Book Title: Sanskrit Sopanam Part 01
Author(s): Surendra Gambhir
Publisher: Pitambar Publishing Company
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022544/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22ckr 2aasaan naa 1 Cl II Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta sopAnam bhAga 11vAsitA za.81,88ere lekhaka ra DaoN. surendra gambhIra ema. e. (saMskRta, bhASA-vijJAna) sAhityazAstrI, pI-eca.DI. bhU.pU. adhyakSaH, saMskRta vibhAgaH maoNDarna skUla, naI dillI VAYV pItAmbara pabliziMga kampanI prA0 li. 888, IsTa pArka roDa, karaula bAg2a, naI dillI-110 005 (bhArata) zAkhAe~ baiMgalora : AvAsa na. 6/2, III mena roDa, esa.ke gArDena, bensana TAuna posTa, baiMgalora-560046 dUrabhASa : 080-23534673 cennaI : 10, haMTarsa roDa, prathama tala, culAI, cennaI-600014 dUrabhASa : 044-25322333 haidarAbAda : e jI-18, zAMti bAga apArTamaiMTsa, begamapeTa, haidarAbAda-500016 dUrabhASa : 040-23737423 jayapura : 113, iMdrA kAlonI, banI pArka, jayapura-302016 dUrabhASa : 0141-2203440 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka : pItAmbara pabliziMga kampanI prA. li. 888, IsTa pArka roDa, karaula bAg2a, naI dillI- 110 005 (bhArata) dUrabhASa phaiksa I-mela saMskaraNa prathama, 1972 : 23670067, 23522997, 23625528 : 91-11-23676058, 91-11-25765754 : pitambar@bol.net.in koDa naM. ISBN punarmudraNa, 1973, 1974, 1975 dvitIya, 1976 sarvAdhikAra (c) surakSita I TROPP punarmudraNa, 1976, 1977, 1978, 1979, 1980, 1981, 1982 tRtIya, 1983 punarmudraNa, 1984, 1985, 1986, 1987, 1988, 1989, 1990, 1991 caturtha, 1992 punarmudraNa, 1993, 1994, 1995 paMcama, 1996 punarmudraNa, 1997, 1998, 1999, 2000 saMzodhita evaM parimArjita saMskaraNa, 2001 punarmudraNa : 2002, 2003 : 12617 kI : 81-209-0546-6 (17FIP) 200 01-ST 58/- rupaye bi priya grAhaka Apako jAlI / nakalI pustakoM se bacAne ke lie hamane isa pustaka meM yaha hologrAma cipakAyA huA hai| yadi yaha hologrAma yahA~ nahIM hai to kRpayA pustaka ko na kharIdeM kyoMki yaha jAlI/ nakalI ho sakatI hai| agara Apako binA hologrAma koI pustaka prApta ho to kRpayA hameM sUcita kare / pIyUSa priMTarsa pablizarsa prA0 li0, naI dillI- 41 dvArA mudrita / mUlya AvaraNa : (1) mahAkavi kAlidAsa zAkuntala kI racanA karate hue / (2) jarmana vidvAna maiksamyUlara - jinhoMne saMskRta ke graMthoM kA anuvAda jarmana bhASA meM kiyA tathA gItA upadeza / MAH THE mANi 888 isa pustaka para AdhArita abhyAsa - pustikA bhI prApya hai| prakAzaka STATES STRE Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiJcit prastutamAlA-viSayakam bhASA-manovijJAna-zAstriNAM zodhaiH bhASA-zikSaNamapi kalA-rUpeNa upasthApitam / alpAdapi alpatare samaye adhikasya zikSaNasya spardhA sarvatra dRSTipathamavatarati / kasyA api bhASAyAH zikSaNasya catasraH vidhA bhavanti, tathAhi-zravaNaM, vadanaM, paThanaM lekhanaJceti / paraM saMskRta-sadRzyai bhASAyai paThanaM tadavagamazcaiva prAdhAnyena lakSyIkRtaM syAd ityasti vyavasthitA manISA bhASA-zAstra-vidAm / gauNarUpeNa paThanavidhAyAH sAdhanarUpeNa vadanAdi-vidhA api anuzIlyantAm / satyametat yat bhASA-bhASaNena chAtrANAM vizvAso vardhate rucizcApi vRddhiM gacchati / etad vicAryaiva atra lalitAni saMskRta-padyAni, dainandina-vyavahAra-parANi kAnicit sarala-saMskRta-vAkyAni ca pustakArambhe dattAni / anudinam eteSAm anuzIlanena chAtrANAM saMskRta-bhASAM prati anuraktirvardhiSyate ityAzAse / bhASA-zikSaNa-vidhAnAM pradhAnya-gauNa-vyavasthAyA vismaraNaM na bhavet ityAvazyakam / lakSye spaSTe panthA api spaSTo jAyate / pratyekaM pustaka chAtrasya AyusstaramAvazyakatAJca vilokyaiva praNItam / bhASA-jJAna-bhittiH Adita evaM dRDhamUlA susaMhatA ca bhavediti dRzA sarvamatra kramikaM mitaM niyataJcAsti / pratyekaM zabdaH kayApi yojanayaiva sannivezitaH / prastuta-mAlAyAM zabdA itthaM prayuktAH, vAkya-racanA evamAyojitA vyAkaraNaJcetthaM krameNa alpAlpazaH gumphitaM yena bAlaH sAralyenaiva sarvaM zikSeta / kramika-zikSaNaM kramika vikAsAya Avazyakam / bhASA-zikSaNena sAkaM sAhityasya rucirA lalitAzcAMzAH sannivezitAH / saMskRta-vAGmaya-mahodadhi maMthanotthAni kathA-ratnAni padya-ratnAni nidarzana bhUtAni cAtra gumphitAni / anyacca, vijJAna-saMskRti-sAmAjika-jJAnAdi-viSayAn antareNa pAThA api cAtra sanniviSTA santi / 0 pratyekaM pAThasyopari pAThya-saMketena pAThe yaduddiSTaM tadavagame saukaryaM bhaviSyati / sandhInAM / samAsAnAM cAprayogaH sAralyanimittakaH / pustakasyAnte dattazzabdakozaH bAlAn zabdakozasyAnuzIlanAya pravartayiSyate / pAThebhyaH vyatiriktamabhyAseSvapi anye prarocakAH buddhayuttejakAH prayogAH praznAzca dattAH / _____ vastusthitiriyaM yat na vayaM chAtreSu bahu AzAsmahe / zikSAvidAM tarkAnubhavAnumoditaM vaca yat yAvata chAtreSu sambhAvyate tAvatyeva te kRta-prayatnAH bhavantIti zam / -gambhIraH Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T krama viSaya 1. varNamAlA 2. akArAnta-pu~lliMgam 3. prathamapuruSa - ekavacanam 4. prathamapuruSa - dvivacanam 5. prathamapuruSa - bahuvacanam 6. AkArAnta strIliMgam 7. prathamapuruSa - strIliMgam 8. akArAnta napuMsakaliMgam 9. prathamapuruSa - napuMsakaliMgam 10. madhyamapuruSa - ekavacanam 11. madhyamapuruSa - dvivacanam 12. madhyamapuruSa - bahuvacanam 13. uttamapuruSa - ekavacanam 14. uttamapuruSa - dvivacanam 15. uttamapuruSa - bahuvacanam ma zrIkR 25. grAmaH 26. trayaH dhUrtA: brAhmaNa: ca kAla 16. lRTlakAraH 17. karmakArakam (dvitIyA vibhaktiH) vyAkaraNam zabdakoSa : SIFTE 18. karaNakArakam (tRtIyA vibhaktiH) 19. sampradAnakArakam (caturthI vibhakti:) 20. apAdAnakArakam (paJcamI vibhakti:) 21. sambandhakArakam (SaSThI vibhaktiH) 22. adhikaraNakArakam (saptamI vibhakti:) 23. sambodhanam 24. saMkhyA ka sUcI pRSTha kAnAvara 1 3 6 8 11 14 17 19 22 24 27 30 33 36 38 41 44 47 50 53 56 59 62 65 67 ThAkara 70 73 81 R FEP Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyavahAra-vAkyAni 2 1. namaste! (Hello ; Good morning; Good afternoon ; etc.) 2. tava kim nAma asti ? (What's your name ?) mama nAma jayantaH/vaijayantI asti| (My name is Jayant /Vaijayanti) 3. tvam saMskRtam paThasi ? (Do you study Sanskrit ?) Am, aham saMskRtam ptthaami| (Yes, I am studying Sanskrit.) 4. etat tava mitram asti ? (Is this your friend ?) Am, etat mama mitram asti| (Yes, this is my friend.) 5. Agacchatu, upavizatu ! (Please come, have a seat !) aagcchaami| dhnyvaadaaH| (I am coming. Thanks.) 6. kim idama ? (What is this?) idam mama pustkm| (This is my book.) 7. uttiSTha! (Stand up !) 8. upaviza! (Sit down !) (These sentences are for everyday use in Sanskrit. Use them in appropriate situations. For practice, also role-play with other students.) Page #7 -------------------------------------------------------------------------- Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH | varNamAlA i I u U R R e ai o au svarAH __A A anusvAraH visargaH : vyaMjanAni - Sne kh ists grIki kA gh GmA RT 1 for boys hr bdr br dr wyr br mr nfr dr hr dr bdr hr for po por saMyukta-vyaMjanAni isno2000 ruinoostteriwIlIkara kS = ka + Sa 7 = ta + ra j = j + Jzr = za + ra + 144 + Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaMjanam + svara : fie fre maukhikam (Oral) 1. k + a = ka k + i = ki k + u k + R k + e k + o 4. 5. = ku = kR = ke = gh + A, m + I, ko Zhou k + k + I k + U = kU k + R = kR k + ai = kai k + au = kau abhyAsaH 2. saMyukta vyaMjanoM kA uccAraNa kIjie (Pronounce the conjunct consonants). 3. saMskRta varNamAlA sunAie (Tell the Sanskrit alphabet). likhitam svara aura vyajana alaga-alaga kIjie (Separate vowels and consonants) - kh, U, ja, R, r, Th, th, e, A, t, I, ai, ya, kSa, au, a, ph, Dh / = kA = kI vyaMjana meM svara jor3ie (Join the vowel to the consonant) - r + I, ha + e. z + U, c + o, dh + ai, m + R saMyukta vyaMjana likhie (Write the conjunct consonant). t + t = z + r = j + r = k + S = 2 banghae Anana gAr3I kAra FIS-FEH Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH akArAnta puMlligam 2 Scoooooooo naraH bAlaH nRpaH on azvaH siMhaH = gajaH khagaH viDAlaH kukkuraH Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryaH candraH zakaTaH kalamaH mayUraH hastaH zabdArthAH nara: AdamI // bAlaH (bAlakaH) bAlaka // nRpaH // rAjA ghor3A azvaH // siMhaH zera // (man) (boy) (king) (horse) (lion) (elephant) (bird) (cat-male) (dog) (sun) gajaH // khagaH hAthI pakSI bilAva kuttA sUraja viDAlaH kukkuraH sUryaH Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ candraH candramA zakaTaH kalamaH gAr3I kalama mora (moon) (cart, train) (pen) (peacock) (hand) mayUraH hastaH hAtha jIka abhyAsa: kolapa maukhikam 1. par3hie (Read) - gajaH, siMhaH, kalamaH, mayUraH, zakaTaH, kukkuraH, nRpaH, azvaH, viDAlaH, bAlaH, sUryaH, naraH, khagaH, hastaH / zIlA zabdoM ke varNa alaga-alaga kIjie (Separate letters in each word) - udAharaNam vAje gajaH = g + a + j + a + : (visarga) IFE jI kalamaH, azvaH, candraH, hstH| sAnA likhitam hanimala stef fafay (Give the meaning) - / zakaTaH, kukkuraH, viDAlaH, mayUraH, khagaH, gajaH, siMhaH, nRpaH, ashvH||RIST kinhIM cAra pazuoM ke nAma saMskRta meM likhie (Write names of any four animals in Sanskrit). saMskRta-paryAya likhie (Give Sanskrit equivalents) - bAla (boy), sUraja (sun), manuSya (human being), candramA (moon), hAtha (hand). 000 pasaran Inebupremicaibi Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH prathamapuruSa-ekavacanam khel ziSyaH bhaktaH saH asti likh cal paTh vAlaH likhti| naraH likhti| azva: clti| zakaTa: clti| ziSyaH ptthti| bhaktaH ptthti| bAlaH likhti| saH bAla: likhti| viDAlaH khelti| saH viDAlaH khelti| saH gajaH asti| saH siMhaH asti saH nRpaH asti, saH likhti| saH zakaTa: asti, saH clti|| saH bhaktaH asti, sa: paThati / (bnsri) noon likha paTha ziSyaH rameteriupsistantee s onie zabdArthAH likhanA (to write) paDhanA (to read) ziSya (disciple, student) vaha (he, that) calanA (to walk, to move) khelanA (to play) saH cala khela Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maukhikam Apa 1. 