનામાં બળેવને તહેવાર આવે. ચોમાસાના દિવસ એટલે વરસાદ પણ આવ્યા કરે. આવા વરસાદમાં ઘેર જવાને વિચાર બંધ રાખી બળેવનો તહેવાર પોતાની રૂમમાં જ ઊજવવાનો ત્રણે મિત્રોએ નિર્ણય કર્યો. . હવે તહેવાર તો ઊજવ પણ મિષ્ટાન્ન વિના તહેવારની મહત્તા શી? ખાજાનું શું બનાવવું ? આ અંગે થોડી ચર્ચાના અંતે દૂધપાક બનાવવાનું નિર્ણય કર્યો. રસોઈમાં દાળ ભાત-કઢી વગેરે ન બનાવતાં માત્ર દૂધપાક, બટાકા નું શાક અને ગોટા બનાવવાનું નક્કી કર્યું. અને ત્રણે મિત્રોએ પરસ્પર મદદ કરી રસોઈ તૈયાર કરી જમવા બેઠા. દૂધપાક જોઈએ તે કરતાં વધારે બનાવ્યો હતો એટલે ખૂટવાને સંભવ જ ન હતો. ત્રણે મિત્રો ધરાઈને જમ્યા. શાક-પૂરી-ગોટા એ બધું બરાબર થઈ રહ્યાં પદધપાક એક વાટકે વળે. એમ કરતાં રાત
પડી અને દૂધપાકને ભરેલ વાટકે કબાટમાં મૂકો.
રાત્રે સૂતી વખતે આ વધેલા દૂધપાક અંગે ચર્ચા થઈ. સવારે દૂધપાક ખાવો કોણે? થેડી ચર્ચા થઈ અને અંતે એવો નિર્ણય કર્યો કે રાત્રે જેને સારું સ્વપ્ન આવે તેણે સવારમાં દૂધપાક ખા. એમ નકકી કરી ત્રણે સુઈ ગયા.
રાત્રે ત્રણે સુઈ ગયા પણ તેમનું મન દૂધપાકમાં. સવારમાં એવું સારું સ્વપ્ન ગોઠવી દેવું કે પિતાને જ દૂધપાક ખાવા મળે. આવી રીતે ત્રણે મિત્રો સારા સ્વપ્નની યોજના કરતા કરતા ઊંઘી ગયા. સવારે ત્રણે વહેલા ઊડ્યા. નિયમ મુજબ દાતણ કરી ત્રણે પિતાનું સ્વપ્ન કહેવા તૈયાર થયા. સૌથી પહેલાં છગને કહ્યુંઃ જુઓ ભાઈ, હું ઊંઘી ગયો મને સ્વપ્નામાં ભગવાન વિષ્ણુ મળ્યા. તેમણે મને કહ્યું અરે ક્શન, તું આ નાનકડી ઓરડીમાં શા માટે રહે છે! ચાલ મારી સાથે વૈકુંઠમાં. ત્યાં તને મઝા પડશે. એમ કહી તે મને વૈકુંઠમાં લઈ ગયા. અહા, શું તેની શોભા ! મેટા મેટા મહેલ, બાગબગીચા, હરવાફરવાની બહુ મઝા અને જમવા માટે મેવામીઠાઈ અને ફરસાણને પાર નહિ. આવું સુંદર સ્વન મને આવ્યું. | મગને કહ્યું: મારું સ્વપ્ન સાંભળો. મને સ્વપ્નામાં ભેળાનાથ શંકર તેડવા આવ્યા. તે મને કૈલાસમાં લઈ ગયા. કૈલાસની શોભા સૌથી અનેરી. ત્યાં સુંદર સંગીત થયા જ કરે. ઝાડ, પાન, ફળફૂલની શોભા જોઈને હું તો નવાઈ પામ્યો. વળી ભગવાન શંકર તાંડવનૃત્ય કરતા હતા. તેવામાં મારી આંખ ઊઘડી ગઈ અને સ્વપ્ન પૂરું થયું.
હવે મફતને વારો આવ્યો. તે વૈકુંઠ અને કેલાસની વાત સાંભળી જરા વિચારમાં તો પડી ગયો. પણ હતો કુશાગ્ર બુદ્ધિનો. તેણે કહેવા માંડયું: જુઓ ભાઈઓ, રાતમાં મને હનુમાનજી મળ્યા. હનુમાનજી તે કાયમ ગદા હાથમાં રાખે. તેમણે મને કહ્યું, ઊઠ. હું ઊડ્યો. મને કહ્યું, આ કબાટ ખેલ. મેં કબાટ ખોલ્યું. તેમણે કહ્યું, “આ દૂધપાક પી જા.”
મેં કહ્યું : પણ મારા બે મિત્રોને તેમાં ભાગ છે.
તેમણે કહ્યું: પીએ છે કે નહિ ? આ ગદા
