________________
ચૌદ રાજલોઝ (બ્રહ્માંડ)નું સ્વરૂપ.
0.
la - A - || MEET
છે. |«Éli)
!
વિશ્વમાં અનંત ખાલી જગ્યા - અવકાશ છે. જૈન શાસ્ત્રોમાં આ ખાલી જગ્યાને (અવકાશ) આકાશ નામના દ્રવ્ય તરીકે ઓળખવામાં આવ્યું છે. આકાશ એ અખંડ અને અનંત દ્રવ્ય છે. તેના ટુકડા કદી થઈ શકતા નથી અને તેનો ક્યાંય છેડો નથી. અલબત્ત, તેના ભાગ કલ્પી શકાય ખરા. જેમ કે ઓરડાની અંદરની ખાલી જગ્યા પાત્રની અંદરની ખાલી જગ્યા... વગેરે આ રીતે આકાશના થોડાક ભાગને અલગ ધ્યાનમાં લેવાનો હોય ત્યારે તેને આકાશ પ્રદેશ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. જેમ કે ઓરડાનો આકાશ પ્રદેશ, પાત્રની અંદરનો આકાશ પ્રદેશ... વગેરે.
આકાશના આવા નાનાં ભાગોને ન વિચારીએ તો સમગ્ર વિશ્વના આકાશના લોકાકાશ અને અલોકાકાશે એમ મુખ્ય બે ભાગ ગણવામાં આવ્યા છે. સૃષ્ટિની તમામ વસ્તુઓ, તમામ દેશ્ય પરમાણુઓ, તમામ ચીજો અને અદેશ્ય ચીજો જીવસૃષ્ટિ (અર્થાત્ તમામ જીવો આત્માઓ), ગતિમાં સહાયક ધર્મદ્રવ્ય અને સ્થિરતામાં સહાયક અધર્મદ્રવ્ય (સાયન્સની વ્યાખ્યા મુજબ ઈથર અને એન્ટીઈથર) તથા કાળ (ટાઈમ) આ બધું સમગ્ર વિશ્વના એક ચોક્કસ મર્યાદિત આકાશ. પ્રદેશમાં ઘેરાયેલું છે. અલબત્ત, એ આકાશ પ્રદેશ અતિ વિશાળ છે. છતાં એની હદ છે, સીમા છે. એ વિશાળ આકાશ પ્રદેશમાં
વિશ્વની તમામ હરકતો થાય છે. આ વિશાળ સીમિત આકાશ પ્રદેશની ચારે તરફ અનંત આકાશ છે. જ્યાં આકાશ સિવાય બીજું કશું જ નથી, કશું જ નહીં. વિશ્વની તમામ ચીજો, તમામ દ્રવ્યો જે વિશાળ મર્યાદિત આકાશ પ્રદેશમાં છે. તેને લોકાકાશ અને તેની બહારના અનંત આકાશ પ્રદેશને અલોકાકાશના નામથી જૈન શાસ્ત્રો ઓળખે છે.
લોકાકાશ એટલે સાયન્સ જેને યુનિવર્સ કહે છે તે યુનિવર્સની ચારે તરફ માત્ર આકાશ (સ્પેસ) સિવાય બીજું કાંઈ જ નથી. અનંત આકાશમાં લોકાકાશ (યુનિવસ) બિંદુ સમાન છે. આ લોકાકાશ ચૌદ રાજલોક, બ્રહ્માંડ કે યુનિવર્સનો આકાર બે પગ પહોળા કરી કેડ ઉપર બે હાથ મૂકી ઊભેલા મનુષ્ય જેવો છે.
જૈન શાસ્ત્રોમાં લોકાકાશ મધ્ય ભાગે એક રજૂ પહોળો, નારક તરફના છેડે સાત રજૂ પહોળો, મોક્ષ તરફના છેડે એક રજૂ પહોળો અને અને મધ્ય ભાગથી મોક્ષ સુધીના ભાગમાં જ્યાં સ્વર્ગલોક આવેલ છે તે સ્વર્ગલોકના મધ્યભાગે પાંચ રજૂ પહોળો છે. તેની નારકના છેડેથી મોક્ષના છેડા સુધીની લંબાઈ ચૌદ રજૂછે, તેથી સમગ્રલોકાકાશ કે યુનિવર્સને ૧૪ રાજલોકના નામથી ઓળખવામાં આવે છે. આપણે પણ અહીં યુનિવર્સને ૧૪ રાજલોકના નામથી ઉલ્લેખીશું. આપણી સાચી ભૂગોળ
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary
