Book Title: Pruthvichandra Gunsagar Charitra
Author(s): Raivatchandravijay
Publisher: Padmashree Marketing
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022710/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paM. zrI satyarAjagaNi racita zrI pRthvIcaMdraguNasAgara caritra kA hindI bhASAMtara MAA AAR bhASAMtarakartA munizrI raivatacaMdra vijayajI AAA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / / zrI mahAvIra svAmIne namaH / / / / prabhu zrImadvijaya rAjendrasUrIzvarAya namaH / / paM. zrI satyarAjagaNi racita zrI pRthvIcaMdraguNasAgara caritra bhASAMtara : divyAzIrvAda : zrI vidyAcaMdrasUrIzvarajI munirAja zrI rAmacaMdravijayajI : AzIrvAda : munirAja zrI jayAnaMdavijayajI : bhASAMtara : muni zrI raivatacaMdravijayajI Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika sahayogI viduSI sA. zrI maNiprabhAjI kI suziSyA sA. zrI kSamAzIlA zrIjI kI varasItapa pAraNA nimitte yaha puSpa prakAzana haste : hemarAja, prasannadevI rohita, sacina chatragotA parivAra corAU pharma: padmazrI mArkeTIMga 895/3, zAMti komplekSa, nagaratha peTa, beMglora - 2 prata : 2000 kisIke bahate AMsuoM ko sukhAne do mujhe, kisIke ghAva pe marahama lagAne do mujhe; jalAye hai bahuta se pApoM ke cirAga magara, prAyazcitta ke iga diye ko jalAne do mujhe / Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : prakAzaka: zrI guru rAmacaMdra prakAzana samiti, bhInamAla, rAja. saMcAlaka : (1) sumeramala kevalajI nAhara, bhInamAla, rAja. (2) mIliyana grupa, sUrANA, rAja. muMbaI, dillI, vijayavADA (3) zrImatI sakudevI sAMkalacaMdajI nethIjI hukamANI parivAra, pAMtheDI, rAja. rAjendra jvelarsa, 4 rahemAna bhAI bi.esa.jI. mArga, tADadeva, muMbaI-34 (4) sva. hastImalajI bhalAjI nAgotrA solaMkI kI smRti meM haste parivAra bAkarA (rAja.) (5) zA dUdhamala, narendrakumAra, ramezakumAra beTA potA lAlacaMdajI mAMDota parivAra bAkarA (rAja.) __maMgala ArTa, dozI bilDIMga, 3-bhoIvADA, bhUlezvara, muMbaI-2 (6) kaTArIyA saMghavI lAlacaMda, ramezakumAra, gautamacaMda, dinezakumAra, ___ mahendrakumAra, ravIndrakumAra beTA potA sonAjI bherAjI dhANasA (rAja.) zrI supara spearsa, 11-31-3A pArka roDa, vijayavADA (7) ema. Ara. impeksa, 16-e, hanumAna Teresa, dUsarA mAlA, tArATempala lena, lemIgTana roDa, muMbaI-7, phona : 23801086 (8) gulAbacaMda rAjendrakumAra chaganalAlajI koThArI amerIkA, Ahora (rAja.) (9) zA zAMtilAla, dIlIpakumAra, saMjayakumAra, amanakumAra, akhIlakumAra beTA potA mUlacaMdajI umAjI talAvata Ahora (rAja.) rAjendra mArkeTIMga, po.bo. naM. 108, vijayavADA (10) zA samarathamala, sukarAja, mohanalAla, mahAvIrakumAra, vikAsakumAra, kamaleza, anila, vimala, zrIpAla, bharata pholA muthA parivAra sAyalA (rAja.) aruNa enTaraprAijesa, 4 lena brADI peTha, gunTUra-2 (11) zA sumeramala, mukezakumAra, nitIna, amIta, manISA, khuzabu beTA potA perAjamalajI pratApajI ratanapurA boharA parivAra, modarA (rAja.) rAjaratana golDa proDa., ke. vI. esa. kompleksa, 3/1 aruMDala peTa, gunTUra (12) zA narapatarAja, lalItakumAra, mahendra, zaileSa, nileSa, kalpeza, rAjeza, mahIpAla, dikSIta, AzISa, ketana, azvIna, rIMkeza, yaza beTA potA khImarAjajI thAnAjI kaTArIyA saMghavI Ahora (rAja.) kalAMjalI jvelarsa, 4/2 brADI peTha, gunTUra-2 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13) zA tIlokacanda mayAcanda enDa kaM. 116, gulAlavADI, muMbaI - 4 (14) zA lakSmIcaMda, zeSamala, rAjakumAra, mahAvIrakumAra, pravINakumAra, dIlIpakumAra ramezakumAra beTA potA pratApacaMdajI kAlujI kAMkarIyA modarA (rAja.) gunTUra (15) zrI zAMtidevI bAbulAlajI bAphanA cerITebala TrasTa, muMbaI, mahAvideha bhInamAladhAma, pAlItAnA - 364270 (16) zAMtirUpacaMda ravIndracandra, mukeza, saMjeza, RSabha, lakSita, yaza, dhruva beTA potA milApacaMdajI mehatA, jAlora - beMglora (17) eka sadgRhastha (18) eka sadgRhastha (khAcarauda) (19) saMghavI jugarAja, mahendra, surendra, rAja, jainama, akSata beTA potA kuMdanalAlajI bhutAjI zrIzrImALa vardhamAna gautrIya Ahora (rAja.) kalpataru jvelarsa 305 sTezana roDa, saMghavI bhavana, thAne (pazcima) 400601 (20) dozI amRtalAla cImanalAla pAMcazo vorA tharAda ___pAlItAnA meM upadhAna karAyA usakI sAdhAraNa kI Aya meM se| (21) zA bhaMvaralAla jayaMtilAla, surezakumAra, prakAzakumAra, mahAvIrakumAra, zreNikakumAra pritama, pratIka, sAhIla, pakSAla beTA potA-parapotA zA samarathamalajI sogAjI duragANI bAkarA (rAja.) jaina sTorsa, sTezana roDa, aMkApalI-531001 -: prApti sthAna :zA devIcaMda chaganalAlajI zrI AdinAtha rAjendra sadara bAjAra, bhInamAla __ jaina peDhI 343029 sA~y, 343026 phona : (02969) 220387 phona : 254221 zA nAgAlAlajI vajAjI khIMvasarA mahAvideha bhInamAla dhAma zAMtivilA apArTamenTa, tIna battI, | taleTI hastagiri liMka roDa, kAjI kA maidAna, gopIpurA, sUrata pAlItANA - 364 270 phona : 2422650 phona : (02848) 243018 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zatrujaya tIrthAdhipati AdinAthAya namo namaH mahAvideha viharamAna zrI sImaMdharasvAmIne namo namaH prAtaH smaraNIya pUjya bhaTTAraka 1008 prabhu zrImadvijaya rAjendrasUrIzvarAya namonamaH paMDita zrI satyarAjagaNi dvArA viracita zrI pRthvIcaMdraguNasAgara caritra : maMgalAcaraNa : jinake caraNakamala meM, vizva kI yaha lakSmI bhI saMgati karatI hai. aise zrI RSabhadeva tumhAre advitIya kalyANa kI AdhikyatA ko vistAreM! jinakA samasta ajJAna rUpI aMdhakAra kA samUha naSTa ho gayA hai aura jinake yaza kI spardhA karate hue mAno caMdra kalaMka rUpI kIcar3a ko dhAraNa karanevAlA huA, ve zrI zAMtinAtha tumheM zAMtikAraka ho| apane bAhu rUpI jhUle se jisane kRSNa ko jhUlAyA aura vizva ko Azcarya karanevAlI sphUrti se yukta zrI neminAtha tumhAre kalyANakartA ho! mAno hRdaya ke aMdhakAra ko naSTa karane ke lie, jinake mastaka para niraMtara kAMti se dedIpyamAna, sarpa kI phaNA meM rahe maNiyoM kA samUha zobhA de rahA thA, aise ve zrI pArzvanAtha tumhAreM AnaMda ke lie ho! mAno bhavya prANiyoM ke karmarUpI hAthI kA bhedana karane meM, pramAda rahita aura atyanta parAkramI siMha, jinake cihna ke rUpa meM zobhA de rahA hai, ve zrI vIra prabhu tumheM kalyANakArI ho! jinako saubhAgya se labdhi rUpI striyoM ne eka sAtha hI AliMgana kiyA hai, ve zrI gautama svAmI tumhAre hRdayasthAna meM utpanna ajJAna rUpI aMdhakAra ko naSTa kareM! kSaNa mAtra meM hI jinake vANI rUpI dIpaka se, prANiyoM kI jar3atA rUpI aMdhakAra naSTa ho gayA hai, aise sadguNa rUpI samudra una pUjya guru bhagavaMtoM ko vAraMvAra namaskAra ho! sadabhAva se arihaMtoM ko namaskArakara aura hRdaya meM vAgdevatA kA smaraNakara, maiM (satyarAjagaNi) pRthvIcaMdra rAjA ke caritra kA varNana karatA hU~! prathama bhava jaMbUdvIpa ke bharatakSetra meM sumaMgalA nAmaka deza hai| usa deza meM zaMkhapura nAmaka nagara aura vahA~ zaMkha rAjA rAjya karatA thaa| vaha pitA ke samAna prajA kA pAlana karatA thA! anyadina zaMkha rAjA rAjasabhA meM birAjamAna thA! taba gaja zreSThI ke putra datta ne rAjA ke Age bheMTa rakhakara namaskAra kiyaa| svAgata Adi praznapUrvaka Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA ne usase kahA - datta! tuma laMbe samaya ke bAda dikhAyI de rahe ho? taba datta ne kahA - prabhu! Apa isakA kAraNa suneM! ___ vyApAriyoM ko dezayAtrA Adi se dhana kamAnA yogya hai| isa kAraNa se maiM dhanArjana ke lobha se bahuta sAre nagaroM meM phiraa| kahA gayA hai ki - jo apane ghara Adi ke moha se, vividha nagaroM kA avalokana nahIM karatA hai, vaha kUpamaMDUka ke samAna jarA bhI sAra-asAra ke bAre meM nahIM jAna sakatA hai| deza videza meM ghUmane se vividha Azcarya dekhe jAte haiM, khuda kA bhAgya jAnA/pahacAnA jAtA hai, acchebure kA bheda jAnA jAtA hai, isa kAraNa se pRthvI para vicaraNa karanA caahie| rAjana! maiM vyApAra karane ke lie devazAla nAmaka nagara gayA thaa| rAjA ne kahA-vahA~ tumane kauna-sA Azcarya dekhA athavA sunA? vaha kho| taba datta ne kahA-devazAlanagara vividha Azcarya se yukta hai| vahA~ ke ghara deva-vimAna ke samAna aura nagara ke loga kAmadeva ke sadRza dikhAyI par3ate haiN| aura jo maiMne zreSTha citra dekhA hai, usake bAre meM kahane meM asamartha huuN| usase rAjan! Apa svayaM hI citra ko dekheN| isa prakAra kahate hue datta ne citrapaTa ko Age kiyaa| zaMkha rAjA bhI usa citra ko dekhakara vismita huA aura pUchane lagA-citra meM rahI yaha devI kauna hai? jo mere mana kA haraNa kara rahI hai? athavA aise rUpa kI saMbhAvanA nahIM hai, kintu yaha kisI zilpI ke hI jJAna kI kuzalatA hai| datta ne kahA-rAjan! dhyAna se suneN| Apane adhUrA hI dekhA hai| kyA vAstavika rUpa ko citrita karane meM kuzalatA ho sakatI hai? advitIya suMdaratA ke nirmANa meM vidhAtA kI hI pravINatA hai| rAjA ne pUchA - kyA kamI hai? jo citrapaTa likhita hone para bhI koI sarvAMga suMdara devI, mere mana ko atyanta AkarSita kara rahI hai| ha~sakara datta bhI kahane lagA - Apa manuSyastrI ko devItva kI upamA de rahe haiN| dUsarI bAta yaha hai ki deva kI deviyA~ bhI mAnuSya strI ho sakatI hai, isameM saMzaya kI bAta nahIM hai| zaMkha rAjA - aho! kyA mAnuSya striyA~ aisI rUpavAlI ho sakatI haiM? datta ne kahA - kyA isake hAva-bhAva Adi likhe jA sakate haiM? zilpI ne kevala A~khoM ke AnaMda ke lie rUpa citrita kiyA hai| usako pratyakSa dekhakara, citra meM dekhI huI strI ko Apa kUTalekha ke samAna mAneMge! zaMkha rAjA ne pUchA - bhadra! yaha kisakI putrI hai? datta ne kahA - prabhu! yaha merI bahana hai| zaMkha rAjA - to kyA tUne ise devazAla nagara meM dekhA thA? __datta kahane lagA - maiM Apako satya hakIkata kahatA huuN| eka dina maiM pitA kI AjJA lekara deza dekhane kI icchA se, sArtha aura bahuta sainikoM se yukta, devazAladeza kI sImA para phuNcaa| zIghragAmI ghor3e para car3hakara, nagaravAsI sArtha logoM ko mArga dikhAte hue Age jA rahA thaa| jaba bar3I aTavI meM pahu~cA, taba Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samIpa kI bhUmi para mRta ghor3e ko par3A dekhA aura usake pAsa hI sarvAMga suMdara, bhAna rahita, mUrchA se A~kha mIMce eka puruSa ko dekhaa| usakI mUrchA dUra karane ke lie ThaMDA pAnI chaaNttaa| kramazaH vaha hoza meM aayaa| maiMne suMdara pakvAna se use bhojana kraayaa| bAda meM svastha zarIravAle usase maiMne madhuravANI meM pUchA - he suMdara AkRtivAle kumAra! tuma kisa sthAna se Aye ho? aura isa jaMgala meM akele aisI dazA kaise prApta kI? usane kahA - yaha bhaviSya kI koI pratikriyA nahIM hai| kyoMki maiM devanandI nAmaka deza se, ghor3e ke dvArA apaharaNa karane se yahA~ AyA huuN| Apane prANadAna dekara mujha para upakAra kiyA hai| bhadra! Apa bhI batalAye, Apa kahA~ se Aye haiM aura kahA~ jAyeMge? datta ne bhI kahA - maiM zaMkhapura se yahA~ AyA hU~ aura aba tumhAre deza ke bhUSaNa devazAlanagara jAnevAlA huuN| hama donoM kA sArtha eka huA hai, usase zIghra hI ghor3e para cddh'o| hama donoM isa bhayaMkara aTavI ko pArakara apane icchita sthAna para pahu~ce, isa kathana ko svIkAra kara hama donoM vahA~ se, dhIre-dhIre Age bar3hane lge| jaba hama donoM aTavI ko lAMghakara sArtha ke sAtha mile, taba sAmane khar3I bar3I senA ko dekhii| ghabarAye sabhI sArtha ke subhaTa zastra Adi sajjakara taiyAra hue aura yuddha ke lie Age aaye| utane meM hI Daro mata, isa prakAra kahate hue koI ghur3asavAra Age aayaa| usane jayasenakumAra ko pahacAnakara AnaMda prApta kiyaa| isa ghaTanA ko jAnakara, vahA~ vijayarAjA aayaa| kumAra ne vijayarAjA ko namaskAra kiyaa| rAjA ne kumAra ko gAr3ha AliMganakara banAva ke bAre meM puuchaa| kumAra ne bhI apanI satya hakIkata kaha sunaayii| aura kahane lagA- pitAjI! yaha niHsvArtha bandhu hai| yaha mujhe prANa denevAlA bandhu hai, isa prakAra kahakara kumAra ne mujhe rAjA ko dikhlaayaa| vijayI vijayarAjA ne bhI mujhe AliMgana kiyaa| maiM devazAlanagara meM AyA aura vahA~ isa prakAra sukhapUrvaka rahane lagA jisase ki mujhe mAtA-pitA Adi saba vismRta ho gye| vijayarAjA kI zrIdevI kI kukSi se utpanna aura jayasenakumAra kI choTI bahana kalAvatI nAmaka kanyA thii| suMdara rUpavAlI vaha kanyA, vidyAoM ko sIkhakara krama se yauvana avasthA meM AI hai| pitA ne usake anurUpa vara ko kahIM para bhI nahIM dekhaa| vijayarAjA ne mujhe Adeza diyA - vatsa! merI putrI ke lie ucita vara kA saMpAdanakara, mujhe zIghra hI cintA samudra se bAhara nikaalo| vaise hI karU~gA, isa prakAra svIkArakara, usakI chavi ko zIghra hI citrapaTa para likhavAyI aura aba maiM usa kanyA ke lie isa nagara meM AyA huuN| rAjan! maiM mAnatA hU~ ki yaha kanyA Apake hI ucita hai| yahA~ Apa hI pramANa hai| isake bAda adhika kyA kahU~? tabhI mantrI Adi ne bhI AnaMda vyakta kiyaa| isI bIca samayajJa jyotiSa ne kahA Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjan! aba devapUjana kA samaya ho gayA hai| rAjA ne bhI sadasyoM ko vidAkara AnaMdapUrvaka devapUjA kii| rAjA bhojanakara palaMga para leTa gayA aura socane lagAisa vidhAtA kA kalyANa ho, jisane kalAvatI kA nirmANa kiyA hai| pakSiyoM ke samAna paMkha se yukta athavA AkAza gamana meM samartha parAkrama se yukta jo manuSya nahIM banAye gaye haiM, vaha acchA nahIM huA hai| jahA~ apane priya loga rahate haiM, pakSI vahA~ zIghra hI caleM jAte haiM, usase aho! maiM mAnatA hU~ ki mAnavoM se bhI ve pakSI zreSTha haiN| aho! to kyA dhanyamaya mahodaya honevAlA hai, jaba maiM svayaM apane hAtha se isa preyasI kA hAtha grahaNa kruuNgaa| isa prakAra ke vicAra ko, ullekha nahIM karane meM vizeSa udvignatA dhAraNa karanevAle rAjA ne punaH prAtaHsamaya hone para, zIghra hI rAjasabhA ko alaMkRta kiyaa| cAroM ora se sabhI sAmanta loga, rAjA kI sevA meM upasthita ho gye| vaha sabhA indrasabhA kI taraha spaSTatayA zobha rahI thii| isI bIca bar3e zvAsoM se apane kaMTha ko roke koI guptacara puruSa vahA~ AyA aura zaMkArahita zaMkharAjA se nivedana karane lagA-deva! Apake deza kI sImA meM koI mahAsenA AyI huyI hai| aura dasa dizAyeM bhI tUryavAjiMtra ke zabda se pUre jA rahe haiN| jala kI icchA se, saMcAra karate subhaToM ke dvArA sabhI jalAzaya kaluSita AzayavAle durjanoM ke samAna tatkSaNa hI kaluSita kara diye gaye haiN| isa prakAra sunakara, rAjA anya kAryoM ko bhUla gayA aura usane bhrUkuTI car3hAkara bhayaMkara AkRti dhAraNa kii| ugra roSa se subhaToM se kahane lagA-sainikoM! prayANa kA nagArA bajAo, koza se samagra yuddha kI sAmagrI bahAra nikAlo aura zIghratA kro| sainikoM ne bhI vaisA hI kiyaa| jaba rAjA yuddha ke lie prayANa karane kI icchAvAlA huA, taba datta Akara Azcarya sahita zaMkharAjA se vijJapti karane lagA - are! vyartha hI Apa yuddha kI taiyArI kyoM kara rahe ho? ye koI dUsare nahIM hai, kintu citrapaTa ko dekhakara, jisa para ApakA mana atyaMta rAgI bana gayA thA, vaha kalA se yukta kalAvatI apane bar3e bhAI jayasenakumAra se yukta Apako varane ke lie A rahI hai| isa prakAra ke usake vacana se sahasA hI amRtarasa se siMcita ke samAna, rAjA ne apane citta kA saMtApa dUrakara, utsAha sahita datta se kahane lagA-kyA yaha AzcaryakArI ghaTanA itanI zIghra bana gayI hai? deva ke adbhuta puNya samUha se yahA~ kyA nahIM ho sakatA hai? isI bIca matisAra nAmaka maMtrI zaMkharAjA ko kahane lagA - rAjan! yaha datta svAmI bhakta, kRtajJa aura aciMtya guNavaibhava se yukta hai| maiM mAnatA hU~ ki gaMbhIratA ke kAraNa, yaha spaSTa nahIM bola rahA hai kintu vijayarAjA ke sAmane apane svAmI ke guNa kI utkRSTatA ke bAre meM varNana kiyA hai| usase yaha. kalAvatI Apako nahIM dekhane para bhI, Apa para rAgavAlI banI hai| pitA vijayarAjA ne Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apako varane ke lie Adara sahita kalAvatI ko bhejA hai| datta bhI usake sAtha hI calA hogA, kintu apane svAmI ko nivedana karane ke lie yaha pahale idhara AyA hai| datta ne kahA - aho! matisAra mantrI kI AzcaryakArI buddhi hai, jisane bina sune aura bina dekhe hI vastu ko sAkSAt kara dI hai| yaha saba sunakara sabhI sabhAjana AnaMdita hue| taba rAjA ne unako Adeza diyA - sadasyoM! prakaTa prayatnavAle tuma saba, aba jo ucita kArya hai, vaha karo! isI bIca uttama parivAra se yukta, jayasenakumAra bhI vahA~ A gayA aura use suMdara mahala meM AzrayasthAna diyA gyaa| dina kI zeSa rahI rAtri ko vahA~ bItAkara, kAmadeva ke sadRza kumAra prAtaHkAla meM rAjasabhA meM gyaa| kumAra ne rAjA ko dekhakara praNAma kiyA aura bheMTa rkhii| zaMkharAjA ne kumAra se AliMgana kiyA aura svAgata vacana khaa| taba kumAra ke varAMga nAmaka maMtrI ne kahA - rAjan! hamAre svAmI ke Age, datta ne isa prakAra Apake guNoM kA varNana kiyA thA, jise sunakara Apake guNoM para rAgI bane hamAre rAjA ne kalAvatI ke vivAha ke lie yahA~ bhejA hai| Apake sivAya isakA mana kahIM para bhI nahIM bahala rahA hai| isalie pramoda dhAraNakara isake hAtha ko apane hAtha se grahaNa kreN| isane apanI mAtA kA bhI kabhI apriya nahIM dekhA hai| usase rAjan! Apa atyanta premapUrvaka yathocita vyavahAra kreN| suMdara sAmagrI prAptakara hAthI, viMdhya parvata ko yAda nahIM karatA hai, vaise hI kalAvatI bhI apane pitA ke ghara ko yAda na kre| taba zrI zaMkharAjA ne kahA-aho! vijayarAjA kA citta vicitra hai, jo hamAre guNoM se bhI rAgI ho gayA hai| pitA ke svargavAsa hone para, bAlaka hote hue bhI maiMne rAjapada prApta kiyA hai| itane mAtra se kyA hama guNIjanoM meM agragaNanIya bana gaye? guNa rUpI samudra isa vijayarAjA ke vacana mujhe pAlana karane cAhie, isa prakAra zaMkha rAjA ne kumAra se khaa| nizcita dina ke Ane para, suMdara gIta-gAna Adi ADaMbara pUrvaka kumAra ne vara-vadhU kA vivAha kraayaa| jayasenakumAra ne karamocana ke samaya hAthI, ghor3e, ratha, svarNAdi diye aura kitane hI dina paryaMta vahA~ rukaa| pazcAt gad-gad sahita kumAra ne zaMkharAjA se vApisa lauTane kI AjJA maaNgii| rAjA ke hA~ kahane para anukrama se kumAra devazAlanagara phuNcaa| kalAvatI kI kalA kauI advitIya hI mAlUma par3a rahI thii| usane apane guNoM se vizAla bhI rAjA ke mana ko kAbU meM kara liyA thaa| anya dina sukhapUrvaka nidrAdhIna banI kalAvatI ne rAta ke samaya, caMdana se lepa kiye gaye, kSIrasamudra ke pAnI se bharA huA, kamala se DhaMkA aura apane utsaMga meM rahA svarNakalaza ko svapna meM dekhaa| taba hiraNa ke samAna netravAlI vaha kalAvatI jAga gyii| prAtaH samaya usane yaha bAta rAjA se nivedana kii| rAjA ne putra prApti kI bAta khii| ratna Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ garbha ke lie bhaMDAra samAna kalAvatI ne garbha dhAraNa kiyaa| prAyaH kara putrI pahale apane pitA ke ghara hI prasUti karatI hai| isalie pitA vijayarAjA ne kalAvatI ko bulAne ke lie mAnanIya puruSoM ko bhejaa| apanI bahana ke lie jayasenakumAra ne apane hAthoM ke donoM kaDe bheje aura rAjA ne bheMTa ke rUpa meM divyavastra diye| utsukatAvAle ve sabhI vizvasanIya puruSa saMdhyAsamaya zaMkhapura Aye aura rAjA ke dvArA pradatta mahala meM ruke| isI bIca kalAvatI kisI kAma se vahA~ aayii| taba unhoMne kumAra ke dvArA diye gaye hAtha ke kaDoM ko bheMTa kiyaa| prAtaH rAjA ko dikhAU~gI, isa prakAra kahakara kalAvatI harSa sahita apane mahala kI ora calI gii| atyaMta harSa se pulakita kalAvatI ne, sakhijana ke samakSa una donoM kaDoM ko dhAraNa kie| jaba kalAvatI khuda ko nihArane lagI, taba kutuhalavaza rAjA usake mahala ke samIpa aayaa| harSa se kolAhala vyApta hone para, rAjA sAvadhAna hokara unakI bAteM sunane lgaa| apanI mAlakIna ke hAthoM meM kaDe dekhakara, sakhI bhI pUchane lagI - devI! ye AbhUSaNa kisane bheje haiM? kalAvatI bhI kahane lagI-jisake hRdaya meM maiM rahI huI hU~ aura jo mere mana meM rahA huA hai usane bheje haiN| ina kaDoM ko dekhane se maiMne sAkSAt hI isake mAlika ko dekha liyA hai| bhujAoM meM dhAraNa karane se, maiMne sAkSAt hI usakI cetanA se AliMgana kara liyA hai| sakhi! merA mana kSaNamAtra ke lie bhI usako bhUlA nahIM pA rahA hai| nAma rahita kevala kaTAkSa vacanoM ko sunakara, zaMkha rAjA saiMkaDoM kuvikalpa aura IrSyA ke vaza huaa| rAjA socane lagA-isake citta ko AhlAdita karanevAlA koI premI hai| aura isane mujhe kapaTIprema se vaza kiyA hai| maiM to kevala isake vinoda ke lie hI huuN| vaMza kI zatru aura kulaTA ise maiM zIghra hI mAra DAlUM athavA isake premI ko mAra ddaaluuN| aho! akArya karane meM tatpara, dhRSTatA se vyApta, hAthI ke kAna ke samAna caMcala citta nAriyoM meM dikhAyI detA hai! zaMkha rAjA ne krodha se ugra svabhAva ko dhAraNa kiyaa| usane bina vicAre, rAtri ke samaya niSkaruNa nAmaka subhaTa ko bulAkara isa prakAra Adeza diyA-devI kalAvatI ko zIghra hI nirjana vana meM chor3a denaa| kisI ko mAlUma na par3e, vaise isa kArya ko krnaa| subhaTa ne ratha taiyAra kiyaa| kalAvatI ke pAsa jAkara kahane lagAhAthI para baiThakara rAjA krIr3A karane kusuma udyAna gaye haiN| Apako bulAne ke lie rAjA ne mujhe Adeza diyA hai| maiM Apako vahA~ chor3a detA huuN| Apa zIghra hI ratha meM baitthe| saralatA ke kAraNa, kalAvatI bhI ratha meM baiTha gyii| niSkaruNa subhaTa ne ghor3oM ko daudd'aaye| devI ne pUchA-rAjA kitanI dUrI para haiM? subhaTa ne kahA-Age haiN| sAmane bhayaMkara aTavI zuru ho gayI thI aura rAta bhI vizeSa bIta gayI thI! rAjA ko nahIM dekhane para devI atyanta Akulita hone lagI aura subhaTa se pUchA-hA! hA! yaha to Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhayaMkara aTavI hai| rAjA dikhAyI nahIM de rahe haiM aura udyAna bhI? to kyA tuma mujhe Thaga rahe ho? na to vAjiMtroM kA ghoSa sunAyI de rahA hai aura na hI manuSyoM kA kolAhala! kyA yaha svapna hai athavA iMdrajAla? jo satya hakIkata hai, vaha kho| __ kalAvatI ke dIna vacanoM ko sunakara, niSkaruNa subhaTa bhI atyanta karuNAzIla bana gayA aura devI ko javAba dene meM asamartha huaa| devI ke atyanta Agraha se niSkaruNa subhaTa ratha se nIce utara gyaa| zokapUrvaka, aspaSTa zabdoM meM duHkha se kahane lagA-niSkaruNa (karuNA rahita) mujhako dhikkAra ho| kyoMki yaha kAryakara maiMne apane nAma ko yathArtha kara diyA hai| aho! rAjasevA kI paravazatA se mujhase yaha kArya karavAyA gayA hai| svArtha paravazatA ke kAraNa mujhe dhikkAra ho| svAmI kA acchA-burA kArya bhI naukara ko karanA par3atA hai| isalie maiM Apa se Agraha kara rahA hU~ ki Apa ratha se utara jaayeN| rAjA kA aisA Adeza hai| dUsarA isake bAre meM maiM kucha nahIM jAnatA huuN| vajrapAta se bhI adhika karNakaTu usa vacana ko sunakara devI ratha se utarate samaya bhUmi para gira par3I aura mUrcchita ho gyii| bAda meM vana ke pavana se hoza meM aayii| ratha para caDhA huA niSkaruNa bhI karuNA se rone lgaa| devI ne dInatA yukta vilApa kiyaa| utane meM hI choTI talavAra ko nacAtI huI aura sAkSAt preta kI priyAoM ke samAna rAjA ke dvArA niyukta kI gayI cAMDAla kI striyA~ vahA~ aayii| niSkAraNa hI unhoMne atyanta krodha dhAraNa kiyA aura bhrUkuTI car3hAkara kahane lagI - re duSTa! kharAba ceSTA karanevAlI! tU rAjA ke nyAya ko nahIM jAnatI hai| tUne pratikUla vartana kiyA hai| usase apane pApa kA phala bhoga ityAdi kaThora vacanoM se kalAvatI kI niMdA karane lgii| aura talavAra se kaDoM se vibhUSita donoM hAthoM ko kATa diye| aho! niraparAdhI ko bhI yaha karmavipAka daMDa karatA hai! pazcAt ve vahA~ se cale gye| ___kalAvatI soca rahI thii| rAvaNa ne sItA kA apaharaNa kiyaa| sItA ne vacana se agamya duHkha prApta kiyaa| nala ne nirmala caritravAlI apanI patnI damayaMtI ko vana meM tyAga dii| draupadI ne karma se utpanna vana ke kaSToM ko khuda ke zarIra se sahana kiye| gAMdhArI ne bhI apane putroM kA duHsahya zoka prApta kiyaa| mahAsatIyoM ne nitya bar3I ApadAe~ sahana kI hai| usase yaha nizcaya hotA hai ki pUrva meM bAMdhe karma ko bhoge binA kabhI kSaya nahIM hote hai| he pitA! he mAtA! ityAdi bolatI huI kalAvatI bhUtala para loTa gayI aura U~ce svara meM vilApa karane lgii| bhAgya! tU nirdaya banakara aciMtanIya khuda ke karma kA yaha bhayaMkara duHkha rUpI phala kyoM de rahA hai? Aryaputra! Apane bhI binA vicAre yaha kArya kiyA hai| yogyaayogya kA vicAra karane meM samartha mahApuruSoM ko aisA karanA ucita nahIM hai| priya! Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maiMna jAnabUjhakara kucha bhI viparIta AcaraNa nahIM kiyA hai| maiMne anajAna meM kucha galatI kI ho to, aisA daMDa kyoM diyA? deva! Apane vaha prema, vaha sevA, vaha saMbhASaNa Adi saba kucha kSaNamAtra meM hI bhUlA diyaa| isa prakAra kalAvatI atyanta vilApa karane lgii| itane meM hI usakA peTa Akulita hone lgaa| apane prasUti kA avasara jAnakara, vaha zarma se nadI ke taTa kI ora calI gyii| usane vana kI jhAr3I meM, tape svarNa kI kAMti sadRza putra ko janma diyaa| vizAla netravAle usa bAlaka ko dekhakara, kalAvatI atyanta AnaMdita huii| putra janma rUpI saMjIvanI prANI ko vipatti Ane para bhI sukha detA hai| bhArI zoka se hRdaya bhara jAne para bhI ha~sAtA hai, aura mRtaprAyaH ko bhI jIvita kara detA hai| isI bIca vaha bAlaka nadI ke taTa para, yahA~-vahA~ loTane lagA / kalAvatI ne bhI jaise-taise kara apane pairoM se premapUrvaka bAlaka ko pakar3a liyA / aura karuNA sahita kahane lagI-he nirdayI bhAgya ! itanA karane para bhI kyA tU khuza nahIM huA hai? jo svayaM Aja mujhe putra dekara apaharaNa karanA cAhate ho? ve vAghaNa athavA ve kuttiyA~ bhI dhanya haiM, jo apane dAMtoM ke agra bhAga se, apane bAlakoM ko pakar3akara, apane icchitasthAna para pahu~ca jAtI haiM / he paramezvarI nadI! he mAtA ! isa samaya maiM tujhe savinaya namaskAra karatI huuN| mere putra kA apaharaNa mata karanA, kyoMki tuma prANiyoM ko jIvanadAtA ho / yadi jagat meM zIla jayavaMta hai, yadi jarA bhI maiMne zIla ko kalaMkita na kiyA ho to he jJAnanetravAlI devI! tuma mere bAlaka ke poSaNa kA upAya kr| yadi isa janma meM, maiMne mana, vacana, kAyA se suMdara zIla kA pAlana kiyA ho, to mere donoM bAhu vApisa prakaTa ho jAyeM / divya zIla ke prabhAva se, dayA parAyaNa nadI devI ne kalAvatI ke donoM bAhu kSaNamAtra meM hI navIna kara diye / bAhu ke darzana se, amRta se siMcita ke samAna apUrva zarIra kI zobhA dhAraNa kii| kalAvatI khuda ko devI ke samAna mAnatI huI apane hAthoM se putra ko grahaNa kiyA / putra ko apane aMka meM rakhakara kSaNabhara ke lie khuza huii| bAda meM tathA prakAra ke duHkha kA smaraNa kara rone lgii| mujhe jIvana se kyA prayojana hai? jisase tiraskAra pAtra banI thii| kintu isa anAtha putra ko chor3ane meM maiM asamartha huuN| dUsarA socA thA aura bhAgya ke vaza se anya hI ghaTita ho gyaa| nirbhAgyavaMtoM kA hRdaya meM socA kabhI nahIM hotA hai| maiMne socA thA ki putrajanma kA mahotsava pitA kreNge| kintu bhAgya ke vaza se bhayaMkara pariNAma sAmane AyA hai| hA! tuccha manobhAvavAle, sneharahita aura nirdayI manuSyoM ko dhikkAra ho, jo kabhI kRtyAkRtya kA vicAra nahIM karate haiN| tatkSaNa sneha dikhAnevAle aura tatkSaNa hI saMtApa denevAle jo manuSya haiM, ve sUrya ke samAna dUra se hI vaMdanIya haiN| isa prakAra vilApa karatI kalAvatI ko kisI tApasa 8 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne dekhA aura kulapati ke sAmane le gyaa| kulapati ke dvArA pUchane para kalAvatI ne apanA vRttAnta kaha sunaayaa| dhIraja dhAraNakara usane rotI kalAvatI ko AzvAsana diyA aura kahA-bhadre! tuma tApasI ke Azrama meM rahakara apane putra kA pAlana kro| atizIghra hI terA kalyANa hogaa| kulapati ke vacana se, kalAvatI bhI vahA~ ruka gyii| idhara una cAMDAla kI striyoM ne ekAMta meM, rAjA ke sAmane kaDe sahita kATe hue una donoM bhujAoM ko lAkara rakha diye| jayasenakumAra nAma se aMkita una donoM kar3oM ko dekhakara rAjA socane lagA-hA! bina vicAre maiM pApa kara baitthaa| usa bAta kI pratIti ke lie saMzaya se yukta rAjA bAra-bAra datta se puuchtaa| jaba koI devazAlanagara se AtA, vaha bhI yahI kahatA thaa| vijaya rAjA ke vizvasanIya puruSa mere ghara meM rahe hue haiM aura kalAvatI devI se milane ke lie yahA~ Aye haiN| taba zaMkharAjA ne bhI unheM bulAkara pUchane lagA-logoM! tuma javAba do ki ina donoM kar3oM ko kisane bhejA hai? harSa se ve bhI jayasenakumAra kA nAma lene lge| isa prakAra unake isa vacana ko sunakara mUrchA ke Aveza se rAjA zIghra hI bhUmi para gira gyaa| jaise-taise kara hoza meM AyA aura hRdaya meM socane lagA-maiMne kharAba kArya kiyA hai| aho! merI nirdayatA! aho! merI karma cAMDAlatA! isa prakAra socate hue punaH mUrcchita ho gyaa| maMtrI Adi sabhAjanoM ke pUchane para A~su bahAte hue zaMkharAjA kahane lagA-oho! maiM lUMTA gayA huuN| maiM duSTa huuN| merA mukha dekhane lAyaka bhI nahIM hai| merA caritra apavitra hai| kula kI lajjA kA vicAra na kara, jarA bhI doSa rahita isa kalAvatI ko mujha pApI ne yamarAja ke ghara pahuMcA diyA hai| isalie pApa se bhArI banA maiM, apanA mukha kaise dikhalAU~? isa strIghAta ke pApa se mujhe naraka meM bhI sthAna nahIM milegaa| aba kASThoM ko zIghra hI taiyAra karo, jisase kI agnipraveza ke dvArA atyanta zoka se saMtapta maiM zIghra hI zoka ko naSTa kara duuN| ___ vajrapAta ke samAna, rAjA ke usa vacana ko sunakara maMtrI Adi sabhAloga kahane lage-svAmI! Apa ghAva ke Upara namaka chir3akane ke samAna kArya mata karo! pahale bhI eka ayogya kArya ho cUkA hai| agara Apa dUsarA ayogya kArya kareMge to pRthvI Aja hI anAtha bana jaayegii| cira samaya taka rAjya kA paripAlana kara, atyanta krUra zatruoM kA saMhAra kre| agara Apa aba rAjya chor3a deMge, to rAjya kI vyavasthA asta-vyasta ho jaayegii| Apake kula kA kSayakara, Apa apane zatruoM ke manorathoM ko saphala na kreN| he deva! karuNA sAgara! isalie Apa zIghra hI hamAre Upara prasanna bne| matta hAthI jisa prakAra aMkuza kI avagaNanA karatA hai, vaise hI rAjA bhI maMtriyoM ke vacanoM kI avagaNanA kara, agni meM praveza karane kI icchA se, zaMkha rAjA udyAna jAne kI taiyArI karane lgaa| itane meM hI yukti karane meM nipuNa, Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gajazreSThI ne avasara prAptakara rAjA se vijJapti karane lagA-rAjan! vAhana zIghra hI A jaayegaa| yahA~ deva udyAna meM devAdhideva prathama tIrthaMkara kA maMdira hai| Apa vahA~ padhArakara devapUjA Adi puNya kreN| aura cAra jJAna ke dhAraka zrI amitateja guru yahA~ padhAre hue haiM, unheM vaMdanakara apane janma ko saphala kreN| iSTa vastu thI aura vahI vaidya ne khAne ko khaa| paraloka ke musAphiroM ke lie yaha bhI eka hitakArI bhojana hai| isa prakAra mAnatA huA rAjA jinamaMdira gayA aura vidhivat bhagavAn kI pUjA kii| guru ko namaskArakara, kRpA se komala bane rAjA ne unakI isa prakAra kI dezanA sunI-duHkha rUpI taraMgoM se yaha saMsAra samudra apAra hai| usameM jahAja ke samAna, jinezvara dvArA prarUpita yaha dharma zobha rahA hai| yaha dharma krodhAdi zatruoM ko jItane se hI ArAdhA jA sakatA hai, kyoMki krodhAMdha vyakti kArya-akArya, hita-ahita ko nahIM jAna sakatA hai| krodha se unmatta banA prANI, jAnate hue bhI bAra-bAra vahI AcaraNa karatA hai, jisase ihaloka aura paraloka meM atyanta duHkha ke samUhoM ko prApta karatA hai| rAjan! krodha ke vaza se tUne bhI pabha rAjA ke samAna khuda kA anartha kiyA hai| yaha pabha rAjA kauna hai? isa prakAra rAjA ke pUchane para sUri bhagavaMta ne kahA prAcIna samaya meM pabhapura nAmaka nagara thaa| vahA~ para pabha rAjA rAjya karatA thaa| ekadina rAjA rAjya kI parIpATI karane niklaa| taba apane bhavana ke Upara sakhiyoM ke sAtha krIDA kara rahI varuNa zreSThI kI putrI kamalA ko dekhakara, vistRta aMtaHpura vAlA hote hue bhI rAjA usa para mohita huaa| kahA bhI gayA hai ki - lobhI puruSa dhana se, kAmuka striyoM se, rAjA pRthvI se tathA vidvAna subhASitoM se| jagat meM inhoMne (lobhI, kAmuka, rAjA, vidvAna) kabhI tRpti prApta kI hai? harSa kI prakarSatA se kanyA kI mA~gakara, rAjAne bahuta ADaMbarapUrvaka usake sAtha vivAha kiyaa| dUsare hI dina paracakra ke sAtha yuddha ke vicAra meM ulajhA, rAjA kamalA ko bhUla gayA aura usase vaha apane pitA ke ghara meM hI rahane lgii| kitane hI kAla ke bAda, prauDha avasthA ko prApta kamalA ke dekhakara - yaha yuvati kauna hai? isa prakAra rAjA ne apane maMtrI se puuchaa| usane kahA - prabhu! pahale Apane Adara sahita jisa varuNazreSThI kI putrI ke sAtha vivAha kiyA thA, vaha yaha hI ApakI patnI hai| pabha rAjA usa prasaMga kA smaraNakara socane lagA - hA! maiMne isa patnI ko pIr3A pahu~cAyI hai| paraMtu pati ke paradeza jAne ke samAna isane halake vastra kyoM dhAraNa kiye hai? atidurbala kyoM hai? tathA maMgala ke lie kaMgaNa kyoM dhAraNa kie hai? maMtrI ne kahA - prabhu! kulIna striyoM kA yaha AcAra hai ki pati ke viraha meM, ve zIla rUpI AbharaNa se vibhUSita hokara zrRMgAra Adi nahI karatI haiN| Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadAcArI kulIna striyA~ kAmAgni ke dvArA jalAye jAne para bhI vRkSa ke samAna sUkha jAtI hai, kiMtu zIla se bhraSTa nahI hotI hai| rAjA ne kamalA ko bulAne ke lie apane maMtrI ko bhejaa| taba usake mAtA-pitA ne 'mahAprasAda hai' isa prakAra kahakara putrI ko bheja dii| rAjA ne apanI bhUla ke lie kamalA se kSamA maaNgii| usane kahA prANeza! sarvatra sAvadhAna aise Apase priyA kI vismRti kaise ho sakatI hai? paraMtu niSpuNya striyoM ko hI apane svAmI ke darzana nahI hote hai| pazcAt rAjA usake kAmakalA ke cAturya ko dekhakara zaMkAzIla huaa| aura use duHzIla mAnane lgaa| kyA ise maiM apane hAthoM se mAra dU~? kiMtu sajjanoM ke lie strI avadhya hai| aisA vicArakara rAjA ne maMtrI ko bulAyA aura kahA - isa pApinI ko gupta rIti se chor3a do| maMtrI ne ekAMta sthAna meM use sthApitakara AzvAsana dene lgaa| aura kisI bhI prakAra se rAjA ko apanI bhUla samajhAne ke lie prayatna karane lgaa| eka dina rAjA ko namaskArakara maMtrIzvara vividha kathAe~ kahane lgaa| taba viSNukaMTha ne kahA - sadasyoM! yahA~ para eka AzcaryakArI ghaTanA ghaTita huI hai| sabhyoM ke dvArA pUchane para, usane isa prakAra kathA prAraMbha kI - isa nagara meM guNoM se zreSTha tathA vyApAriyoM meM agragaNanIya aisA dhanya nAmaka zreSThI huA haiN| usakI zrI nAmaka patnI thI! una donoM ko cAra putra the - dhana, dhanada, dharma aura som| pitA ne yauvana - avasthA meM Ane ke bAda una cAroM kA vivAha kiyaa| bUDhApe meM dhanya bImArI se grasita huaa| vaidyoM se roga ko asAdhya jAnakara usane apane sakala svajana ko bulAyA aura pratyeka se kSamA maaNgii| taba svajanoMne kahA - zreSThI! ApakA dhanya nAma yathArtha hai| Apane apanI bhujAoM se dhanArjana kiyA tathA svajanoM kA poSaNa kiyA hai| sAtakSetroM meM bhI bahuta dhana boyA hai| kiMtu mAtA-pitA ke mara jAne ke bAda, putra paraspara vivAda karane laga jAteM haiN| isalie Apa hamArI sAkSI meM putroM ko samabhAga meM dhana vibhAjItakara deN| jisase inake bIca jhagaDA na ho tathA ApakA yaza bhI baDha jaaygaa| taba dhanya ne kahA - putroM! tumheM paraspara prItipUrvaka rahanA caahie| athavA yadi prIti se nirvAha na ho, to cAroM kamaroM kI dizAoM meM cAra kalaza hai| tuma yathAkrama se grahaNa kara lenaa| isa prakAra kahakara zreSThI svargavAsa ho gye| kitane hI kAla taka putra paraspara sukhapUrvaka raheM, kiMtu striyoM kA hRdaya paraspara alaga - alaga hone lgaa| taba unhoMne pitA ke dvArA nirdeza kie gaye kalazoM ko nikaalaa| dhana ke kalaza meM dhUla, dhanada ke kalaza meM asthi, dharma ke kalaza meM vahi aura soma ke kalaza meM svarNamudrAe~ niklii| tInoM bhAI bhI vajrapAta ke samAna bhUmi para gira paDeM aura duHkhita hone lgeN| svajanoMne soma se kahA - Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sabhI dhana ko cAra bhAgoM meM vibhAjita kro| soma ne kahA - tumhAreM karma ke doSa se hI dhana, dhUla Adi ke rUpa meM parivartita huA hai| isameM merA kyA doSa hai? striyoMne kahA - mUDha! tuma saMpUrNa dhana para lubdha kyoM ho rahe ho? isa prakAra ve paraspara vivAda karane lge| sajjana puruSoM ne kahA - tuma darabAra meM jAkara isakA phaisalA karo, jisase tumhAreM kula meM anartha na ho| unhoneM chaha mahIne taka nitya dharmadhikaraNa kI sevA kI, paraMtu pradhAnoMne koI vyavasthA nahI kii| rAjan! Apako isa viSaya meM dhyAna denA caahie| taba haMsakara rAjA ne pUchA - kisI ne vivAda kA nirNaya kiyA thA athavA nahI? usane kahA - deva! kisI ne bhI nahI kiyaa| usase ve nirAza hokara videza cale geN| kisI gA~va meM sukhapUrvaka baiThe pazupAlaka ko dekhakara, unhoneM namaskAra kiyA aura sAmane baiTha geN| pazupAlaka ne pUchA-kahA~ se Ae~ ho? kahA~ jAnA hai? unhoneM sarva vyatikara sunaayaa| pazupAlaka ne kahA - tumhAre pitA paMDita aura hitakartA hai| unhoneM jisake lie jo yogya hai, vaha hI diyA hai| samasta kRSikarma dhana ko catuSpada Adi sarva dhanada ko, dUkAna, vyApAra, paisA grahaNa Adi saba dharma ko| tathA soma bAlabuddhi dhAraka hone se vaha vyAja ke kara se sukhI hogaa| punaH dhana to bijalI ke samAna anitya hai, arkavRkSa ke kapAsa ke samAna asAra hai| isake lie tumheM kalaha nahIM karanA caahie| kyoMki lAlana-pAlana karane para bhI svajana dUra ho sakateM hai, kaSTa meM krodhita hone para bhI bhAI hI sahAyaka hote haiN| vRddha pazupAlaka kI bAteM sunakara, ve kadAgraha rahita baneM aura paraspara kSamA yAcanA mA~gakara nayeM janma ke samAna khuza hote hue nagara meM mahotsava mnaayaa| viSNukaMTha ke dvArA kahI gayI usa kathA ko sunakara sabhI Azcaryacakita hokara kahane lageM - ajJAta grAmINa ne usa vivAda kA samAdhAna kaise kiyA? yaha bAta sunakara rAjA vicArAdhIna huA - yadi usa pazupAlaka ne kalpanAtIta ke viSaya meM dUra rahakara hI samAdhAna kara liyA thA, to zAstrajJa aisI kamalA ko kAma meM kauzalya hogA hii| vaisI strIratna ke vinAza karane se maiM anArya, nirlajja, abhAgI huuN| rAjA ciMtAgrasta hokara maMtrI se kahane lagA - maiM mahApApI huuN| aba maiM apanI priyA ke binA prANa dhAraNa karane meM asamartha huuN| isalie maiM citA meM praveza karanA cAhatA huuN| taba maMtrI ne rahasya meM kahA - deva! maiMne ApakI AjJA kA pAlana kiyA hai| maiMne jIvita devI ko rahasya meM chipA rakhI hai| rAjA AnaMdita hote hue kahA - mitra! isakI rakSA kara, tUne mujhe bhI jIvana-dAna diyA hai| rAjA ne kamalA ko bulAkara kSamA mA~gI aura ve donoM atyaMta prItipUrvaka rahane lgeN| jisa prakAra pabha rAjA ne pahale khuda ko duHkha meM DAlA tathA dRDha jaDatA se pIDita huA, vaise tuma bhI khuda ko duHkhita kara rahe ho| isa lie tattva ke Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAnakara manuSyoM ko krodha chor3akara dharma meM buddhi kA upayoga karanA caahie| dUsare prANiyoM ke vadha ke kAraNa, khuda ke prANoM kI AhUti karane se adhika pApa hotA hai| isa prakAra jAnakara rAjan ! tU bhI isa kadAgraha rUpI graha ko chor3a do| mana ko saMyama meM rakhakara, citta meM kSamA dhAraNakara, zrI jinadharma ko svIkArakara ihaloka - paraloka meM sukhI banoM / guru kI vANI sunakara rAjA ne kahA pUjya ! duHkha rUpI dAvAnala se jalAe~ jAne para, usa kathA se bhI kyA prayojana hai? isa lie Apa mujhe dharmazaMbala pradhAna kre| guru ne kahA mahArAja! duHkha se pIDita hokara tuma maranA cAhate ho, kintu vizeSa se duHkha prApta karoge! yahA~ para yaha kathAnaka suno - - gaMgA ke taTa para sthita kisI maMDala meM SaTkarma meM nirata tathA zaucAcAvAlA kapila nAmaka brAhmaNa rahatA thA / ekadina vaha apane citta meM socane lagA- viSTA, mUtra Adi se apavitra mArga para jAteM hue brAhmaNoM kA zaucAcAra kaise ho sakatA hai ? aura manuSya, kutte, billI Adi kA mUtra, viSTA pAnI ke pravAha meM bahakara jalAzaya meM girateM haiN| unameM snAna karane se brAhmaNoM kI zuddhi kaise ho sakatI hai ? usane eka nAvika se samudra ke madhya meM rahe tathA ikSuoM se bhare abhayadvIpa ke bAre meM sunaa| nidhi prApti ke samAna yaha sunakara kapila AnaMdita huA aura nAva meM baiThakara usa dvIpa meM pahu~cA / vahA~ para ikSuoM ke rasa kA AsvAdana letA thA aura tInoM kAla cAMDAla ke kue~ meM snAna karatA thaa| isa prakAra sukhapUrvaka samaya bitAne lagA / ikSu daMDa se kabhI usake hoMTha vidAraNa ho gye| taba kapila socane lagA, yadi ikSu ke phala hote to suMdara hotA / svadeza meM to ikSu para phala nahIM Ate, kintu isa dvIpa ke prabhAva se phala A sakate haiN| aisA vicArakara vaha idhara-udhara dekhane lgaa| utane meM hI kisI vyApArI ke zuSka viSTA ko phala kI bhrAMti se khA liyaa| kitane hI dinoM ke bAda usane vahA~ para kisI vyApArI ko dekhakara vaha usase saMbhASaNa karane lgaa| vyApArI ne kahA ki - jahAja ke tUTa jAne se, phalaka kI sahAyatA se isa dvIpa meM AyA huuN| kapila ne pUchA - deha kA poSaNa kisase karate ho? usane kahA - ikSu bhakSaNa se / kapila ne pUchA - kyA tuma ikSu ke phala ko khAte ho? vyApArI ne pUchA- ve phala kaise hote hai ? kapila ne kahA - maiM tujhe dikhAtA hU~ isa prakAra kahakara usane vahA~ para paDI viSTA dikhaayii| una kalpita phaloM ko dekhakara, vyApArI duHkhita huA aura socane lagA ajJAnatA se isane viSTA ko bhI phala mAna liyA hai| vyApArI ne pUchA - bhadra! rasa kaisA hai ? ise khAte hue kitanA kAla huA hai ? kapila ne kahA isakA madhura rasa hai aura eka mahIne se ise khA rahA huuN| vyApArI ne kahA- tuma azuci se Darakara yahA~ para Ae~ the, kiMtu tuma khuda hI usakA bhakSaNa kara rahe ho| yaha bAta sarvavidita hai ki ikSu ke 13 - - Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phala nahI hote hai| tUne azraddhAkara viSTA bhakSaNa se khuda kI AtmA ko hI apavitra banA dI hai| kapila ne pUchA- manuSya rahita isa dvIpa meM viSTA kahA~ se A sakatI hai? usane kahA yaha merI aura tumhArI hai| to kaThina kyoM hai ? vyApArI ne kahA bahuta dinoM se rahane ke kaarnn| yaha bAta jAnakara kapila zoka karane lgaa| vyApArI ne samajhAyA - tuma snAna se svarga, mokSa ke nibaMdha puNya mAnate ho | yaha terA mahAn moha hai / usa snAna se deha kA antarmala bhI zuddha nahI hotA hai, to AtmA para rahA pApa kaise zuddha kara sakatA hai? snAna to abhimAna, rAga Adi ko bar3hAtA hai| zivapurANa meM bhI kahA hai ki - pApakarma azuci hai aura zuddhakarma zuci hai| isalie zauca karmAtmaka hai, pAnI ke dvArA zauca nirarthaka hai / sarva prANiyoM para samatA, mana-vacana-kAyA kA nigraha, pApadhyAna aura kaSAyoM ke nigraha se zuci hotI hai| ekAdazIpurANa meM bhI kahA gayA hai ki - gaMgA usase parAGmukha hai jisakA citta rAga Adi se kliSTa hai, jhUTheM vacanoM se mukha, jIva ghAta Adi se kAyA kliSTa hai| gaMgA ke binA bhI yaha zuddha hai - jisakA citta kSamA Adi se zuddha hai, satyabhASaNoM se vacana tathA brahmacarya Adi se kAyA zuddha hai| gaMgA bhI kahatI hai ki para strI, para dravya se para droha se parAGmukha vyakti kaba Akara mujhe pavitra kregaa| - lekina kapila ! devapUjana karane ke lie uttama puruSoM ko sadaiva snAna avazya karttavya hai| isalie hI loka meM yaha bAta prasiddha huyI hai ki snAna dharma ke lie hotA hai| paraMtu bahuta jala se bhI samagra bAhyamala kI zuddhi nahI hotI hai to karmamala ko kaise zuddha kara sakatA hai? isalie dharmArthI ke dvArA zakya parihArya hai, azakya nahI / vyApArI kI bAteM sunakara kapila ne bodha pAyA aura punaH apane deza meM lauTakara svajana- -saMbaMdhI se milA / prAyazcitta svIkArakara zuddha banA aura sarvadarzana mAnya zaucAcAra kA pAlana karane lgaa| rAjan ! azuci se Darate kapila ne jisa prakAra azuci kA bhakSaNa kiyA, vaise hI tuma bhI duHkha ke bhaya se marakara duHkha hI prApta karoge / pApa se duHkha hotA hai aura prANighAta se pApa hotA hai| paraprANoM ke ghAta se bhI svaprANoM kA ghAta vizeSa hai| dharma se pApa kSaya hotA hai, duHkha bhI naSTa ho jAtA hai| isa lie tuma nizcita bano aura jinadharma kA pAlana kro| dUsarI bAta yaha hai ki hama nimitta ke bala se yaha jAna rahe haiM ki - terA aisA karane para bhI, kalAvatI akhaMDa dehavAlI hai aura bhaviSya meM tuma usase miloge bhii| bAda meM atyaMta unnati prApta kara, AnaMda samUha se bharA huA tU eka dina rAjya ko bhI chor3akara zIghra hI dIkSA grahaNa kregaa| rAjan ! mere vacana se tU eka dina ke lie prtiikssaakr| vizvAsa hone ke bAda tujhe jo acchA lage vaha krnaa| isa prakAra 14 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUri bhagavaMta ke vacanoM se atyaMta AnaMda ke Aveza se khila uThe rAjA ne guru ke samIpa rahakara hI vaha dina bitaayaa| rAtri ke samaya zaMkha rAjA usI udyAna meM so gyaa| jAgrata ke samAna rAjA ne rAtri ke zeSa bhAga meM isa prakAra svapna dekhA-kisI sthAna para rahe kalpavRkSa para, eka phalavAlI latA utpanna huii| kisIne acAnaka hI usa latA ko kATa dI aura vaha pRthvItala para gira gyii| bAda meM zIghra hI vaha suMdara phalavAlI ho gyii| aura vaha latA pUrvavat svayaM hI kalpavRkSa se juDa gyii| AnaMdita hote hue, rAjA ne prAtaH usa svapna ke bAre meM guru se puuchaa| unhoMne kahAvaha kalpavRkSa tU hI thA aura jo latA kATI gayI thI vaha terI bichar3I huI priyA hai| bAda meM jo tUne manohara phala se yukta latA, vApisa kalpavRkSa para dekhI thI, usase yaha sUcita hotA hai ki Aja putra sahita kalAvatI tujhe jarUra milegii| aisA hI ho| isa prakAra kahakara rAjA ne datta ko Adeza diyA-maiM mAnatA hU~ ki maiMne kharAba kArya kiyA hai, to bhI tuma vahA~ jAkara jIvita kalAvatI ko yahA~ le aao| bAda meM yathocita kruuNgaa| __datta bhI usa aTavI meM gayA aura kisI tApasa se pUchane lagA-kyA Apane Aja athavA kala kisI strI ko yahA~ dekhI thI? usa strI kA prasava samaya najadIka A gayA thaa| to kyA usane bAlaka ko janma diyA hai athavA nahIM? yaha saba satya hakIkata jAnane ke lie merA mana utsuka hai| taba tApasa ne pUchA-tuma kahA~ se Aye ho? datta ne kahA-zaMkhapura se| tApasa ne pUchA-kyA rAjA ne aba bhI isa para se krodha nahIM chor3A hai? jo punaH isakI khoja karavA rahA hai? datta ne kahAyaha kahAnI bahuta laMbI hai| hama usase milane ko utsuka haiN| aba hama kucha bhI kahane meM asamartha haiN| kintu yadi rAjA Aja ise jIvita nahIM degA, to avazya hI jalatI agni meM pravezakara, apane prANoM kI AhUti de degaa| yadi Apa usake bAre meM kucha bhI jAnate ho to kheN| tApasa ke Azrama meM rAjA kI patnI jIvita hai yaha sunakara datta, tApasa ke sAtha kulapati ke pAsa gyaa| kulapati ne vRttAMta ko jAnakara, datta ko kalAvatI dikhaayii| datta ko dekhakara kalAvatI rone lgii| datta ne suMdara vacana se usako AzvAsana diyaa| datta svayaM kalAvatI ke pairoM meM girakara, usase vijJapti karane lagA-krodha ko chor3a do aura rAjA ke aparAdha ko kSamA kro| jyAdA samaya ga~vAnA ThIka nahIM hai| kalAvatI! tere binA rAjA agni praveza karane ke lie taiyAra ho gaye haiN| unakI rakSA kro| pazcAt kalAvatI kulapati kI AjJA lekara ratha meM cddh'ii| datta bhI use sAtha lekara zaMkhapura kI ora prayANa kiyaa| zaMkharAjA kalAvatI ko dekhakara AnaMdita huA kintu zarma se nIce mukha kiyaa| avasara prAptakara zaMkharAjA kalAvatI se kahane lagA-priye! mujha ajJa ne vyartha hI niraparAdhI tujhe daMDa kiyA thaa| jisa prakAra vaMjula (azoka, baru, netara) 15 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke vRkSa para phala nahIM hote haiM, aura vaDa, uduMbara (umaraDe) ke vRkSa para phUla nahIM hote haiM, devI! vaise hI terI AtmA para bhI doSa kA nizAna nahIM hai| ajJAnarUpI aMdhakAra se aMdha bane maiMne, tere meM doSa kI kalpanA kii| merA yaha saba aparAdha tuma kSamA kro| isa prakAra donoM vividha saMbhASaNa karane lge| sUryodaya hone para, ve donoM sAtha milakara guru ke pAsa gye| guru ko vaMdanakara, AnaMda se unakI dezanA sunii| dezanA ke aMta meM, rAjA ne vaMdanakara amitateja guru se pUchA-bhagavan! kalAvatI ne pUrva janma meM aisA kauna-sA kaThora kArya kiyA thA, jisase niraparAdhI hote hue bhI, maiMne isake donoM bhujAe~ kaTavA dii| amitateja guru kahane lage ___mahAvideha meM mahendrapura nAmakaM nagara thaa| vahA~ zatru varga ko bhayabhIta karanevAlA naravikrama rAjA rAjya karatA thaa| usakI patnI lIlAvatI thI aura sulocanA nAmaka putrI thii| yauvana avasthA prApta karane para bhI, sulocanA khelakUda Adi kutUhala meM atyanta Asakta thii| zuddha zIla se yukta thI aura kAmadeva se parAGmukha thii| anyadina rAjasabhA meM pitA ke samIpa baiThI huI thii| taba rAjA ko bheMTa ke rUpa meM eka suMdara totA milA thaa| sulocanA kumArI use apane hAtha meM lekara par3hAne lgii| kumArI ne apane mana ko bahalAne ke lie tote ko grahaNakara, svarNa piMjare meM DAla diyaa| use dADama, drAkSa Adi phalAhAra detii| apanI goda meM rakhakara, hAtha meM lekara, hRdaya para rakhakara athavA piMjare meM hI rakhakara kumArI zyAma varNavAle usa tote ko pddh'aatii| Asana, zayana karate samaya, vAhana meM baiThate samaya, bhojana karate samaya athavA rAjasabhA meM jAte samaya, apanI AtmA ke samAna usa tote ko kabhI dUra nahIM karatI thii| anyadina sulocanA kumArI apanI sakhi tathA piMjare meM rahe tote ko sAtha lekara kusumAkara nAmaka nagara ke udyAna meM gyii| vahA~ jinamaMdira meM rahe zrI sImaMdhara svAmI ko bhakti bhAva se namaskAra kara AnaMdita huii| kumArI kI jinabhakti dekhakara tote ko bhI jAtismaraNa jJAna huaa| tote ne smaraNa kiyA ki maiM pUrvabhava meM sAdhu thaa| zuddha siddhAMta kA adhyayana karatA thA, kintu maiMne upadhi kA parigraha rakhA huA thaa| vrata kI virAdhanA karane se, maiM marakara isa janma meM totA banA huuN| mujhe dhikkAra ho, jo jJAnarUpI dedIpyamAna dIpaka hAtha meM hone para bhI mohAndha bnaa| aba maiM isa tiryaMcabhava rUpI saMkaTa ke khaDDe meM girA huA huuN| bhAgya se maiMne isa avasthA meM bhI bhavapAra pahu~cAnevAle prabhu ke darzana pAye haiN| jinezvara bhagavaMta ko vaMdanA kara hI maiM bhojana kruuNgaa| isa prakAra tote ne abhigraha grahaNa kiyaa| kumArI tote ko lekara vApisa apane mahala meM A gyii| jaba vaha tote ko piMjare se bAhara nikAlakara, khilAne ke lie baiThI, taba 'arihaMtoM ko namaskAra ho' isa prakAra kahakara ur3a gyaa| jirezvara bhagavaMta ko namaskAra karane ke pazcAt hI vaha 16 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phalAhAra karatA aura usI vana meM rahatA / idhara tote ke viraha ko sahane meM asamartha sulocanA ne bhI bhojana karanA chor3a diyA thaa| dina-rAta vilApa karatI aura duHkhI hotI! rAjA ke dvArA niyukta senAniyoM ne jAla bichAkara, tote ko pakar3a liyA aura harSa se sulocanA ko diyaa| kumArI ne use pakar3akara piMjare meM DAla diyA aura kaThora vANI meM kahane lagIare! mujhe chor3akara tU kahA~ calA gayA thA ? dina rAta maiM tujhe hI yAda karatI thii| Aja ke bAda, maiM kabhI bhI tujhe jAne nahIM dU~gI / isa prakAra kahate hue kumArI ne tote ke donoM paMkha kATa diye aura vApisa piMjare meM rakha diyaa| buddhimAn totA bhI hRdaya maiM socane lagA-parAdhIna prANiyoM ko dhikkAra ho / parAdhIna prANI apane hita kA AcaraNa karane meM asamartha hotA hai| aho ! narakAvAsa ke samAna atyanta duHkhadAyI parAdhInatA ko dhikkAra ho jahA~ haTha / balajabarI se nIca kArya karAye jAte haiN| aura phaTakArA bhI jAtA hai| sAdhu ke bhava meM, maiMne apane svAdhIna tapa kriyA Adi anuSThAna nahIM kiye the / isalie aba thor3A sA bhI dharma anuSThAna karU~gA aura AnevAlI viDaMbanA ko sahana karU~gA / isa sthiti meM, maiM jinezvara bhagavaMta ke mukha aura caraNakamala ke darzana se vaMcita raha gayA huuN| isa prakAra A~su bahAte tote ne anazana svIkAra kiyA / pA~ca dinoM ke anazana ke bAda AyuSya pUrNakara saudharma devaloka meM deva huA / sulocanA bhI usake pIche anazana kara mara gayI aura usI deva kI vaha devI bnii| vahA~ se cyavakara, tuma zaMkharAjA hue ho aura sulocanA cyavakara yaha kalAvatI huI hai| pUrvabhava meM sulocanA ne krodha se tote ke donoM paMkha chede the, usase rAjan! tumane bhI krodha se isakI donoM bhujAe~ kATa dI thiiN| isa prakAra sadguru ke mukha se apane pUrvabhava ke vRttAnta ko sunA ! taba patnI sahita rAjA ko jAtismaraNa jJAna utpanna huaa| bhava samudra ko tIrane kI icchAvAle rAjA ne bodhilAbha prApta kiyaa| guru se kahane lagA- jaba taka yaha bAlaka rAjya dhurA ko vahana karane meM samartha na bana jAye, taba taka maiM isakA pAlana karU~gA, bAda meM dIkSA aMgIkAra karU~gA / he svacchamativAle yati! isa samaya to mujhe gRhastha dharma ke niyama diijie| yauvana avasthA ko prApta pUrNakalaza nAmaka putra ko rAjya sauMpakara AnaMdapUrvaka rAjArAnI dIkSA grahaNa kii| suMdara pAlanakara saudharma devaloka meM uttama deva bne| vahA~ para bhI pUrvabhava ke prema se prItipUrvaka rahane lge| isa prakAra zrI satyarAjagaNi dvArA viracita zrIpRthvIcaMdramahArAjarSi ke caritra meM zrI zaMkharAjA - kalAvatI caritra varNana rUpI prathama bhava kA bhASAMtara saMpUrNa / 17 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvitIya bhava bharatakSetra ke maNipiMgala nAmaka deza meM potanapura nAmaka nagara hai| vahA~ zajaya nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| viSNu ko lakSmI ke samAna, indra ko indrANI ke samAna, zaMkara ko pArvatI ke samAna, zatrujaya rAjA ko vasaMtasenA rAnI thii| mAnasa sarovara meM haMsa ke samAna, vaha zaMkharAjA kA jIva devaloka se AyuSya pUrNakara vasaMtasenA kI kukSi meM aayaa| taba rAnI ne svapna meM kamala ke samUha ko dekhA thaa| garbha ke prabhAva se, rAnI ko dIna Adi manuSyoM ko dAna dene kA dohada utpanna huaa| rAjA ne bhI use zIghra pUrA kara diyaa| jisa prakAra pUrva dizA sUrya ko, rohaNa pRthvI suMdara ratna ko janma detI hai, usI prakAra rAnI ne bhI sukhapUrvaka, bhuvana ko AnaMdadAyaka putra ko janma diyaa| dAsI ne Akara, rAjA ko badhAI dii| rAjA ne bhI use InAma diyaa| rAjA ne logoM ko AnaMdita karanevAlA putra janmamahotsava mnaayaa| kamala samUha ke svapna se rAjA ne usakA kamalasena nAma rkhaa| zuklapakSa ke caMdra ke samAna kamalasena bhI bar3hane lgaa| bAla vaya ko chor3akara yauvana avasthA meM aayaa| pUrvabhava ke saMskAroM se vaha viSayasukha se atyanta vimukha thA kyoMki pUrvabhava ke saMskAra hI prANiyoM ke pIche Ate haiN| kamalasena satata sakala kalAoM kA abhyAsa karatA thaa| anyadina vaha krIr3A karane ke hetu se, apane mitroM ke sAtha naMdanavana gyaa| vahA~ unhoMne vikasita phUloM kI sugaMdha se, madhura guMjarAva karate madhumakkhI se, matta koyalavadhU ke puSkala gIta samUha se tathA vasaMtaRtu se vizeSa vikasita bane suMdara vana ko dekhaa| sAthI mitra loga yahA~-vahA~ krIr3A karane ke lie lIlA parvatoM para khelane lge| parvata ke kisI pradeza para rahe kamalasena ne aho! yaha jagat nAyaka rahita hai, isa prakAra kisI ke zabdoM ko sunaa| taba kamalasena socane lagA-aho! nyAya mArga se, pRthvI kI rakSA karanevAle mere pitA rAjya kI paripAlanA kara rahe haiM, to yaha vizva nAyaka rahita kaise ho sakatA hai? kamalasena hAtha meM talavAra lekara, bhaya rahita hote hue cAroM ora dekhane lgaa| kintu kisI ko bhI nahIM dekhaa| kumAra una zabdoM ko bAra-bAra sunane lagA aura bAra-bAra dasoM dizAoM meM dekhane lgaa| dUra para, devamaMdira meM praveza karatI kisI strI ko dekhaa| nizcaya hI yaha zabda isI strI ke haiN| to maiM ise hI pUchatA hU~ aisA socakara kumAra bhI devamaMdira meM gyaa| utane meM hI vaha devamaMdira AkAza meM ur3a gayA aura vAyuvega se Age bar3hane lgaa| dUra kisI pradeza para utarakara, vahA~ sthira ho gyaa| kumAra yaha dekhakara Azcaryacakita ho gyaa| isI bIca kumAra ne pUrva meM dekhI kanyA ko, kisI dUsare bhavana se nikalatI huI dekhii| vatsa! terA svAgata hai, isa prakAra kahakara kumAra ko Asana diyaa| kutUhala se kumAra bhI baiTha gyaa| bAda meM kumAra ne pUchA-bhadre! tU kauna hai? kyA yaha 18 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ indrajAla hai? tUne vizva ko nAyakarahita kyoM kahA? taba usa kanyA ne kahAjisakA koI nAtha nahIM hai, usake lie to vizva anAyaka hI hai| punaH yaha iMdrajAla maiMne nAtha ke hetu se hI banAyA hai| isakA kAraNa suno| maiM aMgazrI nAmaka prauDha strI huuN| maiM bahuta se puruSoM ke dvArA bhogI gaI huuN| isa samaya yadi anAtha mujha strI ke Apa nAtha banate haiM, to maiM pRthvI ko sanAtha maanuuNgii| taba kumAra ne kahA-suMdarI! maiM svapna meM bhI parastrI kA svAmI banane kI icchA nahIM rakhatA huuN| charI ke samAna parastriyoM se, jinakA mana virakta ho cukA hai, una uttama puruSoM ko maiM mana, vacana, kAyA se namaskAra karatA huuN| dIna Adi logoM ke paripAlana karane meM, maiM