________________
એક રજૂ એટલે સ્વર્ગના કોઈ દેવ એક પલકારામાં એક લાખ યોજન અંતર કાપે તે ઝડપે છ માસ સુધી પ્રવાસ કરતાં જેટલું અંતર કાપે તે અંતર. આવા ૧૪ ૨જૂ લાંબા ચૌદ રાજલોકમાં મોક્ષને ઉપર અને નરકને નીચેના છેડે ગણીએ તો ચૌદ રાજલોકમાં કુલ ત્રણ ભાગ થાય : અધોલોક, મધ્યલોક અને ઊર્ધ્વલોક, અધોલોક સાત રાજલોકનો બનેલો છે. તેમાં સાત નારકો આવેલી છે. ઊર્ધ્વલોક પણ સાત રાજલોકનો બનેલો છે. જેમાં સ્વર્ગલોક અને મોક્ષ આવેલા છે. ઊર્ધ્વલોકના સાત રાજલોક અને અધોલોકના સાત રાજલોકની વચ્ચે મધ્યલોક આવેલો છે. ૧૪ રાજલોકના બરાબર મધ્યભાગે આઠ રૂચક પ્રદેશો આવેલા છે. તે ભાગને સમભૂતલા કહે છે. આ સમભૂતલાથી ઉપર તરફ ૯૦૦ યોજન અને નીચે તરફ ૯૦૦ યોજન એમ કુલ ૧૮૦૦ યોજનનો ભાગ મધ્યલોક છે, જે એક રાજલોક જેટલી પહોળાઈમાં ગોળાકારે છે. (અધોલોક અને ઊર્ધ્વલોકના સાત સાત રાજલોકમાં ૯૦૦-૯૦૦ યોજન ઓછા સમજવા.) મધ્યલોકને તિર્થાલોક કે તિર્યંગલોકના નામથી પણ ઓળખવામાં આવે છે. સમભૂતલાની નીચે રહેતા વ્યંતરનિકાયના દેવો તથા ઉપર ઊંચે આકાશમાં રહેતા સૂર્ય-ચન્દ્ર આદિ જ્યોતિઃ નિકાયના દેવો એ મધ્યલોકના નિવાસી ગણાય છે. સમભૂતલાની ઉપર મનુષ્યો અને તિર્યંચો (તમામ પ્રકારના પશુ, પક્ષી જીવજંતુ, વગેરે) રહે છે. તેમાં પણ મનુષ્યો માત્ર અઢી દ્વીપમાં જ રહે છે.
એક રાજલોક પહોળો મધ્યલોક અસંખ્ય દ્વીપ સમુદ્રોનો બનેલો છે. વર્તુળાકારે દ્વીપ એની ચારે બાજુ ફરતે ગોળાકાર સમતલમાં વલય (રીંગ) આકારે વીંટળાયેલ સમુદ્ર, તે સમુદ્રની ચારે બાજુ ફરતે ગોળાકારે સમતલમાં વલય (રીંગ) આકારે વીંટળાયેલ દ્વીપ. આ ઃ રીતે મધ્યમાં વર્તુળાકારે દ્વીપ અને પછી ક્રમશઃ વલય આકારે સમુદ્ર, દ્વીપ, સમુદ્ર દ્વીપ, સમુદ્ર એમ અસંખ્ય દ્વીપ, સમુદ્રો આવેલા છે. દરેક દ્વીપ, સમુદ્રની પહોળાઈ પોતાના પહેલાના સમુદ્ર કે દ્વીપ કરતાં બે બે ગુણી છે.
અસંખ્ય દ્વીપ સમુદ્ર
૨૮in Education International
For Personal & Private Use Only
મધ્યમાં આવેલા દ્વીપનું નામ છે જંબૂદીપ. અહીં જાંબુ વૃક્ષોનું પ્રમાણ વિશેષ છે. તેથી તેનું નામ જંબુદ્રીપ છે. વર્તુળાકારે (થાળી જેવા ગોળ) જંબૂઠ્ઠીપનો વ્યાસ (પહોળાઈ અથવા ડાયામીટર) એક લાખ યોજન છે. શાસ્ત્રીય દષ્ટિએ આ એક યોજન બરાબર આપણા આશરે ૩૬૦૦ માઈલ બરાબર ૩૬ કરોડ માઈલનો જંબુદ્રીપ થાય. આ રીતે જંબુદ્રીપની પહોળાઈ ૩૬૦૦ લાખ માઈલ છે. આ દ્વીપની ચારે બાજુ ફરતે રીંગ આકારમાં આવેલા લવણ સમુદ્રની પહોળાઈ જંબુદ્રીપ કરતાં બે ગણી એટલે બે લાખ યોજન અથવા૭૨૦૦ લાખ માઈલ બરાબર ૭૨ ક્રોડ માઈલની છે. લવણ સમુદ્રની પહોળાઈ એટલે તેના જંબૂઠ્ઠીપ તરફના કિનારાથી તે સમુદ્ર પછી આવતા ઘાતકી ખંડદ્વીપ તરફના કિનારા સુધીનું લંબઅંતર.
લવણ એટલે મીઠું. આ સમુદ્રનું પાણી મીઠાના ક્ષારવાળું ખારૂં હોવાથી તેનું નામ લવણ સમુદ્ર છે. લવણ સમુદ્રની ચારે તરફ ધાતકી નામના વૃક્ષોથી સભર ધાતકીખંડ નામનો દ્વીપ આવેલો છે. તે દ્વીપની પહોળાઈ લવણ સમુદ્રની પહોળાઈથી બે ગણી છે.
આપણી સાચી ભૂગોળ