2. bhaktaH asti kI || || bhakta 3. kuttA calatA hai| 4. zera khelatA hai| 5. hAthI khela rahA hai| abhyAsaH par3hie aura artha batAie (Read and tell the meaning) - ziSyaH khelti| bhaktaH paThati / nRpaH calati / kukkuraH calati / sUryaH na calati / saMskRta-paryAya batAie (Give Sanskrit equivalents) - zi rAjA (king), mora (peacock), gAr3I (train), khelanA (to play ), pakSI (bird), bhakta (devotee), vaha (that), hai (is). 6. vaha calatA hai| 7. pakSI cala rahA hai| 8. yaha bilAva hai| 9. vaha bhakta hai| likhitam either 3. pratyeka vAkya tIna-tIna bAra likhie (Write each sentence three times)-- bhaktaH likhati / ziSyaH hasati / saH paThati / viDAlaH khelati / siMhaH calati / PF PE 4. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit) 1. bAlaka par3ha rahA hai| 2. ziSya likhatA hai| (devotee) (is) 1. The boy is studying. 2. The student writes. 15 3. The dog walks. 4. The lion plays. 5. The elephant is playing. 6. He walks. 7. The bird is walking. 8. This is a cat. 9. He is a devotee. 7 THES zikeka va mi YXian Hou Chun Tong Tui kI kIvAra: B vizeSa: vartamAna (laT) kriyA ke do artha haiM, jaise- likhati kA artha hai likhatA hai yA likha rahA hai (Present tense (laT) forms have two meanings, eg. likhati means writes or is writing) / (boeteb breup of) ka Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 4 rakSa vad sainikau rksstH| kRSakau api rakSataH / has chAtrau vadataH / ziSyau api vadataH / bAlau hasataH nRpau na hasataH / Ines19) Fenith sainika: 000 rakSa prathamapuruSa - dvivacanam sainika: kRSakaH chAtraH na tau sainikau staH / tau rakSataH / tau kRSakau stH| tau vadataH / tau chAtrau staH, tau paThataH / tau bhaktau staH, tau vadataH / tau siMhau staH, tau calataH / bAlaH khelati, bAlau khelataH / saH paThati, tau paThataH / saH khagaH asti, tau khagau staH / saH chAtraH asti, tau chAtrau staH / (Mitt = ent oll off kAra GT G esliews [zabdArthAH rakSA karanA 8 api (soldier) (to guard, defend) staH LATEST Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRSaka: kisAna (farmer) chAtraH vidyArthI (student) bolanA (to speak) has = ha~sanA (to laugh) na = nahIM (not) ve do (pu.) (they two-masc.) (also) haiM (do ke lie) (are-for two) vizeSaH dvivacana kriyAoM ke bhI do artha hoNge| jaise-sainikau rakSata: kA artha hai-do sainika rakSA karate haiM yA do sainika rakSA kara rahe haiM (Dual verb forms also have two meanings, for example, AT TETA: may mean either two soldiers guard or two soldiers are guarding). api abhyAsaH maukhikam 1. par3hie (Read) bAlau paThataH, gajau na ptthtH| zakaTaHcalati,sUryaHna calati / viDAlaH khelati, kukkuraH na khelti| tau ziSyau likhataH, saH naraH na likhti| tau sainikau stH| 2. saMskRta-paryAya batAie (Give Sanskrit equivalents) ghor3A (horse), sainika (soldier), ve do (those two), hAtha (hand), bhI (also), na (not), vidyArthI (student), kisAna (farmer) / likhitam 3. pratyeka vAkya tIna bAra likhie (Write each sentence three times) sainikau ptthtH| saH likhati / chAtrau calataH / candraH calati / nRpau rksstH| kRSakau cltH| Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Fast 4. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)-- 1. do kutte cala rahe haiM / 2. do sainika bola rahe haiN| 3. do kisAna ha~sa rahe haiN| 4. do vidyArthI par3ha rahe haiN| 5. ve do likha rahe haiN| 6. do manuSya rakSA kara rahe haiN| 7. vaha likhatA hai| 8. ve do likhate haiN| 15 ever oals nebula) 9. vaha ha~satA hai / kRSa 10. ve do mora haiN| tI tI bhavatI kIe~ - Isu) sam vam:151 ka (prakI (aemilied) oor LEP fiorg lapis PE TUEL 1275 1. Two dogs are walking. pha 2. Two soldiers are speaking. 3. Two farmers are laughing. 4. Two students are studying. Two of them are writing. 6. Two persons are guarding. 7. He writes. 8. Two of them write. 9. He laughs. 10. Kent paThatti to paThana (ion) (cals) (1) (owl seart) 5. (efnelsviupe fellenes Those two are peacocks. 10 1ermist gaharI Hg ka --- Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 5 | prathamapuruSa-bahuvacanam nam kranda garna kUj pikaH tu te santi ziSyAH nmnti| bhaktAH namanti / bishinento earno bAlAH krndnti| kukkurAH api krndnti| siMhAH grjnti| pikAH na grjnti| pikAH tu kuujnti| -goinsement te bhaktAH nmnti| te bAlAH krandanti / te siMhAH grjnti| te pikAH kuujnti| ka za ( te chAtrAH santi, te nmnti| te viDAlAH santi, te krndnti| Frel bhaktaH nmti| bAlaH krandati saH siMhaH asti saH pikaH asti bhaktau namataH bAlau krandataH tau siMhau staH tau pikau staH zAha bhaktAH namanti bAlAH krandanti te siMhAH santi te pikAH santi Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nam krand garj kUj pika: tu santi = = || = // zabdArthAH namaskAra karanA (to bow, to salute) We soldie ronA (to cry) garajanA (to roar) kUjanA (to chirp) koyala (cuckoo) rsons (on the other hand, but) FPPY to OE to ve saba haiM abhyAsaH (they) (are) maukhikam 115 50P] 1. par3hie aura artha batAie (Read and tell the meaning)-- narAH kradanti, nRpAH na kradanti / bAlAH vadanti, azvAH na vadanti / sainikAH rakSanti, mayUrAH na rakSanti / saH khelati, te api khelanti / bAlaH hasati, pikaH api hasati ka 2. saMskRta - paryAya batAie (Give Sanskrit equivalents)-- kAhI koyala (cuckoo ), garajanA (to roar), ve saba (they), namaskAra karanA (to salute, bow), ronA (to cry), kUjanA (to chirp) / ka ki likhitam 3. hindI meM anuvAda kIjie (Translate into English)-- te namanti / ziSyau namataH / chAtrau likhanti / bAlAH api paThanti / te kukkurAH calanti / te narAH santi / 12 ka Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ST/ ANA. Translate into Sanskrit) -- 1. bAlaka bola rahe haiN| 2. rAjA namaskAra kara rahe haiN| 3. kisAna par3hate haiN| 4. bilAva rote haiN| 5. zera garajate haiN| 6. pakSI kUjate haiN| 7. zyAma ha~satA hai| 8. sunIla khela rahA hai| 9. ve donoM rakSA kara rahe haiN| 10. ve zera haiN| 1. Boys are speaking. 2. Kings are saluting. 3. Farmers study. 4. Cats cry. 5. Lions roar. 6. Birds chirp. 7. Shyam laughs. 8. Sunil is playing. 9. Both of them are guarding. 10. Those are lions. DDD Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH AkArAnta-strIliMgam kalamA 2016.iends (culeratelima Sparo inorinciTa bAlikA chAtrA lalanA ramA zAradA adhyApikA gItA khaTvA vATikA Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DOD pAThazAlA pAThazAlA vasudhA zAradA toorloa) (svsa) (dhee) meta coam adhyApikA gItA khaTvA vATikA (204 kala bAlA (bAlikA) chAtrA lalanA ramA elches ma = (Jhalangagani lar3akI Sterila = vidyArthI lar3akI .oluisa m = strI latA (amot sninimel avia) a zabdArthAH Bwns = lakSmI 50 915 2000. = sarasvatI list fon on a liswasibioe = zu THEP guhA = = adhyApikA gItA = khATa bagIcA E 15 THIRSTP 18y Sippe (girl) (girl-student) (woman) mAlA (lady teacher) (the Gita) (cot, bed) (garden, lawn) grIvA (Lakshmi--Goddess of wealth) Ying (Sarasvati - Goddess of learning) ....... gefert Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAThazAlA guhA vasudhA latA grIvA = skUla = gufA = pRthvI = bela = garadana (school) (cave) (earth) (creeper) (neck) abhyAsaH maukhikam 1. par3hie aura artha batAie (Read and tell the meaning) vasudhA, guhA, vATikA, pAThazAlA, lalanA, bAlA, khaTvA, ltaa| likhitam 2. artha likhie (Write the meaning) - grIvA, zAradA, mAlA, gItA, adhyaapikaa| 3. strIliMga aura pu~lliMga zabda alaga-alaga kIjie (Separate feminine words from masculine words) naraH, guhA, candraH, kukkuraH, lalanA, ramA, rAmaH, pAThazAlA, hastaH, nRpaH, maalaa| 4. strIliMga rUpa batAie (Give feminine forms) bAlaH, chAtraH, adhyApakaH / 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)1. lar3akI vahA~ hai| 1. The girl is there. 2. ve saba namaskAra karate haiN| 2. All of them salute. 3. mahilA calatI hai| 3. The woman walks. 4. koyale kUka rahI haiN| 4. Cuckoos are cuckooing. 5. pakSI nahIM bolte| 158) 5. Birds do not talk.. 6. sainika calate haiN| 6. Soldiers walk. Doo (Sidebi SENDE Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 7 bAlikA khelati / bAlike khelataH / bAlikAH khelanti / kanyA vadati / kanye vadataH / kanyAH vadanti / umA hasati / kanye calataH lalanAH vadanti / gam (gaccha) kanyA (ons) sA gacchati / te api gacchataH / tAH tu na gacchanti / sA zAradA asti / te chAtre staH / tAH lalanAH santi / prathamapuruSa-strIliMgam ka (oninssmont (nemow Pail of - (dailon (Indanga arouat slim gning one chip umA chAtrA asti / leega ots removy einebule else? ute al lag umA prabhA ca chAtre staH / bei noget smow anT umA pramA prabhA ca chAtrAH santi / sA te 17 tAH ca sA adhyApikA asti / sA vadati / tAH bAlikAH santi, tAH api vadanti / saH adhyApakaH asti, saH vadati / te bAlakAH santi, te api vadanti / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdArthAH gam kanyA sA jAnA = lar3akI = vaha (strI.) = ve do (strI.) = ve saba (strI.) = aura (to go) (girl) (she, that-fem.) (they two-fem.) (they all-fem.). (and) kojako EM abhyAsaH maukhikam 1. par3hie aura artha batAie (Read and tell the meaning) kanyA calati / lalanAH hasanti / urmilA gacchati / bAlikAH api gacchanti / kanye ptthtH| te kheltH| te khelnti| 2. saMskRta-paryAya batAie (Give Sanskrit equivalents) faenteff (student), 615 07 (girl), at freni (two women), alfataid (girls), Flat (to go), bolanA (to speak), khelanA (to play). likhitam 3. hindI meM artha likhie (Give meanings in English) bAlakau, kanye, lalanAH, sA gacchati, gajAH, azvau, bAlikA, te vadataH, tAH nmnti| 4. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)1. urmilA ha~satI hai| vAlomA 1. Urmila laughs. 