nAtha bana sakatA hU~, kiMtu prANanAza hone para bhI parastrI kA saMga nahIM kruuNgaa| taba kanyA ne kahA-guNa sampanna tUne mere citta kA haraNa kara liyA hai| isase bAta karanA vyartha hai, isa prakAra socakara kamalasena vahA~ se calane lgaa| isI bIca bhavana ke aMdara se garjanA aura tarjanA karate kisI puruSa kI isa prakAra kI vANI sunAI dI-re re! kutte ke samAna zUnya ghara meM praveza kara, nikala rahe ho| suMdarakumAra! yadi tuma zUra ho to, mere sAmane A jaao| kumAra bhI siMha ke samAna, usake saMmukha hokara kahane lagA-re! svecchA se phira rahe siMha ko kyoM roka rahe ho? usa puruSa ne kahA-yadi tU siMha ho to mere siddha zastra kA sAmanA kro| kumAra ne prahAra karane ko khaa| taba usane kahA-pahale tuma prahAra kro| kumAra ne kahA-mujha para prahAra nahIM karanevAle para, maiM kabhI bhI pahale prahAra nahIM karatA huuN| sattva se bhare kumAra ko dekhakara, vaha puruSa kahane lagA-tuma sattvazAlI ho aura aMgadeza rAjya kA bhoktA bnoge| mahAsattvazAlI! mujhe kSamA krnaa| maiMne tujhe bahuta khedita kiyA hai| maiMne khuda ke kArya ke lobha se tujhe apane mAtA-pitA se dUra kiyA thA aura tumhArI sattva kI parIkSA karane ke lie strI aura puruSa kA rUpa banAkara mohita kiyA thaa| maiM caMpAdeza rAjA kA sAnnidhyakArI deva huuN| aura isa samaya tujhe aMgadeza kA rAjA banAnA cAhatA huuN| usase tuma jarA bhI kheda mata krnaa| isa prakAra kahakara deva adRzya ho gyaa| kumAra bhI yaha sunakara vismita huaa| ghUmate hue eka sarovara ko dekhaa| vahA~ snAna kara, vizAla AmravRkSa kI chAyA meM vizrAma karane lgaa| utane meM hI koI puruSa sAmane se Akara, kumAra se kahane lagA-prabhu! kRpA kara sune! caMpA deza ke rAjA guNasena, krIr3A karane ke lie vana meM Aye hue haiN| Apako bulAne ke lie unhoMne mujhe bhejA hai| Apa zIghra hI ghor3e para car3hakara vahA~ aaye| isakA kAraNa to rAjA hI jAnate haiN| yaha jhUTha nahIM bola rahA hai, isa prakAra socakara kumAra ghor3e para car3ha gayA aura rAjA ke pAsa aayaa| vahA~ azokavRkSa ke nIce baiThe rAjA ko, kumAra namaskAra karane lgaa| rAjA ne IzAre se niSedha kiyaa| yaha kyA hai? isa prakAra ke 19 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duHkha se kumAra ciMtita huaa| maMtrI ke sAmane dekhate hue, bIca-bIca meM aTakate zabdoM se rAjA kahane lagA-su... su... suMdara! tuma akele ka..ka..kahA~ se Aye ho? tu...tu... tujhe ku...ku...kuzala hai? terA sa..sa... svAgata hai| taba kamalasena socane lagA-aho! aisA guNIpuruSa bhI jIbha kI jaDatA se kyoM duHkhita hai? aura kyoM namaskAra karane se rokA? utane meM hI maMtrI rAjA se kahane lagA-svAmI! rAjaputra thaka gayA hai aura Apa bhI thaka cuke haiN| aba hameM nagarI meM praveza karanA caahie| deva ko jo iSTa hai, usa kArya ko yaha kumAra donoM prakAra se bhI kara degaa| bAda meM ve sabhI caMpApurI cale gye| maMtrI ne kamalasena ko apane mahala meM le gyaa| kumAra ne snAna, bhojana Adi kiye| pazcAt kumAra ko sukhAsana para biThAkara, maMtrI usase uddezakara kahane lagA-he paropakAra karane meM tatpara kumAra! tuma merI bAta sAvadhAna hokara suno| karuNA kara isa aMgadeza ke rAjya ko svIkAra kro| he kRpAnAtha! hamAre rAjA ke manorathoM ko pUrA kro| yaha sunakara kumAra Azcaryacakita huA aura maMtrI se kahane lagA-maMtrIjI! yaha bAta vicitra laga rahI hai| eka rAjA ke vidyamAna hote hue bhI dUsarA rAjA kiyA jA rahA hai| tumhAre rAjA kA manoratha kyA hai? tuma mujhe vAstavika satya kho| mujhe bahuta Azcarya ho rahA hai| taba maMtrI ne kahA-kumAra! dhyAna se suno! isI mahAnagarI meM zrIketu nAmaka rAjA thaa| indra kI putrI jayaMtI ke rUpa ko jItanevAlI usakI vijayantI nAmaka patnI thii| eka dina rAjA ne sabhA ke sadasyoM se pUchA-isa nagara meM kauna jyAdA sukhI hai? sabhI sadasya apane-apane vicAra vyakta karane lge| taba kisI atyanta spaSTa tattvavettA ne kahA-isa nagarI meM vinayandhara nAmaka zrImaMta atyanta sukhI hai| jisake pAsa kubera ke samAna lakSmI hai, bRhaspati ke samAna buddhi hai, kAmadeva ke samAna rUpa hai aura samudra ke samAna gaMbhIratA hai| usa vinayandhara ko buddhizAlI, AjJA kA paripAlana karanevAlI, sanmAnanIya aura rUpa se menakA ko jItanevAlI cAra patnIyA~ haiN|| ___ isI bIca koI dUsarA vyakti kahane lagA-are! tuma vyApArI kI striyoM kA varNanakara, rAjA ke aMtaHpura kI striyoM kA apamAna kyoM kara rahe ho? taba pahale vyakti ne kahA-aho! dUsaroM ke sadguNa ke stavana karane se niMdA kaisI? maiM mAnatA hU~ ki sabhI loga guNa saMpanna vastu kI prazaMsA karate haiN| aura yaha bAta sarvaloka meM prasiddha hai| sabhI nagara kI striyA~ unake samAna rUpa tathA saubhAgya Adi sAmagrI prApta karane ke lie, aneka devIyoM kI upAsanA kara rahI haiN| inakA varNanakara, tumane acchA kiyA hai, aba Age hameM striyoM kI bAtacIta nahIM karanI caahie| rAjA unakA adbhuta varNana sunakara, zarAba pInevAle ke samAna una striyoM para rAga se matta huaa| kahA gayA hai ki-guNI athavA nirguNI ko dekhane para bhI loga utane 20 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAgI nahIM banate haiM jisa prakAra anadekhe logoM ke guNoM ko zravaNakara rAgI banate haiN| kAmAMdha bane rAjA kI saMpUrNa dharmabuddhi bhI mana se bhraSTa ho gyii| kAmIlogoM ko akRtya kyA ho sakatA hai? kahA gayA hai ki puruSa taMba taka hI buddhimAn kahalAtA hai, jaba taka vaha kAmAMdha na bana jaaye| naTakanyA meM Asakta bane ilAputra ne apane kula ko bhI kalaMkita kara diyA thaa| rAjA socane lagA-eka ora kula kI malinatA, dUsarI ora kAma kI piidd'aa| rAjA khuda ko siMha aura taTa kI paristhiti meM phaMsA paayaa| yadi usa vyApArI meM koI doSa nikAlakara, usakI striyoM ko grahaNa kara lU~, to loka meM merA apayaza bhI nahIM hogaa| isa prakAra nizcita kara, rAjA rahasya meM purohita ko bulAkara kahane lagA-kapaTatA kA prayogakara, zreSThI vinayandhara se maitrI krnaa| bhojapatra para isa zloka ko likhavAkara kisI ko mAlUma na par3e vaise rahasya meM mujhe denaa| vaha zloka isa prakAra hai adyAbhAgyaniyogena tvadviyogena suNdri| __ zarvarI sA triyAmA'pi zatayAmeva me'bhvt| suMdarI! Aja tere viyoga rUpI abhAgya ke saMbaMdha se, tIna praharavAlI yaha rAtri bhI mujhe so praharavAlI ke samAna mAlUma par3a rahI hai| isa prakAra rAjA ne purohita ko zikSA dekara bheja diyaa| purohita ne bhI vinayandhara se maitrI kii| usase vaha zloka likhavAkara rAjA ko de diyaa| rAjA ne bhI bhojapatra para likhe gaye usa chaMda ko sugaMdhI padArtha meM bAMdha diyaa| bAda meM dAsI ko bulavAkara, sabhA meM mNgvaayaa| zloka ko nagara ke maMtriyoM ko dikhAkara, rAjA ne kahA-rAnI ke sugaMdhI gaMdhapuTa para yaha kisane likhA hai? usakI parIkSA kro| lipi ke akSaroM ko par3hakara sabhI maMtrI vinayandhara ke bAre meM carcA karane lge| catura maMtrI apane citta meM socane lage -jisa prakAra dUdha meM pore kI saMbhAvanA nahIM hotI hai, vaise hI vinayandhara meM bhI doSa kI saMbhAvanA nahIM hai| kintu usakI lipi pratyakSa dikhAyI de rahI hai| yahA~ koI rahasya honA caahie| taba maMtrI milakara rAjA se kahane lage-jo hAthI sadaiva drAkSa ke udyAna meM krIr3A karatA hai, vaha kabhI bhI vAMsa ke aMkuroM para athavA kareDe para Asakta nahIM hotA hai| kSaNamAtra ke lie bhI, jo vyakti vinayandhara ke sAtha goSThI karatA hai, vaMjula (baru) se sarpa ke samAna vaha vyakti bhI viSa rUpI pApa se dUra ho jAtA hai| hamArA sUcana hai ki Apa saba tattva ke dvArA apane hRdaya meM vicAra kreN| kisI cugalIkhora kI hI yaha cAlabAjI hai| vaha durjana puruSa sarpa se bhI ativakra hogaa| kyoMki sarpa, noliyeM kA dveSI hotA hai kintu durjana to khuda ke kula kA dveSI hotA hai| rAjA ne unake vacanoM ko niraMkuza hAthI ke samAna avajJAkara, nyAyamArga se vimukha bana gyaa| krodha se ugra banakara, rAjA ne subhaToM ko bhejA aura vinayandhara 21 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko bNdhvaayaa| rAjamaryAdA chor3akara usakA sarvasva lUTa liyaa| durbuddhi rAjA ne apane aMtaHpura meM vinayandhara kI patnIyoM ko rkhaa| tuma viruddhapakSa kI rakSA karanA cAhate ho, isa prakAra rAjA ne nAgarikoM kI niMdA karane lgaa| rAjA una striyoM kA rUpa dekhakara, nyAyamArga meM atyanta zithila bana gayA aura socane lagA-svarga kI deviyA~ bhI aisI nahIM hogii| isa kAraNa se maiM dhanya hU~, sanmAnanIya hU~, kyoMki mere pAsa aisI striyA~ haiN| yadi ye striyA~, svayaM hI mujha se prIti karatI haiM, to saubhAgya ke Upara maMjarI ke samAna hogaa| mujhe cintA karane kI koI AvazyakatA nahIM hai| saba manoratha dhIre se siddha ho jaayeNge| kyA bhUkhe manuSya se uduMbara kA phala zIghra hI paca jAtA hai? isa prakAra socakara rAjA ne unako zayana, Asana, AbhUSaNa Adi dilaaye| vinayandhara kI striyoM ne viSa ke samAna una cIjoM kI ora lakSya nahIM diyaa| anya dina rAjA unake pAsa dAsiyA~ bhejii| dAsiyA~ vinaya se jhukakara kahane lagI-svAminI! Apa ciMtA chor3a deN| ApakA puNya phalita huA hai, kyoMki hamArA rAjA, tumako cAhie utanI anukUlatA de rahA hai| rAjA yadi krodhita bana jAyeM, to yama kA rUpa dhAraNa kara legA aura khuza ho jAya to Apako mAlAmAla kregaa| isalie apane citta se zoka rUpI caMDAla ko dUrakara, mAnava bhava ke durlabha bhoga, rAjA ke sAtha bhogo| zIla rUpI zrRMgAra se zreSTha vinayandhara kI striyoM ne dAsiyoM se kahAsakhi! kolAhala se Akulita banI tuma yaha bAta bAra-bAra mata kho| yadi yaha duSTa rAjA krodhita huA hai, to hamArA prANAMta hI kregaa| vaha bhI hamAre lie suMdara hI hogaa| kyoMki akhaMDa zIlavatI striyoM ko mRtyu bhI zreyaskarI hotA hai| agni meM praveza karanA ucita hai, kintu vrata kA khaMDana karanA ThIka nhiiN| mRtyu zreSTha hai kintu zIla se bhraSTa kA jIvana uttama nahIM hai| isa prakAra ke adbhuta vAkyoM se, unhoMne dAsI kA tiraskAra kiyaa| dAsiyoM ne bhI AdyaparyaMta rAjA ko kaha sunaayaa| rAjA unakA nizcaya jAnakara bhI, apane iSTa kI siddhi ke lie, apane citta meM atyanta ciMtita hote hae unake pAsa aayaa| duSTa, aniSTa aura niSThura rAjA ko, unhoMne A~kha se bhI nahIM dekhaa| tathApi rAjA vahA~ se nahIM httaa| aho! moha ke khela ko dhikkAra hai| dUsare dina agni ke jvAlA ke samAna lAla-pIle bAloMvAlI, TeDe dAMta, hoMTha aura nAka ko dhAraNa karanevAlI, isa prakAra sarva aMgoM se atyanta garhanIya aura udvega paidA karatI unako dekhakara, rAjA citta meM socane lagA-kyA yaha A~khoM kA dhokhA hai? athavA bhAgya kI lIlA hai? athavA yaha koI pApa kA prayoga hai? jo akasmAd hI prakaTa huA hai| isa ghaTanA ke bAre meM jAnakara, rAnI vijayantI 22 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA ke pAsa gyii| krodha sahita upAlaMbha dete hue rAjA se kahA-Apako dhikkAra hai, jo aMtaHpura kI rAjakanyAoM ko chor3akara, parastrI ke saMga kI icchA kara rahe haiN| apane Adhina striyoM se virakta hokara, parastriyoM para rAgI bana rahe haiN| kahA gayA hai ki - khuda ke AdhIna striyA~ hone para bhI nIca puruSa parastriyoM meM rAgI banatA hai| sarovara bharA huA hone para bhI kauMA ghar3e ke pAnI ko pItA hai| rAnI kI bAteM sunakara, rAjA zarma se jhuka gayA aura javAba dene meM bhI asamartha huaa| bAda meM dhana Adi vApisa dekara, vinayandhara aura usakI striyoM ko chor3a diyaa| punaH ghara meM lauTane ke bAda, ve sahaja rUpavAlI bana gyii| usa kAraNa ko jAnane kI kutUhalatA se, rAjA kisI jJAnI kI rAha dekhane lgaa| dUsare hI dina, udyAna meM cAra jJAna ke dhAraka guru bhagavaMta pdhaare| unako vaMdana karane ke lie rAjA bhI nAgarikoM ke sAtha claa| dezanA sunane ke bAda rAjA ne unase pUchA-prabhu! pUrvabhava meM vinayandhara ke jIva ne aisA kauna-sA uttama puNya upArjana kiyA thA, jisase isako svarga kI deviyoM ke samAna svarUpavAn patnIyA~ milI haiM? aura kisa kAraNa se ve mahala meM kadrUpI banI thIM? sUribhagavaMta ne kahA-gajapura meM vicAradhavala nAmaka rAjA rAjya karatA thaa| rAjA ko dayA, udAratA Adi guNoM se yukta eka stutipAThaka/cAraNa thaa| eka dina muni kI dezanA sunakara usane abhigraha grahaNa kiyA ki-kisI supAtra ko suMdara azana Adi dekara hI, maiM bhojana kruuNgaa| ____ eka dina bindu nAmaka udyAna meM, nauMve jinezvara zrI suvidhinAtha bhagavAn ke biMba samakSa cAraNa ne namaskAra, stuti Adi kii| bAda meM pAtra ko bhojana dekara, svayaM ne bhojana kiyaa| bhAgya ke yoga se, eka dina usa cAraNa ke ghara zrI suvidhinAtha bhagavAn pdhaare| usane prabhu ko nirdoSa (prAsuka) bhojana vhoraayaa| taba dAna ke mahAtmya se pA~ca divya prakaTa hue| aura deva-manuSya bhI usakA cAraNatva karane lge| cAraNa ne bodhilAbha prAptakara AyuSya pUrNakara, dharma ke prabhAva se saudharma devaloka meM deva huaa| vahA~ se cyavakara isa nagara meM yaha zreSThI vinayandhara huA hai| rAjan! isako dAnadharma rUpI kalpavRkSa phalita huA thaa| usase he bhavyaprANiyoM! tuma bhI dAnadharma ke viSaya meM Adara se prayatna kro| yahI vinayandhara kA pUrvabhava hai| aba usakI cAroM patnIyoM kA pUrvabhava suneN| isI pRthvItala para zatruoM se AkramaNa na kI jA sake aisI ayodhyA nAmaka mahAnagarI thii| yatnapUrvaka narakezarI rAjA ayodhyA para rAjya karatA thaa| usake aMtaHpura kI mukhya rAnI kamalasuMdarI thii| una donoM kI suzIla, kalA se yukta ratisuMdarI nAmaka putrI thii| usI nagarI ke zrIdatta nAmaka maMtrI kI buddhisuMdarI putrI, sumitra nAmaka zreSThI kI RddhisuMdarI putrI aura sughoSa purohita kI guNasuMdarI putrI thii| samAna umravAlI ina cAroM kanyAoM meM paraspara maitrI thii| ve sAtha meM hI 23 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sotI, khAtI, baiThatI aura phiratI thii| kSaNamAtra ke lie bhI, ve eka-dUsare se alaga nahIM hotI thiiN| ___eka dina cAroM kanyAe~ sumitrazreSThI ke ghara baiThI huI thii| vahA~ para guNa zrI nAmaka sAdhvI aayii| unhoMne harSa se svAgata kiyaa| taba ratisuMdarI ne pUchA-sakhi! zveta vastra ko dhAraNa karanevAlI yaha kauna hai? jo mUrtimaMta sarasvatI ke samAna nayanoM ko AnaMda de rahI hai| zreSThI kI putrI ne kahA-yaha hamArI pitA kI atyanta pUjanIya tapasvI hai jo mUrtimaMta saMtoSa rUpI lakSmI aura zruta kI apUrNa vANI ke samAna dikhAyI par3a rahI hai| inako namaskAra karanevAle, inakI sevA karanevAle aura inakI vANI sunane meM prayatnazIla manuSyoM ko dhanya hai| prazasta puNya se yukta una kumAriyoM ne sAdhvI ko vaMdana kiyaa| sAdhvI ne bhI savistAra arhat dharma ke svarUpa ko smjhaayaa| turaMta hI una kanyAoMne mithyAtva ke kSayopazama se, samyaktvamUla gRhasthadharma kA aMgIkAra kiyaa| ve parapuruSa saMgatyAga ke niyama meM vizeSa dRr3ha thii| kyoMki kulIna striyoM kA zIla hI abhyantara bhUSaNa hai| bhava-bhava meM bhI mAnavabhava bhautika sAmagrI sulabha hai kintu yaha zIla lakSmI prApta karanA atyanta durlabha hai| isa prakAra ve cAroM bhI jainadharma kA zuddha paripAlana karane lgii| aura kitanA hI samaya sukhapUrvaka biitaayaa| eka dina ratisuMdarI ke adbhuta rUpa atizaya ke bAre meM sunakara, candrarAjA ne usase vivAha karane ke lie apane guptacara ko bhejaa| pitA ke dvArA ratisuMdarI ko svayaMvara kI anujJA dene para, caMdrarAjA ne mahotsavapUrvaka usase vivAha kiyaa| nagara kI striyA~ ratisuMdarI kA rUpa dekhakara Azcaryacakita hotI huI kahane lagI-kyA yaha kAmadeva kI patnI rati hai athavA indrANI hai athavA lakSmI hai athavA pArvatI hai? vividha rAjyoM meM usake rUpa kA hI varNana hone lgaa| ekadina kurudeza ke rAjA, mahendrasiMharAjA ne yaha bAta sunii| usane ratisuMdarI ke lie caMdrarAjA ke pAsa dUta bhejaa| dUta bhI caMdrarAjA se kahane lagA-caMdra! mere svAmI ne tujhe isa prakAra saMdezA diyA hai ki - pUrva se hI hama donoM ke bIca hArdika mitratA calI A rahI hai, isameM koI saMzaya kI bAta nahIM hai| tujhe jo kucha bhI duHsAdhya kArya hai, vaha khnaa| kyoMki hama donoM prItipAtra ke bIca kevala deha kA hI aMtara hai|; aura dUsarI bAta yaha hai ki-jo yaha terI navavivAhita patnI ratisuMdarI hai, usako mere pAsa bhejnaa| kahA bhI gayA hai ki prItipAtra ke bIca adeya kucha bhI nahIM hotA hai| dUta kI bAteM sunakara, caMdrarAjA ha~sA aura kahane lagA-dUta! tU apane svAmI se kahanA ki-jo tumhArA kucha anya kArya ho to zIghra AjJA krnaa| prANAMta kaSTa Ane para bhI, kulIna puruSo kA strIsamarpaNa yogya nahIM hai| taba dUta ne kahA-mahendrarAjA devI ke darzana ke lie atyanta utkaMTha hai| usake kahI bAta kA 24 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tujhe viparIta karane kA adhikAra nahIM hai| maiM tere hita ke bAre meM kaha rahA hU~ ki tuma rAjA ke Adeza kA pAlana kro| bAda meM balajabarI se ratisuMdarI ko grahaNa karate mahendra rAjA ko kauna niSedha kara sakatA hai? taba bhrUkuTI car3hAkara caMdrarAjA ne kahAkulIna puruSoM ko dUsaroM kA strI para najara karanA yogya nahIM hai| mahendrarAjA kA yaha kauna-sA kulAcAra hai? yaha usakI kauna-sI maryAdA hai? kaisA jIvana hai? usake pAsa kauna-sA rAjya hai? aura kaisI lajjA hai? anyAya kI icchA karanevAle usake pAsa kauna-sA nyAya hai? yauvana avasthA ke mada se, rahasya meM jo mAtA ne AcaraNa kiyA thA, vahI ceSTA aise AcaraNoM se usake putra bhI karate haiN| yaha bAta ghaTa nahIM sakatI ki koI apanI patnI dUsare ko samarpita kre| kyA jIvita sarpa ke pAsa se maNi, aura siMha ke kesara grahaNa kiye jA sakate haiM? isa prakAra caMdrarAjA ne dUta kA tiraskAra kara, apane subhaToM ke dvArA bAhara nikAla diyaa| dUta ne yaha bAta jAkara mahendrarAjA se khii| rAjA krodhita hokara yuddha ke lie taiyAra huaa| donoM senAoM ke bIca bhayaMkara yuddha huaa| bhAgya ke yoga se, mahendrarAjA ne caMdrarAjA ko bAMdha liyaa| caMdrarAjA kI senA parAjita hokara bhAgane lgii| ratisuMdarI ko grahaNakara mahendrarAjA apanI nagarI kI ora prayANa kiyA aura caMdrarAjA ko kaida se mukta kara diyaa| mahendrarAjA usase kahane lagA-tere bAre meM sunane ke bAda, tujha para rAga jagA thaa| isalie yaha yuddha tere lie hI kiyA hai| priye! mujhe svIkArakara, mere prayatna ko saphala kro| yaha sunakara ratisuMdarI socane lagIduHkha ke samUha ko utpanna karanevAle mere rUpa ko dhikkAra ho| hA! mere lie hI Aryaputra ne apane prANoM ko saMkaTa meM DAla diye the| kyoMki mahendrarAjA kA kuzIlatva hI isa bAta ko vyakta kara rahA hai| pApI aise isa rAjA se, maiM apanI zIla kI rakSA kisa prakAra karU~? buddhimaMta manuSyoM ko azubhakArya meM vilaMba karanA chie| isa prakAra socakara zAMti se ratisuMdarI ne kahA-mujhe niyama hai ki cAturmAsa paryaMta maiM zIla kA khaMDana nahIM kruuNgii| mahendrarAjA ne yaha bAta sviikaarii| usase thor3I svastha banI ratisuMdarI, tapa karane meM tatpara bnii| vaha snAna, vilepana aura AbhUSaNa Adi kA upayoga nahIM karatI thii| krama se vaha dAvAnala se jalAI huI kamalinI ke samAna, atyanta kRza dehavAlI bnii| eka dina mahendrarAjA ne mala se lipta dehavAlI tathA malina vastra dhAraNa kI huI ratisuMdarI se pUchane lagA-bhadre! tUne kisa kAraNa se yaha dazA prApta kI? usane kahA-jo maiMne isa kaThina vrata kA svIkAra kiyA hai, usase kRza banI huuN| tathApi maiM isa vrata kA pAlana karU~gI, kyoMki vratabhaMga bhavobhava duHkhadAyI hotA hai| rAjA ne pUchA-bhadre! tujhe yaha adbhuta vairAgya kaise AyA? usane kahA-rAjan! yaha merA zarIra hI vairAgya kA kAraNa hai| 25 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhIH ko'medhyapUrNe'smin kRmijaalshtaakule| rajyet kalevare visradurgaMdharasabhAjane ? // viSTA se bharapUra, saiMkaDoM kRmiyoM ke samUha se Akulita, mAMsa ke durgaMdha rasa kA pAtra isa zarIra para, kauna buddhimAn rAgI bana sakatA hai? aisI vairAgyavANI sunane para bhI, vrata kI avadhi pUrNa hone para, rAjA pUrvavat bhogoM kI abhilASA karate hue usake pAsa gayA / ratisuMdarI ne phira se samajhAyA- yadi isa zarIra ke aMdara rahA huA, saba bAhara ho jAye to viSayAsakta puruSa bhI daMDa Adi ko dhAraNakara, gIdha Adi mAMsabhakSI pakSiyoM se isa zarIra ke rakSaNa meM laga jAyegA / mala-mAtra Adi dhAraNa karane meM pAtra ke samAna, kauna buddhimAn puruSa striyoM ke zarIra para rAgI bana sakatA hai? ghara meM par3I viSTA para koI rAga nahIM karatA hai, vaise hI malamUtra se bhare strI ke zarIra para catura puruSa rAga nahIM karatA hai / rAjan ! bahuta se chidroM sera durgaMdha se yukta azuci ke lie ghara rUpa baneM isa deha meM, tujhe kyA rAga utpanna kara rahA hai? rAjA ne kahA- terI suMdaratA ke bAre meM kyA kaheM? terI donoM A~khoM ne hI merA mana moha liyA hai| yaha pRthvI / rAjya dene para bhI, usakA mUlya kiyA nahIM jA sakatA hai| rAjA kA rAga, apane Upara se kama hotA na dekhakara zIlarakSA kI vidhi meM dUsarA upAya na dekhakara, usa catura mahAsatI ne sAhasakara kisI astra se apanI donoM A~khoM ko nikAla dii| sahasA hI rAjA ke hAthoM meM soMpatI huI kahane lagI-rAjan ! tumhArI priya donoM A~khoM ko grahaNa karo / naraka kA kAraNabhUta, dUsare ke zarIra se saMga karane se Aja ke bAda jiMdagI paryaMta rhaa| rAjA bhI yaha dekhakara duHkhita huA aura kahane lagA-hA ! dhikkAra hai! tUne acAnaka hI yaha bhayaMkara kArya kyoM kiyA? usane kahA- jisase kula kI malinatA ho, pRthvI para apayaza hotA ho aura aMta meM durgati kI prApti hotI ho, usa kArya ko karane se pahale maraNa hI zreSTha hai| zIla ke jIvita rahane para kula aura donoM loka meM yaza bhI jIvita rahate haiN| isalie hI prANa tyAga kara bhI kulIna striyoM ko zIla kI rakSA karanI caahie| rAjan ! anya strI meM Asakta terA bhI ihaloka aura paraloka meM na hI dharma kI prApti hogI aura na hI sukha kii| isa bAta ko apane hRdaya meM acchI prakAra se vicAra kara lenA / rAjA bhI yuktiyukta usakI bAtoM ko sunakara, bodha prApta kiyA aura harSa ke sAtha ratisuMdarI se kahane lagA- bhadre ! tUne mujhe suMdara bodha diyA hai| maiM isa pApa se nivRtta hotA huuN| Aja ke bAda maiM bhI parastrI-virati kA niyama grahaNa karatA huuN| hA! maiMne tujha mahAsatI para kaise anartha kiye haiM? mahAsatI! kRpAvatI! tuma mere una aparAdhoM ko kSamA kro| bAda meM ratisuMdarI kAyotsarga meM rahakara, zAsanadevatA kA smaraNa kiyaa| punaH donoM A~khoM ko prAptakara vaha suMdara bnii| yaha dekhakara rAjA atyanta khuza huaa| aura vastra, AbhUSaNa Adi 26 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se usakA sanmAna kara, apane vizvasanIya puruSoM ke dvArA usako apanI nagarI meM pahu~cA diyaa| caMdrarAjA, mahendrarAjA se isa vRttAnta ko jAnakara, akhaMDita vrata se yukta ratisuMdarI ko bahumAnapUrvaka apane mahala meM le gyaa| isa prakAra mana-vacana aura kAyA kI nirmalatA pUrvaka sAdhvI ke dvArA pradatta isa vrata ko, ratisuMdarI apane jIvanaparyaMta taka pAlana kiyaa| // ratisuMdarI kA caritra saMpUrNa // susImanagara meM jitazatru rAjA rAjya karatA thaa| usakA sukIrti nAmaka maMtrI thaa| zrIdatta maMtrIne suMdaravrata se yukta buddhisuMdarI kA vivAha sukIrtimaMtrI se kiyaa| eka dina gavAkSa meM baiThI, buddhisuMdarI kA rUpa dekhakara jitazatru rAjA mohita ho gyaa| maMtrI meM doSa nikAlakara, usane buddhisuMdarI ko grahaNa kara liyA aura apane mahala meM le gyaa| kahA gayA hai ki na pazyati divolUko dviko nizi na pazyati / kAmAndhaH ko'pi pApIyAn divA naktaM na pazyati // ullU divasa meM nahIM dekhatA hai, kauA rAta meM nahIM dekha sakatA hai| koI kAmAndha pApI, divasa- rAta donoM ko nahIM dekhatA hai| usake bAda rAjA ne nagaravAsiyoM kI vijJapti se, maMtrI ko chor3a diyaa| rAjA apane iSTa kI siddhi ke lie buddhisuMdarI ke pAsa gyaa| khuda ke sattva meM atyanta dRr3ha banI buddhisuMdarI ne apane hRdaya meM vicArakara rAjA se kahane lagI- rAjan ! dhvajA ke samAna terA citta caMcala kyoM hai? paravaza strI para terI buddhi paravaza kyoM hai ? rAga rUpI samudra meM nimagna tujhe bhayaMkara duHkha kA sAmanA karanA pdd'egaa| yaha viSayasukha tilamAtra hai aura duHkha meru ke samAna hai| Ter3hI cAlavAlI aura krodha karatI sarpiNI kA AliMgana karanA ucita hai kintu naraka kI tarapha prayANa karane ke lie mArga ke samAna nArI kA AliMgana kAmI puruSa ko ucita nahIM hai| rAjan! apane mana ko mAyA rahita banAo aura kharAba graha rUpI isa kalaha ko chor3akara, khuda ko amRta se bhI zreSTha aise saMtoSa se siMcita kro| yadi terI hRdaya kI icchA zAMta nahIM hotI hai, to jaba taka mere vrata kA niyama pUrNa na ho jAye, taba taka ruko| rAjA ne usakI bAta svIkAra kI / buddhisuMdarI ne khuda kI eka pratimA bnaaii| usane pratimA ke aMdara chidra banAyeM aura bIca meM viSTA se bhara dii| pratimA ko caMdana se vilepana kiyA aura suMdara AbhUSaNoM se sajAyA / rAjA ko dikhAkara, usane pUchA- kyA maiM aisI hI hU~ athavA nahIM? rAjA ne kahA- aho ! tere zilpa kI kuzalatA ke bAre meM kyA kahU~? terA pati bhI ise dekhakara, rAgI bana jAyegA / taba usane kahA- yadi aisA hai, to isako apane pAsa rakha le aura mujhe chor3a de| apane kula ko kalaMkita mata kro| yaha sunakara rAjA krodhita huA aura pairoM se lAta mArakara pratimA ko tor3a dI / 27 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratimA ke aMdara rahA huA saba azuci padArtha bAhara A gyaa| usake vastra bigar3a gye| rAjA ne pUchA- kyA yaha pratimA durgaMdhI padArtha se banAyI hai ? buddhisuMdarI ne kahA- maiM to isa pratimA se bhI hIna hU~ / agni aura pAnI ke dvArA isakI zuddhi kI jA sakatI hai, kintu azuci se utpanna aura azuci kA sthAna rUpa yaha merA zarIra zuddha nahIM kiyA jA sktaa| usakI yathArtha vANI sunakara, rAjA ne kahA- tUne moharUpI aMdhakAra se grasita baneM mujhe suMdara bodha diyA hai| tuma mere samasta pApoM ko kSamA kro| bahana! maiM terA kauna-sA priya kArya kara sakatA hU~? terI vANI se, bhI Aja ke bAda parastriyoM se vimukha banatA huuN| vastra, AbhUSaNa Adi se sanmAna kara, rAjA ne use vApisa bheja diyaa| buddhisuMdarI ne jIvanaparyaMta dRDhazIla kA paripAlana kiyA / // buddhisuMdarI caritra saMpUrNa // tAmraliptI nAmaka nagarI hai| vahA~ kubera ke samAna puSkala saMpatti se yukta dharma nAmaka zreSThI rahatA thaa| eka dina vaha ayodhyA nagarI meM aayaa| dukAna meM baiThe dhana ne, bAjAra se nikalatI RddhisuMdarI ko dekhakara tatkSaNa hI mohita ho gayA / sumita zreSThI kI AjJA lekara, dhana ne usase vivAha kiyA aura apane nagara lekara aayaa| ve donoM daMpati sukhapUrvaka rahane lage / eka dina dhanazreSThI apanI priyA sahita becane kA mAla lekara siMhaladvIpa gayA aura bahuta dhana kA upArjana kiyaa| vahA~ para rahe dUsare mAla ko grahaNakara, vApisa apanI nagarI kI ora lauTane lgaa| bhAgya ke yoga se, kharAba havA ke kAraNa, samudra ke bIca hI jahAja tUTa gyaa| daMpati ne lakar3e ke paTiye ko grahaNakara, samudra tIrA / bhavitavyatA ke vaza se, pA~ca dinoM ke bAda donoM daMpati kisI dUsare dvipa meM vApisa mile| ve vana ke phaloM kA AhArakara, apane prANoM kA nirvAha karane lage / jahAja ke niryAmaka ko sUcita karane ke lie unhoMne eka dhvajA lhraaii| dhvajA ko dekhakara vahA~ kitane hI puruSa Aye aura una daMpati ko dekhaa| bAda meM unhoM ne apane svAmI ke pAsa jAkara kahA- sulocana nAmaka jahAja ke mAlika ne, una donoM ko jahAja meM car3hane kI anumati dii| RddhisuMdarI ko dekhakara, sulocana kAmadeva ke bANoM se vedhA gyaa| vaha socane lagA- yadi yaha svayaM utkaMThita banakara, mujhe kaMTha se AliMgana na kara le, to mere jIvana athavA isa yauvana se kyA prayojana ? isake pati ke jIvita rahate, yaha kisI bhI taraha se merA svIkAra nahIM kregii| isa prakAra socakara, sulocana ne madhyarAtri ke samaya dharma ko samudra meM pheMka diyaa| prAtaH pati ko nahIM dekhane para, RddhisuMdarI rone lgii| sulocana ne madhura zabdoM se kahA- bhadre ! rone se rahA / yadi niHsnehI terA pati calA gayA hai to jAne do| maiM terA sevaka banakara terI saba icchAoM ko pUrNa kruuNgaa| 28 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karavata ke samAna karkaza usakI bAtoM ko sunakara RddhisuMdarI apane abhiprAyoM ko chipAtI huI citta meM socane lagI-yaha isI duSTa kI ceSTA dikhAyI detI hai| anartha kA kAraNabhUta mere rUpa ko dhikkAra ho, jisake lie isane aisI AcaraNA kI hai| vAstavika meM kAmIpuruSa kyA nahIM kara sakate haiM? to kyA pati rahita banI maiM bhI samudra meM gira jAU~? kintu