________________
આજ રીતે બાકીના સાત પર્વતો ઉપર પણ દેવોનો નિવાસ છે. (અભિધર્મકોશ ૩, ૬૩-૬૪)
જંબુદ્રીપમાં ઉત્તર બાજુ બનેલા કીટ ર્દિ અને એનાથી આગળ હિમવાન પર્વત રહેલો છે. હિમવાન પર્વતથી આગળ ઉત્તરમાં પાંચસો યોજન વિસ્તારનું અનવતમ નામનું અગાધ સરોવર છે. એમાંથી ગંગા-સિંધુ, વક્ષુ અને સીતા નામની ચાર નદીઓ નીકળેલી છે. સરોવર પાસે જંબૂવૃક્ષ છે તેથી આ દ્વીપનું જંબુદ્રીપ નામ પાડેલું છે. (અભિધર્મકોશનું ૩-૫૭)
(૨) નરકલોક
જંબુદ્રીપની નીચે વીસ હજાર યોજન વિસ્તારનો અવીચિ નામનો નરક છે.
એની ઉપર અનુક્રમે પ્રતાપન, તપન, મહારૌરવ, રૌરવ, સંઘાત, કાલસૂત્ર અને સંજીવ નામના બીજા સાત નરક છે. (અભિધર્મકોશ ૩-૫૮)
એ નરકોની ચારે પાર્શ્વ (પડખા)ના ભાગોમાં કુકૂલ, કુણપ, ક્ષુમાદિક, અસિપત્રવન, શ્યામરાવળ, સ્વસ્થાન અને શાલ્મલીવન અને ખારોદક વાળી વૈતરણી નદીના આ ચાર ઉત્સદ છે.
અર્બુદ, નિરર્બુદ, અટટ, ઉહહલ, ઉત્પલ, પદ્મ અને મહાપદ્મવાળા આ આઠ બીજા શીત નરક છે, તે જંબુદ્રીપના અધોભાગમાં મહા નરકોના ધરાતળ (જમીનમાં રહેલા છે.) (અ.કો. ૩-૫૦)
(૩) જ્યોતિલોક
મેરૂ પર્વતના અડધા ભાગ એટલે કે ભૂમિથી ચોવીસ હજાર યોજન ઉપર ચંદ્ર અને સૂર્ય ફરે છે.
ચંદ્રમંડળ ૫૦ યોજનનું અને સૂર્યમંડળ ૫૧ યોજનનું છે.
જ્યારે જંબુદ્રીપમાં મધ્યાહ્ન થાય છે, ત્યારે ઉત્તરકુરુમાં અડધી રાત, પૂર્વ વિદેહમાં અસ્ત અને અવર ગોદાનીયામાં સૂર્યોદય થાય છે. (અ.કો. ૩-૬૦)
ભાદ્રમાસની સુદી નોમથી રાતની વૃદ્ધિ અને ફાગણ માસના સુદની નોમથી એની હાનિની શરૂઆત થાય છે. રાત્રિની વૃદ્ધિ, દિવસની હાનિ અને રાત્રિની હાનિ, દિવસની વૃદ્ધિ થાય છે. સૂર્યના દક્ષિણાયનમાં રાત્રિની વૃદ્ધિ અને ઉત્તરાયણમાં દિવસની વૃદ્ધિ થાય છે. (અ.કો. ૩-૬૧)
(૪) સ્વર્ગલોક
મેરુના શિખર ઉપર ત્રાયશ્રિંશ (સ્વર્ગ) લોક છે.
એનો વિસ્તાર એંશી હજાર યોજનનો છે, ત્યાં ત્રાયસ્ત્રિશ દેવ રહે છે.
એની ચારે વિદિશા (ખૂણાઓમાં)વજ્રપાણિ દેવનો નિવાસ છે. (અ.કો. ૩-૬૫)
ત્રાયસ્પ્રિંશ લોકની વચ્ચે સુદર્શન નામનું નગર છે અને તે સુવર્ણમય છે. એનો એકેક પાર્શ્વભાગ અઢી હજાર યોજન વિસ્તારનો છે. એના મધ્યભાગમાં ઇન્દ્રનો અઢીસો યોજનના વિસ્તારનો વૈજયંત નામનો પ્રાસાદ (મહેલ) છે.
નગરની બહારના ભાગમાં ચારે બાજુ ચૈત્રરથ, પારૂખ્ય, મિશ્ર અને નંદન એ ચાર વન છે. (અ. કો. ૩, ૬૬-૬૭)
એની ચારે બાજુ વીસ હજાર યોજનના અંતરે દેવોનું ક્રીડા સ્થળ છે. (અ.કો. ૩૧-૬૦)
ત્રાયશ્રિંશ-લોકની ઉપર વિમાનોમાં યામ, તુષિત, નિર્માણરતિ અને પરનિર્મિત વશવર્તી દેવો રહે છે.
કામધાતુ ગત દેવોમાંથી ચાતુર્માહારાજિક અને ત્રાયત્રિંશ મનુષ્યની માફક કામ સેવન કરે છે. યામ, તુષિત, નિર્માણરતિ, પરનિર્મિત વશવર્તી દેવ અનુક્રમે આલિંગન-પાણિ સંયોગ હસિત અને અવલોકનથી જ તૃપ્તિ થાય છે. (અ.કો. ૩-૬૯)
કામધાતુની ઉપર સતર સ્થાનોમાં રૂપધાતુ છે તે ૧૭ સ્થાન આ રીતે છે. પહેલા સ્થાનમાં બ્રહ્મકાયિક, બ્રહ્મ પુરોહિત અને મહાબ્રહ્મલોક છે. બીજા સ્થાનમાં પરિતાભ, અપભાણાભ અને આભસ્વર લોક છે.
ત્રીજા સ્થાનમાં પરિતશુભ, અપ્રમાણશુભ અને શુભકુત્સિત લોક છે.
ચોથા સ્થાનમાં અભ્રનક, પુણ્યપ્રસવ, બૃહદફળ, પંચશુધ્ધાવાસિક, અવૃહ, અતપ, સુદશ, સુદર્શન અને એકનિષ્ઠ નામના આઠ
લોક છે.
આ બધા દેવલોક અનુક્રમે ઉપર ઉપર રહેલ છે.
એમાં રહેનારા દેવ ઋષિબળ કે બીજા દેવની મદદથી જ પોતાના ઉપરના દેવલોકને જોઈ શકે છે. (અ.કો. ૩, ૭૧-૭૨)
આપણી સાચી ભૂગોળ
For Personal & Private Use Only
www.jainelibra
36