2. do lar3akiyA~ jA rahI haiN| 2. Two girls are going. chi 13. striyA~ bola rahI haiN| TEETE3. Women are speaking.kArakA 4. Female students are writing. 5. gopAla par3ha rahA hai| 5. Gopal is studying. 6. adhyApikA bhI par3ha rahI hai| 6. The woman teacher is also studying. DOD Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 8 kamalam DOOD Q DOOOOO gRham ***** Ti m ww demirm WE IDRIS pustakam akArAnta napuMsakaliMgam (revolt etol) (nogsaw) phalam vastram rupayA RUPEE 1986 rupyakam 19S netram puSpam patram Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mukham udyAnam kamalam phalam netram gRham vastram puSpam pustakam rupyakam patram mukham zastram = = kamala kA phUla = phala |||||||||||||||| = = ghara = zastram bhUSaNam zabdArthAH = = = A~kha = rupayA kapar3A phUla kitAba pattA, ciTThI hathiyAra 20 cakram mitram (lotus flower) (fruit) (eye) (house) (cloth, garment) (flower) (book) (rupee) (leaf, letter) (mouth, face) (weapon) Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakram udyAnam = pahiyA = bAga = jevara = dosta (wheel) (garden, lawn) (ornament) (friend) bhUSaNam mitram abhyAsaH maukhikam 1. par3hie aura artha batAie (Read and tell the meaning)- mAka ratA Amram, rupyakam, udyAnam, bhUSaNam, patram, gRham, zastram / kI jima 2. saMskRta-paryAya batAie (Give Sanskrit equivalents) APH kamala (lotus), A~kha (eye), phUla (flower), rupayA (rupee), pahiyA (wheel). P kAra likhitam 3. puMlliMga, strIliMga aura napuMsakaliMga zabdoM ko alaga-alaga likhie (Write separately words of different genders) mukham, gajaH, prabhA, bAlaH, vastram, gRham, mitram, adhyApikA, latA, nirmalA, rupyakam, azvaH, siMhaH, rmaa| 4. hara citra ke nIce usakA saMskRta zabda likhie (Give the Sanskrit equivalent below each picture) DowOGS 21 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 9 phalam patati / phale patataH / phalAni patanti / pat dRz (pazy) tat te tAni atra tatra mitram pazyati / mitre pazyataH / mitrANi pazyanti / (sertw) (avst hebsp) zaMstram rkssti| zastre rAkSataH / zastrANi rakSanti / tat pustakam asti| te pustake staH / tAni pustakAni santi / prathamapuruSa - napuMsakaliMgam tat mitram rkssti| e molalisa anterva te cakre calataH tAni puSpANi patanti / bAlaH atra pazyati / siMhau tatra garjataH / pikAH prAtaH kUjanti / teagen 222 FORT BETWE ma TCT TRW HYD prAtaH IP Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dRz (pazy) tat zabdArthAH = giranA = dekhanA = vaha (napuM.) = ve do (napuM.) = ve saba (napuM.) = vahA~ = savere (to fall) (to see) (that-neuter gender) (they two-neuter gender) (they-neuter gender) (there) (in the morning) tAni tatra prAtaH abhyAsaH maukhikam 1. par3hie aura artha batAie (Read and tell the meanings) gRham, netre, patrANi, cakre, zastrANi, bhUSaNam, phale,saH, tAH, tAni, te, tau, azvau, kanye, patanti, rakSataH, pazyanti, gcchti| DomA saMskRta-paryAya batAie (Give Sanskrit equivalents)patra (leaf), do zastra (two weapons), saba vastra (all clothes), mukha (mouth), bAga (garden), vaha (he), ve do (those two), striyA~ (women). likhitam 3. hindI meM artha likhie (Write meaning in English) netre pshytH| patram puSpam ca pttH|taani zastrANi rakSanti / cakre cltH| prAtaH ramA gcchti| zyAmaH ptthti| urmilA likhati / saH naraH pshyti| 4. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)1. pattA giratA hai| 1. A leaf falls. 2. do A~kheM dekhatI haiN| 2. Two eyes see. FTS 15 3. zastra rakSA karate haiN| 3. Weapons protect.in 4. chAtra vahA~ khelate haiN| 4. Students play there. 5. do kanyAe~ yahA~ ha~sa rahI haiN| 5. Two girls are laughing here. 6. The wheel moves. DOO 23 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 10 madhyamapuruSa-ekavacanam / asi vArtAlApa: khAd dhAv tR (tar) bhram tvam HobrnegretuBYad, (vArtAlApa:) napAna (nimarriorate - tvam khaadsi| sItA - tvam api khaadsi| mAdhavI - tvam atra ptthsi| kapilA - tvam kutra paThasi ? rAdhAna vA rAmaH | - tvam atra trsi| - tvam kutra tarasi? zyAmaH | | jayantaH - tvam bhrmsi| mAdhavaH - tvam na bhrmsi| kRSakaH ma - tvam adhyApikA asi| adhyApikA - tvam kRSakaH asi| lalitA - saH bhramati, tvam na bhrmsi| rAmaH kA-tau khAdataH, tvam na khaadsi| jayantaH pa- te dhAvanti, tvam na dhaavsi| rAdhA - saH chAtraH asti, tvam chAtraH na asi| mAdhavI - to kRSakau staH, tvam kRSakaH na asi| zAsaka lalitA - tAH adhyApikAH santi, tvam adhyApikA na asi| 624 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdArthAH vArtAlApa: kutra dhAva weee = bAtacIta = kahA~ = bhAganA = khAnA = tairanA = ghUmanA khAd tR (tar) bhram tvam 18 asi (conversation) (where) (to run) (to eat) (to swim) (to roam about) (you) (are-you) = tuma = (tuma) ho abhyAsaH maukhikam 1. par3hie aura artha batAie (Read and tell the meaning) sA na khAdati / sA dhAvati / tvam api dhAvasi / tvam na bhramasi / nRpaH api na bhramati / tvam tarasi / tau na trtH| tvam bhaktaH asi| 2. saMskRta-paryAya batAie (Give Sanskrit equivalents) bAtacIta (conversation), tairanA (to swim), subaha (morning), ve do-strI.(those two fem.), kisAna (farmer), bagIcA (lawn). likhitam 3. pratyeka vAkya ko tIna bAra likhie (Write each sentence three times) latA api na trti| lalanA na bhrmti| tvam bhrmsi| tvam nRpaH na asi| 25 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)1. tuma ghUmate ho| 1. You wander around. 2. kisAna bhI tairate haiN| 2. Farmers also swim. 3. zAradA nahIM ghUmatI hai| 3. Sharda does not roam about. 4. mora nahIM tairate haiN| 4. Peacocks do not swim. 5. vAkya pUre kIjie (Complete the sentences) saH.. tvam na calataH / khaTvA api Doo sonipattisi bhabe mozaSTha golI owtopati Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH madhyamapuruSa-dvivacanam zyAma lI harita mI zvetA zo mUrkha mArI prAjJa zAma kAkaH zukaH hasaH yuvAm / stha: jalam pA (pib) madInAM buddhimAna ho| (vArtAlApa:) (khagau vadataH) Most theserton zukaH -tvam pikaH asi| tvam zyAmaH asi| kAkaH api zyAmaH asti| yuvAm zyAmau sthH| pika: - tvam zukaH asi|) tvam haritaH asi| haMsaH zvetaH asti| yuvAm zyAmau na sthH| (bAlakau vadataH) vinodaH - tvam chAtraH asi| saH umezaH api chAtraH asti| yuvAm chAtrau sthH| insemerit ilation pramodaH - tvam ptthsi| mATa saH ramezaH api ptthti| yuvAm ptththH| yuvAm mUrkhA na sthH| Coup (woron . yuvAm prAjJau sthH| hinetri ki . Chip) 27 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (bAlikAH vadanti) pibathaH / mAyA tvam umA asi| tvam medhA asi / yuvAm jalam tvam mAyA asi / tvam ramA asi / yuvAm api jalam tvam mAyA asi| tvam medhA asi / yuvAm api jalam pibathaH / medhA umA ramA mAyA jalam pibati / tvam api jalam pibasi / yuvAm api jalam pibathaH / zabdArthAH zyAma kAkaH zukaH harita haMsaH zveta yuvAm stha: mUrkha prAjJa jalam pA (pib) = kAlA kauA totA = = harA = hasa = safeda II H = = = tuma do ho (tuma do) mUrkha buddhimAna pAnI pInA abhyAsaH pibathaH / (black) (crow) (parrot) kaNi (green) (swan) (white) 28 (you two) (are you two) (foolish) (intelligent) (water) (to drink) (a) kA maTa kA THE FIRE laka (ka) maukhikam HIPE 1. par3hie aura artha batAie (Read and tell the meanings)-- yuvAm na pshythH| yuvAm na gacchathaH / yuvAm jalam pibathaH / pramodaH api jalam pibati / - 2. saMskRta- paryAya batAie (Give Sanskrit equivalents)-- kauA (crow), koyala (Cuckoo), tuma do (you two), pakSI (bird), lar3akA, (boy), lar3akI (girl). 1995 TEIR FIFE Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ likhitam 3. pratyeka vAkya ko tIna bAra likhie (Write each sentence three times)-- yuvAm jalam na pibthH| vinodaH jalam pibati / yuvAm api gacchathaH / yuvAm na pazyathaH / 4. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)-- ner) donoM pAnI pIte ho / Both of you drink water. 1. tuma 2. tuma donoM phala khAte ho| Both of you eat fruit. 3. tuma donoM vahA~ jAtI ho / Both of you go there. 4. tuma donoM buddhimAna ho / Both of you are wise. pikaH na saH api bhAvaga pibathaH / 5. vAkya pUre kIjie (Complete the sentences) - health PSP PPF yuvAm gacchathaH / The aa deekh 1. 1156 ma 2. 3. 4. and skrit equivalents) rA (ka) HIST 16 FITES PE E he / ci P&P PIFF All of 29 PPPTKTS) aruNaka nITa kRka SPF 15 PPT mucy FIES (fem do mahata FISE Pin Guo zi DOO hieka kalie Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 12 UMESJOvoritoas | madhyamapuruSa-bahuvacanam lammAyA poransESDM ajaH parasparam car yUyam kim vaidyaH sevakaH svastha prasanna stha (chAtrA parasparama vana opuoridio DER TEFITE FES kapilaH - tvam vinodaH asi / tvam mahendraH asi| tvam zIlA asi| yUyam khelth| zIlA - tvam kapilaH asi / tvam dIpikA asi| tvam sumitrA asi|yuuym ptthth| (vaidyaH sainikAH ca parasparam vadanti) vaidyaH - yUyam sainikAH sth| yUyam svasthAH sth|' sainikAH- te sevakAH svasthAH na snti| vaidyaH - yUyam sevakAH prasannAH na sth| yUyam svasthAH na stha ? GO za (haMsAH pikAH ca parasparam vadanti) haMsAH - yUyam pikAH sth| yUyam kuujth| pikAH - yUyam haMsAH sth| yUyam trth| ajaH crti| tvam ptthsi| tvam sainikaH asi| ajau crtH| ajAH crnti| yuvAm ptththH| yUyam ptthth| yuvAm sainikau sthH| yUyam sainikAH sth| 30 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI .eestovebesuzabdA zabdArthAH ajaH parasparam car yUyam = bakarA neindiator (goat-male) kinA = Apasa meM (with one another) = caranA (to graze) = tuma saba (all of you) = cikitsaka (physician) = naukara (servant) = svastha (healthy) = (tuma saba) ho (are-you all) vaidyaH sevakaH svastha stha vAna abhyAsaH maukhikam 1. par3hie aura artha batAie (Read and tell the meanings) gajaH carati / tvam vdsi|yuvaam pshythH|yuuym pibth| viDAlAHkhAdanti |yuuym patatha / yUyam api prasannAH sth| aba 2. saMskRta-paryAya batAie (Give Sanskrit equivalents) cikitsaka, sainika, Apasa meM, naukara, bkraa| likhitam 3. pratyeka vAkya ko do-do bAra likhie (Write each sentence two times) yUyam pibatha / gajau gcchtH| azvaH carati / yUyam patatha / yuvAm patathaH / yuvAm calathaH / yUyam calatha / yUyam ptthth| saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)1. tuma saba par3hate ho| 1. All of you study 2. ve saba cala rahe haiN| 2. All of them are walking. 