zrIjinadharma meM bAlamaraNa kA niSedha kiyA gayA hai| to phira maiM jIvita rahakara sukRta (puNya) kA upArjana karU~gI kyoMki saMsAra meM mAnavabhava atyanta durlabha hai| maiM akhaMDazIla sahita isa samudra se taTa ko prApta kruuNgii| zIla kI rakSA ke lie mujhe kAlakSepa karanA cAhie, jisase ki AzA rUpI pAze meM baMdhA huA yaha sulocana sau varSa bhI bitA de| RddhisuMdarI ne sulocana se kahA-hA! aba merA kauna AdhAra hai? isalie samudra pAra karane ke bAda, maiM yathocita kruuNgii| aise RddhisuMdarI ne use AzArUpI pAze meM baaNdhaa| sulocana ne bhI isa bAta ko svIkAra kiyaa| kucha samaya pazcAt kacche bartanoM ke samAna, jahAja bhI tUTa gyaa| puNya ke yoga se, RddhisuMdarI ne lakaDe ke pATa ko pakar3akara, samudra pAra kiyaa| dharmazreSThI bhI pUrva meM bhAMge hue jahAja ke lakaDe kI sahAyatA se usI taTa para aayaa| daivazAt donoM daMpati vApisa mileM aura apanI-apanI anubhava kI gayI ghaTanA ke bAre meM khaa| kisI gA~va ke svAmI ne una donoM ko dekhaa| Adara sahita unako apane ghara le gyaa| harSa se atithi-satkArakara, dharma se vahI rukane ko khaa| ve vahIM rhe| idhara sulocana ko bhI jahAja ke paTiye kI sahAyatA milii| vaha bhI taTa para phuNcaa| kisI pallI meM machalI kA AhAra karane se use kuSTha roga huaa| RddhisuMdarI ne bhramaNa karate sulocana ko mUrcchita avasthA meM dekhA aura apane pati ko dikhaayaa| aura use apane sthAna para laayaa| kRpAlu dharma ne auSadha upacArakara, use nIrogI bnaayaa| kahA gayA hai ki upakAriSUpakAraM kurvanti prAkRtA api praayH| apakAriSvapi ye copakAriNaste jagati viralAH // prAyaH kara sAmAnya loga bhI upakAriyoM para upakAra karate haiN| kintu jagat meM ve virala haiM, jo apakAriyoM para bhI upakAra karate haiN| sulocana dharmazreSThI kI adbhuta sajjanatA dekhakara, khuda kI duSTa ceSTA se lajjita banakara, nIce mukha kiyaa| dharma ne use kheda kA kAraNa puuchaa| sulocana ne kahA-merA duSTa caritra hI hRdaya meM atyanta pIr3A kara rahA hai| maiMne ajJAna se mUrkha banakara tujhe samudra meM pheMkA thA, aura kAmAMdha banakara isa satI kI icchA kI thii| usakA phala maiMne yahA~ hI prApta kara liyA hai| bAda meM mahAtmA dharmazreSThI ne yuktipUrvaka use bodha diyaa| sulocana bhI parastrI virati ke dharma meM sthira bnaa| sAdhvI ke dvArA diye gaye vrata ko, 29 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RddhisuMdarI ne jIvanaparyaMta suMdara pAlana kiyA aura ihaloka-paraloka meM bhI sukhI huii| // RddhisuMdarI caritra saMpUrNa // ayodhyA nagarI meM sughoSa purohita kI guNasuMdarI putrI thii| guNasuMdarI yauvana avasthA meM aayii| purohita vedazarmA brAhmaNa ke putra vedaruci ne use dekhaa| guNasuMdarI ko dekhakara vaha socane lagA-maiM dhanya hU~, jisane ise dekhA hai| yadi maiM isase vivAha kara lU~, to merA janma saphala ho jaayegaa| kintu usase vivAha karane kA upAya na milane se, vedaruci ciMtita rahane lgaa| pitA ke pUchane para, vedaruci ne satya hakIkata khii| yaha bAta sunakara pitA bhI vedaruci ke duHkha se duHkhita huaa| usane jAkara sughoSa purohita se apane putra ke lie guNasuMdarI kI prArthanA kii| kintu, sughoSa ne zrAvasti nagarI ke naMdana nAmaka purohita ko apanI kanyA de dI thii| phira bhI, vedaruci ne guNasuMdarI kA rAga nahIM chor3A thaa| usako prApta karane ke lie vedaruci ne bahuta se upAya kiye, kintu ve saba uSarabhUmi meM varSA ke samAna vyartha gye| zrAvasti nagarI se naMdana purohita ayodhyA nagarI meM AyA aura guNasuMdarI se vivAha kara, vApisa apanI nagarI meM lauttaa| phira bhI, vedaruci, guNasuMdarI ko bhUla na skaa| vaha eka parvata kI durgama pallI meM gyaa| vahA~ usane laMbe samaya taka pallIpati kI sevA kii| pallIpati ke khuza hone para, usane apanA kArya nivedana kiyaa| vedaruci ke kathana anusAra pallIpati ne zrAvasti nagarI para bhIloM kI dhAr3a DAlI aura nagarI ko lUTa liyaa| vilApa karatI guNasuMdarI ko grahaNakara, vedaruci AnaMdita huaa| use pallI meM le jAkara kahane lagA-suMdarI! usa samaya jo tUne merA citta kA haraNa kara liyA thA, vaha vApisa de do| usake binA mujhe saba zUnya pratIta ho rahA hai| bhAgya ne tujhe, mujha se alaga kara diyA thA, to bhI tuma sadaiva mere hRdaya meM nivAsa karatI ho, svapna meM dikhAyI detI ho, dizAoM meM dikhAyI detI ho, aura jIbha para satata terA hI nAma raTa rahA huuN| vedaruci ke isa prakAra kahane para, vicArazIla guNasaMdarI ne kahA-maiM tujhe nahIM pahacAnatI huuN| maiMne kaba aura kaise terA mana haraNa kiyA thaa| taba vedaruci ne apanI pUrvaghaTanA sunaayii| vaha sunakara guNasuMdarI ne socA-hA! rAgAMdha bane yaha mujhe kahA~ bhIloM kI pallI meM le AyA? cAhe meruparvata calita ho jAye athavA sUrya pazcimadizA meM uga jAye, phira bhI jIvita rahate hue maiM apane kula aura zIla ko malina nahIM kruuNgii| maiM kisI bhI taraha ise samajhAkara apane nirmala zIla kI rakSA kruuNgii| zIla kI rakSA ke lie mAyA kA sevana bhI bhAvI zubha ke lie hI hotA 30 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aisA socakara guNasuMdarI ne kahA-yadi pahale bhI Apa mere kArya karane meM samartha the, to Apa ko chor3akara mujhe dUra zrAvasti jAne kA koI prayojana nahIM thaa| taba maiMne Apa se vivAha kiyA hotA, to hama donoM ke kula aura zIla kalaMkita nahIM hote| kyoMki kumAra avasthA meM, yuvAn kA saba virodha rahita hotA hai| yadi aba hamArA milana hogA, to loka meM niMdA hogI, kula kI malinatA aura paraloka meM bhI bhayaMkara duHkha denevAlA durgatigamana hogaa| isalie mahAsattvazAlI! aba acchI prakAra se vicAra krnaa| buddhimaMta puruSa ve hI kArya karate haiM, jisase bhaviSya meM hita hotA ho| isa prakAra ke vividha vacanoM kI racanA se AnaMdita bane vedaruci brAhmaNa ne apane citta meM socA-maiMne kArya ke satya aura sarala upAya ko nahIM jAnA thaa| paraMtu jisake lie itanA kleza sahA hai, usako aise hI kaise chor3a dU~? phira usane guNasuMdarI se kahA-tuma jo kaha rahI ho, vaha satya hai| kintu bhadre! maiM nimeSa mAtra ke lie bhI terA viraha saha nahIM sakatA huuN| kyoMki itane samaya taka, maiM terI prApti kI icchA se hI prANa dhAraNa kiye haiN| usase jo honevAlA hai, vaha ho, maiM tujhe chor3anevAlA nahIM huuN| . usake nizcaya ko jAnakara, bAhara se dikhAvA karatI huI guNasuMdarI ne kahA-Apake iSTa ko pUrA karanA merA kartavya hai| kintu maiMne durlabha mahAmaMtra kI sAdhanA prAraMbha kI hai| usake lie cAra mAsa paryaMta brahmacaryavrata kA svIkAra kiyA hai| do mAsa vyatIta ho cuke haiM aura zeSa do mAsa haiN| sAdhanA ke prabhAva se putra, saMpatti aura saubhAgyatA prApta hotI hai| usake bAda terA iSTa kruuNgii| yaha to mere lie guNakartA hI hai, isa prakAra socakara vedaruci AnaMdita huA aura usakI bAta svIkAra kii| guNasuMdarI bhI kRtrima prIti dikhAtI huI, gRhakArya karane lgii| snAna, aMjana Adi chor3akara, vaha tapa se apane deha ko sukAne lgii| virasa aura kama bhojana se usane apane zarIra ko kRza banA diyaa| niyama lagabhaga pUrNa ho cukA thaa| eka dina vaha rAta ke samaya vilApa karane lgii| pUche jAne para, usane zUla kI pIr3A ke bAre meM khaa| taba vedaruci ne maNi, maMtra Adi kA prayoga kiyaa| kisI bhI prakAra se jaba zUla kI pIr3A kama nahIM ho rahI thI taba guNasuMdarI ne kahA-maiM Apake sAtha gRhavAsa ke lie ayogya hU~, kyoMki mujhe akasmAt hI aisA bhayaMkara duHkha A par3A hai, tIvra siradarda mere zarIra ko jalA rahA hai| sabhI sAMdhe tUTa rahe haiN| aise duHkha rUpI dAvAnala se jalAyI gayI maiM apane prANoM ko dhAraNa karane meM asamartha huuN| Apane jo mere lie kaSTa kiyA thA, usase ApakA prayojana siddha nahIM huA hai| yaha mere citta ko atyanta duHkhI kara rahA hai| aba maiM jIvita nahIM raha sakatI, isalie mujhe kASTha lAkara deN| isa prakAra se vilApa karatI use dekhakara 31 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vedaruci ne kahA-kheda mata kro| maiM apane prANa dekara bhI tujhe svastha kruuNgaa| suMdarI! tere hRdaya ko kaThora kro| yaha, maiM terA sevaka terA AjJAkArI bana cukA hai| yadi tU kahe to maiM tujhe zrAvastinagarI meM rahe tere ghara para chor3a duuNgaa| guNasuMdarI ne kahA-jaise taise bolanevAle cugalIkhoroM ko niMdA karane se kaise rokA jA sakatA hai? taba vedaruci ne kahA-maiM hI tere pati ke sAmane sAkSI bnuuNgaa| __ vedaruci ne use vAhana meM biThAkara, zrAvastinagarI le gyaa| guNasuMdarI ko dekhakara svajana bhI saMtuSTa hue| guNasuMdarI ne apane pati se kahA-puNyazarmA brAhmaNa ke isa putra ne, mujhe duSTa bhIloM se chur3AyA hai| isane mujha para upakAra kiyA hai aisA socakara, naMdana ne use vastra, bhojana Adi sAmagrI se satkAra kiyaa| vedaruci bhI maiM aparAdhI hU~ aisA vicArakara zaMkita manavAlA huaa| prayANa karane kI icchA se, vaha rAta ke samaya zrAvastinagarI se nikalane lgaa| kisI duSTa sarpa ne use DaMsa liyaa| vedaruci cillAne lgaa| vaidya ne viSa se utpanna pIr3A ko dUra karane kA prayatna kiyaa| bhayaMkara viSa rUpI lahariyoM se vedaruci ke prANa kaMTha meM A gye| vaidyoM ne bhI usakA upacAra karanA chor3a diyaa| taba guNasuMdarI ne kahA-yadi isa jagat meM zIla jayavaMta hai aura maiMne mana-vacana-kAyA se bhI zIla kA khaMDana na kiyA ho to, yaha viSarahita bana jaaye| isa prakAra kahakara, guNasuMdarI ne usa para jala kA chir3akAva kiyaa| turaMta hI vedaruci bhI viSarahita bana gyaa| zIla kI mahimA dekhakara, nagara ke loga bhI azcaryacakita hue aura harSa prApta kiyaa| vedaruci yaha bAta jAnakara harSollAsa se kahane lagA-pahale bhI maiMne tujhe bahana ke rUpa meM svIkArA thaa| aura aba jIvanadAna dene se merI mAtA banI ho| pApa kI buddhi dUra karane se guru bhI ho| maMdabhAgI maiM terA kauna-sA iSTakArya kara sakatA hU~? maiMne terI mahimA ko jAna lI hai| maiMne tujha para bahuta pApa kA AcaraNa kiyA hai| guNasuMdarI ne kahA-bhAI! yadi tuma parastrI se vimukha bana jAye, to samajhUgI ki tUMne mujha para upakAra kiyA hai| kyoMki parastrIviramaNa vrata se ihaloka aura paraloka meM bhI saiMkar3oM sukha milate haiN| vedaruci ne bhI usakI bAta svIkAra kii| apane pApoM kI kSamA mAMgakara, vApisa apanI nagarI lauTa gyaa| guNasuMdarI ne bhI ullAsapUrvaka zIla kA paripAlana kiyaa| // guNasuMdarI caritra saMpUrNa // isa prakAra sattvazAlI ratisuMdarI Adi una cAroM ne apane-apane niyama kA paripAlana kara, svarga meM deviyA~ bniiN| vahA~ se cyavakara, ye cAroM bhI isa nagarI meM avatIrNa huI haiN| rAjan! maiM krama se unake bAre meM kahatA hU~, tuma suno| isa nagarI ke kAMcana zreSThI aura vasudhArA kI tArA nAmaka putrI hai, vaha hI ratisuMdarI kA jIva hai| kuberazreSThI aura padminI kI zrI nAmaka putrI hai, jo pUrva bhava meM buddhisuMdarI thii| 32 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharaNazreSThI aura mahAlakSmI kI jo vinayA nAmaka putrI hai, vaha hI RddhisuMdarI thii| puNyasArazreSThI aura vasuMdharA kI jo devI nAmaka putrI hai, vaha hI guNasuMdarI thii| vinayandhara ne una cAroM kanyAoM ke sAtha vivAha kiyaa| pUrva ke puNya ke prabhAva se hI, ye pA~coM sukha bhoga rahe haiN| rAjan! jo ina pA~coM puNyAtmAoM ko vighna karatA hai, vaha daridrI banatA hai athavA mara jAtA hai| inake huMkAra karane mAtra se hI manuSya bhasmIbhUta ho jAtA hai, kintu mana se bhI inhoMne terA viparIta nahIM socA hai| isalie rAjan! tuma bhI apanI AtmA ko acchI taraha se bhAvita krnaa| kyoMki durnivA aise parastriyoM kI Asakti se, manuSya duHkha kI paraMparA prApta karatA hai| zIla kI rakSA ke lie, zAsanadevI ne inako kadarUpI banAyI thii| kyoMki pApakAryoM se aTakane ke lie kadrUpa bhI zubha ke lie hI hotA hai| isa prakAra ke sadguru vacana rUpI amRta se rAjA mithyAtva rUpI viSasamUha rahita bnaa| tatpazcAt udAra banakara, rAjA apane prANa ke samAna jinadharma kA pAlana karane lgaa| saMvegaraMga se raMge rAjA ne, dhairya dhAraNakara apanI garbhiNI rAnI kA rAjya para abhiSeka kiyA aura svayaM vinayandhara aura usakI patniyoM ke sAtha, zAMtacitta se sadguru ke pAsa dIkSA grahaNa kii| vijayantI devI, rAjya kA paripAlana karatI huI eka putrI ko janma diyaa| usase maMtrI gaNa Adi ciMtAtura bne| putra huA hai, isa prakAra kI ghoSaNAkara, usakA janma mahotsava mnaayaa| puruSaveSa pahanAkara use rahasya meM rkhaa| krama se vaha yauvana avasthA meM aayii| vijayantI devI ke Adeza dene para, kanyA ke vara kI cintA ke lie maMtrI ne apanI buddhi kA upayogakara, yakSa kI ArAdhanA kii| yakSa bhI pratyakSa huA aura maMtrI se kahA-kala putrI ke vara ke rUpa meM potanapura rAjA ke putra ko zIghra hI udyAna meM laauuNgaa| kanyA ke pUrvabhava kA pati hI isa deza kA rAjA bnegaa| isa prakAra kahakara yakSa adRzya huaa| Aja maiM kanyA-rAjA ko sAtha lekara isa udyAna meM AyA huuN| zeSa saba bhI Apako pratyakSa hI hai| Apako dekhane mAtra se hI, kanyA ko Apa para tIvrarAga huA hai| kSaNamAtra meM hI kAmavikAra se grasta bana gayI hai| donoM A~khoM kI capalatA se, zarma se, mukha jhukAne se, zarIra ke romAMca se, skhalanA se yukta zabdoM ke uccAra se, kyA Apake samAna catura ne isa kanyA ko nahIM pahacAnA? kyoMki buddhimaMta puruSa apanI caturatA se dUsaroM ke manobhAva jAna lete haiN| aise maMtrI ke vacanoM ko sunakara buddhinidhi kumAra ne rAjya aura kanyA, donoM kA svIkAra kiyaa| kumAra ne ADaMbarapUrvaka guNasenA kanyA kA hAtha grahaNa kiyaa| suMdara buddhivAle maMtrIyoM ne kamalasena kumAra kA caMpArAjya para abhiSeka kiyaa| jo zaMkhabhava meM kalAvatI patnI thI, vahI guNasenA banI hai| isa kAraNa se una donoM meM vizeSa prema 33 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thaa| vacchadeza ke rAjA samarasiMha ne, dUta ke dvArA kamalasena ko Adeza diyA ki-vaMza paraMparA se mile isa pRthvI ke vizAla rAja-aizvarya ko bhI tuma duHkhapUrvaka bhogoge, kyoMki lakSmI, zaurya ke AdhIna hotI hai / tuma musAphira hote hue bhI, dUsare ke rAjya ko prAptakara, khuza ho rahe ho aura jagat meM mAnanIya merI AjJA bhI nahIM mAna rahe ho| isalie isa rAjya ko chor3akara bhAga jA, anyathA maiM A hI rahA hU~, tuma bhI yuddha ke lie taiyAra ho jAo / dUta ke vacanoM ko sunakara, kamalasena rAjA ne kahA- dUta! tuma zIghra hI apane svAmI ke pAsa jAkara kahanA - yaha satya hai ki maiM svayaMbhU rAjA hU~ aura dUsare kI rAjalakSmI ko bhoga rahA huuN| tuma samarasiMha hokara samarajaMbUka (ziyAla) mata bananA / isa prakAra dUta ko kahakara vidA kiyaa| bAda meM kamalasena ne prayANa ke lie nagArA bajAyA / pratipakSI rAjA bhI sAmane A gyaa| bhayaMkara yuddha cAlU huaa| dayA- parAyaNa caMpA ke rAjA kamalasena ne kahAniraparAdhI prANiyoM kA saMhAra karanevAle isa yuddha kA kyA prayojana ? usase balAbala jAnane ke lie hama donoM hI paraspara yuddha kreN| samarasiMha ne bhI yaha svIkAra kiyaa| una donoM ke bIca laMbe samaya taka yuddha claa| kamalasena ke dvArA gadA se prahAra karane para, samasiMha acetana ke samAna behoza hokara pRthvI para gira pdd'aa| zIta Adi upacAra se, use hoza meM lAyA gayA ! taba aMgadeza ke rAjA ne kahA- yuddha se maiMne terI bhujAbala jAna lI hai| isalie vApisa zastra uThAo aura mere sAtha yuddha kro| yaha sunakara samarasiMha bhI Azcaryacakita huA aura sAhasavAn kumAra se kahane lagA- aho ! terA parAkrama! aho ! vizva meM adbhuta aisA yaha terA dhairya! mAna rUpI pratApa se rahita bane mujhe rAjya kA koI prayojana nahIM hai / kintu merI vijJapti hai ki tuma merI AThoM kanyAoM ke sAtha rAjya bhI grahaNa kara lo / terI AjJA se, aba maiM apanA paraloka kA hita karanA cAhatA huuN| isa prakAra kA Agrahakara samara rAjA ne apanI ATha kanyAe~ kamalasena ko dI aura svayaM ne dIkSA grahaNa kii| kamalasena aba do rAjya tathA nava vadhUoM kA svAmI bana gayA thaa| caMpAnagarI vApisa lauTakara, anukaMpA se zatruoM ko chor3a diyaa| idhara, potanapura ke rAjA zatruMjaya ne bhI apane putra kamalasena ke samAcAra sune / zatruMjaya rAjA ne usake pAsa maMtrI bheje| ve bhI kumAra ke samIpa jAkara kahane lage-svAmI! Apake pravAsa ke bAda pitA ko jo duHkha huA thA, vaha hama eka jIbha se kahane meM asamartha haiN| aba Apake kuzala samAcAra prAptakara hama svastha bane haiN| Apake viraha rUpI dAvAnala se pIr3ita mAtA-pitA ko darzana dekara, amRta se siMcita ke samAna zAMta kreN| maMtriyoM ke vacana sunakara, kumAra Atura banA aura pramAda chor3akara bahuta-sI 34 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ senA ke sAtha prayANa kiyaa| AnaMdita cittavAlA kumAra zIghra hI prayANa karate hue potanapura aayaa| usake Ane ke samAcAra sunakara, zatrujaya rAjA saMmukha aayaa| sevaka banakara, kumAra ne pitA ke caraNakamala meM namaskAra kiyaa| putra ko prAptakara, pitA bhI saMtuSTa huaa| apane putra ke caritra, parAkrama, prabhutA Adi dekha aura sunakara, rAjA khuda ko putravAloM meM agragaNanIya mAnane lgaa| rAjya ke ucita jAnakara, zatrujaya rAjA ne usakA rAjyAbhiSeka kiyA aura mahotsava mnaayaa| rAjAoM meM zreSTha aisA zatrujaya rAjA, aba viSayabhogoM se virakta hone lgaa| usa catura rAjA ne zIlandhara guru ke pAsa dIkSA grahaNa kii| rAjarSi ne krama se, mUla se hI karma rUpI vRkSa ko ukhAr3akara, kevalalakSmI prApta kI aura zIghra hI mokSa pdhaare| kamalasena rAjA bhI zuklapakSa ke caMdra samAna rAjalakSmI se bar3hatA huA, pRthvI ko ekachatrI bnaayii| vaha pRthvItala para virodha rahita huaa| zAkhAoM se phaile hue vaDavRkSa ke samAna, vaha bhI putroM se vistRta huaa| ekadina varSAkAla ke samaya, nadI meM krIr3A karane kI icchA se, kamalasena rAjA, nagara se bahAra niklaa| nadI kA pUra, bahuta dUra taka pRthvI para phaila rahA thaa| pravAha ke samUha milane se, vaha nadI pratikSaNa bar3ha rahI thii| usakI bar3I lahareM taTa para rahe vRkSoM ko girA rahI thii| bAda meM nadI vApisa apanI prakRti se sthira bana gyii| yaha dekhakara, rAjA apane hRdaya meM socane lagA-manuSyoM kI saMpatti Adi kA vistAra yaha saba kucha anartha kA hI kAraNa hai| manuSya bhava meM lakSmI kI prApti hotI hai| yaha jIva nadI ke samAna hai aura yaha lakSmI nadI ke pUra ke samAna hai| jo manuSya kRtya-akRtya kA viveka prApta kara letA hai, vaha usake vaza nahIM hotA hai| aba isa caMcala lakSmI se, mujhe kAma nahIM hai| jahA~ para abhimAna kA sukha hai, punaH bhoga sAdhAraNa hai| ve prANI dhanya haiM, jinhoMne bijalI ke samAna asthira rAjalakSmI ko chor3a dI hai, aura maiM zahada para madhumakkhI ke samAna abhI bhI isa para Asakta huuN| isa prakAra kA vicAra kara, saMvegaraMga se apane mana ko raMgakara, kamalasena rAjA ne apane putra suSeNa kA rAjyAbhiSeka kiyaa| svayaM ne guNasenA Adi aMtaHpura ke sAtha saMyama grahaNa kiyaa| AyuSya pUrNakara kamalasena rAjarSi aura guNasenA brahmakalpa meM deva ke rUpa meM utpanna hue| pUrvabhava ke saMskAra se, ve donoM vahA~ prItipUrvaka rahane lge|| ___ isa prakAra paM.zrIsatyarAjagaNi dvArA viracita zrIpRthvIcaMdracaritra meM kamalasena rAjarSicaritra kA dvitIya bhavagrahaNa saMpUrNa huaa| tRtIya bhava sUrasena deza meM mathurA nagarI hai| vahA~ para tInoM zaktiyoM se yukta, megharAjA nyAyapUrvaka rAjya kara rahA thaa| usako suMdara guNoM se yukta, motIyoM ke hAra ke 35 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAna nirmala, saubhAgyavatI muktAvalI nAmaka ardhAMginI thii| camakatI bijalI se yukta megha ke samAna, muktAvalI devI se yukta megharAjA prajAoM ke saMpUrNa duHkha, zoka rUpI tApa ko dUra kara diyA thaa| eka dina mahala meM praveza karate samaya, megharAjA ne caMdramukhI aisI apanI patnI ko A~su bahAte dekhakara kAraNa puuchaa| usane kahA-yadi lIlA se uchala-kUda karatA bAlaka goda meM na khela rahA ho to isa rUpa, saubhAgya Adi saMpadA se kyA prayojana hai? taba megharAjA ne kahA-priye! yaha saba bhAgya ke AdhIna hai? durlaMghanIya bhavitavyatA kA koI ullaMghana nahIM kara sakatA hai| muktAvalI rAnI ne kahA-phira bhI koI upAya kreN| kyoMki bhAgya ke yoga hone para, prayatna se phala mila sakatA hai| maNi, maMtra, auSadha Adi kI aciMtya mahimA hai athavA devatA kI ArAdhanA se bhI vAMchita phala kI prApti ho sakatI hai| megharAjA ne devI ke vacanoM ko acchI prakAra se vicArakara kahA-zoka chor3a do, maiM terI icchA pUrNa kruuNgaa| devI ko AzvAsana dekara, sAhasavAn rAjA kRSNacaturdazI kI rAtri meM, zmazAna gyaa| vahA~ megharAjA ne U~ce svara meM kahA-yahA~ upasthita bhUta, pizAca Adi mere pavitra vacanoM ko suneN| maiM tumheM merA mAMsa de rahA hU~, usake badale meM mujhe putra denaa| koI pizAca usake zabda sunakara kahane lagA-rAjan! mAMsa se nahIM kintu apanA sira dekara putra prApta kara sakate ho| rAjA ne kahA-maiM apanA sira bhI dene ko taiyAra huuN| isa prakAra kahate hue, rAjA ne sAhasa sahita hAtha me tIkSNa charI lekara gale para vAra karane lgaa| pizAca ne rAjA kA hAtha pakar3a liyA aura kahA-maiM tere sattva se khuza huuN| tujhe putra hogaa| apane hRdaya meM kisI bhI prakAra kA saMzaya mata krnaa| isakI pratIti yahI hai ki nidrAdhIna devI Aja, rAta ke samaya siMha ko svapna meM dekhegii| yaha sunakara megharAjA khuza huA aura vApisa apane mahala lauTa aayaa| kamalasena kA jIva bhI brahmakalpa se cyavakara, muktAvalI kI kukSi meM, putra ke rUpa meM avatIrNa huaa| taba devI ne rAtri ke samaya siMha ko svapna meM dekhaa| rohaNapRthvI jisa prakAra acche maNiyoM ko dhAraNa karatI hai, usI prakAra devI ne garbha dhAraNa kiyaa| zubha dina meM, devI ne putra ko janma diyaa| usake janma ke harSa se mAno megha ne pAnI kI dhArAoM se varSA kI ho! deva ne hamako siMha svapna se sUcitakara isa bAlaka ko diyA hai, aisA socakara harSapUrNa hRdayavAle rAjA ne usakA devasiMha nAma rkhaa| ujjayinI nagarI meM vijayazatru rAjA rAjya karatA thA aura usakI kanakamaMjarI rAnI thii| guNasenA kA jIva bhI svarga se cyavakara, mAnasa sarovara meM haMsI ke samAna, kanakamaMjarI kI kukSi meM putrI ke rUpa meM avatIrNa huii| usakA nAma 36 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kanakasuMdarI rakhA gyaa| yauvana avasthA prApta karane para bhI, kanakasuMdarI viSayasukhoM se vimukha hI thii| samAna umravAlI sakhiyoM ne kanakasuMdarI ko vividha prakAra se samajhAyA, kintu viSayarasa se vimukha banI vaha, puruSoM kA nAma bhI sunanA pasaMda nahIM krtii| yaha jAnakara rAjA ciMtAtura huaa| maMtrI se upAya puuchaa| buddhi ke upayoga se apane citta meM socakara, maMtrI ne kahA-pUrvabhava meM, isa kanyA kA kisI puruSa para adhika prema hogaa| isalie vaha use chor3akara kisI anya puruSa ko nahIM caahegii| usa puruSa ko pahacAnane ke lie, kanyA ko sabhI rAjaputroM ke citra dikhAyeM jaayeN| isa upAya se usake pUrvabhava kA pati mila sakatA hai| kahA bhI gayA hai ki zrutaM priyasya nAmApi prtiruupmpiikssitm| dhruvaM janmAntaraprema prakAzayati dehinaam|| priya kA nAma sunane se, usakA citra dekhane para bhI prANiyoM kA janmAMtara kA prema prakAzita ho jAtA hai| yaha upAya yogya hai, aisA socakara rAjA ne vividha citrakAra puruSoM ko bulaayaa| aura ve apane sAtha kanyA kA citra lekara vividha rAjyoM meM gye| citrakAroM ne bhI aneka rAjaputroM ke citra grahaNakara vApisa apanI nagarI Aye aura rAjA kI AjJA hone para, ve citra dikhaaye| rAjA ne una citroM ko kanyA ke pAsa bheje| anyakArya meM vighna DAlanevAle, ina citroM ko dekhane se kyA lAbha hogA? isa prakAra kahakara, kanakasuMdarI ne asUyA sahita una citroM ko tyAga diye| isI bIca mathurA se bhI citrakAra puruSa vApisa lautte| unhoMne devasiMhakumAra kA adbhuta rUpa dikhaayaa| kumAra ke rUpa ko dekhakara rAjA ne kahA-yadi isa kumAra ke rUpa para bhI kanyA kA mana rAgI nahIM hotA hai, to usase bar3hakara koI nIrAgaziromaNi nahIM hogaa| yaha kanyA mUrkha athavA pazu kahI jaayegii| isa prakAra kahakara, rAjA ne citrapaTa ko kanyA ke pAsa bhejaa| citrapaTa ke darzana se kanyA atyanta AnaMdita bnii| vaha apane mastaka ko hilAtI huI sakhiyoM se kahane lagI-aho! vijJAna se kuzala isa rUpa ko kisane citrita kiyA hai? athavA sakhi! isa jagat meM kyA koI puruSa aisA rUpazAlI bhI hai, jisakA citra bhI aisA advitIya hai| sakhiyoM ne kahA-svAminI! yaha megharAjA kA putra devasiMha hai| vara Apake ucita hai| yadi bhAgya usake sAtha milana karA de, to suMdara hogaa| isI bIca rAjA ne, dAsI se vaha citra mNgaayaa| kumArI ko vara pasaMda hai, aisA jAnakara, rAjA ne zIghra hI apane maMtriyoM ko mathurA bhejaa| unhoMne megharAjA samakSa, kanyA ke lie devasiMha kI yAcanA kii| megharAjA ke AjJA dene para, kumAra suMdara sAmagrI se yukta, kanyA se pANigrahaNa karane ke lie prayANa kiyaa| mahotsavapUrvaka kanyA se vivAhakara, kumAra kitane hI dina taka vahA~ sukhapUrvaka rhaa| 37 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekadina vahA~ para cAra jJAna se yukta suraguru nAmaka sUribhagavaMta pdhaare| unakA Agamana sunakara jitazatrurAjA parivAra tathA nAgarika logoM ke sAtha udyAna meM gyaa| parivAra sahita sUribhagavaMta ko tIna pradakSiNA dekara vaMdana kiyA aura apane sthAna para baitthaa| gurubhagavaMta ne isa prakAra dezanA prAraMbha kI - kaSAya rUpI dIvAra tathA rAga-dveSa rUpI kapATa se yukta, ghora aMdhakAra se bharA huA yaha saMsAra rUpI kArAgRha atyaMta niHsAra hai| isa baMdikhAne meM phaMse prANiyoM ko kuTuMba kA baMdhana hotA hai| caturapuruSoM ko sadA dharma meM prayatna karanA caahie| dharma ke prabhAva se vipadA naSTa ho jAtI hai aura ihaloka-paraloka meM sukha kI prApti hotI hai| mokSa kA upAya hI prazasya hai aura vaha bhagavAn kI AjJA kA paripAlana karane se milatA hai| AjJA do prakAra kI hai - dravya aura bhAva stv| sarva jIvoM para dayA yaha bhAvastava hai| sAdhuoM ke lie pA~ca mahAvrata aura rAtribhojana viramaNa vrata tathA pA~ca samiti, tIna gupti rUpI aSTapravacanamAtA bhAvastava rUpa hai| kSamA Adi daza prakAra kA dharma, sAdhuoM kA mUla dharma kahA jAtA hai, piMDavizuddhi Adi uttaraguNa hai| inakI samyag ArAdhanA karane se mokSaphala kI prApti hotI hai| isalie jIvanaparyaMta isakI ArAdhanA karanI caahie| ise svIkAra kara upasarga, parISaha Adi sahana karane caahie| puruSArtha vizeSa se isakI ArAdhanAkara prANI bhava-kaida se mukta ho jAte haiN| isalie bhavyaprANiyoM! bhava-kArAvAsa se mukti cAhate ho to Adarasahita jinezvara bhagavaMta kI AjJA kI ArAdhanA kro| ___ cAritramohanIya ke udaya se yadi sAdhu dharma pAlana karane meM asamartha ho to cAritradharma kI prApti ke lie pA~ca aNuvrata, cAra zikSAvrata aura tIna guNavrata rUpI zrAvakadharma kA pAlana kro| tathA jinamaMdira aura pratimA kA nirmANa kraao| vidhi se pratimA kI pratiSThA karo, pUjA karo tathA supAtroM meM dAna do| isa prakAra kuzala AzayavAle manuSya gRhasthadharma kA paripAlana karate hue saMsAra paryaTana ko alpakara, svarga Adi sukhoM ko bhogate hue krama se mokSa kA Azraya lete haiN| jo jinabhavana kA nirmANa karAte haiM, ve saMsAra-samudra se tIra jAteM haiN| jIrNoddhAra karAnevAle sarva pApoM se mukta bana jAte haiN| jinezvara kI pratimA nirmANa karAnevAle roga, zoka, bhaya Adi se rahita hokara zIghra hI mokSa prApta karate haiN| arihaMtapratimA kI pratiSThA karanevAle, devaloka meM pratiSThA prApta karateM haiM aura unake duHkha, daurbhAgya naSTa ho jAteM hai| zrIvItarAga kI pUjA karanevAle bhavyaprANI, anaMtabhavoM meM upArjita pApakarmoM kA kSaya karateM haiN| vidhi se kiyA gayA dravyastava, bhAvastava kA kAraNa hotA hai tathA sAta yA ATha bhavoM meM hI mokSa pradAtA hotA hai| punaH dharma pariNAma ke vizeSa se anAbhoga se karane para bhI zuka (tote) ke yugala ke samAna nizcaya hI kuzala udaya kA kAraNa hotA hai| taba devasiMhakumAra ne sUribhagavaMta se 38 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijJapti kI - bhagavan! zuka yugala kA dravyastava kuzala anubaMdha kA kAraNa kaise huA? taba sUribhagavaMta ne isa prakAra kathA prAraMbha kI - dakSiNa bharatArdha meM vaitADhyaparvata ke nikaTa sarva RtuoM meM sadaiva phala, phUla Adi se suzobhita siddhikara nAmaka vana thaa| usa vanakhaMDa ke madhya meM vidyAdhara ke dvArA nirmita maNi, ratna se jar3e svarNa siMhAsana para prAtihArya se yukta mANeka se