________________
| શ્રીમદ્ ભાગવત પુરાણ આધારે
પૃથ્વી સ્થિર સપાટ છે.
શ્રીકૃષ્ણદ્વૈપાયન - ભગવાન વેદવ્યાસ - મહર્ષિએ પોતાની આર્ષ-દષ્ટિથી આ જગતને હસ્તામલકવત્ દૃશ્યમાન કરેલ.
મહર્ષિનું આ જ્ઞાન ત્રિકાલાબાધિત સનાતન સત્ય છે. તેઓના કથન માટે ભગવાન વિષ્ણુનું સ્થૂળ સ્વરૂપ તે જ આ દશ્યમાન જગત છે.
શ્રીમદ્ ભાગવતના પાંચમા સ્કંધના સોળમા અધ્યાયમાં ભૂમંડળનું વિસ્તારપૂર્વક વર્ણન નીચે મુજબ છે.
તેમાં જે પ્રથમ જંબુદ્વીપ છે તે ભૂમંડળ રૂપી કમળના સાત દ્વીપો રૂપી ડોડાઓની વચ્ચેના એક ડોડા જેવો છે. તેનો વિસ્તાર એક લાખ યોજનનો છે, અને કમળના પાંદડાની પેઠે તે સમગોળ છે.
તે જંબૂદ્વીપમાં નવખંડો આવેલ છે. તે પ્રત્યેક નવ-નવ હજાર યોજન વિસ્તારવાળા અને આઠ મર્યાદા પર્વતોથી સારી રીતે વિભાગ પામેલા છે. સંસ્કૃતમાં ખંડને જ “વર્ષ” કે “ક્ષેત્ર” કહે છે.
આ નવ ખંડોની વચ્ચે ઇલાવૃત્ત નામનો મધ્યખંડ છે. તેની વચ્ચે કુલગિરિરાજ મેરુપર્વત રહેલો છે. એ આખોય સોનાનો, જંબૂદ્વીપ જેવડો જ એક લાખ યોજન ઊંચો અને પૃથ્વી રૂપી કમળની કળી હોય તેવો જણાય છે.
એનો ઉપરનો વિસ્તાર બત્રીસ હજાર યોજન, મૂળમાં તેનો વિસ્તાર સોળ હજાર યોજન અને તેટલો જ સોળ હજાર યોજન તે ભૂમિની અંદર પેઠેલો છે.
ઇલાવૃત્ત ખંડની ઉત્તરે ને ઉત્તરે અનુક્રમે નીલ, શ્વેત અને શૃંગવાન નામના ત્રણ પર્વતો છે. તેઓ ત્રણેય રમ્યક, હિરમય તથા કુરુખંડની સીમા સૂચવનાર છે. તેઓ પૂર્વ દિશા તરફ લંબાઈવાળા અને બન્ને છેડેથી છેક ખારા સમુદ્ર સુધી પહોંચેલા છે.
એક-એક પર્વતોનો વિસ્તાર બે હજાર યોજન છે અને તેમાં પ્રથમ-પ્રથમ પર્વત કરતાં બીજો-બીજો લંબાઈમાં જ દશાંશથી કંઈક અંશે ઓછો છે. (ઊંચાઈમાં કે વિસ્તારમાં નહિ)
એ રીતે ઇલાવૃત્તથી દક્ષિણમાં નિષધ, હેમકૂટ તથા હિમાલય નામે ત્રણ પર્વતો છે. તેઓ પણ પૂર્વ દિશા તરફ લાંબા ગયેલા છે અને પૂર્વોક્ત નીલ વગેરે પર્વતોની પેઠે જ દરેક દશ હજાર યોજન ઊંચા છે અને અનુક્રમે હરિવર્ષ, કિપુરુષ તથા ભારત વર્ષનો સીમાડો સૂચવનાર છે.
આ ત્રણ પર્વતો પણ પૂર્વે કહેલા ત્રણ પર્વતોની પેઠે બન્ને બાજુ છેડેથી ખારા સમુદ્ર સુધી પહોચેલા છે. ને ત્રણે હજાર યોજન વિસ્તારવાળા છે.
તે જ પ્રમાણે ઇલાવૃત્તની પશ્ચિમે તથા પૂર્વે માલ્યવાન અને ગંધમાદન નામના બે પર્વતો છે.
તેઓ બન્ને ઉત્તરથી નીલ પર્વત સુધી અને દક્ષિણથી નિષધ પર્વત સુધી લાંબા, બે હજાર યોજન પહોળા અને અનુક્રમે કેતુમાલ અને ભદ્રાશ્વ ક્ષેત્રનો સીમાડો કરે છે.
જંબૂદ્વીપનો વિસ્તાર બરાબર મધ્ય ભાગમાંથી ગમે તે દિશામાં જતાં એક લાખ યોજન છે. તેની પૂર્વ-પશ્ચિમ રેખામાં ઈલાવૃત્તથી વીટાયેલો મેરુપર્વત બરાબર વચ્ચે છે. તે મેરુથી પૂર્વ પશ્ચિમમાં બે મર્યાદા પર્વતો અને બે ખંડો છે. બીજું કંઈપણ નથી. ત્યારે દક્ષિણ તથા ઉત્તર રેખામાં તે જ પ્રમાણે ઇલાવૃત્તથી વીંટાયેલો મેરુ વચ્ચે રહેલો છે અને તેની બન્ને બાજુ દક્ષિણ-ઉત્તરમાં ત્રણ ત્રણ મર્યાદા-પર્વતો ને ત્રણ-ત્રણ ખંડો છે.
આપણી સાચી ભૂગોળ
Jain Education Intematic
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