3. tuma saba nahIM giratI ho| 3. All of you (fem.) do not fall. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. vaha likhatA hai| 5. tuma saba bhakta ho| 4. He writes. 5. All of you are devotees. 5. vAkya pUre kIjie (Complete the sentences) yUyam .. - POARATmANa) . . . . . . . . . . . ptthth| ipol) yUyam api . . . . . .wordon) ........... na clth| yUyam sainikA : nIlA atisUrya DOD yUyamsenivAlA samanvayAra (apningem arlifier brote madhamAkAkA Adhika kara T P ---aingloviupe tilanss kA kAmamA kakrIna miciarnitiovi-consinerertonmaraw) dhImIki kara ma kara gAmA gagaNi japarati nAvAzA papilensopinistslener) yinihAlAM / bute uova A prnitiswers marithiollAS FEES Alsi fon ob (.mel) uoy ToIAC nikimiFie 32 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 13 tethIla uttamapuruSa-ekavacanam aham ya asmiisa) citrakArAta mAlAkAraH zikSakaH exism-bnshop) 17 F (chAtraH citrakAraH mAlAkAraH ca parasparam vadanti) chAtraH (biov-tvam citrakAraH asi ? citrakAraH - Am, aham citrakAraH asmi| chAtraH - tvam citram racayasi ? citrakAraH - Am, aham citrANi rcyaami| tvam chAtraH asi ? chAtraH - Am, aham chAtraH asmi| kim tvam mAlAkAraH asi ? mAlAkAraH - Am, aham mAlAkAraH asmi| chAtraH - tvam mAlAH racayasi ? (NONay mAlAkAraH - Am, aham mAlAH rcyaami| kim tvam saMskRtam paThasi ? chAtraH - Am, aham saMskRtam ptthaami| PREMpp-kara aham citrakAraH asmi / aham mAlAkAraH asmi| aham chAtraH asmi| aham zikSakaH na asmi / aham sainikaH na asmi| aham kRSakaH na asmi| te sainikAH na santi / yUyam api sainikAH na sth| kAMka 33 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdArthAH Am ha (yes) aham (I) asmi citrakAra: mAlAkAra: zikSakaH (am) = citrakAra (painter) mAlA banAne vAlA (garland-maker) = adhyApaka (teacher) kyA (a question maker word) kim | abhyAsaHmaNa mI eka gAjaNa mAmA maukhikam 1. par3hie aura artha batAie (Read and tell the meanings) aham zikSakaH na asmi / ravikumAraH mAlAkAraH asti / yUyam citrakArAH stha / yuvAm chAtre sthaH / aham vaidyaH asmi / aham prasannaH asmi / aham gcchaami| mUlI 2. saMskRta-paryAya batAie (Give Sanskrit equivalents)- mAyA mAlA banAne vAlA (garland-maker), citra banAne vAlA (painter), par3hAne vAlA (teacher), tuma do (you two), ve saba (they) / jamA mAnanA likhitam mIThA madu kI 3. vAkya-pUrti kIjie (Complete the sentences) (ka) . . . . . . . . zikSakau sthH| zAkAhAmAdhAmIkAlamA (kha) aham . . . . . . . . khaadaami| PIRTEPO kA mAma lA (ga) sItA sumItA ca . . . . . . . . . . TEF mADImA (gha) . . . . . . . . . ' chAtrA asmi| kI zo majAko E P FICE 34 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)1. maiM vahA~ khelatA huuN| 1. Iplay there. 2. tuma do yahA~ par3hate ho| 2. You two study here. AP 3. ve saba likhate haiN| 3. All of them write. 4. maiM adhyApaka nahIM huuN| 4. I am not a teacher. 5. maiM chAtra huuN| 5. I am a student. 000 gi magadha mA po FT pani PIPE TO zazijI mAmA jo mAgamA pinamA kA pa mAmA ETIFIER zAha PSP mA E-TE 335 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH nadhyAyaH uttamapuruSa-dvivacanam gai (gAya) 0 AvAm / svaH __gAyaka gAyikA umA prabhA ca - kim yuvAm chAtrau sthaH ? saMdIpaH pradIpa: ca - Am, AvAm chAtrau svH| AvAm saMskRtam ptthaavH| kim yuvAm api chAtre sthaH ? umA prabhA ca - AvAm api chAtre svH| AvAm api saMskRtam ptthaavH| saMdIpaH pradIpaH ca - AvAm gItAni api gaayaavH| AvAm gAyakAH svH| kim yuvAm api gItAni gAyathaH ? umA prabhA ca - Am, AvAm api gItAni gaayaavH| AvAm api gAyike svH| api tau bhaktau stH| yuvAm bhaktau sthH| AvAm api bhaktau svH| tau nmtH| yuvAm namathaH / AvAm api nmaavH| tau sainikau stH| yuvAm sainikau sthH| AvAm api sainikau svH| tau rksstH| yuvAm rksstH| AvAm api rkssaavH| tau chAtrau stH| yuvAm chAtrau sthH| AvAm api chAtrau svH| tau ptthtH| yuvAm paThathaH / AvAm api ptthaavH| 3036 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdArthAH AvAm 555 = hama do svaH = haiM (hama do) gAyakaH = gAne vAlA gAyikA = gAne vAlI gai (gAya) = gAnA (we two) (are-we two). (singer-masc.) (singer-fem.) (to sing) abhyAsaH maukhikam 1. par3hie (Read) - AvAm dhaavaavH| AvAm kRSakau svH| AvAm atra bhramAvaH / yuvAm bhramathaH / yuvAm likhathaH / yUyam khaadth| tvam vadasi / sA likhti| likhitam 2. pratyeka vAkya do-do bAra likhie (Write each sentence two times) AvAm citrakArau svH| AvAm mAlAkArau svaH / aham zikSakaH asmi| tvam bhaktaH asi / AvAm gAyakau svH| 3. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)1. ve phala haiN| 1. These are fruits. 2. vaha gAyaka nahIM hai| 2. He is not a singer. 3. hama donoM par3hate haiN| 3. Both of us study. 4. bAga yahA~ hai| 4. The garden is here. 5. mohana giratA hai| 5. Mohan falls. 6. maiM aura sudhIra sevaka haiN| 6. Sudhir and I are servants. 7. khATa yahA~ nahIM hai| 7. The cot is not here. 8. bilAva aura bAlaka Apasa meM khelate hai| 8. Acatandaboyplay with each other. 9. ve do gAyikAe~ haiN| 9. Those two are female singers. Doo 637 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | adhyAyaH uttamapuruSa-bahuvacanam 15 lekhaka kalAkAraH pratidinam nAyakaH nAyikA vayam lekhakAH smH| vayam paThAmaH likhAmaH c| vayam kalAkArAH smH| vayam gAyAmaH hasAmaH c| vayama sainikAH smH| vayam svasthAH smH| vayam pratidinam dhAvAmaH tarAmaH c| DSANSI Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saH nAyakaH asti / tau nAyakau staH / te nAyakAH santi / tvam gAyakaH asi / yuvAm gAyakau sthH| yUyam gAyakAH sth| aham sevakaH asmi / AvAm sevakau svH| vayam sevakAH smaH / lekhaka: kalAkAraH svastha pratidinam nAyakaH nAyikA 2. wi 2006 PUTS 15H = = = przew lekhaka sA nAyikA asti / te nAyike staH / tAH nAyikAH santi / zabdArthAH JA = kalAkAra misa ete svastha pratidina = nAyaka tvam gAyikA asi / yuvAm gAyike sthaH / yUyam gAyikAH stha / aham sevikA asmi / AvAm sevike svaH / vayam sevikAH smaH / nAyikA abhyAsaH artha batAie (Give meanings)-- khagaH, zakaTaH, kUj ramA, netram, kAkaH / (writer) (artist) maukhikam 1. par3hie aura artha batAie (Read and tell the meanings)-- vayam bhaktAH smH| yUyam kalAkArAH sth| aham jalam pibAmi / sA nAyikA asti / tAH pazyanti / vayam rakSAmaH / 39 (healthy) (everyday) (leader-masc.) (leader-fem.) Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naka mAmA likhitam tu pratyeka vAkya do-do bAra likhie (Write each sentence two times)- azvaH calati / vayam pshyaamH| pAThazAlA tatra na asti| yUyam kim khAdatha ? 1 strIliMga batAie (Give the feminine form) sevakaH chAtra: gAyaka: nAyakaH 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit) - 1. hama gAte haiN| 1. We sing. 2. tuma saba ha~sate ho| 2. All of you laugh. 3. lar3akiyA~ khelatI haiN| 3. Girls play. 4. hama saba prAtaH ghUmate haiN| 4. All of us go around in the morning. 5. patra vahA~ nahIM hai| 5. The letter is not there. 6. hama citrakAra haiN| 6. We are painters 7. maiM prasanna huuN| 7. I am happy. DOO Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 16 saH paThiSyati / tau paThiSyataH / te paThiSyanti / rAmaH calati / chAtrau vadataH / narAH hasanti / as tvam rakSasi / yuvAm garjathaH / yUyam patatha / kheliSyasi / tvam yuvAm kheliSyathaH / yUyam khelissyth| rAma: caliSyati / chAtrau vadiSyataH / narAH hasiSyanti / bhU (bhav) tvam rakSiSyasi / yuvAm garjiSyathaH / yUyam patiSyatha / aham khAdiSyAmi / AvAm khAdiSyAvaH / vayam khaadissyaamH| lRTlakAraH ni F1918 T 192 0200 POF 41 prakAzaH a ka THIS HOTS EIVE THETIS PDS FEE e 1 / kIema HIPER OF kira moil soneinsa senal ka Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aham dhaavaami| AvAm traavH| vayam traamH| aham dhaavissyaami| AvAm trissyaavH| vayam trissyaamH| chAtraH likhti| latA gcchti| bhaktaH nmti| naraH pshyti| prakAzaH asti| chAtraH lekhissyti| latA gmissyti| bhaktaH nsyti| naraH drakSyati prakAzaH bhvissyti| zabdArthAH as bhU (bhav) prakAzaH = honA = honA rozanI (to be) (to be, to become) (light) abhyAsaH maukhikam 1. par3hie aura artha batAie (Read and tell the meanings) sunIlaH hsissyti| siMha: garjiSyati / khagAH kUjiSyanti / gRham ptissyti| azvau trissytH| bAlikAH drkssynti| likhitam 2. pratyeka vAkya do-do bAra likhie (Write each sentence two times) ajaH crissyti|sevikaaH dhAviSyanti / AvAm gamiSyAvaH / vayam naMsyAmaH / tAH khAdiSyanti / 3. vartamAna kAla aura bhaviSyat kAla ke vAkya alaga-alaga kIjie (Separate present tense sentences from future tense sentences) bAlAH naMsyanti / bhaktaH pshyti| AvAm drkssyaavH| mayUraH asti| vayam trissyaamH| vayam sevakAH smH| yUyam lekhiSyatha / sA namati |taaH hasiSyanti / chAtrAH vadiSyanti / sevakau khaadtH| aham pibAmi / azvAH cariSyanti / yUyam ptth| te khaadissytH| tau dhaavtH| aham traami| 42 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)1. hama bhI cleNge| 1. We shall also go. 2. tuma vahA~ jAte ho| 2. You go there. 3. guphA yahA~ hogii| 3. The cave will be here. 4. mora bhaageNge| 4. Peacocks will run. 5. vaidya dekhegaa| 5. The doctor will see (it). 6. citrakAra jaaegaa| 6. The artist will go 7. ve do taireNgii| 7. Those two (girls) will swim. 8. tuma saba namaskAra kroge| 8. All of you will salute. 