banAyI gayI arihaMta kI pratimA virAjamAna thii| vanakhaMDa meM vidyA siddha karane ke lie Ate bahuta se vidyAdharoM ke dvArA yaha pratimA nitya pUjI jAtI thI tathA vaMdana, stavana aura bhaktipUrvaka dhyAyI jAtI thii| usI vana meM jinamaMdira ke najadIka meM, AmravRkSa para saralasvabhAvI, laghukarmI, paraspara snehazIla eka zuka yugala (tote kI jor3I) nivAsa karatA thaa| vidyAdharoM ke dvArA kI jAtI pratimA kI pUjA dekhakara, unake hRdaya meM sadA AnaMda kA kaMda vRddhiMgata hotaa| ___ekadina ekAMta dekhakara usa tote ke yugala ne bhakti praphullita mana se arihaMta pratimA ke kAnoM para Amra kI maMjariyoM se banAyI mAlA sthApita kI tathA donoM pairoM para lepakara bhAvanA bhaayii| bhAva ke ullAsa se tiryaMcagati nAmakarma kA vinAzakara zAtAvedanIya yukta manuSyAyu baaNdhaa| kitane hI kAla ke pazcAt vizuddhimAnatote ne AyuSya pUrNakara jaMbUdvIpa ke videhakSetra meM ramaNIya nAmaka vijaya meM zrImaMdarapura ke narazekhara rAjA kI kIrtimatI rAnI kI kukSi meM putra ke rUpa meM avatIrNa huaa| svapna meM rAnI ne sUryamaMDala ke samAna kuMDala dekheN| rAjA se mahArAja putra kI prApti sunakara rAnI harSita hotI huyI garbha kA pAlana karane lgii| jisa prakAra pUrNimA kI saMdhyA caMdra ko janma detI hai, usI prakAra rAnI ne prazasta dina meM putra ko janma diyaa| nAla kA khanana karate samaya bahumUlya ratnanidhi niklii| rAjA ne ADaMbarapUrvaka putra janma mahotsava mnaayaa| nidhi kI prApti se tathA kuMDala ke svapna se, putra kA nidhikuMDala nAma rkhaa| nidhikuMDala kumAra yauvana-avasthA prApta karane para bhI, ramaNIya striyoM para muniMdra ke samAna lezamAtra bhI dhyAna nahI detA thaa| svayaMvara meM AyI kanyAoM ko kuzala anubaMdha karma ke udaya se vItarAga ke samAna sAmane bhI nahI dekhatA thaa| dhuraMdhara dhanurdhara hote hue bhI zikAra ke bAre meM socatA nahI thaa| mAMsa ko viSa tathA madirA ko viSTA ke samAna mAnatA thaa| niMdaka logoM ko dekhakara bahuta roSa karatA thaa| zatru ke bhI guNoM ko sunakara hRdaya meM AnaMdita hotA thaa| isa prakAra pitA Adi ko AnaMda utpanna karatA huA, mitroM ke sAtha khelatA huA kumAra kalAoM se bar3hane lgaa| isa ora mAdhyastha tathA sarala AzayavAlI vaha zukI bhI AyuSya pUrNakara usI vijaya ke vijayAvatIpurI meM ratnacUDa rAjA kI suvaprA devI kI kukSi meM putrI ke rUpa meM avatIrNa huyii| kAlakrama se mAtA ne janma diyaa| pitA ne 39 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usakA puraMdarayazA nAma rkhaa| krama se bar3hatI huyI vaha yauvana avasthA meM aayii| kiMtu vaha kAnoM se zrRMgArarasa kathAoM kA zravaNa nahI karatI thI / bhogilogoM kA vastra paridhAna, zrRMgAra Adi ko nahI dekhatI thii| bhoga striyoM kI goSThi meM nahI baiThatI thii| sakhiyoM ke sAtha kAmarasa kA saMvAda nahI karatI thii| tAruNya avasthA meM use puruSoM se vimukha dekara mAtA-pitA ciMtita bane / taba rAjA ne matisAgara Adi maMtriyoM ko bulAkara pUchA tAruNya avasthA meM bhI yaha kanyA pati kI icchuka nahI hai| usake vivAha kA kyA upAya hai? matisAgara maMtrIne kahA svAmI! yaha kAmaroga niHsattvazAlI pApiyoM ke hRdaya meM uchalatA hai, kiMtu mahAtmAoM ke hRdaya meM nhii| ApakI putrI pUrvabhava ke pati binA anya kisI bhI puruSa para rAgiNI nahI hogii| isalie rAjaputroM ke citra lAkara dikhAe~ / pazcAt kanyA ke manobhAva jAnakara vivAha nizcita kare / - yaha rAjA ne aneka rAjakuloM meM apane guptacara bhejeN| unhoMneM bhI rAjakumAroM ke citra lAkara dikhAe~, kiMtu puraMdarayazA ko koI pasaMda nahI AyA / ekadina usane nidhikuMDala ke citra ko dekhaa| citra dekhate hI usakI A~kheM sthira huyI, romAMca hone lagA aura dIrgha niHzvAsa chor3ane lagI / puraMdarayazA ne sakhI se pUchA kisakA rUpa hai, jise dekhakara mujhe harSa utpanna ho rahA hai? sakhiyoMne jAkara yaha bAta rAjA se khii| rAjA ke dvArA apane AdamiyoM se pUchane para unhoneM kahA - yaha zrImaMdarapura ke narazekhara rAjA kA nidhikuMDala nAmaka putra hai| yaha guNavAn tathA sadAcArI hai| kiMtu isameM eka dUSaNa yaha hai ki svayaMvara ke lie AyI kanyAoM ko A~kha uThAkara bhI nahI dekhatA hai| yaha sunakara ratnacUDarAjA ne puraMdarayazA kA rUpa citrapaTa para citrita karAkara, nidhikuMDala kI parIkSA karane ke lie nipuNa puruSoM ke hAtha meM soMpakara bhejaa| ve bhI prayANa karate hue saMdhyA ke samaya zrImaMdapura pahu~ce aura narazekhara rAjA se mile| - kuladevI ne svapna meM nidhikuMDalakumAra ko puraMdarayazA kA rUpa dikhaayaa| pUrvabhava ke abhyAsa se vaha atyaMta pasaMda AyI / kumAra ne use bulaayaa| taba lajjA se sira jhukAkara mauna rahI / kumAra ne prema se usakA hAtha grahaNa kiyaa| isI bIca cAraNa logoM kI stuti se tathA vAjiMtroM ke ghoSa se kumAra jAga gyaa| puraMdarayazA ko nahI dekhakara, kumAra duHkhita hone lgaa| kumAra ko ciMtAtura dekhakara, mitroM ne kAraNa puuchaa| kumAra ne apane svapna ke bAre meM khaa| usI samaya kumAra kI AjJA lekara, ratnacUDa rAjA ke puruSoM ne aMdara praveza kiyA aura puraMdarayazA kA citrapaTTa dikhaayaa| vikasita netroM se dekhakara kumAra ne kahA vaha yaha hI prANa vallabhA hai| mitroM ne kahA - nArI aisI nahI ho sakatI hai, svapna meM devI ne hI darzana die~ hai| kumAra ke dvArA citrakArakoM se pUchane para unhoneM kahA vidhAtA ne devI kA rUpa 40 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haraNakara ise banAyA hai| yaha ratnacUDarAjA kI puraMdarayazA kanyA hai| kumAra ne khuza hokara unheM lAkha svarNa mudrAe~ dii| kArya siddha ho jAne se, ve bhI apane nagara lauTa aaeN| ___ kumAra ne zubha muhUrta meM hAthI, ratha, ghor3e, subhaToM ke sAtha prayANa kiyaa| bIca meM mahATavI aayii| kumAra ghur3asavArI karane niklaa| ghoDe ke dvArA apaharaNa kie jAne para, kumAra vana meM bhaTaka gayA aura rAtri ke samaya kisI ekAMta sthala para baiTha gyaa| itane meM hI rudana karatI kisI strI kA karuNasvara sunAyI diyaa| kumAra usa dizA kI ora cala par3A aura guptarIti se chipa gyaa| vahA~ para usane agnikuMDa ke samIpa meM lAla caMdana se lipta, lAla kaNavIra kI mAlA dhAraNakara kApAlika ke dvArA maMDala meM sthApita kI gayI kisI suMdara kanyA ko dekhaa| choTI talavAra se yukta yogI ne usa kanyA ko bAloM se grahaNakara ghoSaNA kI - he devI bhagavatI! he trizUladhArI! he ziSyavatsalA! isa kanyA kI bali grahaNa kro| pazcAt kApAlika ne kanyA se kahA - bhadre! apane iSTa deva kA smaraNa kara lo kyoMki zastrapAta kI avadhi taka hI terA jIvana hai| kanyA ne bhI dhairya dhAraNakara kahA - isa avasthA meM, maiM kisakA smaraNa karU~? jahA~ para Apa jaise yogI hai, vahA~ para kisakA zaraNa liyA jA sakatA hai? phira bhI sarvaprANiyoM para vatsalatAvAleM vItarAga bhagavAn hI mere zaraNa hai| tathA pitA dvArA arpita aura mere dvArA mana se svIkRta narazekhara rAjA kA putra nidhikuMDala kumAra merA zaraNa ho| apanA nAma sunakara, kumAra zIghra hI vahA~ para A pahu~cA aura kApAlika ko kezoM se pakar3akara kahane lagA - re pApiSTha! isa kanyA ko mArane kI icchA karate hue, tUMne khuda ke hI vinAza ko AmaMtraNa diyA hai| kumAra kI kaThora vANI sunakara, yogI bhayabhIta huA aura kahA - uttama puruSa! mere kArya meM vighna mata kro| maiMne pUrva meM jvAlinI devI kI ArAdhanA kI thii| battIsa lakSaNoM se yukta isa durlabha kanyA ko prApta kI hai| vidhi pUrNa ho jAne ke pazcAt maiM vidyA siddhakara terA vAMchita pUrNa kruuNgaa| kumAra ne krodhita hokara kahA - mUDha! yogiyoM kA veSa pahanakara, cAMDAla prAyogya kArya karate hue lajjita nahI hote ho? usa mUDha vidyA ko siddhakara kyA karoge? ajJa! tuccha kArya ke lie cira samaya taka pAlana kara rahe apane vrata kA vinAza mata kro| kyA tUne nahI sunA hai ki prANIghAta gahana duHkha kA kAraNa hai? isalie tuma isa pApa se ruka jaao| yaha hI merA upakAra hogaa| kumAra kI madhura vANI se kApAlika ne pratibodha pAkara kahA - bhAgyazAlI! tUne durgati kI ora prayANa karate mujhe bacA liyA hai| maiM apane guru se prAyazcitta grahaNa karU~gA tathA pApa se virata hokara apanI sAdhanA kruNgaa| yaha ratnacUDarAjA kI putrI hai| Apa hI kanyA ko vahA~ surakSita pahu~cA denA isa prakAra kahakara kApAlika 41 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apane sthAna para calA gyaa| ___ yaha hI puraMdarayazA hai athavA nahI? isa prakAra kumAra ko saMdeha huaa| kumAra ne use AzvAsana dekara kahA - bhadre! tUne jisa nidhikuMDala kA nAma uccAra kiyA thA, vaha maiM hI huuN| taba puraMdarayazA socane lagI - isakI vANI sunakara mujhe harSa utpanna ho rahA hai| apara puruSa mere mana ko bahalA nahI sakatA hai| isa lie yaha hI merA pati hai, isa prakAra nizcayakara kumAra se kahA - maiM nagara meM pahu~cane ke bAda Apa se saba vRttAMta khuuNgii| kyA Apa kuzala hai? kumAra ne kahA - tere mukha-caMdra ke darzana se aba maiM svastha banA huuN| isa prakAra paraspara AlApa karate hue rAtri bIta gyii| prAtaH pada cihna ke anusAra vahA~ ghuDasavAra A phuNce| una donoM ko dekhakara atyaMta AnaMdita hue| krama se senA sahita prayANa karate hue ve donoM vijayAvatIpurI aaeN| ratnacUDa rAjA ne dviguNa AnaMda se baDe ADaMbarapUrvaka una donoM kA vivAha kiyaa| kitane hI dina paryaMta kumAra vahA~ para rukaa| pazcAt rAjA kI AjJA lekara patnI sahita nagarI meM phuNcaa| dogundukadeva ke samAna, nidhikuMDalakumAra ne aneka lAkha pUrva varSa sukhapUrvaka vyatIta kieN| __ ekadina bhayaMkara yuddha meM, narazekhara rAjA zatru ke gADha prahAra se maraNa prApta huaa| yaha samAcAra sunakara, nidhikuMDalakumAra hRdaya meM atyaMta duHkhI huaa| viSayoM se tathA rAjya se virakta hokara kumAra socane lagA - Atman! lakSmI caMcala hai, jIvana capala hai, bhoga asthira hai aura saMyoga viyoga aMtavAle haiN| mAtA-pitA Adi meM sneha sarva jhUThA hai| ve kahA~ se Ae~ hai? aura kahA~ jAnevAle hai? yaha nahI jAnA jA sakatA hai| sakala sneha iMdrajAla sadRza hai| isa prakAra zoka saMtapta cittavAleM kumAra kA kitanA hI samaya bIta gyaa| eka dina vahA~ para zrIanaMtavIrya tIrthaMkara ne padArpaNa kiyaa| devoMne samavasaraNa kI racanA kii| taba vanapAlaka ne Akara rAjA se vijJapti kI - mahArAja! Apake puNya samUha se prerita hokara bhagavAn zrIanaMtavIrya tIrthaMkara yahA~ para padhAre hai| yaha sunakara rAjA harSita huA aura use pAritoSika dAna diyaa| zoka dUrakara, aMtaHpura sahita rAjA vaMdana karane niklaa| samavasaraNa dekhakara, nidhikuMDala rAjA ne sarva rAjacihna choDa dieN| bhagavaMta ko tIna pradakSiNA dekara, vaMdanakara yathAsthAna para baitthaa| bhagavAna ne jagajjIva upakAra ke lie dezanA dii| bhagavAn kI dezanA sunakara, rAjA vairAgyavAsita manavAlA huaa| pazcAt putra ko rAjya sauMpakara, sAta kSetroM meM dhana kA upayogakara patnI sahita rAjA ne dIkSA grahaNa kii| niraticAra cAritra kA suMdara rIti se paripAlanakara, ve donoM saudharma devaloka meM pA~ca palyopama AyuSyavAleM deva yugala bneN| ___ AyuSya pUrNa ho jAne se nidhikuMDala deva kA jIva, svarga se cyavakara mahAkacchavijaya ke vijayA nagara meM, mahAsenarAjA kI caMdrAbhA devI kI kukSi meM Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ putra ke rUpa meM avatIrNa huaa| samaya pUrNa hone para, rAnI ne tejasvI putra ko janma diyaa| rAjA ne baDe ADaMbara se janma- mahotsavakara usakA lalitAMga nAma rkhaa| krama se bar3hatA huA bahottara kalAoM kA abhyAsakara yauvana avasthA meM aayaa| idhara puraMdarayazA kA jIva bhI devaloka se cyavakara usI vijaya ke paramabhUSaNapura meM, puNyaketu rAjA kI ratnamAlA devI kI kukSi meM putrI ke rUpa meM avatIrNa huyii| pitA ne usakA unmAdayantI nAma rakhA aura krama se vaha yauvana avasthA meM AyI / paraMtu unmAdayantI viSayoM se parAGmukha thI / sakhiyoM ke dvArA bahuta samajhAne para bhI vaha nahI mAnatI thI / taba mAtA ne kahA vatsa! vara binA kanyA zobhA nahIM detI hai / putrI ne kahA - jyotiSka kalA, nabhogAmivimAnavinirmiti kalA, rAdhAvedha kalA aura viSaghnagAruDamaMtra kalA / ina cAroM kalAoM meM se, jo eka kalA ke dvArA bhI mere mana ko adhika raMjita karegA, usIse maiM vivAha karu~gI / putrI kI pratijJA sunakara, rAjA ne svayaMvaramaMDapa kA Ayojana kiyA aura rAjaputroM ko AhvAna kiyaa| samaya para, veM bhI Agae~ / rAjA ne unakA satkArakara nivAsa sthAna arpita kie~ / zilpiyoM ne svayaMvaramaMDapa kA nirmANa kiyA jisameM maNi ratnamaya staMbha, sphaTika putalI, maMca kI zreNiyA~, madhya staMbha para rAdhA sthApita kiye gae the| rAjakumAra rAdhAvedha karane lgeN| kiMtu ve kanyA kI dRSTi meM hAsyAspada bneN| isIbIca lalitAMgakumAra ne lIlAmAtra se hI rAdhAvedhakara jayapatAkA prApta kii| lalitAMga ko dekhakara rAjaputrI atyaMta saMtuSTa huyii| itane meM hI AkAzamArga se kisI vidyAdhara ne akasmAd hI rAjakanyA kA apaharaNa kara liyaa| yaha dekhakara parivAra sahita rAjA vyAkula ho gayA / aura ghoSaNA kI - isa samaya jo kanyA ko vApisa lAegA, maiM usIse kanyA kA vivAha karU~gA / isalie sabhI rAjakumAra svazakti ke anusAra prayatna kreN| yaha sunakara lalitAMga ne kahA- yahA~ para koI hai, jo mujhe usa duSTa cora kA sthAna batA ske| taba dUsare kumAra ne kahA jyotiSka lagna se maiM jAna sakatA hU~ ki rAjaputrI kA apaharaNa kartA vidyAdhara atIva dUra calA gayA hai| maiM usa sthAna ko bhI jAnatA hU~ / yadi koI mujhe vahA~ para le jAye to maiM usa sthAna ko dikhA sakatA huuN| taba kisI tIsare kumAra ne vidyA ke bala se AkAzagAmI vimAna bnaayaa| lalitAMga tathA dUsare rAjakumAra usameM baiTha gye| aura jyotiSkavettA rAjakumAra ke nirdeza anusAra prayANa karateM hue, ve vaitAdyaparvata ke samIpa phuNce| vahA~ para vidyAdhara tathA rAjakanyA ko dekhA / dhanuSdhArI lalitAMga ne kahA- tuma vidyAdhara hokara kapaTa se parastriyoM kA apaharaNa karate ho / siMha nAma dhAraNakara kutte ke samAna AcaraNa karate ho / pazcAt donoM paraspara yuddha karane lge| lalitAMga ne eka tIkSNabANa se usake mastaka para prahArakara yamasadana meM pahu~cA diyA / - 43 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isIbIca unmAdayantI ko mRtaprAyaH dekhakara sabhI kumAra ciMtita hue| unhoMne jAna liyA ki kisI sarpa ne ise DaMsA hai| sarpa ke viSa ko utArane meM samartha kisI anya rAjakumAra ne siddhagAruDI vidyA se use jIvita kara diyaa| vApisa vimAna meM baiThakara sabhI rAjA ke pAsa aaeN| rAjA ke dvArA pUchane para, una cAroM kumAroM ne apanA-apanA vRttAMta kaha sunaayaa| rAjA vicAramagna banakara socane lagA - lalitAMga ne vidyAdhara ko mArA hai, jyotiSa vettA rAjakumAra ne sthAna batAyA, tIsare rAjakumAra ne vimAna banAkara una sabako vahA~ para le gayA, cauthe rAjakumAra ne mRtaprAyaH isa kanyA ko jIvita kiyA hai| cAroM bhI samAna rUpavAleM haiM, baDe sAmaMta rAjAoM ke putra haiM, balazAlI hai aura kanyA ke dRDha AgrahI hai| tInoM kA apamAnakara kisI eka ko kanyA kaise dU~? athavA kanyA ke lie ucita-anucita vara kauna hai? yaha maiM nahI jAnatA huuN| cAroM ne kanyA kI pratijJA pUrNa kI hai| yaha dekhakara rAjA, maMtrI Adi ciMtA-samudra meM DUbaneM lgeN| isa vyatikara ko sunakara kanyA bhI socane lagI - lalitAMga para hI merA mana hai| phira bhI mere durbhAgyavaza kumAroM kA paraspara vivAda huA hai| pitA bhI isa kalaha ko dekhakara duHkhita hai| merA rUpa hI anarthakArI hai| mere jIvana ko dhikkAra ho| isa prakAra socakara usane mAtA-pitA se vijJapti kI - Apa donoM viSAda na kreN| Apa mere citA praveza kA prabaMdha kare, jisase saba svastha ho jaaegaa| anyathA yahA~ para bahuta saMhAra hogA aura logoM meM bhI niMdA hogii| putrI ke vacana sunakara rAjA ne subuddhimaMtrI se kahA - maMtrI! saMkaTa meM gire hameM dekhakara, mauna kyoM ho? maMtrI kI vahI buddhi prazaMsanIya hai, jo viSamakArya ko sarala banAne meM samartha ho| kArya sarala hone para usakI buddhi kA kyA prayojana hai? rAjA kI bAteM sunakara, maMtrI ne kahAkanyA apane kathana anusAra kreN| maiM pariNAma vizeSa se vara kA prayatna karU~gA, jisase vara-kanyA donoM sukhI hoMgeM aura hamArA bhI kalyANa hogaa| rAjA kI AjJA se sugaMdhi lakaDoM se vahA~ para citA kI racanA kI gyii| maMtrI ne cAroM kumAroM ko bulAkara kahA - tuma samAna guNavAleM ho aura saMmAnanIya ho| isalie tInoM kA apamAnakara, kanyA eka ko kaise dI jA sakatI hai? agni meM praveza kara rahI isa kanyA ko anumati deN| yadi Apa meM se koI kanyA para gAr3ha anurAgavAlA hai, to vaha kanyA kA anusaraNa kare, kyoMki sneha kA phala yaha hI hai| maMtrI kI bAteM sunakara, sabhI socane lageM - aho! maMtrI kI buddhi! vivAda miTa gayA hai aura hamArA saMmAna bhI huA hai| isalie kanyA kA yaha kArya ucita hai| rAjaputra isa prakAra kaha rahe the, utane meM hI kanyA zrRMgAra Adi se sajja hokara, yAcakoM ko dAna detI huyI vahA~ para aayii| usane citA meM praveza kiyaa| pazcAt cAroM ora agni prakaTa kI gyii| idhara lalitAMga socane lagA - merI priyA akelI 44 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agni meM kaise praveza kara sakatI hai? isake binA mujhe jIvana se kyA prayojana hai? aisA vicArakara sAmaMta, maMtrI, mitroM ke dvArA manA karane para bhI, zIghra hI lalitAMga ne agni meM praveza kiyaa| yaha dekhakara sabhI Azcaryacakita ho ge| lalitAMga ko dekhakara unmAdayantI ne kahA - Aryaputra! mujha nirbhAgI ke lie yaha kyA kiyA? jabataka lalitAMga use pratyuttara de, utane meM hI maMtrI ke dvArA niyukta puruSoM ne suraMga kA daravAjA khola diyaa| usa mArga se ve donoM maMtrI ke mahala meM paha~ca geN| citAgni ko dekhane meM asamartha rAjakumAra paraspara AlApa karane lgeN| taba maMtrI ne kahA - aho! lalitAMga kA sAhasa, aho! usakA patnI kA sneha! tumane prANoM kI prIti se rAjakanyA ko chor3a dI hai| yadi devatA kI sAnnidhyatA se ve dAnoM jIvita hai, to punaH janma kI prApti se kumArI ko svIkAra karane ke lie lalitAMga yogya hai, tuma nhii| unhoMne kahA - yadi aisA hogA to hameM isa viSaya meM kucha nahI kahanA hai| isa prakAra una rAjakumAroM ke dvArA svIkAra karane para, maMtrI ne satya hakIkata kaha sunAyI aura apane mahala se una donoM ko bulaayaa| una donoM ko dekhakara sabhI vismita hue| rAjA ne zIghra hI AnaMdapUrvaka unakA vivAha mahotsava mnaayaa| lalitAMgakumAra ne unmAdayantI ke sAtha apane nagara kI ora prayANa kiyaa| pitA ne bar3e ADaMbarapUrvaka unako nagara praveza kraayaa| unmAdayantI ke sAtha dogunduka deva ke samAna paMcavidha viSayoM kA upabhoga karate hue, lalitAMga kA bahuta samaya vyatIta ho gyaa| pitA ne sumuhUrta meM, lalitAMga ko rAjya para sthApita kiyA aura vaha pitA ke samAna prajA kA pAlana karane lgaa| ekadina vikasita kamaloM se zobhita zaraRtu meM, lalitAMga, unmAdayantI ke sAtha jharukhe meM baiThA thaa| utane meM hI AkAza meM megha samUha se nirmita paMcavarNavAleM mahala ko dekhaa| kSaNamAtra meM hI havA ke dvArA bikhera jAne para, rAjA kheda prApta karane lgaa| rAjA ne apanI priyA se kahA - priye! vidhAtA ne mahala ke prekSaNa meM vighna DAlA hai| tuma zarad meghoM kI capalatA dekho, jisane kSaNamAtra meM hI suMdara mahala ko bhI naSTa kara diyA hai| jisa prakAra ye bAdala haiM, vaise hI dhana, Ayu, jIvana Adi milateM hai aura naSTa ho jAte haiN| vAyu ke samAna Ayu anitya hai| caturaMga senA ke dhAraka rAjA ko bhI mRtyu palabhara meM apanA kavala banA letI hai| kAma kA pravardhaka aura roga kA mUla tAruNya bhI bhayaMkara hai| zarIra bhI sapta dhAtumaya tathA azuci kA sthAna hai| isa kAyA meM kauna sI sAratA (zuddhatA) hai? viSayasukha bhI duHkha kA kAraNa hai, isa saMsAra meM sukha kahA~ hai? jaba rAjA isa prakAra ke vairAgya meM lIna thA, taba AkAza ko vimAnoM se Akulita dekhakara aura pRthvI para vividha vAjiMtroM ke ghoSa sunakara rAjA kutUhala bnaa| usI samaya vanapAlaka ne Akara vijJapti kI - deva! Aja udyAna meM jinezvarabhagavaMta ne padArpaNa kiyA hai| rAjA ne use lAkha svarNa mudrAe~ dI 45 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura aMtaHpura sahita vaMdana karane niklaa| samavasaraNa dikhAyI dene para rAjacihna choDa die~ aura vidhipUrvaka vaMdanakara ucita sthAna para baitthaa| bhagavAn ke tattva vacana rUpI amRtapAna se saMsAra kI asAratA samajhakara saMvega manavAlA bnaa| putra ko rAjya sauMpakara, rAnI ke sAtha dIkSA grahaNa kii| cira samaya taka niraticAra cAritra kA pAlana kiyaa| aMta meM saMlekhanAkara samAdhipUrvaka kAla kiyA aura donoM IzAna devaloka meM pA~ca palyopama AyuSyavAleM deva-devI hue| deva bhogoM ko bhogakara, lalitAMga deva kA jIva svarga se cyavakara isI jaMbUdvIpa ke sukacchavijaya kI vizvapurI nagarI meM surateja rAjA kI puSpAvatI rAnI kI kukSi meM putra ke rUpa meM avatIrNa huaa| saMpUrNa samaya ho jAne para, rAnI ne putra ko janma diyaa| usakA devasena nAma rakhA gyaa| krama se baDhatA huA zastra aura zAstra kalA meM pravINa huaa| tAruNya avasthA prApta karane para bhI striyoM se vimukha thA kiMtu guNagrahaNa ke saMmukha thaa| unmAdayantI kA jIva bhI devaloka se cyavakara usI vijaya meM, vaitADhyaparvata kI dakSiNa zreNI meM, surasuMdarapura nagara meM vidyAdhara ziromaNi ravikiraNa rAjA kI ravikAMtA patnI kI kukSi meM putrI ke rUpa meM avatIrNa huyii| krama se mAtA ne use janma diyA aura usakA caMdrakAMtA nAma rakhA gyaa| causaTha kalAoM meM bhI kuzala huyI, kiMtu puruSoM se parAGmukha thii| sakhiyoM ke dvArA rAjakumAroM kA varNana karane para bhI, caMdrakAMtA unakA nAma bhI sahana nahI karatI thii| isase mAtA-pitA ciMtAtura rahane lgeN| eka dina caMdrakAMtA sakhiyoM ke sAtha udyAna meM krIDA karane gyii| vahA~ para kinnara kA yugala tAna-mAna sahita madhura svara meM devasenakumAra kA guNa-gAna kara rahA thaa| use sunakara caMdrakAMtA AnaMdita huyii| usake bhAva jAnakara, sakhI ne kinnara yugala se pUchA - jisake guNoM kA Apa donoM varNana kara raheM hai, vaha devasenakumAra kauna hai? taba unhoMne kahA -pRthvI para svecchA se vicaraNa karate hue hama donoMne vizvapurI ke bAhya udyAna meM devasenakumAra ko dekhA thaa| usake rUpa ke sAmane kAmadeva bhI nyUna dikhAyI detA hai| caMdra se adhika saumya, sUrya se adhika pratApavAn aura bRhaspati se adhika buddhizAlI hai| jo sadaiva dAna se bhikSukoM ko, mAna se mAniyoM ko aura saMtoSa se mitroM ko AnaMda detA hai| pazcAt sakhI ne caMdrakAMtA se kahA - yahA~ Akara bahuta samaya bIta cukA hai| mAtA ciMtA kara rahI hogii| isa lie aba hameM calanA caahie| mahala meM pahu~cane para bhI usakA hRdaya kahI para nahI laga rahA thaa| sakhI ne mAtA ke Age saba kucha kaha diyaa| caMdrakAMtA ke bhAIyoM meM vidyAdharoM ko ucca tathA bhUcara manuSyoM ko jaghanya siddha karanA cAhA, kiMtu caMdrakAMtA ke daliloM ke sAmane ve niruttara ho geN| isa carcA se, pitA ne caMdrakAMtA kA devasenakumAra para pUrvabhava ke sneha ko parakha liyaa| 46 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ravikiraNa rAjA ne apane puruSoM ke sAtha kanyA kA citrapaTa dekara, devasenakumAra ke pAsa bhejaa| usakA citra dekhakara, kumAra gADha anurAgI bnaa| vidyA se caMDAlI kA rUpa banAkara, ravikiraNa rAjA gAndharva naTa ke sAtha devasenakumAra kI rAjasabhA meM aayaa| usane madhurasvara meM gAnA prAraMbha kiyaa| sabhI sadasyagaNa maMtramugdha bana gae~, kiMtu kumAra caMdrakAMtA ke citra meM vyagra hone se usakI ora dhyAna nahI diyaa| gAte-gAte vaha bhI thaka gyaa| taba kumAra ne pUchA - gAndharva! terI putrI ke pAsa kauna-sI kalA hai? usane kahA - Apako isase kyA kArya hai? Apa mere gIta ke bAre meM vicAra kre| kumAra ne kahA - punaH gAo! sadasyoM ne kahA - prabhu! yaha laMbe samaya taka gAte hue thaka cukA hai| aba kleza se kyA prayojana hai? yaha sunakara kumAra ne gItagAna roka diyaa| pazcAt ravikiraNa rAjA socane lagA - kumAra bhI caMdrakAMtA para gADha anurAgI dikhAyI detA hai| isalie ina donoM kA vivAha yogya hai aisA vicArakara apane sthAna para calA gyaa| usake bAda vivAha yogya samagra sAmagrI taiyArakara, lAkhoM vidyAdharoM ke sAtha vimAna meM baiThakara, vividha vAjiMtroM ke ghoSa se AkAza ko bharatA huA vizvapurI / / ke samIpa phuNcaa| surateja rAjA vismaya hokara kucha soce, usase pahale hI kisI vidyAdhara ne Akara namaskArapUrvaka vijJapti kI - rAjan! Apake putra ko apanI putrI dene ke lie vidyAdhara rAjA ravikiraNa samIpa A gae hai| isalie Apako vivAha kI badhAyI dI jAtI hai| yaha sunakara suratejarAjA bhI harSapUrvaka ADaMbara ke sAtha saMmukha gyaa| AvAsa sthAna pradAna kie gae aura zubha muhUrta meM una donoM kA vivAha saMpanna huaa| ravikiraNa rAjA bhI apane sthAna para vApisa lauTa AyA aura vaitADhyaparvata se pratidina apanI putrI ke lie divya bhogya vastu bhejane lgaa| ekadina surateja rAjA ne sadguru se dharmadezanA sunii| saMsAra kI asAratA jAnakara vairAgI bne| devasenakumAra ko rAjya para sthApitakara, vizuddha pariNAma se cAritra grahaNa kiyaa| devasena rAjA bhI nyAya mArga se prajA kA pAlana karatA thaa| krama se caMdrakAMtA ne suMdara putra ko janma diyaa| usakA zUrasena nAma rakhA gyaa| anya kArya meM citta vyAkSipta hone se, ekadina ravikiraNa rAjA ina donoM ko divya bhogya vastue~ bhejanA bhUla gyaa| taba dAsiyoMne caMdrakAMtA ke lie mahala kI udvartana, vilepana Adi sAmagrI le aayii| unako dekhakara caMdrakAMtA dIna mukhavAlI bnii| aura socane lagI - Aja pitA ne mujhe kucha bhI nahI bhejA hai| mujhe kaise bhUla gae? kyA kopa se athavA sneha ke lopa se merI vismRti huyI hai? isa prakAra vicAra karane lgii| taba catura sakhiyoM ne kahA svAminI! anya ke dvArA pradatta sukha nitya nahI hotA hai, jaise mA~gakara lAe~ gae gahane ke smaan| isalie alAbha - lAbha meM roSa-toSa nahI karanA caahie| apamAna kA sthAna jAnakara, loga parAzA nahI karateM 47 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiN| isI kAraNa se saMta sadA saMtoSa rahateM haiN| catura puruSa apane deha kI sAdhanA ke lie dravya, kSetra, kAla, bhAva anusAra bhoga - upabhoga karateM haiN| sakhiyoM kI yuktiyukta bAteM sunakara, rAnI ne saMvegaraMga prApta kiyA aura kahA - yaha satya hai ki parAzA parAbhava kA kAraNa hai| pA~ca iMdriyoM kI parAdhInatA se jisa zabda Adi viSayoM kI prArthanA kI jAtI hai, vaha nizcaya hI AtmA kA para udbhAva hai| phira bhI jIva vyartha hI sukha kA garva karatA hai| ina zabda Adi ko bhogakara, jIva kabhI bhI tRpti kA anubhava nahI karatA hai| isalie aba isa mohavilAsa se paryApta huaa| maiM zIghra hI svAdhIna sukha denevAlI dIkSA grahaNa kruNgii| usake vacana sunakara vilakSa banI sakhiyoM ne pairoM meM girakara kahA - devI! devasena rAjA ke dvArA isa pRthvI para zAsana karane para, Apako lezamAtra bhI parAdhInatA nahI hai| isalie Apa vilepana Adi kare, aisA majAka karanA yogya nahI hai| taba rAnI ne kahA - parAdhIna bhAvoM se maiMne jAna liyA hai ki - bhavasukha mukha madhura aura vipAka meM kaTu hai| jo dharma chor3akara viSayoM kI abhilASA karate haiM, veM amRtarasa ko choDakara viSa kA bhakSaNa karateM haiN| itane kAla taka maiM munisamUha se anubhUta, mokSa dAyaka zama amRtarasa se vaMcita thii| una zramaNiyoM ne apanA jIvana saphala kiyA hai, jinake tapa se tape deha meM, dAha ke bhaya se kAmadeva ne kabhI bhI padArpaNa nahI kiyA hai| isa prakAra devI saMvega manavAlI huyii| isI avasara para dAsI ne Akara kahA - devI! sura, asura, manuSya samUha se sevita zrIvijaya tIrthaMkara udyAna meM padhAre hai| svAmI kA Adeza hai ki Apa zIghra taiyAra ho jaae| bhagavAn ko vaMdana karane ke lie jAnA hai| devI bhI taiyAra hokara rAjA ke sAtha cala pdd'ii| divya samavasaraNa meM jAkara, vidhipUrvaka vaMdanakara rAjA Adi yogya sthAna para baitthe| prabhu ne pApanAzinI dezanA prAraMbha kI - bhavya prANiyoM! bhayaMkara bhavaaraNya meM bhramaNa kara raheM samasta prANiyoM ko duHkha bahuta hai aura sukha alpa hai| cAroM gatiyoM meM bhI apAra duHkha hai| isalie janma, jarA, mRtyu rahita nirAbAdha, akSaya aise mokSasthAna hI sAdhya hai| durvAsanA kA tyAgakara nirvANapada denevAle zrIjinadharma meM prayatna kro| isa prakAra tIrthaMkara kI dezanA sunakara bhavabhramaNa se bhayabhIta bane devasena rAjA ne saMsAra kI asAratA jAnakara, viSayoM se virakta huaa| pazcAt jinamaMdiroM meM aSTAhnikA