________________
ઉત્તરાયણ-૩
ત્યાગ અને સ્પહા
વિશ્વમાં બે જ તો સ્વીકારવામાં આવ્યાં છે–પોઝિટિવ અને નેગેટિવ એને જ સત અને અસત કહેવામાં આવે છે. અસત અથવા નેગેટિવ તત્વ અભાવરૂપ છે. એથી એને ગણતરીમાં લઈ શકાતું નથી. એથી સિદ્ધાન્તમાં બેને બદલે એક જ તવને અર્થાત્ અને સ્વીકાર કરવામાં આવ્યો છે. પરંતુ જેમ વીજળીના પોઝિટિવ તત્ત્વને (કરંટને) વ્યક્ત થવા માટે, પ્રકાશિત થવા માટે નેગેટિવ વાયરની જરૂર પડે છે, તેને સત તત્ત્વને વ્યક્ત થવા માટે અસત્ તરવાની જરૂર પડે છે. એ અસત તત્ત્વ અસ્તિત્વરૂપ નથી તેમ જ તે તદ્દન નથી એમ પણ નથી, એથી તેને અનિર્વચનીય કહેવામાં આવે છે.
પરમાત્મા અથવા ઈશ્વર એ સત તત્ત્વ છે. સતમાંથી જ આવિર્ભાવ થાય છે, ઈશ્વર સતરૂ૫ હોવાથી જ પાતામાંથી વિશ્વનું સર્જન કરી શકે છે. સતમાંથી જ ત્યાગ થાય છે. ઈશ્વર સતરૂપ હોવાથી જ તે પ્રાણીઓને જુદા જુદા ભાગોની સામગ્રી આપે છે. ઈશ્વર સતરૂપ હોવાથી જ પિતામાંથી પંચમહાભૂતોને ઉત્પન્ન કરે છે અને તેમાંથી જીવોને ભોગવવાના જુદા જુદા પદાર્થો પૂરા પાડે છે. સર્જન અને ત્યાગ બંને સતમાંથી જ ઉત્પન્ન થતાં હોય છે. ઈશ્વરનો આનંદ સર્જન અને ત્યાગમાં જ હોય છે.
તૃષ્ણ અથવા કામનાવાળા સર્જન કે ત્યાગ કરી શકતા નથી. તેઓ તો લેવાની અથવા મેળવવાની જ સ્પૃહા રાખતા હોય છે; લઈને અથવા મેળવીને આનંદિત થતા હોય છે.
જે માણસમાં સત અંશ અથવા પિઝિટિવ તત્ત્વ વધુ હોય છે તે માણસ ત્યાગ કરીને, આપીને, છોડી દઈને આનંદિત થતો હોય છે. તે માણસ ભરેલે છે, ભરપૂરતાવાળે છે. જે માણસમાં અસત અંશ અથવા નેગેટિવ તત્ત્વ વધુ હોય છે તે સ્પૃહાવાળો હોય છે, તે કંઈ ને કંઈ મેળવીને આનંદિત થતો હોય છે. તેનામાં ત્યાગ, ઉદારતા, પરોપકાર, દયા કે ન્યાય, નીતિ, પ્રમાણિકતા પ્રકટતાં હતાં નથી, પરંતુ, સ્વાર્થ, સંકુચિતતા, લેબ, નિષ્ફરતા,
શ્રી “મધ્યબિંદુ અનીતિ, અપ્રમાણિકતા જામેલાં હોય છે. આવો માણસ ભરપૂરતાવાળો નથી, પણ ખાલીપણુવાળા છે. આવા માથુસને દેવિશાત પૈસા મળ્યા હોય છે, તો પણ તે ખરેખરી દયાથી કે પરહિતની ભાવનાથી આપી શકતા નથી. કો તે તે કંજૂસ હોય છે અથવા તો પોતાના શરીરના મોજશોખ માટે, નામના કે કીર્તિ મેળવવા માટે અથવા પુણ્ય મેળવવાના લેભથી ખર્ચ કરનારે હોય છે. આમ તેનામાં ખરેખર ત્યાગ, ઉદારતા અથવા પરહિતની ભાવના ન હોવાથી પૈસા હોવા છતાં વાસ્તવમાં તો આવા લેકે ખાલીપણાવાળા અથવા ગરીબ જ હોય છે. તેઓ પૈસાને પોતાના મહાભાગ્યથી મળી આવેલી જગતની મહામેથી ચીજ સમજતા હોય છે અને પૈસાને પોતાના સર્વસ્વરૂપ ગણીને બચીઓ કરતા હોય છે. જ્યારે ભરપૂરતાવાળા માણસે પૈસાને જગતનાં પ્રાણુઓનું હિત કરવા માટેનું, અન્યને સંતુષ્ટ કરવા માટેનું, પોતામાં રહેલી સ્વાભાવિક ઉદારતાને વ્યક્ત કરવા માટેનું એક સાધન માત્ર સમજતા હોય છે. કીતિ, નામના કે પુણ્યની લાલચ વિના નિષ્કામ ભાવે બીજાને સુખી કરવા માટે ત્યાગ કરવામાં તેઓ પૈસાને હાથના મેલ બરાબર ગણતા હોય છે. તેઓ પૈસો હોય તો તેમાં બહુ આસક્તિવાળા હોતા નથી અને ન હોય તો તે માટે બહુ દરકારવાળા, પૃહાવાળા કે દીનતાવાળા હોતા નથી. પૈસો હોય કે ન હોય, આ બંને અવસ્થાઓમાં તેઓ સાચી ભરપૂરતાળા, ઉદારતાવાળા, નીતિવાળા, દયાવાળા સાચા શ્રીમંત છે.
સાચા શ્રીમંત પોતાની પાસે આવનારને, પિતાના સહાયકેને, સેવકને, પરિવારને અને પરિચારને પોતાના કરતાં ઊતરતી સ્થિતિમાં રહેવા દેતા નથી. વિષ્ણુ ભગવાનના વૈકુંઠમાં વિષ્ણુના પાર્ષદે અથવા સેવકે પણ વિષ્ણુના જેવા જ વસ્ત્રો, આભૂષણો અને ખાનપાન વગેરેની સુખસગવડો પ્રાપ્ત કરતા હોય છે. તથા શ્રીકૃષ્ણ પિતાની પાસે આવેલા દીન હીન મિત્ર સુદામાને પિતાના જેવા જ સુખ વૈભવવાળું ભવન, સંપત્તિ અને ઐશ્વર્ય