000 c siiru hraa tInAnA to 43 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 17 09.036 ara ow hi karmakArakam (dvitIyA vibhaktiH) lekhaH pathikaH dugdham bhojanam ghAsa: grAmaH law Jains ont a bAlaH lekham likhti| bAlaH lekhau likhati / bAlaH lekhAn likhati / pathikaH siMham pazyati / pathikaH siMhau pazyati / pathikaH siMhAn pazyati / bAlikA phalam khAdiSyati / bAlikA phale khAdiSyati / bAlikA phalAni khAdiSyati / sara pint of alene kRSNaH dugdham pibati / bAlau bhojanam khAdataH / azvAH ghAsam khAdanti / saH jalam pibati / tvam jalam pibasi / aham jalam pibAmi / ow eaon Boy to 10 eSaH grAmaH asti, rAmaH grAmam gacchati / eSaH kUpaH asti, padmA kUpam gacchati / chAtrAH pustakam vinA na paThiSyanti / pathikAH bhojanam vinA na caliSyanti / 44 24 kUpaH vinA Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdArthAH ra lekhaH eni.bisuper = lekha pathika: motoraire = yAtrImA dugdham indantbs = dUdha / bhojanam = bhojana ghAsaHtiaau = ghAsa grAmaH arerdisast = gA~va eSaH (puM.) = yaha kUpaH = kUA~ vinA = binA (essay, article) ta (traveller) yahi (milk) (food) (grass) (village) (this) (water-well) (without) abhyAsaH maukhikam 1. par3hie aura artha batAie (Read and tell the meanings) chAtrAH lekham lekhiSyanti paThiSyanti ca / vayam phalAni na khAdAmaH / saH mayUram pazyati / nRpaH sevakam vdti| kalAkArAH udyAnam gcchnti| likhitam 2. pratyeka vAkya do-do bAra likhie (Write each sentence two times) - zakaTaH grAmam gamiSyati / tau pustakam ptthtH| bAlAH siMham pazyanti / aham hastam pshyaami| 3. koSThaka meM die zabda meM ucita vibhakti lagAkara vAkya pUrA kIjie (Affix appropriate vibhakti to the words within parenthesis and complete the sentences) - narAH ...20 (pathika) pshynti| zikSakaH ..... (pustaka) ptthti| bAlAH ...... (dugdha) pibnti| vayam ....... (phala) khaadaamH| (bhojana) khaadissyth| yUyam / 45 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. saMskRta meM anuvAda kiijie| (Translate into Sanskrit) 1. tuma donoM yahA~ ha~sa rahe ho| 1. Both of you are laughing here. 2. sainika rAjA kI rakSA karate haiN| 2. Soldiers guard the king. 3. sarasvatI chAtroM kI rakSA karatI hai| 3. Sarasvati protects students. 4. tuma pustaka par3hate ho aura lekha likhate 4. You read the book and write an __ho| article. 5. hama donoM vaidya ko kahate haiN| 5. Both of us tell the doctor. 6. sevaka kisAnoM ko namaskAra karate haiN| 6. Servants salute the farmers. DOO Egonsins er stiguintumise Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 18 karaNakArakam (tRtIyA vibhaktiH ) jIv dA (yacch) A+gam (gaccha) khaDgaH pAdaH tApasaH janakaH saha chAtrAH kalamena likhnti| sainikAH khar3agena rkssnti| azvAH ghAsena jiivnti| vayam netrAbhyAm pshyaamH| vayam pAdAbhyAm claamH| vayam hastAbhyAm nmaamH| siMhAH pAdaiH dhaavnti| tApasAH phalaiH jiivnti| te zakaTaiH aagcchnti| EPTET (egainsameriller gajaH jalena jiivissyti|| bAlau kalamAbhyAm lekhissytH| viDAlAH pAdaiH dhaavissynti| kRSakaH grAmam gacchati, saH tatra azvena gcchti| haMsaH jalam pibati, saH tat mukhena pibti| chAtrAH chAtraiH saha khelnti| bhojanena saha jalam asti| bAlaH janakena saha gcchti| vaidyena saha sevakaH aagcchti| Halnelderinita 47 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdArthAH khaDgaH = talavAra = jInA = paira jIva pAdaH dA (yacch) tApasaH A+gam (gaccha) = denA (sword) (to be alive) (foot) (to give) (ascetic) (to come) zahA (father) SLEGA (with) kA = tapasvI AnA pitA sAtha janakaH saha abhyAsaH maukhikam 1. par3hie aura artha batAie (Read and tell the meanings)- zArI chAtrA jalam hastena pibati / narAH mitraiH saha khelanti / vayam zastram drkssyaamH| zvetaH haMsaH kamalam pazyati / yUyam grAmam zakaTena gcchth| te udyAnam pAdAbhyAm aagcchtH| 2. par3hie aura artha batAie (Read and tell the meanings) te atra AgamiSyanti / bAlAH bhojanam khAdiSyanti / vayam hastAbhyAm jalam paasyaamH| tAH netrAbhyAm pustakAni paThiSyanti / tvam kalamena lekhAn lekhiSyasi / vayam rupyakAni ycchaamH| likhitam 3. hara eka zabda se eka vAkya banAie (Use each word in a sentence) kukkuram, parasparam, zyAmaH, sainikAn, bhUSaNam, vstraanni| 4. rikta sthAnoM kI pUrti kIjie (Fill in the blanks) - lalanAH . . . . . . . . . . . aagcchnti| saH prAtaH . . . . . . . . . . gcchti| Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUrkhaH na ptthti| narAH ............. nmnti| vayam paasyaamH| 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit) - 1. hama jala mukha se pIte haiN| 1. We drink water with (our) mouth. 2. kyA tuma bhaktoM ke sAtha jAoge ? 2. Will you go with the devotees ? 3. hama mitroM ke sAtha kheleNge| 3. We will play with (our) friends. 4. manuSya A~khoM se dekhate haiN| 4. People see with (their) eyes. 5. ve pairoM se calate haiN| 5. They walk with (their) feet. 6. tuma kalama se kyA likha rahe ho? 6. What are you writing with a pen ? koNamA mAzA 15ojanA kAmAvalI jijANAlAmAla 1ona tAjA tIna mAha bAlamanAgI kI gi nAzA kolakA Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 19 | sampradAna-kArakam (caturthI vibhaktiH ) (Tuortiw.istawaharaw dezaH nI (naya) A+nI (Anay) jJAnam karNaH auSadham pAdatrANam fooshit (ouctriiwelu dhanikaH ApaNaH areatabasebipes sUryaH prakAzAya bhvti| pustakam jJAnAya bhvti| sainikaH dezAya bhvti| vaidyaH rugNAbhyAm auSadham ycchti| bAlikA pAdAbhyAm pAdatrANe nyti| zikSakaH chAtrAbhyAm pustakam aanyti| dhanikaH sevakebhyaH vastrANi ycchti| chAtraH pustakebhyaH ApaNam gcchti| janaH phalebhyaH udyAnam gcchti| zikSakaH chAtrAya jJAnam ycchti| mAlAkAraH chAtrAbhyAm puSpANi ycchti| sevakaH chAtrebhyaH bhojanam ycchti| etat dugdham bAlAya asti| eSaH ghAsaH azvAbhyAm asti| eSA vATikA chAtrebhyaH asti| TIMATTIMILIA eSaH bAlaH asti / eSA bAlA asti / sevakaH bAlam nayati / saH bAlam azvena nyti| azvaH bAlAya asti| 850 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etata patram asti / prAjJaH patram likhati / saH patram kalamena likhati / kalamaH prAjJAya asti / tains arch patrANi deza: rugNaH jJAnam karNaH = = (bAla Qualcined bn. atiparitt oleg nintthe zabdArthAH deza rogI auSadham JUCT onal ser pAdatrANam = jUtA venom aevig nom doha nI (nay) A + nI (Anay) dhanikaH mila = jJAna = kAna aanse ofni etslens = IS THIS davAI = le jAnA blowe tent. = lAnA Zeviperk dhanI ApaNaH dukAna eSA (strI.) of a = yaha etat (napuM.) = yaha 1176 (1975) (country) a abhyAsaH (sick person) (knowledge) 51 (ear) (medicine) (shoe) 18 155 SPA (to carry) (to bring) (rich) (shop) (this) (this) paraspa 2. saMskRta zabda batAie (Give Sanskrit equivalents) - kAna, paira, davA, dukAna, jUtA, do vastra / Hui Shi PRE HUIC ka ke FRIV TEA maukhikam 1. par3hie aura artha batAie (Read and tell the meanings) - jJAnam prAjJAya bhvti| sevakaH karNAbhyAm auSadham Anayati / dhanikaH chAtrebhyaH pustakAni yacchati / tApasaH pathikAya jalam Anayati / kama kA Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ fafear it FERFI HEP HIRIA HEP BY 3. ucita vibhakti lagA kara vAkya pUre kIjie (Affix appropriate vibhaktis to the words given within parenthesis and complete the sentences) - (adhyApaka) namati / dhani chAtra: kAkaH aham dugdham gAyakaH janaH (zyAma) asti / Tyunwon/ 4. saMskRta meM anuvAda kIjie ( Translate into Sanskrit) - saini1. sUraja ke binA prakAza nahIM hotA hai| 2. dhanika kalAkAra ko rupaye detA hai| vaidya 3. vaha talavAra rAjA ke lie hai / 4. vaha bhojana ke sAtha jala detI hai / zikSa5. chAtra nAyaka ke binA nahIM jaaeNge| (qorla) 6. vaha dukAna kalAkAroM ke lie hai| (bAla) yacchAmi / 1097 (kRSNa) saha gacchati / * (pustaka) vinA sA na gacchati / zikSakaH chAtrAya jJAnam gacchati mAlAkAraH chAtrAbhyAm puSyANi yacchati sevakaH chAtrebhyaH bhojana yaSThati / SFTPC dugdhama bAlAya a(ephinsomerit list bnt-ussA). kA azvAbhyAm asta nATikA chAtrebhyaH asti| 1 1. There is no light without sun. 2. A rich man gives money to the artist. That sword is for the king. 3. 4. She gives water with the food. 5. The students will not go without the leader. 6. This store is for artists. aga 13517 pa. bAlaH asti (elA asti| se azvaH bAlAya asti 52 parsa (U) by DOO (einelsviupe tilene2 evi) park St Hel to the wir ji kAha Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 20 kI kI apAdAna kArakam (paJcamI vibhaktiH) GUSHITT A+car vRkSaH nagaram bhavanam adhunA kutra yadA pathikaH nagarAt prAtaH Agacchati / lalanA udyAnAt phalAni Anayati / patram vRkSAt nIcaiH patati / pathikau nagarAbhyAm prAtaH AgacchataH / lalane udyAnAbhyAm phalAni AnayataH / phale vRkSAbhyAm nIcaiH patataH / pathikAH nagarebhyaH prAtaH Agacchanti / lalanAH udyAnebhyaH phalAni Anayanti / patrANi vRkSebhyaH nIcaiH patanti / (Ulse. then tvam kutaH Agacchasi ? kRSNA vijayA - aham gRhAt AgacchAmi ? (vArtAlApa: kRSNA vijayA ca parasparam vadataH ) kRSNA tvam ApaNAt kim AneSyasi ? vijayA - aham tataH phalAni AneSyAmi / kRSNA - tvam ApaNAt katham AgamiSyasi ? vijayA - aham tataH zakaTena AgamiSyAmi / nIcaiH F kutaH ger brother will come tadA 53 kRSNA adhunA tvam kutra gamiSyasi ?mullet this the vijayA - aham ApaNam gamiSyAmi / WE WIRE Shi Yong Write similar Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRSNA - kim tvam phalAni khAdiSyasi ? vijayA- aham phalAni anujAya daasyaami| kRSNA - kim tvam na khAdiSyasi ? - vijayA- yadA mama anujaH phalAni khAdiSyasi, ke tadA aham api phalAni khaadissyaami| zabdArthAH vRkSaH nagaram = zahara bhavanam (tree) sakAgajAta (city) F RETE (building) (below) (from where) = makAna nIce kahA~ se nIcaiH kutaH adhara aba . (now) tataH yadA = vahA~ se = jaba = taba tadA (from there) (when) pratijna (then) viNAra - jA) abhyAsaH kA maukhikam par3hie aura artha batAie (Read and tell the meanings)- F) lalanA udyAnAt aagcchti| phale vRkSAbhyAm pttH| phalAni vRkSebhyaH nIcaiH patanti / adhunA tvam kutra gamiSyasi ? aham nagaram gmissyaami| kI tANaNAma 2. saMskRta-paryAya batAie (Give Sanskrit equivalents)- prozivAna gA~va se (from a village) do nagaroM se (from two cities), per3oM se (from trees), Apasa meM (with each other), kahA~ (where), choTA (small). SIP 54 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ likhitam 3. