________________
ગ્રહણ અને રાત-દિવસ કેવી રીતે થાય છે?
આપણે ત્યાં હજારો વર્ષોથી સૂર્યગ્રહણ-ચંદ્રગ્રહણ કયારે થશે ? તેના કેલેન્ડરો તૈયાર પડેલા છે. આપણાં ગામડામાં જન્મેલા ભડલી નામના વૈજ્ઞાનિકે સૂર્યગ્રહણ કે ચંદ્રગ્રહણ કયારે થાય તે જાણવાની રીત એક એક દુહામાં સરળતાથી સમજાવી છે.
જે નક્ષત્રે રવિ તપે, અમાવસ્યા હોય
પડિવા સાંજી જો મળે, સૂર્યગ્રહણ તવ જોય
અર્થાત્ સૂર્યના નક્ષત્રમાં જ અમાવસ્યા થાય અને તે જ દિવસે સાંજે એકમ (પડવો) બેસી જાય તો તે દિવસે અવશ્ય સૂર્યગ્રહણ થાય • હવે ચંદ્રગ્રહણનો દુહો -
=
માસ કૃષ્ણ ને ત્રીજ અંધારી, હોય જ્યોતીષી લે વિચારી ।
તે નક્ષત્રે જો હોય પૂનમ, ગ્રહણ હોય, ન રાખીશ વહેમ II
અર્થાત્-વદ ત્રીજ નું જે નક્ષત્ર હોય તે જ નક્ષત્રમાં પૂનમ થાય તો ચંદ્રગ્રહણ અવશ્ય થાય. કેટલી સરળ અને સુંદર આ પધ્ધતિ છે. કયું નક્ષત્ર કયારે દેખાશે વિગેરે આપણે ત્યાં સરળ પદ્ધતિથી સમજાવેલ હોવા ઉપરાંત આજનું વિજ્ઞાન નવ-દશ ગ્રહની વાત કરે છે. નિત્યરાહુ અને પર્વરાહુ બે જાતનાં રાહુના શ્યામ વિમાનો છે. નિત્યરાહુનાં કારણે ચંદ્રની કળાની વધઘટ થાય છે અને પર્વરાહુનાં કારણે સૂર્યગ્રહણ-ચંદ્રગ્રહણ થાય છે આનું સ્પષ્ટ ગણિત આપણા ગ્રંથોમાં છે. આપણે ત્યાં અઠયાસી ગ્રહોનું ગણિત છે અને તે પણ સાવસાદું તેના માટે પણ આવા, આજની લેબોરેટરીઓમાં ખર્ચાતા લાખો-કરોડો કે અબજો રૂપિયાની પણ જરૂરત ઉભી ન થાય. જયપૂરઉજ્જૈન આદિની વેધશાળાઓમાં આપણા નિપૂણ વૈજ્ઞાનિકોએ બનાવેલ માત્ર પત્થર પર આંકડાઓના ગણિત તમોને બધાજ જવાબો સાચા આપી શકે છે.
જંબુદ્રીપની વિશાળ પૃથ્વી વચ્ચે મેરુપર્વત ઊભો છે. તેની આસપાસ સૂર્ય અને ચંદ્ર પરિભ્રમણ કરે છે. સૂર્યને પરિભ્રમણ ક૨વાનાં ૧૮૪ માંડલા (ગોળાકારે) અને ચંદ્રને પરિભ્રમણ કરવાનાં ૧૫ માંડલા છે. નીચે વિશાળ જંબુદ્રીપ પૃથ્વી રહેલ છે. સૂર્ય ૨૮૩૨ માઈલનો, ચંદ્ર ૩૩૦૪ માઈલનો છે.
સૂર્ય ફરતો ફરતો દૂર જાય ત્યારે ઠંડી પડે, નજીક આવે એટલે ઉનાળો થાય, વચ્ચે હોય ત્યારે ચોમાસુ આવે. ઉત્તરાયણ અને દક્ષિણાયન તેની પ્રદક્ષિણાથી સમગ્ર વિશ્વનું તંત્ર સુવ્યવસ્થિત રીતે જળવાયેલું રહે છે. આના માટે ભારતીય ગ્રંથોમાં નક્શાઓ, કોષ્ટકો,
ગણિત વિ. વ્યવસ્થિત જોવા મળે છે.
Jain Educ
આપણી મારી ભગોળ
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
23