mahotsava kara, sAtakSetroM meM dhana kA upayogakara, zUrasenakumAra kA rAjyAbhiSeka kiyaa| dIna-anAthoM ko dAna dete hue, baDe ADaMbarapUrvaka rAjA ne devI ke sAtha dIkSA grahaNa kii| viSaya - vikAra rahita hokara, niraticAra cAritra kA paripAlana karane lgeN| siddhAMta kA paThanakara kAma ko jItakara, muni samAdhipUrvaka AyuSya pUrNakara brahmadevaloka meM iMdra huaa| rAnI bhI suMdara cAritra kA pAlanakara, usI devaloka meM deva bnii| vahA~ para una donoM kI mitratA huyii| aura 48 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ daza sAgaropama AyuSya paryaMta divya sukha bhogeN| isI bharatakSetra ke madhyakhaMDa meM, kurudeza ke gajapura nagara meM zrIvAhana rAjA rAjya karatA thaa| usakI lakSmIzrI rAnI thii| iMdra kA jIva bhI brahmadevaloka se cyavakara, rAnI kI kukSi meM putra ke rUpa meM avatIrNa huaa| rAnI ne caudaha svapna dekheN| rAnI kA jIva bhI brahmadevaloka se cyavakara, usI nagarI ke buddhisAgara maMtrI kI sudattA patnI meM putra ke rUpa meM utpanna huaa| rAjaputra kA priyaMkara tathA maMtrIputra kA matisAgara nAma rakhA gyaa| bAlyAvasthA se hI ve donoM paraspara snehazIla the| saMpUrNa kalAoM ko grahaNakara, ve dAnoM yauvana avasthA meM aaeN| rAjA ne bahuta-sI rAjakanyAoM ke sAtha priyaMkarakumAra kA vivAha kiyaa| maMtrI ne bhI aneka maMtrIkula kI kanyAoM ke sAtha matisAgara kA vivAha kiyaa| ____ekadina zrIvAhana rAjA ne zrIzrutasAgara guru kI dezanA sunii| vairAgya prAptakara, priyaMkarakumAra kA rAjyAbhiSeka kara dIkSA grahaNa kii| buddhisAgara ne bhI matisAgara ko maMtrIpada dekara guru ke pAsa dIkSA grahaNa kii| ekadina priyaMkararAjA kI zastrazAlA meM divya cakraratna utpanna huaa| pazcAt rAjA ne SaTkhaMDa jIta lie| battIsa hajAra sAmaMta rAjAoM se sadA sevita, causaTha hajAra aMtaHpura striyoM se yukta vaha priyaMkara cakravartI bahuta-se pUrvalakSa paryaMta apane bhujAoM se arjita manohara bhogoM ko bhogane lgaa| bahuta se maMtrI hone para bhI cakravartI kA matisAgara para atyadhika sneha thaa| matisAgara bhI cakravartI ko deva, guru, baMdhu, citta, sarvasva tathA khuda ke prANoM ke samAna mAnatA thaa| ve donoM isa gAr3ha sneha se vismita the| eka dina vahA~ para zrIsuprabha tIrthaMkara pdhaare| tIrthaMkara kA Agamana sunakara, ve donoM baDe ADaMbarapUrvaka caturaMga senA ke sAtha aMtaHpura sahita vaMdana karane geN| rAjacihna choDakara, tIna pradakSiNA dekara, aMjali jor3akara, bhagavAn kI dezanA sunane baitthe| taba bhagavAn ne isa prakAra dezanA prAraMbha kI - bhavyaprANiyoM! janma, jarA, mRtyu se Akulita isa duHkha AvarttavAle bhavasamudra meM puNya rUpI jahAja meM car3hane kA prayatna karanA caahie| saMpadA prApta karane ke lie parizrama kara rahe prANIgaNa manoratha tUTa jAne para duHkhita hoteM hai| kitane hI prANI saMsAra samudra ko tIrane meM samartha hote hue bhI kugrahoM se grasita hokara DUba jAteM haiN| kitane hI prANI saMsAra samudra prAyaHkara tIra jAne para bhI pramAda ke vaza se nIce gira jAteM haiN| isalie bhavyaprANiyoM! jAgo aura bhayaMkara saMsAra samudra meM mohita mata bno| apramattatA rUpI puNyajahAja se saMsAra sAgara kA ullaMghanakara zAzvata sukhavAle muktipada ko prApta kro| bhagavAn kI dezanA sunakara unhoMne kahA - prabhu! yaha satya hai ki dharma binA bhavasamudra dustara hai| hamane ApakI kRpA se, zuddha svarUpa ke bAre meM jAna liyA hai| phira bhI hama donoM paraspara gAr3ha sneha kA kAraNa jAnanA cAhate haiN| taba bhagavaMta ne una donoM ke 49 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvabhava kaha sunaaeN| tuma donoMne samAna puNya kA arjana kiyA hai aura samAna phala bhogA hai| tuma donoM ke pUjA rUpI bIja se utpanna yaha puNya vRkSa vRddhi prApta kara cukA hai aura vaha siddhi sAmrAjya ke lAbha se avazya phalIbhUta hogaa| bhagavAn ke vacana sunakara una donoM ko jAtismaraNajJAna utpanna huaa| ve donoM cAritradharma ke saMmukha bneN| dhUla ke Dhera ke samAna puSkala rAjya ko chor3akara, beDI ke samAna baMdhu sneha ke taMtu ko toDakara, striyoM kA tRNa ke samAna tyAgakara una donoM ne zrAmaNya svIkAra kiyaa| tapa se karma IMdhana ko jalAkara, ve dono bhavazreNI ke baMdhana se mukta banakara, zAzvatasukha ke bhoktA bneN| isa prakAra ajJAna se Arjava-mArdava ke vizeSa se kiyA gayA dravyastava bhI una donoM ke lie sukha kA kAraNa huaa| tathA jJAna yoga se, bahumAna ke sAtha zraddhA se yukta kiyA gayA to vizeSa kalyANa kA kAraNa hotA hI hai| isa prakAra guru ke mukha se yaha kathA sunakara, devasiMhakumAra apanI patnI ke sAtha guru ke samIpa se jinadharma prAptakara AnaMdita huaa| pazcAt muni ke caraNakamala ko namaskArakara apane sthAna para gyaa| kitane hI dina taka vahA~ rahakara, sadaiva sAdhuoM kI sevA se, anuSThAna meM kuzala huaa| rAjA kI AjJA lekara, priyA se yukta kumAra mathurA aayaa| badhAI mahotsava huaa| anya dina megharAjA ne apane putra ko rAjya sauMpakara, sadguru ke pAsa dIkSA grahaNa kii| tapa se tapakara svarga pdhaare| devasiMha bhI nyAyamArga se rAjya kA pAlana karatA thA aura apane guNoM se pRthvI para prakhyAta huaa| zrAvakadharma meM atyanta niSNAta huA aura bArahavratoM kA bhI acchI prakAra se pAlana karatA thaa| vahA~ se AyuSya pUrNakara zukrakalpa meM vimaladyuti nAmaka deva huaa| kanakasuMdarI bhI usI kalpa meM deva bnii| eka hI vimAna meM, prItipUrvaka rahate hue una donoM ne sataraha sAgaropama kI sthiti pUrNa kii| isa prakAra paM.zrIsatyarAjagaNi dvArA viracita zrIpRthvIcaMdracaritra meM devasiMharAjA kA zramaNopAsaka jIvana rUpI tRtIya bhava varNana saMpUrNa huaa| caturtha bhava / isI jaMbUdvIpa ke pUrvavideha ke, vibhUSaNa svarUpa sukacchavijaya meM AgrAmahI nAmaka nagarI hai| samRddhi se vipula, vimalakIrti rAjA rAjya karatA thA aura usakI priyamati priyA thii| devasiMha deva bhI AyuSya pUrNakara, priyamati kI kukSi rUpI sarovara meM haMsa ke samAna, putra ke rUpa meM avatIrNa huaa| taba rAnI ne devaratha ko svapna meM dekhA thaa| svapna ke anusAra, pitA ne harSa se usakA devaratha nAma rkhaa| krama se vRddhi pAte hue, yauvana avasthA meM aayaa| isI vijaya ke ratiratna nAmaka nagara meM, raviteja rAjA rAjya karatA thaa| usakI ratidevI patnI thii| kanakasuMdarI kA jIva svarga se cyavakara, prabala puNya ke yoga se, ratidevI kI kukSi meM putrI ke rUpa 50 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meM avatIrNa huii| svapna meM ratna kI AvalI (zreNi) ko dekhane se usakA ratnAvalI nAma rkhaa| krama se yauvana avasthA meM aaii| causaTha kalAoM meM bhI kuzala bnii| saiMkar3oM hita zikSAe~ dene para bhI, kisI kAraNa se vaha puruSoM para se apanA dveSa nahIM chor3a rahI thii| raviteja rAjA ne svayaMvara maMDapa kA Ayojana kiyA aura cAroM ora se paDausI rAjaputroM ko AhvAna kiyaa| pitA ke dvArA AjJA dene para, zreSTha sainya se yukta aura deva ke samAna dedIpyamAna devaratha ne bhI prayANa kiyaa| mArga meM jAte hue, kumAra ne paMkha chede pakSI ke samAna, ur3ane kI icchAvAle, kintu ur3ane meM asamartha kisI vidyAdhara ko dekhaa| kumAra ne pUchA-bhAgyazAlI! Apa kahA~ se Aye haiM? aura isa bhayaMkara aTavI meM akele kyoM haiM? taba vidyAdhara ne kahA-vaitADhya parvata ke kuMDalapura nagara meM, zrIdhvaja rAjA rAjya kara rahA hai| maiM usakA candragati nAmaka putra huuN| eka dina maiM vaMza paraMparA se prApta vidyA kA abhyAsa kara rahA thaa| acAnaka hI parvata kI U~cI bhUmi se, kisI taruNI kI dayAjanaka AvAja sunAI dii| maiM vismita hote hue usa ora daudd'aa| taba sakhijanoM se vIMjI jAtI aura mUrcchita banI eka yuvatI ko dekhaa| utane meM hI yuvatI kI sakhiyoM ne mujhe uddezakara kahAsajjana puruSa! zIghra aao| dayAnidhi! sarpa ke viSa se vihvala banI gaMdharvarAjA kI isa putrI ko zIghra hI prANadAna dekara upakAra kro| maiMne bhI apanI madrAratna ke pAnI se use svastha kiyaa| viSa kI pIr3A naSTa ho jAne para, vaha hoza meM aayii| taba usa yuvatI ne apanI sakhIjana ke mukha azrujala se bhIge tathA bAda meM khile hue dekhe| yaha dekhakara, kanyA ne pUchA-sakhI! tumane viruddha AkRti kyoM dhAraNa kI hai? isakA kAraNa kaho? taba unhoMne kahA-bahana! tuma sarpa ke viSa se pIr3ita thii| isa paropakArI puruSa ne tujhe jIvita kiyA hai| hamArI mukha AkRti isalie hI badala gayI thii| yaha sunakara, vaha kanyA mujha para anurAgI bnii| isI bIca gaMdharvarAjA bhI vahA~ A gyaa| mujhe zrIdhvaja kA putra jAnakara, gaurava sahita isa prakAra kahane lagA-kumAra! tuma sanmAnanIya ho| maiM tujha upakArI ko kyA de sakatA hU~? merI isa kanyA kA tuma hAtha grahaNa kara lo| rAjA kA Agraha mAnakara, maiMne mahotsavapUrvaka usake sAtha vivAha kiyaa| apanI nagarI meM Akara sukhapUrvaka rahane lgaa| jaba maiM udyAna se vApisa lauTa rahA thA, taba isI pradeza meM, mujhe merI patnI ke phoI (pitA kI bahana kA putra) kA putra sumegha vidyAdhara milA thaa| sumegha vidyAdhara mujha para Akroza karate hue kahane lagA-mere mAmA kI putrI se vivAha kara, abhI bhI mere sAmane khar3e ho? maiM tujhe anyAya kA phala cakhAtA huuN| isa prakAra kahate hue vaha yuddha ke lie taiyAra huaa| usakA sAmanA karane ke lie maiM bhI taiyAra huaa| kintu vyAkulatA ke kAraNa, maiM vidyA kA eka pada bhUla gayA thaa| 51 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa kAraNa se maiM acAnaka hI bhUmi para gira pdd'aa| paMgu ke samAna merI paristhiti dekhakara, sumegha merI patnI ko lekara bhAga gayA hai| mitra! maiMne tumhAre Age saba vRttAnta nivedana kara diyA hai| vidyAdhara ke duHkha se duHkhita bane, devaratha kumAra ne kahA-tuma mere sAmane vaha vidyA pddh'o| vidyAdhara ne bhI vidyA kA paThana kiyaa| padAnusArIlabdhi ke anusAra, kumAra ne vaha pada pUrA kara diyaa| nirdhana ko dhana kI prApti ke samAna, vidyAdhara bhI harSa se kumAra se kahane lagA-upakArI kumAra! tUne mujhe Aja nayA jIvana diyA hai| vAstava meM mahAtmAoM kA saMga, saphala hI hotA hai| aba vilaMba karanA ucita nahIM hai, kyoMki mujhe dUsarA kArya hai| pATha se siddha honevAlI vaikriya nAmaka isa vidyA ko grahaNa kro| yadi isake dvArA bhI tuma mujhe yAda karoge, to maiM isa vidyA ke bahAne bhI tumhAre kAma Ane se kRtArtha bnuuNgaa| kumAra ne bhI vidyA grahaNa kii| vidyAdhara sumegha ke pIche daur3A aura kumAra krama se ratiratna nagara meM phuNcaa| rAjA ne bhI Adara sahita kumAra ke Thaharane ke lie suMdara AvAsa diye| bAda meM sabhI rAjakumAroM ke A jAne ke bAda, saMdhyA samaya rAjA ne cAroM ora ghoSaNA karAI ki-prAtaH sabhI rAjakumAra svayaMvaramaMDapa meM pdhaareN| devaratha socane lagA-AbhUSaNa Adi ADaMbara se kyA prayojana hai? yadi merA bhAgya hogA, to sAmAnya rUpa hone para bhI kanyA mujhe varamAlA phnaayegii| aisA socakara, kumAra ne apane mitra ko Asana para biThAkara, svayaM kurUpa dhAraNakara vINA hAtha meM lii| isI bIca sukhAsana para baiThakara, kanyA bhI sabhA meM A gyii| kanyA kA rUpa dekhate hI sabhI rAjakumAra kSobhita ho gye| kintu kanyA kI dRSTi kisI bhI rAjakumAra para sthira na huii| pUrvabhava ke prema se, usane vINAvAdaka ke kaMTha meM varamAlA DAla dii| taba maMDapa meM upasthita loga isa prakAra kahane lage-isa kanyA ko dhikkAra ho| isane eka gandharva ko varA hai| sabhAjanoM ke vacanoM ko sunakara, raviteja rAjA duHkhita hokara socane lagA-nIce kI ora pravAha karanevAlI nadiyoM ke samAna, striyA~ hotI haiN| athavA yaha koI mahAn puruSa hogA, jisane apanA rUpa parAvartita kara diyA ho| kyoMki kanyA kI mAtA ne svapna meM ratnAvalI dekhI thii| kanyA ne isa gandharva ko varA hai, yaha jAnakara maMDapa meM upasthita sabhI rAjakumAra Akroza ke vaza bane aura yuddha ke lie taiyAra hue| taba raviteja rAjA ne unase kahA-rAjakumAroM! tuma merA vacana suno| jaldabAjI meM binajarUrI aisI yuddha kI taiyArI kyoM kara rahe ho? jaise pAMca divyoM ke dvArA sAmAnya manuSya bhI rAjya para biThAyA jAtA hai, vaise hI kanyA bhI svayaMvara meM apane iSTa vara ko cuna sakatI hai| isase Apa logoM kA kauna-sA mAnabhaMga huA hai? yahA~ para lajjA kI kyA jarUrata hai? yadi tuma IrSyA dhAraNa karoge, to Apatti meM gira jaaoge| kadAgraha ke vaza bane 52 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjakumAroM ne devaratha ko ghera liyaa| akele hote hue bhI, kumAra ne kSaNamAtra meM hI unako jIta liyaa| raviteja rAjA usakA zaurya dekhakara vismita huaa| mitra ke dvArA kahane para, rAjA ne jAna liyA ki yaha vimalakIrti kA putra hai| kumAra ne apanA svAbhAvika rUpa dhAraNa kiyaa| bAda meM ratnAvalI se vivAha kara, kitane hI dina paryaMta vahIM rhaa| vahA~ se prayANa kara apanI nagarI meM phuNcaa| rati ke sAtha kAmadeva ke samAna, kumAra bhI ratnAvalI ke sAtha viSayasukha bhogane lgaa| eka dina usa nagara ke udyAna meM dharmavasu guru pdhaare| nagara ke logoM ke sAtha, rAjA bhI unako vaMdana karane ke lie gyaa| guru ne isa prakAra dezanA zuru kI-bhavyaprANiyoM! saMsAra rUpI samudra meM DUbate prANiyoM ke lie yaha vizuddha zrIjinadharma hI jahAja ke samAna mAnA gayA hai| rAgAdi doSoM se mukta deva sarvajJa kahalAte haiN| pratyakSa nahIM hone para bhI, sarvajJa deva ko ve hI dekha sakate haiM, jinhoMne isa dharma ko svIkAra kiyA hai| jo bhavyaprANI, paMcaparameSThI mahAmaMtra kA nitya smaraNa karatA hai, vaha zIghra hI mokSa prApta kara letA hai| jo bhojana karate athavA sote samaya, maMtrAdhirAja kA tIna, pA~ca athavA sAta bAra dhyAna karatA hai, vaha avazya hI sukhI hotA hai| dRSTAMta ke rUpa meM guru ne isa prakAra kathAnaka zuru kI-isI bharatakSetra ke sugrAma nAmaka gA~va meM, svabhAva se sarala buddhivAlA koI saMgata nAmaka pAmara rahatA thaa| usane eka dina rahane ke lie muniyoM ko upAzraya diyaa| unhoMne bhI dhyAna karane ke lie saMgata ko parameSThI maMtra sikhaayaa| saMgata bhI jIvanaparyaMta taka mahAmaMtra kA nitya smaraNa karatA thaa| Ayu ke kSaya hone para, naMdinagara ke pabhAnana rAjA ke ratnazikha nAmaka putra ke rUpa meM janma liyaa| umara tathA kalAoM se bar3hatA huA vaha krama se yauvanaavasthA meM aayaa| ratnazikha kumAra ke guNoM se raMjita hokara kozaladeza ke rAjA ne baDe ADaMbarapUrvaka apanI putrI kauzalyA kA usake sAtha vivAha kiyaa| ekadina kumudinI rAnI ne pabhAnana rAjA ke sira se eka sapheda bAla nikAlakara dikhaayaa| rAjA use dekhakara acAnaka hI vairAgya manavAlA huaa| ratnazikhakumAra ko rAjya sauMpakara patnI ke sAtha vanavAsa gyaa| maMtrI tathA sAmaMta rAjAoM se yukta ratnazikha saMpUrNa maMDala kA Adhipatya prAptakara mahArAja huaa| ratnazikha rAjA ko vArtAvinoda kA zauka thaa| vaha kathAkara paMDitoM ko svarNamudrA Adi bheTa detA thaa| eka dina kisI vaktA ne vIrAMgada-sumitra kI kathA prAraMbha kii| vaha isa prakAra hai - vijayapura nagara meM surAMgada rAjA rAjya karatA thaa| usakA guNa saMpanna vIrAMgada putra thaa| usakA sumitra nAmaka maMtrI kA putra paramamitra thA, jo yAcakoM ke manoratha pUrNa karane meM ciMtAmaNi samAna, zaraNAgata ke lie lohapiMjare ke samAna, nItimaMtoM meM agragaNanIya tathA dIna-duHkhiyoM para vAtsalya yukta thaa| ekadina ve 53 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ donoM udyAna meM geN| taba vIrAMgadakumAra ne kahA - mitra ! puNya kI parIkSA karane ke lie, hama donoM ko dUra dezAMtara jAnA caahie| vividha kautukoM se yukta aneka nagaroM ke darzana hoMgeM, tathA sajjana - durjanoM kA bhI vizeSa jJAna hogaa| sumitra ne kahA - mitra! ApakA kathana yathArtha hai| kumAra ne kahA- paraMtu mAtA-pitA ko choDakara kaise jA sakateM haiM? yadi guptarIti se jAe~geM, to unheM adhIratA hogI aura pUcheMgeM to, ve jAne kI anumati nahI deMgeM ! isa prakAra upAya kA vicAra karate hue, ve donoM udyAna meM TahalaneM lgeN| usI samaya vadhyabhUmi kI ora le jAe jAte kisI puruSa ne zaraNa, zaraNa isa prakAra kahate hue kumAra ke pairoM meM girA / usa puruSa ke samIpa meM raheM daMDadhArI sainikoMneM kahA - rAjakumAra ! yaha duSTa cora hai| sudatta zreSThI ke ghara se corIkara nikalate samaya yaha pakaDA gayA thaa| pazcAt rAjA ke Adeza se, ise zUli para caDhAne ke lie, hama ise vadhyabhUmi meM le jA raheM haiN| taba kumAra ne socA- zaraNa meM Ae~ kA samarpaNa karanA yogya nahI hai aura cora kA rakSaNa karanA bhI ayogya hai| phira bhI zaraNa meM Ae~ kA tyAga karanA hamAre jaise zaraNa denevAloM ko ghaTatA nahI hai| isa prakAra vicArakara zaraNa Agata kI rakSA ke lie utsuka kumAra ne kahA tuma ise grahaNa nahI kara sakate ho| pitA se kahanA ki ise choDa de / kumAra ke nizcaya ko jAnakara, unhoMneM zIghra hI jAkara rAjA se nivedana kiyaa| roSa meM Akara, rAjA ne use deza bahiSkAra kA Adeza diyaa| rAjA kA vacana sunakara, kumAra khuza huA aura apane mitra ke sAtha nagarI se nikala pddaa| mArga meM puNyodaya sUcaka prazasta zakuna hue / krama se bahuta mArga kA ullaMghanakara eka bhayaMkara aTavI meM Ae~ / kumAra khedita hokara vaTavRkSa kI chAyA meM so gyaa| sumitra usakI thakAna dUra karane ke lie pairoM kI mAliza karane lgaa| vaTavRkSa kA adhiSThAyaka bhAsuraprabha nAmaka yakSa una donoM kA rUpa dekhakara khuza huaa| avadhijJAna se unakA vRttAMta jAna liyaa| sumitra se pratyakSa hokara kahA vatsa! tuma donoM mere uttama atithi ho| isalie maiM tuma donoM kI kyA Atithya kara sakatA hU~? sumitra ne kahA- deva! durlabha aise Apake darzana prAptakara, hamane saba kucha pA liyA hai| yakSa ne kahA yAcanA sivAya sajjanoM meM sarva guNa hoteM haiN| sajjana puruSa duHkhiyoM kA uddhAra karateM haiM aura badale meM kucha bhI nahI mAMgateM haiN| phira bhI devadarzana amogha hai| isalie tuma ina donoM maNi ko grahaNa karo / tIna upavAsa se isa nIlamaNi kI pUjA karane para, yaha rAjyaprada hogA aura yaha dUsarA lAlamaNi OM hroM se jApa karane para, manovAMchita pUrNa karatA hai| nIlamaNi rAjakumAra ke lie yogya hai aura lAlamaNi tumhAreM lie ucita hai| hAthoM se saMpuTa banAkara, sumitra ne vismita hote hue una donoM maNi ko grahaNa kiyA / yakSa ko praNAmakara 54 - - Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ socane lagA - aho! kyA yaha vAstavika hai? isa kumAra ko dhanya hai, jisakA deva bhI sAnnidhya kara rahA hai| itane meM hI yakSa adRzya ho gyaa| __ kumAra jAga gayA aura punaH donoM ne Age prayANa kiyaa| sumitra ne tIna dinoM taka kumAra ko phala khAne se rokaa| ve mahAzAla nagara ke upavana meM phuNce| vahA~ para sumitra ne kumAra ko nIlamaNi dekara kahA - mitra! isa maNiratna kI pUjA karo, jisase tuma mahArAja bnoge| yaha sunakara kumAra vismita huA aura pUchA - mitra! tUne ise kahA~ se prApta kiyA hai? sumitra ne kahA - tumhAre puNya se| zeSa vRttAMta rAjya kI prApti ke bAda khuuNgaa| kumAra ne bhI nIlamaNi kI pUjA kI aura aba rAjya kI prApti kaise hogI? isa prakAra vicAra karate hue AmravRkSa ke nIce baitthaa| sumitra latAmaMDapa meM jAkara, puSpa Adi se ciMtAmaNi kI pUjAkara, deha upayogI sAdhana-sAmagrI kI mA~ga kii| tatkSaNa hI maNi ke prabhAva se daivika aMgamardakone, una donoM kA taila se aMgamardana kiyaa| sugaMdhi dravyoM se vilepana kiyA! svarNa Asana para snAnakara, divyavastra, puSpa, alaMkAra Adi dhAraNa kieN| svarNapAtroM meM khAna-pAnakara, mahAmUlya tAMbUla kA AsvAdana liyaa| mAyA-jAla ke samAna, upabhoga karane ke bAda sarva sAmagrI adRzya ho gyii| kumAra ne pUchA - mitra! kyA yaha nIlamaNi kA prabhAva hai? sumitra ne kahA - mitra! aisA mata kho| samaya Ane para, maiM saba kucha batA duuNgaa| pazcAt ve donoM sukhapUrvaka vArtAlApa karane lgeN| idhara akasmAt hI samIpa ke nagara meM aputrIya rAjA kA svargavAsa ho gyaa| pA~ca divyoM ke sAtha maMtrI Adi usa upavana meM phuNce| taba garjanA karate hAthI ne kalaza-jala se kumAra kA abhiSekakara apanI pITha para bitthaayaa| kumAra cAroM ora se chatra-cAmara se zobhita hone lgaa| stutipAThaka kumAra kA jayaghoSa karane lge| maMtriyoMne namaskArakara nagara meM praveza karane kI vijJapti kii| taba sumitra socane lagA - mere mitra ne vistRta rAjya prApta kiyA hai| aba maiM svecchA se, guptarIti se yahA~ se nikalakara nagara ke aMdara paryaTana karatA huuN| sumitra ko nahI dekhane se, kumAra Akulita huaa| maMtrI ne pUchA - deva! Apa zokagrasta kyoM hai? kyA soca rahe hai? kisakI apekSA hai? hama kyA laaeN| rAjA ne kahA - merA mitra yahI para thA, kiMtu aba dikhAyI nahI de rahA hai| isalie zIghra hI tuma use le aao| subhaToM meM cAroM ora talAza kI, kiMtu kahI para dikhAyI nahI diyaa| maMtrI Adi ne rAjA se Agrahakara, nagara meM praveza kraayaa| unake Agraha se, ratnazikha rAjA ne pUrvarAjA kI ATha kanyAoM ke sAtha vivAha kiyaa| unake sAtha vilAsa karate hue, rAjya kA paripAlana karane lgaa| paraMtu kSaNamAtra ke lie bhI hRdaya se apane mitra ko nahIM bhUlatA thaa| 55 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa ora sumitra bhI nagara meM paryaTana karane lgaa| taba ratisenA nAmaka vezyA kI putrI ne premapUrvaka sumitra ko dekhaa| apanI putrI kA abhiprAya jAnakara, vRddha vezyA ne saMmAnapUrvaka use samIpa bulaayaa| bAhya AkRti se sumitra ko dhanavAn jAnakara, vRddhAne usakA satkAra kiyaa| vezyA kevala dhanikoM para rAgI hotI hai, kiMtu guNijanoM ke guNa para nhii| jaise makkhiyA~ durgaMdhi viSThA para baiThatI hai, kiMtu caMdana para nhii| ve dhana ke lie caMDAla tathA kuSThi kA bhI saMga kara letI hai| isa prakAra jAnate hue bhI sumitra, ratisenA ke premapAza meM phaMsa gayA aura thor3A samaya bItAne ke lie, vahI para rahane lgaa| vRddhavezyA atyaMta khuza huyI, kiMtu dhana ke saMdeha se usane sumitra ke pAsa AbhUSaNa Adi maaNgeN| taba sumitra ne yaha thoDe dhana se khuza nahI hogI aisA socakara ekAMta meM ciMtAmaNi kI pUjAkara yAcanA kii| ciMtAmaNi ke prabhAva se AbhUSaNa Adi prAptakara zIghra hI vRddhA ko de die| isa prakAra vRddhA bAra-bAra mA~gane lgii| sumitra ke dvArA bhI adhika AbhUSaNa Adi dene para, vRddhA ne socA ki yaha dAna-lIlA ciMtAmaNi ke binA saMbhava nahI hai| isalie usa ciMtAmaNi ko hI curA letI huuN| ekadina jaba sumitra snAna karane gayA taba maukA pAkara vRddhA ne paridhAna vastra ke gAMTha se ciMtAmaNi lekara nikala gyii| punaH vRddhA ne dhana kI mA~ga kii| ciMtAmaNi ko nahI dekhakara, sumitra ne usake bAre meM vezyA varga se puuchaa| kapaTa kalA meM pravINa catura vRddhA vilApa karate hue kahane lagI - tujhe dAna nahI denA hai to mata do, kiMtu mujhe kalaMkita to na kro| sumita ne jAna liyA ki - isIne merA ratna curAyA hai, isameM saMzaya kI bAta nahI hai| aba maiM yahA~ para kaise raha~? yahA~ rukanA ucita nahI hai| rAjA se phariyAda karane meM lajjA kA anubhava karatA sumitra vahA~ se dezAMtara calA gyaa| mArga meM jAte hue, vaha socane lagA - lobhI vezyA striyoM ke ajJAna ko dhikkAra ho| muMhamA~gA dhana dene para bhI, vRddhA kI dhana kI tRSNA zAMta nahI huyii| usa pApinI ne vizvAsa drohakara, kevala mujhe hI nahI ThagA hai, kiMtu tattva se ajJAna banakara svayaM kI AtmA ko bhI ThagA hai| isa maNi ke vidhi, maMtra se ajJAna hone se, patthara ke samAna usa maNi se yaha vRddhA kavaDImAtra bhI prApta nahI kara skegii| maiM kisa prakAra apanA sAmarthya batAkara, usase vApisa maNi grahaNa kara sakatA hU~? isa prakAra Akulita hote hue mArga meM Age bar3hane lgaa| krama se suMdara mahala, bahuta udyAnoM se yukta eka vizAla nagara meM phuNcaa| Azcaryasahita sumitra ne nagara ke aMdara praveza kiyaa| samasta nagara kA avalokana karate hue, rAjamahala ke samIpa meM aayaa| manuSya rahita usa mahala ko dekhatA huA dhIre-dhIre sA~tavI maMjila para cddh'aa| vahA~ para zarIra para kuMkuma lepa se yukta, 56 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mastaka para karpUra, kaMTha meM puSpamAlA aura beDI se donoM pairoM se jakaDI do UMTaniyoM ko dekhaa| ye donoM kauna hai? yahA~ para kyoM aura kaise car3hI hai? isa prakAra vicAra karatA huA idhara-udhara dekhane lgaa| taba jharukhe meM sapheda aura kAle aMjana se yukta do kUpikAe~ dekhI! pAsa meM hI salI ko dekhakara sumitra ne jAna liyA ki yaha yoga aMjana hai| donoM UMTaniyoM ke A~khoM para sapheda bAla dekhakara sumitra ne socA - kisI ne aMjana kA prayogakara, ina donoM striyoM ko UMTanI banA dI hai| kadAca kAle aMjana ke prayoga se, ye donoM mUla svarUpa meM AjAe~, istemAla kara dekhatA hU~, aisA vicArakara unakI A~khoM para kAlA aMjana lgaayaa| tatkSaNa hI ve donoM mAnavI bnii| sumitra ne unase kuzala-kSema pUchA aura kahA - citta meM Azcarya utpanna karanevAlA, tuma donoM kA kyA vRttAMta hai| taba unhoMne kahA - bhAgyazAlI! hamArI kathA suno - gaMgAnadI kI uttaradizA meM bhadrakA nAmaka nagara hai| vahA~ para gaMgAditya zreSThI nivAsa karatA thA aura usakI vasudhArA patnI thii| una donoM ko ATha putroM ke Upara, do putriyA~ thii| una donoM kA jayA aura vijayA nAma rakhA gayA aura ve donoM yauvana-avasthA meM aayii| gaMgA taTa ke udyAna meM kriyAvAn, zaucaparAyaNa, vaidya-nimitta zAstrajJa, bAhya se mAdhyastha tathA aMdara se krUra pariNAmavAlA zarmaka nAmaka saMnyAsI rahatA thaa| ekadina pitA ne AdarapUrvaka pAraNe ke lie use ghara para bulaayaa| bahumAnapUrvaka Asana para biThAkara, pitA use suMdara pakvAna, sAga Adi pirasane lageM aura hama donoM pavana vIMjane lgeN| hama donoM ke rUpa para mohita hokara, vaha socane lagA - yadi raMbhA sadRza ina kanyAoM kA saMga na karU~, to japa, tapa, dhyAna, kriyA, indriyarodha tathA jIvana se bhI kyA prayojana hai? saMsAra meM mRgAkSi sadRza striyA~ hI sAra hai| deviyoMne brahmA ko, gaMgA tathA gorI ne mahAdeva ko gopiyoMne goviMda ko bhI kSobhita kara diyA thaa| taba merA yaha kauna-sA vrata hai? isa prakAra ke kuvikalpa se, sarasa bhojana kA tyAgakara, hRdaya meM kucha socane lgaa| zreSThI bhI vyAkulita hokara kahA - muni! bhojana kare, aba tattvaciMtana se kyA prayojana hai? anna ThaMDA ho jAne para sukhakArI nahI hotA hai| bAra-bAra preraNA karane para usane kahA - duHkha se jalAe~ jAne para, bhojana sukhakArI kaise ho sakatA hai? aisA kahakara durbuddhi ne kitane hI kavala apane mukha meM ddaaleN| bhojana karane ke bAda zreSThI ne pUchA - tApasa ! Apako kyA duHkha hai? usane kahA - sarvasaMga kA tyAga karane para bhI, Apa jaisoM kA saMga hI duHkhakArI hai| maiM Apa jaise bhaktimAn tathA sajjana puruSa ke duHkha ko dekhane meM asamartha huuN| maiM isake Age aura kucha nahI kahanA cAhatA huuN| isa prakAra kahakara tApasa apane sthAna para calane lgaa| zreSThI bhI zaMkA sahita usake pIche-pIche calane lgaa| 57 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zreSThI ne ekAMta sthAna meM hAtha joDakara kAraNa puuchaa| tApasa ne kahA - isa ora zera aura isa ora nadI vAlA nyAya lAgU paDa rahA hai| yaha bAta tapasviyoM ke kahane yogya nahI hai, phira bhI tuma bhaktimaMta hone se kaha rahA huuN| bhojana karate samaya, kulakSaNoM se yukta tathA kulakSayakArI terI donoM putriyoM ko dekhakara, bhaviSya meM honevAle tere kulakSaya kI ciMtA se, hRdaya meM acAnaka hI kheda utpanna huA thaa| taba mujhe sarasa bhojana bhI nIrasa lagane lgaa| lekina tere Agraha se thoDA - bahuta bhojana kiyA thaa| yaha sunakara zreSThI ne pUchA - isakI zAMti kaise hogI? usane kahA - yukti se ThIka ho sakatA hai, kiMtu kArya duSkara hai| zreSThI ne kahA - kula kI rakSA ke lie, maiM duSkara kArya bhI kruuNgaa| tApasa ne kahA - kalyANa ke lie, lakSaNarahita vastu kA tyAga hI karanA caahie| isa nyAya se, apanI donoM putriyoM ko caMdana, agaru se lipta tathA AbhUSaNoM se alaMkRta, zAMtikarma karane ke bAda, gupta rIti se saMdUka meM sthApita kara gaMgA meM bhaanaa| usase vaMza kI vRddhi se tuma khuza hoge| mUDhamanavAle zreSThI ne bhI usakA kathana svIkAra liyaa| ____ekadina zreSThI ne, hamArI mAtA se kahe binA hI hama donoM ko saMpUrNa chidroM se AcchAdita eka nayI saMdUka meM DAla diyaa| usane logoM ke Age kahA ki - yaha hamAre kula kI rIti hai ki vivAha yogya kanyA ko gaMgA meM dekhI jaaeN| isa prakAra kahakara guptarIti se tApasa ke sAtha usa saMdUka ko gaMgA ke taTa para lekara gyaa| prAtaH zAMtikarmakara, saMdUka ko gaMgA ke pravAha meM bhaayaa| pitA viSAda sahita ghara