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit) - 1. tU zahara se kyA lAegA? 1. What will you bring from the city? 2. maiM zahara se phUla laauuNgaa| 2. I will bring flowers from the city. 3. phala per3oM se gireNge| 3. Fruits will fall from trees. 4. jaba merA choTA bhAI AegA, taba 4. When my younger brother will come, ___ maiM bhI aauuNgaa| then I will also come. 4. nimnalikhita zabdoM se vAkya banAie (Use the following words in sentences) pathikaH, bhavanam, kutaH, kim, daasyti| / namAjamA 5. apanI kApI meM likhie (Write in your note-book)-zAlAmajAnakI (ka) saH gamiSyati tau gamiSyataH te gamiSyanti tvam gamiSyasi yuvAm gamiSyathaH yUyam gamiSyathA aham gamiSyAmi AvAm gamiSyAvaH vayam gamiSyAmaH yA grAmAt grAmAbhyAm grAmebhyaH ekA azvAt azvAbhyAm azvebhyaH vRkSAt vRkSAbhyAm vRkSebhyaH ki kA phalAt phalAbhyAm phalebhyaH zAma bhavanAt bhavanAbhyAm Apa bhavanebhyaH mAnaka (ga) isI prakAra sevaka aura udyAna ke rUpa bhI paJcamI vibhakti meM likhie (Write similar forms of sevaka and udyAna in the fifth vibhakti). " AjakAla goThAbhitramA kAmahI kama jIjA mAyAmA kAma 55 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kim tvam adhyAyaH 21 kakakakakaka sambandhakArakam (paSThI vibhaktiH) varNaH madhura vidyAlayaH gandhaH ernoolliw teritond entom emoo cals liwan nAma ArambhaH nRpasya sevakaH gacchati / Phiwall of arth saU) nagarasya vaidyau AgacchataH / bAlayoH gRham atra asti / pAdayoH pAdatrANe tatra staH / kRSakayoH gRham tatra asti / dinam mama Eps vidyAlayasya chAtrAH dhAvanti / -lood-ason Tue makAna haMsAnam varNaH zvetaH bhavati / pikAnAm varNaH kRSNaH bhavati / kAkAnAm api varNaH kRSNaH bhavati T ekI pikasya mukham kRSNam asti / chAtrayoH pAThazAlA kutra asti ? puSpANAm gandhaH madhuraH bhavati / gA Page leddiy diflit ed saH tava mitram / tasya nAma kim asti ? saH mama mitram / tasya nAma pradIpaH asti / sA tasyAH mitram / tasyAH nAma kim asti ? sA tasyAH mitram / tasyAH nAma zIlA asti / 56 hi tasya TSTE TER TO TTS THA tiva tasyAH Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAtaH dinasya ArambhaH bhavati / mohanaH mama gRham Agacchati / mohanaH mama mitram asti / mohanaH aham ca udyAnam gmissyaavH| AvAm tatra parasparaM kheliSyAvaH / zabdArthAH For emmal islifiesvid) vidyAlayaH gandhaH madhura varNa: dinam apnhd hortist = mIThA T tiwayatq b= raMga S ym to_sme= dina emen erit el merA b list asail erit to = terA = usakA spaswoll erii to lema era. tasya (puM.) HO tasyAH (strI.) nAma ArambhaH mama 1 bas = skUla (school) qa otni etslans (smell) PIPES Fer tava = = usakA = nAma = Arambha abhyAsaH (sweet) (colour) (day) (my) (your) (his) (her) (name) (beginning) maukhikam BTHTRE 1. par3hie aura artha batAie (Read and tell the meanings) grAmasya nAyakaH gacchati / udyAnasya bhUSaNam puSpANi santi / mama vidyAlayaH tatra asti / aham mohanasya mitram asmi / 2. nimnalikhita zabdoM kI saMskRta batAie (Give Sanskrit equivalents) - raMga (colour), usakA (strIliMga) (her), merA (my), nAma (name), zera kA (lion's), do bAlakoM kA (of two boys) / likhitam 3. hiMdI meM artha likhie (Give the meanings in English) - vidyAlayasya chAtrAH dhAvanti / tava janakaH Agacchati / prAtaH dinasya ArambhaH bhavati / gajAnAm bhojanam kim bhavati ? zakaTasya cakre calataH / 57 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ netrasya netrANAm 4. apanI kApI meM ye rUpa likhie (Write the following forms in your notebook) - grAmasya kArI grAmayoH grAmANAm kAkasya kAkayoH kAkAnAm netrayoH isI prakAra vRkSa, bhavana aura karNa ke rUpa bhI likhie (Give similar forms for vRkSa, bhavana and krnn)| 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit) - 1. rAma kA pitA davA lAtA hai| 1. Ram's father brings the medicine. 2. govinda pramoda ke sAtha khelatA hai| 2. Govind plays with Pramod. 3. mere nagara kA nAma puNe hai| 3. The name of my city is Pune. 4. tumhAre gA~va kA nAma kyA hai? 4. What is the name of your village ? 5. vRkSoM ke phala nIce girate haiN| 5. Fruits of the trees fall down. 6. puSSoM kI gandha madhura hai| 6. The smell of the flowers is sweet. Doo hamAnam varga vena bhvaa| pikAMnAma varga: nAkAnAm apivarNaH nAma padA - (eprinsemerit lesbosition jAmAmA mAmA mAgako kAnioil) kA many sAta sivamA tasya tAlima Pareeninsam sitevia) kI vidhi Bcm BaTct| 58 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 22 adhikaraNa-kArakam (saptamI vibhaktiH ) vanam mArgaH aMguSThaH matsyaH sarovaraH vas chAtrAvAsaH kimartham nAnibood siMhaH vane bhrmti| gajau mArge cltH| Maod azvAH nagare dhaavnti| hastayoH aMguSThau stH| pAdayoH api aMguSThau stH| karNayoH bhUSaNe stH| dwnotest aidi bsea) kI zAna matsyAH sarovareSu trnti| narAH gRheSu vsnti| -aneleviupend chAtrAH vidyAlayeSu ptthnti| (vArtAlApaH) vinodaH - tvam kutra vasasi ? pramodaH - aham gRhe vasAmi / tvam kutra vasasi ? - vinodaH - aham tu chAtrAvAse vsaami| pramodaH - bAlAH gRheSu eva vasanti, tvam kimartham chAtrAvAse vasasi ? vinodaH - mama janakaH prayAge vsti| atra na vsti| ataH aham atra vidyAlaye paThAmi, chAtrAvAse ca vsaami| 59 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdArthAH jaMgala || vanam mArgaH aMguSThaH matsyaH sarovaraH vas chAtrAvAsaH kimartham = rAstA = aMgUThA = machalI = tAlAba = rahanA (jungle) (path, way) (thumb, big toe) (fish) (pool, tank) (to live) (hostel) (what for, why) // // = chAtrAvAsa = kisa lie abhyAsaH maukhikam 1. isa pATha ko zuddha uccAraNa ke sAtha paDhie (Read this lesson with correct pronunciation) / 2. saMskRta-paryAya batAie (Give Sanskrit equivalents) - jaMgala (jungle), zera (lion), zahara (city), a~gUThA (thumb), kitAba (book), chAtrAvAsa (hostel) likhitam 3. isa pATha ke vArtAlApa aMza ko likhie (Write the conversation part of this lesson) 4. vAkya-pUrti kIjie (Complete the sentences)-gAmA tvam kutra . . . . . . . . . . . . . ? mAmAjI aham .. vsaami| apanI kAmavAlA ___ mam mitram nagare jAtIya miDiyAmA bAlikAH . . . . . . . . . ptthnti| 60 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit) - 1. tuma kahA~ rahate ho? 1. Where do you live? 2. yaha gA~va meM rahatI hai| 2. She lives in a village. 3. hama saba zahara meM rahate haiM 3. All of us live in a city. 4. zera jaMgaloM meM rahate haiN| 4. Lions live in jungles. 5. vidyArthI skUla meM par3hate haiN| 5. Students study in a school. 6. machaliyA~ tAlAba meM tairatI haiN| 6. Fish swim in a pool. DOD gAnImA gAyaka 61 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sambodhanam gurudevaH saMskRtam kaH kSetram bIjam vRthA garvita phiskI adhyAyaH 23 eelonui fi zikSakaH - he bAlaka, tvam kim paThasi ? bAlakaH pikaH zukaH - he gurudeva, aham saMskRtam paThAmi / janaka: dinezaH mahezaH 12 - he putrau, yuvAm kim khAdathaH ? janaka, aham phalam khAdAmi / janaka, aham api phalam khAdAmi / AvAm phalAni khAdAvaH / narAH he sainikAH, kim yUyam dezam rakSatha ? sainikAH - he narAH, Am, vayam dezam rakSAmaH rakSiSyAmaH ca / (pikAH, zukAH, mayUrAH ca parasparam vadanti) he zuka, mama varNaH zyAmaH asti / tava kaH varNaH ? * he pika, mama varNaH haritaH asti / 62 B Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pikaH - he mayUrau, aham phalam khaadaami| yuvAm kim khAdathaH ? . mayUrau - he pika, AvAm kSetreSu bIjAni khaadaavH| ko pikaH -re kAkAH, vayam madhuram vadAmaH yUyam madhuram kimartham na vdth| kAkAH - re pikAH yUyam vRthA garvitAH sth| zabdArthAH pAyI // gurudevaH obvdaniel = AcArya saMskRtam = saMskRta bhASA kaH (puM.) ya = kaunasA, kauna kSetram = kheta bIjam = bIja gent nobyl = bekAra meM garvita nobita = ghamaNDI kiAkA (respected teacher) (Sanskrit language) (which, who) (field) (seed) (in vain, for nothing) (proud, haughty) // // abhyAsaH maukhikam 1. saMskRta-paryAya batAie (Give Sanskrit equivalents) sipAhI (soldier), adhyApaka (teacher), kheta (field), khuza (happy), ghamaMDI (proud), bekAra meM (in vain). 2. pUre pATha ko zuddha uccAraNa ke sAtha par3hie (Read the entire lesson with correct pronunciation). likhitam 3. pakSiyoM ke vArtAlApa vAle aMza ko likhie (Write the conversation between the birds). 637 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. vAkya-pUrti kIjie (Complete the sentences) - . .. .. yUyam kimartham na gacchatha ? mAgI yAkArI zukasya varNaH ............. asti| pikasya . . . . . . . . . . . zyAmaH asti| ....... . . dezam avazyam rkssissyaamH| 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit) - 1. are pathika, tU kue~ kA jala kisalie 1. Oh traveller, why don't you drink _nahIM pItA ? water of the well ? 2. are sainika, terI talavAra kyoM gira 2. Oh soldier, why is your sword rahI hai ? falling ? 3. lekhako, tuma pustakeM kyoM nahIM 3. Oh writers, why don't you write likhate ? books? 4. he gAyaka, tuma kyoM nahIM gAte ? 4. Oh singer, why don't you sing? 5. he vaidya, tuma davAI kyoM nahIM dete? 5. Oh doctor, why don't you give __medicine? 6. he bAlako, tuma Apasa meM kyoM nahIM 6. Oh boys, why don't you play with khelate ? each other? DOD bos 64 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 24 saMkhyA fotonomottinuo. kAlaH vedaH pANDavaH bhramaraH saptAhaH lUtA aMgam grahaH eka: = sUryaH ekaH bhvti| dvau = karNe dvau bhvtH| trayaH = kAlAH trayaH bhvnti| catvAraH= vedAH catvAraH bhvnti| paJca =pANDavAH paJca snti| SaT = bhramarasya SaT pAdAH bhvnti| sapta = saptAhe sapta dinAni bhvnti| aSTa = lUtAyAH aSTa pAdAH bhvnti| nava = grahAH nava bhvnti| daza = paJca paJca ca daza bhvnti| 5+5= 10/ zabdArthAH kAla kAla: vedaH pANDavaH bhramaraH (time) (the Veda) (the Pandava) (black bee) (week) (spider) (limb) (planet) pANDava = bhauMrA . = haphtA = makar3I = aMga = graha saptAha: lUtA aMgam grahaH 65 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhyAsaH maukhikam 1. saMskRta meM eka se dasa taka ginatI sunAie (Count from one to ten in Sanskrit). 2. saMskRta-paryAya batAie (Give Sanskrit equivalents) bhauMrA (black bee), do veda (two Vedas), do aMga (two limbs), ATha (eight), sUraja (sun), kAna (ear). likhitam 3. eka se dasa taka ginatI likhie (Write numbers from one to ten). 4. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit) 1. do zera eka vana meM nahIM rahate haiN| 1. Two lions do not live in one jungle. 2. chaha kisAna khetoM ko jA rahe haiN| 2. Six farmers are going to fields. 3. nau vidyArthI vidyAlaya meM par3hate haiN| 3. Nine students study in the school. 4. sAta tapasvI nagara meM ghUma rahe haiN| 4. Seven ascetics are wandering in the city. 5. cAra sainika gA~va kI rakSA karate haiN| 5. Four soldiers protect the village. SVEbmster (oraeld 66 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyAyaH 25 grAmaH sundara AzramaH IzvaraH vAnaraH caNakaH agrajaH zvaH Khatrisdos grAmaHsundaraH asti |graame kUpAHsanti / tatra janAHjalam pibanti |baalkaaH vRkSeSu zukAn pikAn kAkAn ca pazyanti / zukAH haritAH bhavanti, pikAH kAkAH ca zyAmAH bhvnti| grAme ekaH AzramaH api asti| Azrame tApasAH vasanti / te prAtaH Izvaram namanti / te bhojanAya vanAt phalAni aanynti| Azrame vAnarAH api bhramanti / te caNakAn khAdanti vRkSAt ca vRkSam gcchnti| hianseonesia aham grAmam gmissyaami| mama agrajaH api tatra gmissyti| AvAm tatra zvaH gmissyaavH| he mitra, kim tvam api caliSyasi ? tatra narAH svasthAH bhavanti / vayam api svasthAH bhvissyaamH| MS cAra 67 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdArthAH sundara AzramaH IzvaraH vAnaraH = sundara (beautiful) Azrama (hermitage) = Izvara (God) = bandara (monkey) = canA (gram, black chicpea) PE(elder brother) = kala (Ane vAlA) (tomorrow) tanahI caNakaH agrajaH mAmA zvaH sb - abhyAsaH maukhikam 1. par3hie aura artha batAie (Read and tell the meanings) grAmaH sundaraH bhavati |aashrme tApasAHvasanti / te prAtaH Izvaram nmnti|taapsemyHnraaH phalAni aanynti| 2. saMskRta zabda batAie (Give Sanskrit equivalents) - dUdha (milk), bar3A bhAI (elder brother), kisAna (farmer), totA (parrot), kUA~ (water-well), foct (tomorrow), 37T9TH (hermitage) likhitam 3. mama grAmaH viSaya para pA~ca vAkya saMskRta meM likhie (Write five sentences in Sanskrit about mama graamH)| 4. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit) - P 1. gA~va meM loga kUe~ kA pAnI pIte haiN| 1. In a village,people drink water from a well. 2. kisAna khetoM meM jAte haiN| yaha 2. Farmers go to fields. 3. maiM gA~va jaauuNgaa| 3. I will go to the village. 68 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. rus kvaaN beerii| 4. You will play there. 5. kaarn raadhaaN dii rsd bbaaree 5. Boys salute the ascetics. 6. dhaa kr ree g ? 6. Will monkeys eat grams ? 5. A URAT JART Hagen A alag (Answer the following questions in Sanskrit)-- (s) dhaagee j k mri ? (k) aasee : kri ? . (g) aakhsee raa: thaavhi ? (b) viH dh dhaa sidhp ? (s) aakhsee raadhs'aa: thaaN thaavhi ? 1 jnii nuuN sNt nuuN 6 saalsr siis'lj plaan hlii saidaa ailcl uh seelsn - | siin HD gunn | s'iil hl : sgp 7 liigees' | soo nihaal s4 5 PER | Tn nuuN kr diHtee Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ methvailaliwoY adhyAyaH 26 trayaH dhUrtAH brAhmaNaH ca sthA (tiSTha) ava+gam (gaccha) tyaj pac brAhmaNaH dhUrta dUre prathama agne dvitIya apavitra tRtIya evam ekaH brAhmaNaH gcchti| saH ajam nyti| trayaH dhUrtAH brAhmaNam pazyanti / te parasparaM vadanti-vayam brAhmaNAt ajam nessyaamH| te mArge dUre dUre tisstthnti| prathamaH dhUrtaH vadati- he brAhmaNa, kukkuraM kimartham nayasi ? brAhmaNaH vadati- he mUrkha-eSaH kukkuraH na asti, eSaH tu ajaH astiH| brAhmaNaH agre gacchati / tatra dvitIyaH dhUrtaH vadati-he he brAhmaNa, kim Acarasi ? apavitram kukkuram nayasi ? brAhmaNaH vadati-kim tvam na pazyasi ? eSaH tu ajaH asti |agre tRtIyaHdhUrtaH api evam vdti| tadA brAhmaNaH ajam kukkuram eva avgcchti| saH ajam tyajati gacchati c| ___ dhUrtAH ajam nayanti, pacanti khAdanti c| Famasooad 970 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DoB1etoniw zabdArthAH IslanetTD kA Sherlaevil.nimsries kAmAlA brAhmaNaH 10 = brAhmaNa (Brahmin) 75 76 77 S dhartaHeliootar ThagATa (cheat) ogramsohagp darI para (at a distance) sthA (tiSTha) = ThaharanA (to stay) prathama = pahalA (first) agre = Age (ahead) dvitIya (second) apavitra = apavitra (unpious) tRtIya = tIsarA (third) evam = isa prakAra (like this) ava+gam (gaccha) = samajhanA (to understand) = chor3anA (to leave) pac = pakAnA (to cook) = dUsarA tyaj abhyAsa : maukhikam 1. yaha kathA apane zabdo meM sunAie (Narrate this story in your own words). 2. saMskRta-paryAya batAie (Give Sanskrit equivalents). Thaga (cheat), pA~ca (five), isa prakAra (like this), (vaha) samajhatA hai (he understands), do brAhmaNa (two brahmins). . likhitam 3. yaha kathA sarala saMskRta meM likhie (Write this story in simple Sanskrit). 71 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit) 1. vahA~ eka brAhmaNa rahatA hai| 1. ABrahamin lives there. 2. tIna Thaga Ate haiN| 2. Three cheats come. 3. brAhmaNa mUrkha hai| 3. The Brahmin is foolish. 4. vaha kuttA nahIM hai, vaha bakarA hai| 4. That is not a dog, that is a goat. 5. bakarA sapheda hai| 5. The goat is white. 6. hama bakarA nahIM khaaeNge| 6. We will not eat a goat. piadrinayA DOD laure anslagupd a t h ore manamA abilitincreakhanya 72 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mitrA moved Tisdal Tinosrinatteliasi | | vyAkaraNam (Grammar akArAnta-puMlliga-zabdaH bAla ekavacanam dvivacanam bAlau prathamA vibhaktiH dvitIyA tRtIyA bahuvacanam bAlAH bAlAn bAlaiH bAlebhyaH bAlaH bAlam bAlena bAlAya bAlAt bAlasya bAlAbhyAm caturthI paMcamI SaSThI bAlayoH bAlAnAma saptamI , bAle bAleSu he bAlAH sambodhanam he bAla he bAlau naraH narau prathamA vibhaktiH dvitIyA tRtIyA caturthI paMcamI naram nareNa narAH narAn naraiH narebhyaH narAbhyAm narAya narAt narasya SaSThI narayoH nare saptamI sambodhanam narANAm nareSu he narAH he nara he narau Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *yadi zabda meM 'ra' varNa ho to prAyaH 'n' ko 'Na' ho jAtA hai| jaise 'narANAm' lekina zabda ke antima n' ko 'Na' nahIM hotA, jaise-narAn (with ra present in a word, usually becomes T except when it is the last letter in a word). akArAnta-napuMsakaliMga-zabdaH phala ekavacanam dvivacanam bahuvacanam phalAni phalam phale phalAbhyAm phalaiH " phalebhyaH prathamA vibhaktiH dvitIyA tRtIyA caturthI paMcamI " SaSThI " saptamI sambodhana phalena phalAya phalAt phalasya phale he phala phalayoH phalAnAm phaleSu " he phale he phalAni niyamita-dhAtuH paTh (par3hanA to study/read) laTlakAraH (vartamAna kAla Present Tense) paThataH prathamapuruSaH madhyamapuruSaH uttamapuruSaH paThati paThasi paThAmi paThathaH paThanti paThatha paThAmaH paThAvaH Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamapuruSaH madhyamapuruSaH uttamapuruSaH prathamapuruSaH madhyamapuruSaH uttamapuruSaH lRTlakAraH (bhaviSya kAla Future Tense) paThiSyati paThiSyataH paThiSyasi paThiSyathaH paThiSyAmi paThiSyAvaH ardhaniyamita-dhAtuH dRz (pazy to see ) laTlakAraH (vartamAna kAla Present Tense) ta pe FFFR prathamapuruSaH [19] pazyati 91er pshytH| 916 at pazyanti madhyamapuruSaH one to my pazyasi pnia noe pazyathaH t vino pazyatha uttamapuruSaH pazyAmi pazyAvaH pazyAmaH lRTlakAraH (bhaviSya kAla Future Tense) kITa prathamapuruSaH madhyamapuruSaH uttamapuruSaH drakSyati drakSyasi drakSyAmi kI aniyamita-dhAtu: as (honA to be) haya laTlakAraH (vartamAna kAla Present Tense) asti asi asmi drakSyataH drakSyathaH drakSyAvaH 75 paThiSyanti paThiSyatha paThiSyAmaH staH sthaH svaH drakSyanti drakSyatha drakSyAmaH santi stha smaH Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathamapuruSaH madhyamapuruSaH uttamapuruSaH kramAMkaH 1. (998 dhAtavaH yahA~ dhAtuoM ke tIna bhAga kie gae haiM- niyamita, ardhaniyamita aura aniymit| nIce hara dhAtu kA kevala prathamapuruSa ekavacana rUpa hI diyA gayA hai (Verb-roots are divided here into regular, semi-regular, and irregular. Only third person singular form of each is given below) - mAra 2 lRTlakAraH (bhaviSya kAla Future Tense) bhaviSyati bhaviSyataH bhaviSyasi bhaviSyathaH bhaviSyAmi bhaviSyAvaH 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Firep (en) niyamitAH (od) dhAtuH cal paTh khel rakSa vad has krand garj kUj pat khAd 76 laT calati paThati khelata bhaviSyanti bhaviSyatha bhaviSyAmaH rakSa vadati hasati krandati garjata kUjati patati khAda lRT caliSyati paThiSyati kheliSyati rakSiSyati vadiSyati hasiSyati krandiSyati garjiSyati kUjiSyati patiSyati khAdiSyati 915 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12. 13. 14. 15. (1.abnu of) 1 2 3 4 2.nd of) 3. 