lauTakara zoka karane lge| tApasa bhI apane maTha meM jAkara, harSapUrvaka ziSyoM se kahA - ziSyoM! mere maMtra kI siddhi ke lie gaMgAdevI ne himAlaya se Aja pUjA upakaraNa se yukta eka saMdUka bhejI hai| isalie tuma zIghra hI ghATa para jAkara, usa saMdUka ko khole binA idhara le Ao, anyathA maMtra vighna hogaa| ziSya bhI do gAu pramANa jalAzaya meM utare aura saMdUka ko dekhane lage, kiMtu unheM dikhAyI nahI dii| idhara isa nagara kA svAmI subhUma rAjA senA kI nau daloM ke sAtha, gaMgA ke taTa para paDAvakara rukA huA thaa| gaMgA meM bahatI saMdUka ko dekhakara, apane sainikoM se bAhara niklvaayaa| tAlA toDa kholakara dekhaa| hama donoM ke adbhuta rUpa ko dekhakara, rAjA hama para mohita huA aura snehapUrvaka bulAne lgaa| lekina hama donoMne pratyuttara nahI diyaa| rAjA ke abhiprAya ko jAnanevAle maMtrI ne kahA - prabhu! kAraNa binA zrRMgAra se yukta ina donoM kanyAoM ko kauna choDa sakatA hai? kisI ne apane svArtha kI siddhi ke lie ina donoM ko saMdUka meM DAlakara, gaMgA meM bahAyA hai| isalie kisI anya striyoM ko isa saMdUka meM DAlakara, ina donoM ko grahaNa kara leN| taba kisI dUsare vyakti ne kahA - isa jagaha para kanyAe~ kahA~ se mila sakatI hai? isalie vana kI do vAnariyoM ko hI isa meM rakha dete haiN| rAjA ne 58 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahA - yaha suMdara vicAra hai| pazcAt unhoMne saMdUka meM atyaMta matta aura bhayaMkara do vAnariyoM ko DAlakara gaMgA meM bhaayaa| rAjA harSapUrvaka hameM idhara le aayaa| idhara tApasa ke ziSya bhI socaneM lageM - guru hamase kabhI jhUTha nahI boleMge, isalie laMbe samayataka vahI para ruke rhe| pazcAt saMdUka ko dekhakara, unhoMne bAhara nikAlI aura usa pApI ko sauMpa dii| sUryAsta hone ke bAda guru ne apane ziSyoM se kahA - ziSyoM! Aja tuma maTha meM tAlA lagAkara dUra cale jaanaa| cillAhaTa sunane para bhI idhara mata AnA, anyathA maMtrasiddhi meM vighna hogaa| ziSya bhI svIkArakara dUra caleM geN| tApasa saMdUka ke samIpa Akara kahane lagA - bhadre! gaMgA ne prasanna hokara, tuma donoM ko vara ke rUpa meM mujhe bhejA hai| merI yAcanA kA bhaMga mata karanA, maiM tumhArA dAsa huuN| isa prakAra kahate hue usane saMdUka kholakara aMdara hAtha ddaalaa| itane meM hI krodhita hokara donoM vAnariyoM meM tapAsa ke kAna, nAka, kapAla, hoThoM ko apane dA~toM se cheda DAleM tathA apane kaThora nakhoM se usake hAtha, paira Adi chira ddaaleN| taba cillAte hue guru ne AvAja lagAyI - ziSyoM! daur3oM, daur3oM, ye donoM baMdariyA~ mujhe khA rahI hai| isa prakAra vilApa karatA huA vaha bhUmi para gira pddaa| ziSya bhI guru kI AvAja sunakara socane lageM - guru ne kahA thA ki AvAja sunAyI dene para bhI samIpa meM mata AnA, anyathA maMtrasiddhi meM vighna hogaa| aisA vicArakara, ve vahIM para ruke rhe| donoM baMdariyoM ke dvArA saMpUrNa zarIra para prahAra karane se, vaha pApI tApasa cAra praharoM ke bAda prANoM se mukta bana gyaa| ajJAna tapa se marakara vaha rAkSasa bnaa| vibhaMga jJAna se isane jAna liyA ki subhUma rAjA ne merI donoM priyAoM kA apaharaNakara, kapaTapUrvaka saMdUka meM baMdariyA~ DAlakara mujhe maravAyA hai| isalie ruSTa hokara usane subhUma rAjA ko mAra diyA aura nagara ko ujjar3a banA diyA hai| pUrva prema ke kAraNa hama donoM ko bacAe~ rakhA hai| yahA~ para do aMjana kI kUpikAe~ hai| jaba vaha rAkSasa idhara AtA hai, taba kAle aMjana se hama donoM ko strI rUpa meM karatA hai| punaH jaba vaha yahA~ se jAtA hai, taba sapheda aMjana se UMTanI banAkara calA jAtA hai| sajjanapuruSa! hama donoM kA yahI vRttAMta hai| Apa yama kI upamAvAle isa rAkSasa se hameM bcaaeN| __ unakI karuNa kathA sunakara, sumitra ne pUchA - vaha rAkSasa yahA~ para kitane dinoM ke bAda AtA hai? aura yahA~ se kidhara jAtA hai? taba unhoMne kahA - vaha rAkSasadvIpa meM jAkara, do-tIna dinoM ke bAda zIghra hI idhara A jAtA hai aura pakSa athavA mAsa paryaMta rahatA hai| kiMtu vaha Aja yahA~ para nizcaya hI AnevAlA hai| isalie Apa bhoyare meM guptarIti se chipa jaae| vaha prabhAta ke samaya rAkSasadvIpa calA jaaegaa| pazcAt hama ucita upAya kreNge| sumitra bhI una donoM ko sapheda aMjana se vApisa UMTanIkara bhoyare meM chipa gyaa| idhara saMdhyA ke samaya vaha rAkSasa vApisa 59 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aayaa| una donoM ko svAbhAvika rUpa meM banAkara kahA - manuSya kI gaMdha A rahI hai| kyA yahA~ para koI manuSya AyA hai? taba vizvAsa dilAte hue una donoMne kahA - hama donoM hI manuSya hai| jaba vaha vahA~ se nikalane lagA, taba kanyAoM ne kahA - hama donoM ko yahA~ para Dara lagatA hai| isalie tuma zIghra hI vApisa aanaa| vApisa UMTanI banAkara rAkSasa calA gyaa| sumitra bhI vahA~ para A gyaa| aura donoM aMjana kI kUpikAe~ grahaNa kara lii| pahale strI rUpa meM banAkara, una donoM ko vApisa UMTanI bnaayii| eka ke Upara ratna kI goNikA rakhI aura dUsare ke Upara caDhakara zIghra hI mahAzAlapura kI ora prayANa kiyaa| kucha dinoM ke bAda, sumitra eka maMtrasiddhapuruSa ke sAtha milaa| apanA samasta vRttAMta kaha sunaayaa| siddhapuruSane bhI use AzvAsana diyaa| tInoM lokoM ko kaMpAtA huA, cillAtA huA, bhayaMkara AkRtivAlA vaha duSTa rAkSasa bhI pIche A gyaa| baliSTha maMtrasiddhapuruSa ne, maMtra ke prayoga se usa rAkSasa ko thaMbhe ke samAna nizcala banA diyaa| rAkSasa bhI usakI mahimA ko dekhakara Azcaryacakita huA aura kahA - aho! tUne siddha kara diyA hai ki rAkSasoM se bhI maMtra-auSadhi Adi adhika balavAn hai| svAmI! mujhe choDakara, kArya kI AjJA kre| siddhapuruSa ne bhartsanA karate hue kahA - re durAtmA! duSTa, pApiSTha! sumitra ke sAtha vaira choDa de| rAkSasa ne kahA - maiM ApakA saba kahA huA karU~gA kiMtu ina donoM priyAoM ko mujhe arpaNa kreN| taba siddhapuruSa ne samajhAyA - he rAkSasa! pUrvabhava meM tapa-bhraSTa, bhayaMkara mRtyu tathA aba isa durgati ko prApta karane para bhI, tuma narakaprada parastrIgamana ko kyoM nahI choDa rahe ho? siddhapuruSa ke bacana se, rAkSasa ne pratibodha pAkara apane aparAdha kI kSamA-yAcanA mA~gI aura apane sthAna para calA gyaa| taba sumitra ne harSita hokara siddhapuruSa kI stuti kI - sattvazAlI, sAhasika, dhIra aura karuNAzAlI vizva meM Apa hI advitIya hai, jisane rAkSasa ko bhI pratibodha kiyA hai| siddhapuruSa ne bhI kahA - sumitra! sattvazAlI aura dharmI puruSoM meM tuma hI zreSTha ho, jisane maMtra, vidyA Adi rahita hote hue bhI mahAsAhasa kiyA hai, tuma dhanyavAda pAtra ho| sAhasa se hI kArya siddhi hotI hai| isa prakAra stutikara siddhapuruSa calA gyaa| ___ krama se sumitra bhI mahAzAla nagara meM aayaa| kirAe~ kA ghara lekara rahane lgaa| sumitra una donoM patniyoM ke sAtha sukhapUrvaka samaya bItAne lgaa| idhara sumitra ke jAne ke bAda, ratisenA bhI udAsa rahane lgii| usane tIna dina taka kucha bhI nahI khaayaa| ciMtAmaNi se kavaDImAtra bhI prApta na kara, vyagra banI vRddhavezyA ne ratisenA se kahA - beTI! bhojana karo, isa dhanavAn kA dila bhlaao| vezyAoM ke lie dhana hI pati hai| yaha sunakara sumitra para anurAginI banI ratisenA ne kahA - nadiyoM se samudra, kASThoM se agni jisa prakAra tRpta nahI hotA hai, vaise hI tUM 60 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pApinI bhI mere pati ke dvArA arpita dhana se tRpta nahI huyI hai| kadAca agni mujhe chU sakatA hai, kiMtu sumitra sivAya kAmadeva sadRza puruSa bhI merA sparza nahI kara sakatA hai| putrI ke dRDha nizcaya ko dekhakara, vRddhA ne zapatha tathA kapaTa se bhojana karAkara, kucha samaya biitaayaa| ekadina suMdara zrRMgAra se saje tathA mArga para khaDe sumitra ko dekhakara, vRddhA ne ati AgrahapUrvaka apane ghara meM le gyii| kapaTapUrvaka usane vijJapti kI - he saubhAgyazAlI! merI putrI nirdoSa hote hue bhI tuma use choDakara cale gae the| dussaha aise tere viraha se, usake prANa bhI saMkaTa meM hai| aisA koI caitya, ghara, mArga, dUkAna, AMgaNa, vana nahI hai, jahA~ para terI zodha na kI gayI ho| patthara ke samAna kaThora hRdayavAle tuma, hama niraparAdhiyoM ko choDakara kahA~ para cale gae the? vRddhA ke vacana sunakara, sumitra mana meM socane lagA - aho! yaha pApinI aba bhI pApa kA ikarAra nahI kara rahI hai| isane mAyA se ciMtAmaNi grahaNa kiyA thA, isalie maiM bhI mAyA se hI grahaNa kruNgaa| kyoMki zaThaM prati zAThyaM kuryaat| aisA vicArakara sumitra ne kahA - kAryavazAt maiM dUra dezAMtara calA gayA thaa| vyApAra kI bahulatA se yahA~ para A na skaa| kiMtu khAte-pIte, dina-rAta kabhI bhI tujha hitecchu ko bhUlA nahI huuN| yadi tujhe vizvAsa na ho to, maiM terI zapatha grahaNa karatA huuN| sumitra kA kahA sunakara, vRddhA ne socA - yaha mujhe jhUThA nahI mAna rahA hai, isalie upayogI bnegaa| kiMtu kisI bhI prakAra se, maiM ise ciMtAmaNi ratna denevAlI nahI huuN| aisA vicArakara vRddhavezyA harSita huyii| pazcAt sumitra ne ratisenA se kahA - priye! maiM tujhe thoDA Azcarya dikhAtA huuN| aisA kahakara, aMjana ke prayoga se use UMTanI banAkara apane sthAna para calA gyaa| bhojana ke samaya vRddhA ne ratisenA ko bulAyA, kiMtu usake nahI Ane para, vRddhA Akulita huyii| kamare meM dekhane para, ratisenA ko nahI dekhate hue, vRddhA socane lagI - UMTanI rUpa ko dhAraNa karanevAlI isa rAkSasI ne hI merI putrI kA bhakSaNa kiyA hai| isa prakAra duHkha se vaha cillAne lgii| usakI cillAhaTa sunakara sabhI loga vahA~ para ekatrita hue| logoM ne vRddhA se pUchA - ratisenA ke sAtha pahale kauna thA? usane kahA - ajJAta nAmavAlA koI videzI puruSa thaa| logoM ne kahA - usI puruSa ne terI putrI ke aparAdha se ruSTa hokara UMTanI banAyI hai, aisA hameM pratIta ho rahA hai| vaha yahA~ se bhAgakara kahI dUra calA na jAe, isase pahale hI tuma rAjA ke pAsa jAkara phariyAda kro| vezyA ne jAkara vIrAMgada rAjA se phariyAda kii| kyA vaha hI merA mitra sumitra to nahI hai? aisA socakara rAjA ne pUchA - tuma pahalIbAra usase kaba milI thI? vezyA ne kahA - jisa dina ApakA rAjyAbhiSeka huA thA, usI dina vaha 61 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamAre ghara para AyA thaa| rAjA ne ArakSakoM ko bulAkara kahA - saMmAnasahita usa puruSa ko mere samIpa le aao| vezyA kI dAsI ke dvArA dikhAe gae puruSa ko, ArakSakoMneM zAMtipUrvaka rAjA ke pAsa lekara ge| rAjA ne use pahacAnakara, apane siMhAsana se uThakara premapUrvaka bheMTa paDA / aura dhUrta rAjA ke sajjana mitra kA svAgata hai aisA upahAsa vacana bolaa| rAjA ne kuzala-kSema puuchaa| natamastaka hokara sumitra ne kahA - deva kI kRpA se kuzala huuN| rAjA ke dvArA vezyA kI putrI ko UMTanI banAne kA kAraNa pUchane para, sumitra ne kahA yaha sukhapUrvaka vRkSa ke pallavoM ko cara sake, isa lobhI vRddhA kA bhAra vahana kara sake tathA bhojana kA bhI vyaya na ho, isalie ise UMTanI banAyA hai| taba vRddhA ne kahA re iMdrajAlika! phAlatU kI bAteM mata kro| maiMne terI kuzalatA jAna lI hai| vApisa merI putrI ko ThIka kro| sumitra ne kahA jaba tujhe bhI vizAla udaravAlI gadhI banAkara viSTA carAU~gA aura nagara ko pavitra karAU~gA, taba merI kuzalatA ko jaanogii| anyathA mujhe maNi vApisa lauTA do| - - sumitra kA vacana sunakara rAjA ne maNi ke bAre meM puuchaa| usane kahA prabhu ! jisa maNi ke prabhAva se taba araNya meM bhI hama donoM ko sukhasAdhana kI sAmagrI prApta huyI thI, usa maNi ko isa vRddhA ne curA liyA hai| vRddhA bhI bhayabhIta hokara sumitra ke caraNoM meM gira paDI / zaraNAgata kI rakSA meM mAhira sumitra ne rAjA se use abhayadAna dilaayaa| pazcAt vRddhA ne sumitra ke hAtha meM maNi sauMpa dii| sumitra ne ratisenA ko punaH svastha banA diyaa| mAtA kA caritra jAnakara, ratisenA usa para atyaMta anurAgI bnii| rAjA ke Adeza se sumitra ne apane AbhUSaNa Adi tathA ratisenA ko bhI grahaNa kara liyaa| isa ghaTanA se rAjA khuza hokara pUchA - mitra! tUM ne maNi kaise prApta kiyA thA ? mujhe choDakara tuma kyoM cale gae the? kahA~ rahe? kyA sukha-duHkha prApta kiyA? yaha saba sunane ke lie maiM kutUhala hU~ / sumitra ne bhI ataH se iti taka sarva vRttAMta kaha sunaayaa| rAjA bhI camatkRta hokara kahane lagA vyApAra se lakSmI prApta kI jA sakatI hai, pathya AhAra se nIrogatA / vaise hI puNya svarga aura mokSa prApta kie jAte hai / sumitra ne kahA - prabhu! Apane udyama binA hI rAjyalakSmI prApta kI hai| yaha saba puNya kA hI mAhAtmya hai| dUsarI bAta yaha hai ki - Apa mahApura meM nagara basAe~, jisase svadeza kA vistAra ho ske| vIrAMgada rAjA ne bhI mahApura meM nagarI kA nirmANa karAkara, apanI AjJA kA pravarttanakara, mahAzAlapura meM rahane lgaa| isa prakAra bhoga sukha rUpI samudra meM magna banakara, sukhapUrvaka rAjya kA saMcAlana karane lgaa| - isa prakAra navIna kathA kahakara, kathAkAra bhaTTa ne ratnazikha rAjA se kahA - prabhu ! kathA kA paramArtha yahI hai ki - puNyazAlI kahI para bhI jAkara vyavasAya 62 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kare, vaha vIrAMgada rAjA ke samAna sukha prApta karatA hai| yaha sunakara rAjA hRdaya meM socane lagA-aho! dhIrapuruSoM kA caritra sudhArasa samAna hai| isalie maiM bhI dezAMtara jAkara, apane puNya kI parIkSA karatA huuN| isa prakAra apane mana meM nirdhAraNakara, rAjA ne pUrNabhadra maMtrI se yaha bAta khii| maMtrI ne kahA - deva! pRthvItala para kauna ApakI icchA para ATaMka DAla sakatA hai? phira bhI Apase vijJapti karanA cAhatA hU~ ki - videza kA prayANa kaThinAIyoM se yukta hai| mArga meM prayANa karate samaya bahuta apAyoM kI saMbhAvanA hai| zatrurAjA hamezA chala kI gaveSaNA karate rahate haiM aura ApakA zarIra bhI atyaMta komala hai| isalie Apa prAcIna puNya se prApta isa rAjya kA paripAlana kre| phalAMtara kI vAMchA se kyA prayojana hai? maMtrI ke dvArA bahuta samajhAne para bhI, rAjA ne usakI bAta nahI maanii| pazcAt rAtri ke samaya, talavAra hAtha meM lekara akelA hI nagara se bAhara niklaa| zubha zakunoM se prerita uttara dizA kI tarapha cala pdd'aa| ___gA~va, zreSTha nagara Adi kA ullaMghana karate hue, kumAra ne kisI vana meM eka bar3A hAthI dekhaa| kumAra ne hAthI ko vaza kiyA aura usa pa ..aa / taba kumAra ke kaMTha meM akasmAd hI puSpamAlA girii| yaha dekhakara kumAra vismita hote hue Age bar3hA aura sAmane eka mahAsarovara dekhaa| vahA~ jalakrIr3A kara, sarovara ke taTa para khar3A huaa| utane meM hI kisI strI ne divyavastra diye| strI ne kahA-apUrvadeva aise ApakA svAgata hai| kumAra ne kahA-bhadre! maiM apUrvadeva kaise hU~? taba ha~sakara strI ne kahA-devoM kI samyak prakAra se ArAdhanA karane para, ve sukha dete haiM athavA nahIM? Apako dekhane mAtra se hI hamArI sakhI ko sukha kI prApti huI hai usase hI Apako apUrva deva kahA hai| taba rAjakumAra ne pUchA-yaha tumhArI sakhI kauna hai? aura usane mujhe kaise dekhA hai? strI ne kahA-vaitADhyaparvata para surasaMgIta nagara hai| vahA~ para sUraNa rAjA rAjya karatA thaa| use svayaMprabhA aura mahAprabhA nAmaka do patniyA~ thii| una donoM ko vinayavAn tathA suMdara nItivAle zazivega aura sUravega nAmaka do putra hue| eka dina saMsAra se virakta sUraNa rAjA ne zazivega ko rAjya dekara, svayaM ne raviteja guru ke pAsa dIkSA grahaNa kii| rAjya saMpatti kA lobhI banA sUravega ne apane mAmA suvega kI sahAyatA lekara rAjya para yuddha karane ke lie taiyAra huaa| zazivega apane nagara ko chor3akara sugiriparvata kI bAjU meM nayA nagara basAkara rahane lgaa| usa zazivega rAjA kI caMdraprabhA nAmaka putrI hai| suzikSita buddhi se yukta kisI naimittika ne usa kanyA ko dekhakara, rAjA se kahA-jo isa kanyA ke sAtha vivAha karegA, vaha hI Apake rAjya ko punaH prApta kraayegaa| use kaise pahacAneMge? isa prakAra rAjA ke pUchane para, jyotiSi ne kahA-jo vana meM, madamasta bar3e hAthI ko apane vaza karegA, Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaha balazAlI hI isa kanyA kA bhartA hogaa| usa dina se lekara mahAvatoM ne bhI gaMdhahasti ko surakSita rakhA thaa| kintu kala hI vaha hAthI AlAnastaMbha ko ukhAr3akara, isa araNya meM AyA thaa| pitA ke Adeza se candraprabhA bhI vahA~ A gayI aura usane hI Apake kaMTha meM varamAlA DAlI thii| suMdarakumAra! yaha divyavastra Adi sAmagrI usIne bhejI hai| isa prakAra kahakara vaha strI mauna ho gyii| isI bIca kahIM para se, usa araNya meM senA aaii| senA ke Age calate kisI ghur3asavAra ne rAjakumAra se pUchA-Apane isa vana meM, hAthI ko vaza kara aura usa para car3he kisI puruSa ko dekhA thA? hamAre rAjA usakA darzana karanA cAhate haiN| vidyAdharI strI ne kahA-yaha rAjakumAra ve hI hai| ghur3asavAra ne yaha jAnakara, apane svAmI vasuteja rAjA ko isa ghaTanA kA nivedana kiyaa| maMtriyoM ne rAjakumAra ko Adara sahita AhvAna kiyaa| vasuteja rAjA ne apanI ATha kanyAe~ tathA rAjya bhI ratnazikha rAjakumAra ko sauMpa diyA aura svayaM ne sadguru ke pAsa dIkSA grahaNa kii| zazivega rAjA bhI isa samAcAra ko sunakara, harSa se caMdraprabhA kanyA dI aura hajAra vidyAoM se yukta aparAjitA vidyA bhI sAtha meM dii| suvega vidyAdhara ne yaha vyatikara sunaa| usane hAthI kA rUpa dhAraNa kara, kumAra ke nagara udyAna kI sImA meM aayaa| usa hAthI ko jItane ke lie, kumAra bhI kutUhalatA se vahA~ aayaa| kumAra ne hAthI ko vaza kiyA aura bAda meM usa para cddh'aa| itane meM hI vaha hAthI AkAza meM ur3a gyaa| isa Akasmika ghaTanA se muMjhAye kumAra ne dRDhamuSTi se usa para prahAra kiyaa| ghAta kI pIr3A se suvega vidyAdhara maMtra kA smaraNa karanA bhUla gyaa| vaha apane vAstavika svarUpa meM A gayA aura 'namo arhadbhyo ' (arihaMta bhagavaMtoM ko namaskAra ho) kahate hue bhUmi para gira pdd'aa| kumAra yaha pada sunakara, hA! mujhe dhikkAra ho, maiMne apane sAdharmika kI AzAtanA kI hai, isa prakAra vicAra karane lagA aura pAnI ke chiMTakAva tathA havA ke vIMjane se use hoza meM laayaa| ratnazikha kumAra ne kahA-ApakA samyaktva atyaMta suMdara hai, kyoMki ApadA meM bhI Apane svastha citta se namaskAra mahAmaMtra kA smaraNa kiyA thaa| tattva kI ajJAnatA ke kAraNa maiMne Apa para prahAra kiyA thA, vaha aparAdha kSamA kreN| taba suvega vidyAdhara ne kahA-yaha terA doSa nahIM hai, kintu maiM hI mahApApI huuN| kyoMki jAna-bUjhakara hI maiM terA bigAr3anA cAhatA thaa| maiM cakrapura kA rAjA suvega vidyAdhara huuN| pitA ke dvArA zazivega vidyAdhara ko rAjya dene para bhI, apane bhANaje ke pakSapAta ke kAraNa, use nagarI se bAhara nikAla diyA thaa| bhANaje ke rAjya para yuddha kI bAta sunakara maiM krodhI bana gayA thA aura tumhArA vadha karane ke lie vyartha hI hAthI kA rUpa banAkara AyA thaa| sAdharmika para vAtsalya rakhanevAle tUne mujhe suMdara 64 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bodha diyA hai| aba maiM saMsAravAsa se virakta ho cukA huuN| aura dIkSA grahaNa karanevAlA huuN| isalie sajjana puruSa! tuma mere rAjya ko grahaNa kara lo| maiM zazivega rAjA se kSamA mA~gakara, zIghra hI apane vAMchita phala ko prApta kruuNgaa| kisI vidyAdhara se yaha vRttAnta jAnakara, zazivega bhI vahA~ A gyaa| suvega ne usase kSamA mA~gakara dIkSA grahaNa kii| krama se ratnazikhakumAra vidyAdhara zreNi kA svAmI bnaa| puNyavaMta prANI paradeza meM bhI uttama lakSmI prApta karate haiN| zazivega kA bhAI sUravega bhI, apane mAmA kI dIkSA grahaNa kI bAta sunakara, bandhu ke dvArA roke jAne para bhI, vairAgya se dIkSA grahaNa kii| ratnazikha rAjA bhI pUrva ke puNya se, vidyAdhara ke aizvarya ko prAptakara, jinezvara bhagavaMta, gaNadhara tathA kevalI bhagavaMta ke caraNakamala meM namanazIla hote hue, uttama bodhiratna prApta kiyaa| puNyavaMtoM meM agragaNanIya aise ratnazikha rAjA ne kitane hI lAkhoM varSa paryaMta uttamottama sukha bhoge| eka dina ayodhyAnagarI meM suyazamuni ne padArpaNa kiyaa| muni ko vaMdanAkara, rAjA ne apane pUrvabhava ke bAre meM puuchaa| taba muni bhagavaMta ne vistAra se usakA caritra khaa| rAjan! yaha saMpUrNa rAjya Adi samRddhi bhI tujhe paMcamaMgala namaskAra mahAmaMtra ke prabhAva se milI hai| ihaloka aura paraloka meM, namaskAra mahAmaMtra kisake sukha ke lie nahIM ho sakatA hai? isa prakAra munibhagavaMta ke vacanarUpI amRta se pApa rUpI viSa se rahita bane ratnazikha ne dIkSA grahaNa kii| kevala Rddhi prApta kara, siddhagati phuNce| isa prakAra ratnazikha ke caritra ko sunakara vimalakIrti rAjA saMsAravAsa rUpI pAza se mukta hokara mokSa sukha kI icchA se, devaratha ko rAjya sauMpakara, svayaM ne dharmavasu guru ke pAsa dIkSA grahaNa kii| devaratha bhI apanI priyA ratnAvalI ke sAtha acchI prakAra se gRhastha dharma kA pAlana karane lgaa| rAjya putra ko sauMpakara, Ayu ke kSaya ho jAne para, donoM ne Anatakalpa meM deva-aizvarya prApta kiyaa| isa prakAra eka suMdara vimAna meM, prIti-parAyaNa ve donoM deva bane aura AnaMdapUrvaka unnIsa sAgaropama paryaMta anupama sukha bhoge| isa prakAra paM.zrIsatyarAjagaNi dvArA viracita zrIpRthvIcaMdracaritra meM, devaratha kA zramaNopAsaka caritra rUpI caturtha bhava varNana saMpUrNa huaa| paMcama bhava pUrvavideha ke puSkalavijaya meM, vizAlA nagarI hai| vahA~ para siMhasena rAjA rAjya karatA thaa| mUrtimaMta lakSmI ke samAna usakI priyaMgumaMjarI rAnI thii| ve donoM daMpatI prema se sukhapUrvaka samaya bItA rahe the| chIpa meM motI ke samAna, devaratha kA jIva svarga se cyavakara, priyaMgumaMjarI kI kukSi meM avatIrNa huaa| pUrNacaMdra ko svapna meM dekhane se, zubha dina meM mahotsavapUrvaka, pitA ne usa putra kA pUrNacaMdra nAma 65 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rakhA / ratnAvalI deva bhI svarga se cyavakara, usI nagarI meM rAnI ke bhAI vizAlamaMtrI ke ghara meM putrI bnii| svapna meM puSpamAlA dekhane se, sadguNoM rUpI ratna kI khANa ke samAna tathA devakanyA sadRza usakA puSpasuMdarI nAma rkhaa| vaha yauvana avasthA meM aaii| eka dina pitA ke nirdeza se, vasaMtaRtu ke samaya sakhI se yukta udyAna dekhane gyii| vahA~ laMbe samaya taka vAsaMtI latA ke maMDapa meM krIr3Akara, zrama dUra karane ke bAda AnaMdapUrvaka vINA bajAne lgii| isI bIca mitroM se gherA pUrNacaMdra bhI kutUhalatA se usI udyAna meM A gyaa| puSpasuMdarI ne sneha se pUrNacaMdra ko dekhaa| pUrvabhava kI prIti se, pUrNacaMdra ke rUpa darzana se, yaha puSpasuMdarI kAmadeva ke bANa sevIMdhI gyii| puSpasuMdarI ke bhAva jAnakara, usakI sakhI azokadattA ne pUrNacaMdra se kahA- kSaNa ke lie Apa isa latAmaMDapa meM pdhaare| pUrNacaMdra bhI latAmaMDapa ke aMdara A gyaa| vahA~ usane puSpasuMdarI ko dekhA / puSpasuMdarI ne bhI abhyutthAna, Asana Adi se usakA satkAra kiyaa| taba pUrNacaMdra socane lagA- aho ! isakI suMdaratA kucha advitIya hI hai| aho ! vidhAtA kA yaha nirmANa / aho ! isakA adbhuta laavnny| pUrvabhava ke tIvra prema saMskAra ke kAraNa, kutUhalatA se use bArabAra dekhate hue pUrNacaMdra khuda ko roka na sakA / pUrNacaMdra ne kahA - caMdramukhI ! aba vINA bajAo / zarma se puSpasuMdarI ne apanA mukha nIce jhukA diyaa| taba azokadattA ne kahA- saubhAgyazAlI ! yaha Apake sAmane lajjita ho rahI hai| nirmalakumAra ! usase Apa yaha mata soca lenA ki yaha avinIta hai| maiM vINA bajAtA hU~, isa prakAra pUrNacaMdra ke kahane para, azokadattA ne bhI use zIghra hI vINA dii| pazcAt ve donoM prasaMga pAkara Apasa meM vArttAlApa karane lge| itane meM hI puSpasuMdarI kI mAtA ke samIpa se vahA~ kanyA kI sakhI AyI aura kahane lagI- aho ! isa yuvAn kA saMga adbhutakArI hai| Apa idhara itane samaya taka kyoM rukI huI ho ? Apake binA ApakI mAtA jayAdevI, Aja bhojana nahIM kara rahI hai| usase zIghra mahala clo| yaha bAta sunakara, nahIM cAhate hue bhI puSpasuMdarI usake sAtha calI gayI / tuccha pAnI meM machalI AnaMdita nahIM hotI hai, vaise hI pUrNacaMdramukhI puSpasuMdarI kA citta bhI pUrNacaMdra kA satata smaraNa karatA huA, kahIM para bhI nahIM laga rahA thA / puSpasuMdarI ke hRdaya kA Azaya jAnakara, usakI sakhiyoM ne kahA- bahana ! hama tumhAre mana ke duHkha kA kAraNa jAnate haiN| use zAMta karane kA upAya bhI tuma suno| Aja hamane Apake pitA ko devI ke sAtha isa prakAra AlApa karate hue sunA thA ki, puSpasuMdarI ke lie pUrNacaMdra vara kaisA hogA? una donoM kA yaha ucita yoga maNi aura suvarNa ke samAna suMdara dikhAyI detA hai / isa prakAra paraspara vicAra kara, 66 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tuma donoM ke saMga kI icchA se krIr3A karane ke lie isa udyAna meM bhejA hai| sakhI ke ina vacanoM ko sunakara, vaha zAMta cittavAlI huii| kumAra bhI apane mitroM ke dvArA yaha samAcAra kahane para, hRdaya meM AnaMdita huaa| zubha dina aura zubha yoga meM unake pitA siMhasena aura vizAla ne, AnaMdapUrvaka una donoM kA pANigrahaNa mahotsava mnaayaa| rUpa lakSmI se kAmadeva sadRza pUrNacaMdrakumAra apanI priyA puSpasuMdarI ke sAtha sukha anubhava karane lgaa| ekadina nagarI ke puSpazAlA udyAna meM zrIsurasuMdara AcArya ne padArpaNa kiyaa| rAjA unako vaMdana karane ke lie gyaa| priyA se yukta, pUrNacaMdrakumAra bhI vahA~ gyaa| sabhI loga ne drAkSa kA anukaraNa karanevAle unake vyAkhyAna kA zravaNa kiyaa| vyAkhyAna pUrNa hone ke bAda AcArya ke adbhuta rUpa se vismaya prApta pUrNacaMdra ne unase pUchA-prabhu! ApakA rUpa atyanta zreSTha hai aura ApakI yauvana avasthA hai| pratyakSa lakSaNoM se Apa U~ce kula meM janme hoMge isa prakAra maiM mAna rahA huuN| phira Apane kisa vairAgya ke kAraNa se, isa kaThina vrata ko svIkAra kiyA hai? he bhagavan! mujhe yaha Azcarya ho rahA hai, isalie maiM Apase isakA kAraNa sunanA cAhatA huuN| taba AcArya bhagavaMta ne kahA-rAjaputra! yaha saMsAra hI hamAre vairAgya kA kAraNa hai, phira bhI tuma isa vistRta kathA ko suno| ratnapura nAmaka eka nagara hai| vahA~ para sudhanazreSThI nivAsa karatA thaa| sAkSAt lakSmI ke samAna, usakI lakSmI nAmaka patnI thii| maiM una donoM kA surasuMdara nAmaka atyaMta priya putra thaa| yauvana avasthA meM, pitA ne battIsa kanyAoM ke sAtha merA vivAha kiyaa| kucha samaya ke pazcAt mAtA-pitA kA svargavAsa ho gyaa| unake viyoga se duHkhita hote hue bhI maiM gRhavyavasthA kI cintAoM se ghira gayA thaa| IrSyAlu svabhAva ke kAraNa, maiM apanI patniyoM ko ghara se bAhara nikalane nahIM detA thaa| ghara meM dUsare logoM kA praveza bhI roka diyA thaa| daravAje para tAlA lagAkara, maiM vyApAra ke lie jAtA thaa| kintu vahA~ para bhI saiMkar3oM kuvikalpoM ke kAraNa se cira samaya taka nahIM ruka pAtA thaa| jaise pakSiyA~ sUke udyAna ko chor3a dete haiM, vaise hI bhikSukoM ne bhI merA ghara chor3a diyA thA. vizeSa kara jaina muniyoM ne bhI mujha pApI kA ghara tyAga diyA thaa| eka dina maiM dvAra para tAlA lagAnA bhUla gayA thaa| mere jAne ke bAda koI munibhagavaMta mere ghara para pdhaare| unheM namaskAra kara merI patniyA~ dharma sunane lgii| jisa samaya munibhagavaMta zrIjinadharma ke bAre meM kaha rahe the, usI samaya maiM bhI vApisa lauTakara daravAje ke pAsa A gayA thaa| maiM rahasya meM chipA rahakara, sAvadhAna banA aura aMdara kI ora jhAMkane lgaa| maiMne dekhA ki rUpa ke mahAnidhi sadRza ve munibhagavaMta Asana para birAjamAna the Arai merI priyAe~ / unake mukhakamala kI ora dekha rahI thii| taba krodha ke Aveza meM Akara, maiM socane Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lagA-aho ! ye muni uddhata aura adhama hai| lajjArahita aura svacchaMdatA se merI patniyoM ke sAtha bAtacIta kara rahe haiN| isalie anIti kI kAMkSAvAle isa muni ke AThoM aMgoM para, maiM apane hAthoM se pA~ca-pA~ca bAra lakaDiyoM ke prahAra karU~gA / utane meM hI maiMne unakI AvAja sunii| ye koI maMtra kara rahe haiM, aisA socakara maiM vizeSa sAvaceta bnaa| ve isa prakAra dayAmaya dharma kA svarUpa kahane lagesaubhAgyamArogyamayaM vapuzca rUpaM paraM vaaNchitbhogsmpt| - svargApavargAdimahAsukhAni bhvntyhiNsaavrtpaalnen| paGgutvakuSThitvakuNitvadoSAH kubjatvamandhatvamazarmarogAH / daurbhAgyadaurgatyavivarNatAzca syurjantughAtaM sRjatAmihaiva // saubhAgya, Arogyamaya zarIra, zreSTha rUpa, vAMchita bhogoM kI prApti, svarga aura mokSa Adi mahAsukha ahiMsAvrata ke pAlana se milate haiN| aura prANiyoM ke ghAta se, isa loka meM