4. (amosal) 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 1. dhAv bhram car jIva likha ( nam gam (gacch) dRz (pazy) tR (tar) pA (pib) ardhaniyamitAH gai(gAya) (Srif) bhU (bhav) dA (yacch) nI (nay) vas sthA (tiSTh) tyaj (Mrpia) pac enin) as (prus) dhAvati bhramati carati jIvati 77 likhati namati gacchati pazyati tarati pi gAyati bhavati yacchati nayati vasati tiSThati tyajati pacati aniyamitAH asti dhAviSyati bhramiSyati cariSyati jIviSyati (merit at TRS stis lekhiSyati naMsyati gamiSyati drakSyati tariSyati pAsyati gAsyati bhaviSyati dAsyati neSyati vatsyati sthAsyati tyakSyati pakSyati bhaviSyati Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI upasargayukta dhAtavaH kI zArI STAR kucha dhAtu aise hote haiM jinake pahale upasarga lagane se unake artha meM antara A jAtA hai (Some verb-roots change in meaning when some prefix is attached to them) - 1. A + gam (gacch) 12. av + gam (gacch) 3. A + nI (nay) kinnnrr kI zA ka phIphA eka dvau trayaH catvAraH paMca kITaka kI SaT kasa haal sapta phosp aSTa nava daza = = = AnA (to come) Agam (Agacch) avagam (avagacch) = samajhanA (to understand ) AnI (Anay) = lAnA (to bring) saMkhyA // // // || || || eka 78 do tIna cAra pA~ca chaH sAta ATha nau FR dasa = (one) (two) (three) (four) (five) (six) (seven) (eight) (nine) (ten) Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vibhaktiH kucha vizeSa niyama haiN| nIce likhe zabdoM se pahale Ane vAle zabda meM vizeSa vibhakti kA prayoga hotA hai (Some special rules for vibhaktis) - zabdaH vinA 1567 THER Dgw 'rakS' dhAtu 'gam' dhAtu p saha krIDa dA (yacch) TSvrn vizeSaNam zyAma harita prasannaH bAlaH prathamaH chAtraH vibhaktiH dvitIyA, tRtIyA, paMcamI dvitIyA dvitIyA tRtIyA caturthI* phira * jisako cIz2a dI jAe, usake vAcaka zabda ke sAtha caturthI vibhakti AtI hai (Fourth vibhakti is attached to the word denoting someone to whom something is given). togerstand apana pulliMgam zyAmaH haritaH vizeSaNam vizeSya ke liMga, vibhakti aura vacana ke anusAra vizeSaNa kA liMga, vibhakti aura vacana hotA hai (Adjectives get the same gender, vibhakti, number as the nouns they qualify)) 8555 137 1 udAharaNam prasannam mitram prathamam phalam Tag udAharaNam janakaH bAlam (bAlena, bAlAt) vinA na gacchati / yes. sainikaH dezam rakSati zyAmam haritam saH grAmam gacchati saH ajena saha gacchati 9 aham bAlAya pustakam yacchAmi 79 ka STR gara vizeSaNoM kI sUcI (List of Adjectives) napuMsakaliMgam strIliMgam 118 llbn --(eposito prasannA kanyA prathamA chAtrA zyAmA haritA Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zvetaH prAjJaH zvetA prAjJA prAjJa murkha mUrkhaH mUrkhA svastha svasthaH svasthA prasanna prasannaH prasannA madhura madhuraH garvitaH garvitA dhUrta apavitra zvetam prAjJam mUrkham svastham prasannam madhuram garvitam va dhUrtam apavitram prathamam dvitIyam tRtIyam sundaram dhUrtaH madhurA garvitA dhUrtA apavitrA prathamA dvitIyA tRtIyA sundarI apavitraH prathamaH dvitIyaH tRtIyaH prathama dvitIya tRtIya sundara sundaraH na jAgara avyayAH Jodimun.isleridiemednepa avyaya ke rUpa kabhI nahIM badalate (Forms of avyayas never change)prAtaH kutaH Am api parasparam adhunA pratidinam / kutra FE ca jA vinA yadA agre saha tadA evam tatra nIcaiH kimartham zvaH vRthA atra 80 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabdakoSaH agre Age bar3A bhAI aMga aMgUThA bakarA yahA~ aba adhyApikA apavitra agrajaH aMgam aMguSThaH ajaH atra adhunA adhyApikA apavitra api ava+gam (gacch) azvaH aSTa as asi asti asmi aham ahead elder brother limb, part of body thumb goat (male) here now lady teacher unpious also, too to understand horse eight to be (you) are (he) is (1) am samajhanA ghor3A ATha honA (tuma) ho (vaha) hai (maiM) hU~ A AnA karanA. A+gam (gaccha) A+car A+nI (nay) ApaNaH to come to do to bring shop lAnA dukAna 81 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hA~ chAtana yes beginning, start two of us hermitage Am ArambhaH Arambha AvAm hama do AzramaH Azrama Petitonda Voodios IzvaraH Izvara lelsenese udyAnam bAga savarama yi God garden one audian like this ekaH heriose eka evam isa prakAra etat (napuM.) : yaha eSA (strI.) mstenchu yaha eSaH ({.) this In this The this yaha au auSadham davAI medicine kaH kanyA which, who girl lotus flower ear kamalam karNaH kalamaH kalAkAraH kAkaH kaunasA, kauna lar3akI kamala kA phUla kAna kalama kalAkAra kauA samaya pen artist crow time, tense kAlaH 82 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kim what, question-maker what for, why dog (jA from where where to chirp FIR water-well farmer to cry field kU vs kyA kimarthama Gavo kisa lie kukkuraH onie kuttA kutaH Jens kahA~ se kutra apsil kahA~ kUkanA kUA~ kisAna krand kSetram napa bne learne asoppiniobiosldem pakSI khaTvA khaDgaH talavAra khAdtalA khAnA yA khelanA kRSaka: ronA kheta kha TuokhATa bird cot, bed kA sword to eat to play gajaH gandhaH elephant smell gam (gaccha) to go garcha garvita hAthI nebulbU sbute(ri jAnA 20 garajanA ghamaNDI gAyaka gAyikA avised gItA opbalwon pUjya guru gAyakaH gAyikA gItA gurudevaH to roar proud singer female singer maja the Gita respected teacher mAra 83 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guhA gRham gai(gAy) grahaH grAmaH grIvA gha [noifesupjsti gufA vriw3ol Be (ly ghara gAnA ghAsaH ca ca cakram caNakaH catvAraH candraH car cal citrakAra: cha chAtraH chAtrA chAtrAvAsaH eerdwo graha ster gA~va gardana chido of llew-19.sw ghAsa Vo of blen aura pahiyA canA bed 0 cAra Lbrow cA~da 1500 caranA [B] calanA citrakAra Insilgele lliam chAtra chAtrA TSOT chAtrAvAsa buota nepnlar pitA repole eline pAnI (stic jInA ja janakaH jalam jIv jJAnam aroset botoedee jJAna 84 cave house Tyto sing fa planet The village TRIPE neck THOTE kAThako grass fiep STP TISTS THESE and wheel gram, black chicpea four moon to graze to walk, to move painter gata ekI mAtI amRtaku ku They hostel fstrea 2575 father TEPIA water ca P kuNDa Thi to be alive STT knowledge HER T student (girl) student() T acA ST D TOT BRIT RNA za J P Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SE that from there ove vahA~ there then your esadi tat (napuM.) afaivo vaha tataH brioose vahA~ se tatra tadA taba tava Hon terA tasya (puM.) usakA tasyAH (strI.) iseria usakA tAH (strI.) tAni (napuM.) ve saba tApasaH tapasvI 5 wodiot stulsa o, at ve saba kazAvalama nem tRtIya tR (tar) te (napuM., strI.) tau ((.) tIsarA tairanA ve do ve do chor3anA tIna his her they all they all ascetic but, on the other hand third to swim they two sAyAta they two FISRF to leave three you tya trayaH tvam (ekavacana) Ori tuma daza ten doo denA dA (yacch) dinam dina to give day milk dugdham beard dure so dUrI para at a distance 85 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dekhanA dRz (pazy) dezaH dvitIya deza to see country second dUsarA two dhanikaH dhAva dhUrtaH rich to run cheat is do nad 100 dhanI ec daur3anA Tor Thaga dis yanti Sad nahIM dileval nagara namaskAra karanA AdamI binl nauda miweo nAma owtv nAyaka nAyikA evsel le jAnA nIce rAjA A~kha inst na nagaram nam naraH nava nAma nAyakaH nAyikA nI (nay) nIcaiH nRpaH A not city to salute, to bow man nine name leader (male) leader (female) to carry below owrys king netram eye paca paJca pakAnA pA~ca par3hanA giranA to cook five to read to fall paTh 86 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ patram paira ed pattA, ciTThI pathikaHnamam yAtrI parasparam boe Apasa meM pA (pib) uods mero pInA pAThazAlA. 90d-orid skUla pANDavaH pANDava pAdaH pAdatrANam jUtA pikaH koyala puSpam phUla Ho0ORS pustakam kitAba prakAzaH tenebisa pratidinam prathama pahalA prasanna khuza prAjJa buddhimAna prAtaH subaha leaf, letter (PF). traveller with one another to drink school Pandava foot shoe cuckoo flower book light daily first happy wise, intelligent morning rozanI hara roz2a pha phalam IRUV phala fruit boy girl bAlaH (bAlakaH) abbo lar3akA bAlA (bAlikA) lar3akI bIjam bIja brAhmaNaH brAhmaNa FESTOW bha bhaktaH bhakta bhavanam makAna seed Brahmin devotee house 87 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 bhU (bhav) _rotialise honA bhUSaNam plievsi javara bhojanam ritons anoiv bhojana Arimbo ghUmanA bhramaraH loorb bhauMrA svebnis 11 to be ornament food to roam about black-bee bhram machalI ana mIThA merA fish sweet my mora matsyaH madhura mama mayUraH mArgaH rAstA mAlAkAraH mAlI mitram mu~ha mUrkha vaqa n spillaimi.cei yadA animorn jaba yuvAm tuma do yUyam Thuit tuma saba peacock path gardener mouth foolish ya when you two you all ramA rupyakam lakSmI rupayA goddess of wealth rupee lalanA likh aurata likhanA woman to write 88 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lUtA lekhaH lekhaka: va vad vanam varNaH vas vasudhA vastram vATikA vAnaraH vArtAlApa: viDAla : vidyAlayaH vinA vRkSaH vRthA vedaH vaidya za zakaTa: zastram zAradA zikSaka: ziSyaH sadolosd makar3I lekha STE (Varii) lekhaka navee lsew loog diw ena nail rahanA pRthvI - kapar3A Mulitused poz (alem) 10svise. bolanA vana raMga STE (owt verti es (lls uoy) yste of 1918 (OWI BOY) ete (owiew) nove bagIcA bandara bAtacIta bilAva skUla binA per3a bekAra meM vidiiser veda DaoNkTara gAr3I pust of zastra bus sarasvatI adhyApaka ziSya THRE spider article writer 89 BIN Qian Tai Ban FIE You pra phu kaphIka (e) ji.(ka) (ka) to speak jungle colour to live earth cloth, garment garden monkey conversation cat (male) school without tree in vain the veda doctor HITISE ama Apha a Kai (jha) TH 350. kA cart weapon STS Goddess of Learning teacher pupil Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zyAma kAlA black-bee slor (they) are sAta seven week pool sAtha with she siMhaH sundara santi sapta saptAhaH haphtA sarovaraH tAlAba saha sA (strI.) zera sundara Inemsplia sUryaH sUraja sevakaH naukara Vean sainikaH sainika noiiseleviia staH (ve do) haiM totsme stha (tuma saba) ho sthA (tiSTha) ThaharanA sthaH (tuma do) ho svaH (hama do) haiM svastha lion beautiful sun servant (male) soldier (they two) are (you all) are to stay (you two) are (we two) are healthy loda svastha swan haMsaH haMsa harita has maria ha~sanA hastaH meDioedabho hAtha green to laugh hand DOD Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAmAyaNa abhijJAna zAkuntalam 23ac ad /athavada pItAmbara