paMgutA, kuSThipana, lUMlApana, kUbar3Apana, aMdhatva, duHkhakArI roga, daurbhAgya, durgati aura kurUpa milate haiN| prANighAta karane se manuSya, ihaloka - paraloka meM zatruMjaya - zUra nAmaka pitA aura putra ke samAna bahuta bhayaMkara duHkha sahana karate haiN| unakA kathAnaka isa prakAra hai isI vijaya ke jayapura nagara meM zatruMjaya rAjA rAjya karatA thA / usake zUra aura caMdra nAmaka do putra the| zUra ko yuvarAja pada para sthApita karane para, caMdra khuda kA anAdara mAnatA huA dezAMtara calA gyaa| bAda meM ratnapura nagara meM aayaa| vahA~ para muni bhagavaMta ko namaskAra kara, unakI dezanA sunii| dharma sunakara, caMdra niraparAdhI prANiyoM ke ghAta se nivRtta huaa| bAda meM usane jayasena rAjA kA Azraya liyaa| eka dina rAjA ne use AjJA dI ki caMdra ! tuma zaMkA chor3akara, rAta ke samaya soye hue usa hAthI ko gherakara mAra ddaalnaa| caMdra ne bhI apane niyama kA smaraNa kara, usa kArya meM pravartita hone kA niSedha kiyaa| rAjA ne usa para atyaMta vizvAsa kara, caMdra ko khuda kA aMgarakSaka bnaayaa| eka dina zaurya kI vRtti se, caMdra usa hAthI ko bAMdhakara le aayaa| usase prakhyAta banA caMdra, muni dvArA diye gaye niyama kA vizeSa paripAlana karane lgaa| idhara rAjya prApti kI icchA se, yuvarAja zUra rAta ke samaya apane pitA ko prahAra se jarjarita kara mahala se nikalane lgaa| rAnI ne use dekha liyaa| kolAhala zabda hone para, paharedAra usake pIche daudd'e| aura pakar3akara bAMdha liyaa| prAtaH zatruMjaya rAjA ke samakSa le gye| sabhI logoM ne use pahacAna liyaa| krodhita bane rAjA ne zUra ko deza chor3ane kA Adeza diyaa| bAda meM, maMtriyoM ko zIghra bhejakara, caMdrakumAra ko bulAyA / pramAda rahita caMdra bhI pitA se milane kI AturatA se, jayasena rAjA se anujJA mA~gakara zIghragAmI ghor3e ke vAhana meM baiThA aura apanI 68 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nagarI lauTa gyaa| pazcAt zatrujaya rAjA ne caMdra ko rAjya para sthApita kiyaa| zastraghAta se pIr3ita zatrujaya rAjA, zUra para mAtsarya dhAraNa karate hue AyuSya pUrNakara kisI jaMgala meM zera bnaa| zUra bhI ghUmatA huA usI jaMgala meM AyA aura zera ne use mAra ddaalaa| zUra marakara usI vana meM bhIla huaa| zikAra karane ke lie idhara-udhara ghUma rahe bhIla ko dekhakara, zera ne use mAra ddaalaa| dUsare bhIloM ne usa zera para bANa se prahAra kiye, jisase vaha mara gyaa| pazcAt ve donoM usI vana meM sUvara bne| vaira ke kAraNa paraspara yuddha karate una donoM sUvara ko bhIloM ne mAra ddaalaa| marakara ve donoM usI vana meM mRga ke bAlaka ke rUpa meM jnme| vahA~ para bhI paraspara puddha kara rahe una donoM ko bhIloM ne mAra ddaalaa| pazcAt ve donoM hAthI bne| paraspara yuddha kara rahe una donoM hAthI ko pakar3akara, bhAgya ke yoga se bhIloM ne una donoM ko caMdrarAjA ke pAsa le gye| vahA~ para bhI ve vaise hI yuddha karate the| mahAvata unheM bAra-bAra rokane kA prayatna karate the| eka dina vahA~ para jJAnI guru pdhaare| caMdrarAjA ne vaMdanakara unase pUchA-prabhu! ina donoM hAthiyoM ke bIca satata vaira kyoM hai? muni bhagavaMta ne bhI una donoM ke saMpUrNa bhava sunaaye| yaha jAnakara caMdrarAjA dharmakArya meM pramAda rahita banA aura saMvega pAkara guru ke pAsa dIkSA grahaNa kii| AyuSya pUrNakara svarga meM deva huaa| hAthI bhI mAtsarya se Apasa meM yuddha karate hue mara gaye aura ratnaprabhA narakabhUmi meM nAraka hue| isa prakAra prANighAta ke viSaya meM nivRtta tathA anivRtta bane vyaktiyoM ke viSaya meM yaha dRSTAMta jAnakara, sukha-duHkha tathA guNa-avaguNa kA mUla samajhakara, bhavyaprANI niraparAdhI prANI samUha ke ghAta se honevAle isa pApa se virAma paaveN| isa prakAra prathama aNuvrata ke viSaya meM zatrujaya-zUra-caMdra kathA saMpUrNa huii| munirAja ke mukha se kahI gaI isa kathA ko sunakara, vinaya se namra banI merI patniyoM ne prathama aNuvrata kA svIkAra kiyA aura prANI vadha se virAma paaii| yaha kathA sunakara maiM bhI apane hRdaya meM socane lagA - yaha mere hita meM hI haiM ki ye prANI ghAta se virata huI hai| kyoMki krodhita hone para bhI, ye merA kucha bhI bigADanevAlI nahIM hai| isalie aba maiM, munirAja para cAra bAra hI lakaDI se prahAra kruNgaa| isIbIca amRta ke samAna madhuravANI meM munibhagavaMta kucha kahane lge| inake vAkya sunane kI kutUhalatA se maiM bhI bAhara hI khaDA thaa| ve isa prakAra kahane lage - yahA~ para yogya puruSoM ke dvArA pramANa yukta satya vacana hI bolanA caahie| kyoMki satyavAdI vizvAsa pAtra aura sabhI lAgoM ko priya hotA hai| satyenAgnirbhavecchIto mArga datte'mbu stytH| nAsizchinatti satyena satyAd rajjUyate phnnii| 69 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satya se agni bhI zItala ho jAtA hai, satya se pAnI mArga detA hai| satya ke kAraNa talavAra cheda nahI sakatI aura satya se sarpa bhI rajju (Dora) bana jAtA hai| jisase ihaloka meM prANiyoM ko mUkatva Adi doSa hoteM haiM aura paraloka meM apayaza, aise usa asatya ko catura puruSa chor3a de| satyavAdI puruSa dhana ke samAna pRthvItala para kisI ke dvArA bhI ThagA nahI jAtA hai aura jhUTha bolanevAlA puruSa dharaNa ke samAna khuda ko hI khuda se ThagatA hai| dhana aura dharaNa kI kathA isa prakAra isI vijaya meM zreSTha aisA sudarzanapura nAmaka nagara hai| usa nagarI meM sudatta vyApArI nivAsa karatA thaa| usake dhana aura dharaNa nAmaka do putra the| dhana svabhAva se hI satyavAdI tathA satya kA pakSapAtI thA, kintu dharaNa jhUTha, kapaTa Adi meM nipuNa thaa| una donoM bhAIoM kI paraspara prIti thii| dhana, mana se kapaTa rahita thA aura dharaNa kapaTI thaa| kahA bhI gayA hai ki mana, vacana aura kAyA kI zuddhi sajjana puruSoM ko hI hotI haiM, durjanoM ko nhii| mAtA-pitA dhana ko bahuta gaurava dete the| yaha dekhakara dharaNa socane lagA - isa ghara meM rahate hue bhI, mAtA-pitA mujhe thoDA bhI Adara nahI dete haiN| ekadina dharaNa ne dhana se kahA - bhAI! aba dUra dezoM meM jAkara, merI dhana kamAne kI kutUhalatA hai| taba dhana ne pUchA - bhAI! vahA~ jAkara dhana kaise kamAyA jA sakatA hai? kyoMki mArga bahuta laMbA aura viSama hai aura hama donoM abhI anubhavahIna bAlaka haiN| dharaNa ne kahA - bhAI! dezAMtara jAne ke bAda, hama donoM kapaTa Adi yukti se dhana kmaayeNgeN| yaha sunakara, dhana ne apane donoM kAnoM ko hAtha se DhaMka diye aura dharaNa se kahane lagA - bhAI! naraka Adi durgati denevAle aise vAkya mata bolo| usase tuma micchA mi dukkaDaM do aura punaH aisA mata bolanA kyoMki nyAyamArga se kamAI gaI lakSmI hI ihaloka aura paraloka meM sukhadAyI banatI hai| yaha bAta ise pasaMda nahIM AI hai, isa prakAra hRdaya meM vicArakara dharaNa ne kahA - maiM bhI mana se yaha nahI cAhatA hU~, kiMtu tere citta ke abhiprAya ko jAnane ke lie hI aisA pUchA thaa| vyApAra karane ke lie, hama nIvI (mUDI) grahaNa kara, dhana kamAyeMgeM isa prakAra premapUrvaka dharaNa ne vizvAsa dilaayaa| dhana ne bhI isa bAta ko svIkAra kara lii| ___pazcAt mAtA-pitA se kahe binA hI nagara, gA~va, udyAna Adi ko pAra karate hue kisI sthAna para ruke| ekadina dharaNa socane lagA ki - yaha mArga para kyoM nahIM A rahA hai? isalie koI upAya karatA huuN| aisA vicAra kara catura dharaNa ne dhana se kahA - bhAI! loka meM dharma se jaya hotI hai athavA pApa se? isakA uttara do| taba dhana ne kahA - yaha bAta to AbAla-gopAla taka prasiddha hai ki dharma se hI vijaya, saMpatti, yaza, Adi sabhI loga prApta kara sakate haiN| aura adharma se prANigaNa 70 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apayaza, duHkha, durgati Adi prApta karateM haiN| dharaNa ne kahA - tuma murkha ho aura kucha bhI tattva nahIM jAnate ho| pApa se hI jaya hotI hai| isa viSaya meM una donoM kA vivAda baDhane lgaa| dharaNa ne kahA - vAda ke nirNaya ke lie hama donoM samIpa ke gA~va meM cleN| nirNaya meM jo jhaThA ThaharAyA jAyegA, usakI eka A~kha nikAla dI jaayegii| dhana ne kahA - vAstava meM to satya mere hI pakSa meM hai| maiM A~kha to nahI lU~gA isa prakAra vAda karate hue ve donoM gA~va meM gaye aura sabhA meM upasthita logoM se isakA uttara puuchaa| unhoMne kahA - isa samaya pApa se jaya dikhAI detA hai, kintu dharma se nhii| yaha sunakara dharaNa khuza hote hue kahane lagA - aba tuma mujhe A~kha nikAlakara do| dUsare dina bhI ve donoM isI prakAra vivAda karane lge| dUsarI A~kha kI bhI zarta rakhakara punaH unhoMne grAmavAsiyoM se puuchaa| unhoMne punaH dharaNa ke pakSa meM javAba diyaa| vahA~ se ve donoM vana meM cale gye| dharaNa ne kahA - aba bhI merA vacana svIkAra kara lo| tuma yaha kaha do ki maiM tere sAtha dyUta nahI kheluuNgaa| anyathA hArI huI donoM A~kheM mujhe de do| taba usa satyavAdI dhana ne kahA - aba to jugAra khelane kA savAla hI nahI hai aura merI A~kheM tere AdhIna hai hii| jo tujhe pasaMda ho vaha kro| dhana ke isa prakAra kahane para, dharaNa ne tathA prakAra vRkSa ke dUdha ko usakI A~khoM meM ddaalaa| usase turaMta hI A~kheM nikala gaI aura dharaNa ne pheMka dii| phira bhI dhana ne usa para lezamAtra bhI krodha nahI kiyaa| kapaTa buddhivAle dharaNa ne kahA - hA! maiMne tujha para kaisA atyAcAra kiyA hai? dhana ne madhura vacanoM se vilApa karate use AzvAsana diyaa| bhAI! isa ora zera-zera hai| usase tuma zIghra bhAga jAo, jisase hamAre kula kA kSaya na ho jaaeN| isa prakAra dharaNa kahate hue aura apane manoratha ko saphala mAnate hue vahA~ se palAyana kara apanI nagarI meM phuNcaa| dhana bhI ghUmatA huA eka vizAlavRkSa ke pAsa aayaa| merA bhAI kahA~ hai? kahA~ gayA hai athavA vaha kaise hogA? isa prakAra bAra-bAra dhana kheda karane lgaa| vRkSa ke aMtara meM rahI huI vanadevatA ne use dekha liyA aura socane lagI - aho! isa dhana kI sajjanatA! aho! usa dharaNa kI durjanatA! devI ne pratyakSa hokara kahA - vatsa! usakI ciMtA se paryApta huaa| vatsa! netraroga miTAnevAlI isa aMjana auSadhi ko grahaNa kro| dhana ko auSadhi dekara devI adRzya ho gii| aMjana ke prayoga se dhana kI A~kheM punaH vyavasthita ho gii| bhayaMkara aTavI ko pArakara, dhana subhadranagara meM phuNcaa| vahA~ kI rAjakanyA netraroga se pIDita thii| usake lie Dhola bajAye jA rahe the aura aisI ghoSaNA kI jA rahI thI ki - jo kanyA-ratna ko netraroga rahita karegA, use rAjA apane rAjya kA arddhabhAga tathA kanyA degaa| isa ghoSaNA ko acchI prakAra se sunakara, dhana ne 71 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Dhola kA sparza kiyaa| aMjana ke prayoga se usakA netraroga miTA diyaa| pazcAt atyaMta prIti se, dhana ne usa rAjakanyA ke sAtha vivAha kiyaa| lakSmI se yukta viSNu ke samAna, usa vadhU se yukta dhana arddharAjya prApta kara, sukha rUpI samudra meM magna banakara usa upamA ko caritArtha kara dii| ____ ekadina sudarzana nagara se koI brAhmaNa AyA thaa| use apane saMbaMdhi ke rUpa meM pahacAnakara, dhana apane mahala meM le gyaa| dhana ne khAna-pAna Adi se usakA satkAra kiyA aura apane mAtA-pitA tathA apane bhAI dharaNa ke kuzala samAcAra puuche| brAhmaNa ne kahA - jaba se mAtA-pitA ne tere zera ke bhaya ke bAre meM sunA thA, usa dina se lekara ve donoM dina-rAta duHkha meM hI bitA raheM haiN| dharaNa jIvita aura nIrogI hai tathA vyApAra saMbhAla rahA hai| yaha sunakara dhana citta meM prasanna huA aura use dakSiNA dii| bAda meM apane nAma se aMkita mudrAvAlA lekha use dekara bheja diyaa| brAhmaNa bhI le jAkara, lekha Adi sarva sAmagrI dhana ke pitA ko samarpita kara dii| sudatta vyApArI apane putra ke kuzala samAcAra tathA usake adbhuta bhAgya ke bAre meM sunakara, harSa se apane putra kA vardhApana mahotsava mnaayaa| taba dharaNa vicAra karane lagA - vaha nagara meM kaise AyA hogA? kyoMki taba maiMne vaisI paristhiti meM hI usa baDe jaMgala meM chor3a diyA thaa| merA pratikUla karanevAle isane bhAgya se aisI saMpatti kaise prApta kI? kahA bhI gayA hai ki - bhAgya vaha kara detA hai jisake bAre meM anumAna bhI nahI kiyA jA sakatA hai aura suvyavasthita kArya ko bhI bigADa detA hai| yadi dhana idhara AyegA, to merA halakApana hogaa| isalie maiM zIghra jAkara dUsare upAya kA prayoga karatA hU~, jisase dhana idhara na A ske| aisA vicArakara usane pitA se kahA - maiM bhAI se milane ke lie Atura huuN| Apa mujhe jAne kI AjJA de| pitA ne bhI AnaMda se use bheja diyaa| dharaNa subhadranagara aayaa| dhana use dekhakara AnaMda se AliMgana kiyaa| kintu dharaNa usakI saMpatti Adi samRddhi dekhakara khedita huA aura socane lagA - aho! dhana ne isa saMpatti ke dvArA yaha siddha kara diyA hai ki dharma se hI jaya hotI hai| kintu, maiM kSaNamAtra meM hI Aja isakA viruddha kruuNgaa| dhana bhI apane bhAI kA lAlana-pAlana karane lgaa| ekadina dharaNa ekAMta meM rAjA se milakara kahane lagA - deva! rAjA hajAra A~khavAleM hoteM haiN| kyA isa dhana ne Apako Thaga liyA hai? jo kula aura zIla kA bina vicAra kara hI ise apanI kanyA dI hai| kyA koI sadbuddhi denevAlA nahI thA? yadi Apa mere dvArA kahI gaI bAteM, isa dhana se nahIM kareMge, to maiM Apako satya hakIkata kahU~gA kyoMki anyAya karanevAle isa asura se maiM DaratA huuN| rAjA ne bhI yaha bAta svIkAra kii| taba dharaNa ne kahA - rAjan! yaha dhana hamAre nagara meM cAMDAla thaa| viruddha AcaraNa karane se yaha deza se nikAla diyA 72 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayA thaa| isa deza meM AyA hai| Apane bina vicAra kara hI, apanI kanyA ke sAtha vivAha kara diyA aura itanI rAjasamRddhi dilaaii| isa dhana ne mujhe khuda kA caritra nahI kahane ke lie bahuta Dara dikhAyA hai / Apa usase merI rakSA kare aura chuDAye jisase maiM kisI tIrtha meM jAkara apanI Atma zuddhi karU~gA / rAjA bhI usakI bAteM satya mAnate hue kahane lagA - bhadra! mujhe lU~Takara vaha dhokhebAja ArAma se nidrA le rahA hai| tuma kisI dUsare se yaha bAta mata krnaa| maiM zIghra hI isa viSaya meM nirNaya letA huuN| pazcAt dharaNa, rAjA ko namaskArakara, vahA~ se calA gyaa| rAjA ne subhaToM ko bulAkara Adeza diyA- subhaToM ! tuma prAtaH guptarIti se isa dhana ko viSThAghara meM mAra denaa| rAjasevaka bhI Adeza svIkArakara, prAtaH samaya guptarIti se viSThAghara meM chipe rhe| bhAgya ke yoga se, siradarda ke kAraNa dhana ne dharaNa ko rAjasabhA meM jAne ke lie bhejaa| dharaNa apane zarIra kI zuddhi ke lie viSThAghara gyaa| pUrva meM niyukta una subhaToM ne bhI turaMta hI prahAra kara, dharaNa ko mAra diyaa| pazcAt pAnI bharanevAlI dAsI ne buMbArava kiye| yaha vRttAnta jAnakara, dhana bhI vahA~ A gayA aura mUrcchita hokara bhUmi para gira pddaa| aMtima saMskAra karane ke bAda bhI, dhana deha kI sArasaMbhAla nahIM kara rahA hai, yaha sunakara rAjA vicArane lagA vAstava meM yaha dhana nirdoSa aura sarala AtmA hai / puNya samudra aise dhana ke bhAgya vilAsa ko dekhakara, pApa se prerita isa durbuddhidhAraka ne khuda ke vadha ke lie hI isa prakAra asatya bolA thaa| aisA vicArakara, dhana ke pAsa gayA aura bhavasthiti kA svarUpa btaayaa| pazcAt dhana ne bhI siddhAMta ke vacanoM se zrIjinadharma kA svarUpa smjhaayaa| ekadina nagarI meM jJAnI bhagavaMta pdhaare| rAjA ne vaMdanakara, dharaNa kI duSTatAkA kAraNa puuchaa| unhoMneM kahA - rAjan ! suno| isa jagat meM satyavAdI, dharmI manuSya tathA dAnI ye sabhI dhana ke samAna sarvapriya banateM haiN| aura ina saba se viparIta svabhAvavAleM dharaNa ke samAna dveSapAtra banateM haiN| isameM thoDA pUrvabhava kA vaira bhI kAraNa hai| aba vaha dharaNa marakara isI nagara meM cAMDAla kI putrI banI thii| yauvana avasthA meM Ane ke bAda usakA vivAha kiyA gayA thaa| eka dina vaha pati se jhagar3atI huI usa para Akroza karane lgii| pati ke prahAra karane se vaha mara gayI aura isI nagara meM vezyA huI / sAMpa ke DaMsane se AyuSya pUrNakara isI nagara meM rUpa se dUSita aisI dhobI kI putrI huI hai| vaha apane mAtA- -pitA ko apriya lagatI hai aura aba kaSTapUrvaka samaya bItA rahI hai / dharaNa kI yaha dazA sunakara, dhana saMsArasAgara se atyaMta virakta huA / aura zramaNatva kA svIkArakara, zIghra hI devaloka gyaa| asatyavAdI, nirdayI aura krodhI aisA dharaNa bhI janma-maraNa rUpI taraMgoM se bhayaMkara isa bhavasamudra meM bhramaNa karegA / 73 - Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa prakAra dvitIya aNuvrata ke viSaya meM dhana-dharaNa kI kathA saMpUrNa huii| merI patniyoM ne sAdhu ke mukhakamala se nikalate hue satya rUpI makaraMda biMduoM ko pIkara, puNya rUpI vRkSa kA mUla aura adbhuta aise dvitIya vrata ko bhI svIkAra kiyaa| taba maiM socane lagA ki - yaha bhI mere hita meM hI hai, kyoMki krodhita hone para bhI ye mujhe jhUThI kathAoM se nahI tthgegii| aba maiM ina munirAja para tIna-tIna bAra hI lakaDI se prahAra kruuNgaa| isa prakAra socate hue maiM vaise hI mukhya daravAje para khar3A rhaa| usake bAda munirAja isa prakAra madhura aura prasiddha vacana kahane lage ki maMgala kI kAmanAvAleM manuSya dUsaroM kI adatta aNumAtra athavA sthUla parimANavAlI vastu bhI nahIM grahaNa karate haiN| dUsaroM ke dhana apaharaNa karanevAleM prANI ihaloka aura paraloka meM bhI kisI ke vizvAsapAtra nahIM hoteM haiN| tathA vadha, baMdhana, hAtha-paira Adi zarIra avayavoM kA chedana, daridratA Adi atyaMta bhayaMkara duHkha prApta karateM haiN| jo para dhana grahaNa se virata hote haiM, ve siddhadatta ke samAna sukhI hoteM haiM ora jo para dhana meM Asakta hote haiM, ve kapila ke samAna ghora duHkha bhogateM haiN| ye donoM kauna haiM? aisA merI patniyoM ke dvArA pUche jAne para una munirAja ne isa prakAra kahA - vizAla nAmaka nagara meM, mAtRdatta tathA vasudatta nAmaka do mitra vyApArI nivAsa karate the| ekadina ve donoM, muni ko vaMdana karane ke lie nagara ke udyAna meM gye| munibhagavaMta kI dezanA sunakara, mAtRdatta ne unake samIpa se adatta dhana kI virati grahaNa kii| kiMtu tRSNA hRdayavAle vasudatta ne yaha virati grahaNa nahI kii| donoM bhI sAmAnya sthitivAle the, kiMtu mAtRdatta nyAyapUrvaka vyApAra karatA thA aura vasudatta vyApAra meM kUTa tola, kUTa parimANa Adi karatA thaa| ekadina ve donoM vyApAra karane kI icchA se alpa mUlyavAleM bartana Adi vyApAra kI sAmagrI lekara, pAMDuvarddhana nagara kI ora prayANa kiyaa| vahA~ ke vasuteja rAjA ne kisI niSkapaTI puruSa ko kozAdhyakSa banAne kI icchA se, mArga para svarNa mudrAe~ Adi pheMka rakhI thii| parIkSA ke lie rAjA ne apane vizvasanIya puruSoM ko vahA~ chipe rahane kA Adeza diyA thaa| una donoM vyApAriyoM ne kisI mArga para svarNakuMDala dekhe| aho! yaha lakSmI svayaM hameM varane ke lie yahA~ AyI hai isa prakAra vicAra karate hue, vasudatta svarNakuMDala grahaNa karane ke lie samIpa jAne lgaa| vasudatta ko jAte dekhakara deva-yaza nAmaka do vyApAriyoM kI ghaTanA yAda kara mAtRdatta svarNakuMDala lene se manA karane lgaa| deva-yaza kI kathA isa prakAra sunAyI - mAtRdatta-vasudatta ke nagara meM hI deva aura yaza nAmaka do vyApArI rahate the| ve donoM sadA sAdhAraNa vyApAra karate the| deva ne para vastu ke adattAdAna kA niyama kiyA, punaH yaza ko aisA koI niyama 74 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahI thaa| ekadina ve donoM vyApAra ke lie dUsare nagara jAte hue, mArga para AbhUSaNa par3A dekhaa| adattAdAna niyamavAle deva ne usa AbhUSaNa kI ora A~kha uThAkara bhI nahI dekhaa| deva kI lajjA se, yaza ne bhI vaha AbhUSaNa nahI liyaa| kintu mana meM avadhAraNakara, yaza dUsare mArga se AyA aura grahaNakara apane ghara meM chipAye rkhaa| yaza socane lagA - deva mahAtmA hai aura dUsaroM kI lakSmI para nirlobhI hai| phira bhI maiM isa lakSmI ko samAna rUpa se vibhAjita kruNgaa| yaza usa AbhUSaNa ke dhana se nagara ke bIca meM rahI huI dukAnoM se mAla rakhIdakara le aayaa| Aya-vyaya kA hisAba karate samaya, deva ne usa mAla ko dekhakara yaza se kAraNa puuchaa| yaza jhUTha bolane lgaa| bAra-bAra deva ke Agraha karane para, usane satya hakIkata khii| taba deva ne usa mAla ko alaga kiyaa| yaza ne bhI vaha mAla lekara, apane ghara meM rkhaa| kintu usI rAta, coroM ne usakA saba mAla lUTa liyaa| deva ne kahA - mitra! corIkara lAI huI vastu sthira nahI rahatI hai| usase tuma adattAdAna (corI) kA niyama le lo| yaza ne bhI yaha bAta svIkAra kii| dUsare hI dina, dezAMtara se Aye kucha vyApAriyoM ne unakA saba mAla kharIda liyaa| usase una donoM ko duguNA lAbha huaa| usa dina se lekara para dhana grahaNa (adattAdAna) se virata, nyAyamArga se vyApAra karane meM rata, ve donoM vyApArI loka meM devayaza nAma se prasiddha hue aura nirmala yaza tathA lakSmI kA upArjana karane lge| isa kAraNa se catura puruSa nyAyamArga se hI dhanArjana karateM haiN| mitra vasudatta! bhaviSya meM kaTu pariNAma denevAle aise paradhana kI icchA se kyA prayojana hai? mAtRdatta kI bAteM nahI sunane ke samAna, vasudatta usa svarNakuMDala ke samIpa gayA aura grahaNakara jAne lgaa| utane meM hI subhaToM ne use zIghra hI pakar3a liyA aura una donoM kI samasta vyApAra kI sAmagrI bhI svAdhIna kara lii| mAtRdatta kheda karane lgaa| taba una subhaToM ne kahA - bhadra! zoka mata kro| hamAre sAtha rAjasabhA meM clo| tere isa sattva se rAjA zIghra hI tujha para kRpA kreNge| mAtRdatta ne kahA - yaha saba ThIka hai, kiMtu baMdI banAye ise pahale chor3a do| hama gA~vavAsiyoM ke aparAdha ko kSamA kara deN| hama donoM isa viSaya meM kucha nahI jAnate haiN| Akhira rAjasabhA meM hama donoM kA kyA kArya hai? mAtRdatta ke vacana se subhaToM ne vasudatta ko chor3a diyaa| pazcAt vinaya aura vibhUti ke sAtha subhaToM ne mAtRdatta ko rAjasabhA le gye| subhaToM ne rAjA se usa ghaTanA kA nivedana kiyaa| taba rAjA ne mAtRdatta se pUchA - bhadra! tuma parAye dhana para anAsakta kaise ho? mAtRdatta ne bhI apane niyama ke bAre meM khaa| AnaMdita bane rAjA ne use kozAdhyakSa pada para sthApita kiyA aura adhika vetana dene kA nizcaya kiyaa| mAtRdatta bhI rAjamAnya, bar3I samRddhi se yukta loka meM saMmAnanIya bnaa| kAlakrama se AyuSya pUrNakara, puNya ke prabhAva se 75 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caMdrAbhA nagarI meM, puraMdara zreSThI kI satI patnI kI kukSi se putra rUpa meM janma liyaa| usakA nAma siddhadatta rakhA gyaa| vaha loka meM catura aura kalAvAn ke rUpa meM prasiddha huaa| isa ora vaha vasudatta vaise hI kUTa vajana Adi se vyApAra karatA thaa| anukrama se AyuSya pUrNakara bhAgya ke yoga se baMgAla meM kapila nAmaka brAhmaNa kA putra huaa| usake durbhAgya vazAt mAtA-pitA kI mRtyu ho gyii| pitA kA dhana bhI dhIre-dhIre kSaya hotA gyaa| usake svajano ne bhI kisI daurbhAgya pitA kI rUpAdi se dUSita kanyA ke sAtha vivAha kiyaa| kaMgAlatA ke kAraNa patnI ke dvArA apamAnita karane para, dhana kamAne ke lie vaha dezAMtara gyaa| anIti Adi kAryoM se lakSmI kamAne ke lie vaha kleza karane lgaa| taba kisI kArpaTika ne kahA - yadi dhana cAhate ho to candrAbhApuri jAkara AzAkaraNI devI kI ArAdhanA karo, jisase zIghra hI iSTa kI prApti hogii| yaha sunakara kapila bhI vahA~ pahu~ca gayA aura darbha kA saMthArA bichAkara, pavitra banA vaha ekAgra mana se devI ke Age baiTha gyaa| isa prakAra dhyAna karate hue kapila ke do dina bIta gye| tIsare dina kI rAtri ke samaya, devI ne kahA - tuma aise kyoM baiThe ho? khaDe ho jaao| usane kahA - maiM Apake pAsa dhana kI yAcanA karatA huuN| devI ne kahA - tujhe kyA diyA jA sakatA hai? punaH brAhmaNa ne kahA - devI! yadi Apa merI icchA pUrNa nahI karegI to maiM Apake hI isa bhavana meM prANoM ko chor3a duuNgaa| devI usakI dRDhatA dekhakara kahane lagI - yaha eka pustaka hai| ise becane se pA~ca so mudrAe~ milegii| kapila ne bhI vaise hI kiyaa| usa pustaka ke vikraya ke lie, vaha ghUmatA huA siddhadatta ke samIpa aayaa| utsuka kapila ne use vaha pustaka dikhaayii| usake dvArA mUlya kahe jAne para, siddhadatta kutUhalatA se pustaka kholakara paDhane lgaa| usane chaMda ke isa pAda ko pahale dekhA ki - pAptavyamarthaM labhate manuSyaH! manuSya apane bhAgyAdhIna dhana hI prApta kara sakatA hai| apane hRdaya meM usa chaMda kA artha vicAra kiyaa| pazcAt pA~ca so mudrAe~ dekara kapila se vaha pustaka grahaNa kara lii| kapila bhI dhana lekara apane nagara kI ora prayANa kiyaa| kiMtu bIca meM hI bhIloM ne use pakar3a liyA aura cira samaya taka baMdI banAye rkhaa| pazcAt trAsa dekara chor3a kiyaa| kapila bhI duHkhapUrvaka apane nagara meM vApisa lauTa aayaa| ___ idhara pA~ca so mudrAoM kA vyaya karane se, pitA siddhadatta para krodhita hue aura pustaka sahita use ghara se bAhara nikAla diyaa| siddha bhI rAta ke samaya bAhara niklaa| nagara ke daravAje baMda ho jAne se, vaha jIrNa devakula meM gyaa| vahA~ leTakara, usa padya ke bAre meM hI apane hRdaya meM vicAra karane lgaa| usI nagarI meM paraspara premazIla aisI rAjA, maMtrI, zreSThI aura purohita kI kanyAe~ rahatI thii| ve ekadina 76 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraspara isa prakAra saMbhASaNa karane lagI - bAlyAvasthA se lekara aba taka hama mila-jala kara raheM haiM aura Apasa meM khuza haiN| aba yauvana avasthA meM eka-dUsare ke viraha se duHkhita hoNgeN| taba rAjaputrI ne kahA - sakhI! merI bAta suno| jabataka pitA hamAre vivAha ke viSaya meM kisI se bAtacIta na kara le, usase pahale hI hama saba milakara kisI vara ko cuna leM jisase ki hRdaya meM rahA huA yaha viyoga rUpI agni hameM na jlaayeN| una tInoM kanyAoM ke dvArA yaha bAta svIkAra karane para, rAjakanyA ne kisI suMdara rAjakumAra se pati banane kA Agraha kiyaa| jaba kumAra manA karane lagA, taba ve cAroM bhI marane ke lie tatpara huii| bhaya se kumAra ne unakI bAta mAna lii| kahA bhI gayA hai ki - striyA~ kisa-kisa ko apane vaza nahIM kara sakatI haiM? unhoMne Age kahA - svAmI! zukla aSTamI kI rAta meM, nagara daravAje ke samIpa meM rahe hue jIrNa devakula meM, catura aise Apa hama cAroM kanyAoM ke sAtha vivAha kreNge| yaha sunakara kumAra kA hRdaya ciMtA-sAgara meM DUba gyaa| zukla aSTamI AjAne para, svAmI droha se maiM apane kula ko kaise kalaMkita kara dUM? aisA apane hRdaya meM vicArakara, saMdhyA ke samaya niHspRha kumAra nagara se bAhara calA gyaa| rAta ke samaya, vivAha kI sAdhana-sAmagrI sAtha meM lekara, pahale rAjakanyA devakula meM akelI hI aayii| nidrAdhIna aise usa siddhaputra ko dekhakara, rAjakanyA kahane lagI - svAmI! Apa nizciMta kaise so rahe hai? bAda meM use jagAkara gAndharvavivAha se pANigrahaNa kiyaa| taba rAjakanyA ne kahA - nAtha! Apa merA manovAMchita pUrNa kre| vaise hI zeSa tInoM kanyAoM kI bhI Apa prArthanA svIkAra kreNge| vAhana kahA~ hai? jisase hama zIghra hI yahA~ se dUsarI jagaha jA sakate hai| taba siddhaputra ne kahA - tumhAre saba manoratha pUrNa ho jaayeNgeN| aba maiM thakA huA hU~ aura mujhe sone do| kyA yaha puruSa vaha rAjakumAra nahIM hai? aisI zaMkA karatI huI usa rAjakumArI ne dIpaka se vahA~ para prakAza kiyaa| taba usane rUpa se suMdara aura saubhAgyazAlI aise usa siddhadatta ko dekhaa| samIpa meM hI rakhI huI kitAba ko kholakara usane chaMda kA pahalA pAda pddhaa| yaha satya hI likhA hai aisA vicArakara, apanI zeSa tInoM sakhiyoM ke vizvAsa ke lie, kAjala se usa chaMda ke dvitIya pAda ko isa prakAra likhA - kiM kAraNaM daivmlNghniiym| kyoMki bhAgya kA ullaMghana karanA azakya hai| pazcAt rAjakanyA mahala meM lauTa aayii| dUsare prahara meM maMtrIputrI aayii| usane bhI vaise hI siddhadatta ke sAtha vivAha kiyaa| aura vahI rahI huI pustaka meM isa prakAra tRtIya pAda likhA - tasmAnna zocAmi na vismayo ma - usI kAraNa se, mujhe na zoka hai aura nahI aashcry| kRtArtha banI vaha maMtrIputrI vApisa ghara lauTa aayii| tIsare prahara meM zreSThIputrI 77 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aayii| usane bhI usI prakAra se vivAha kiyaa| pustaka dekhakara Azcaryacakita huI aura isa prakAra usa chaMda kA cauthA pAda likhA - yadasmadIyaM nahi tat pareSAm - jo hamArA hai vaha dUsaroM kA nahI hai| vaha bhI calI gyii| punaH cauthe prahara meM purohitaputrI aayii| vivAhakara, pustaka meM likhe zloka ko pddhaa| rahasya jAnakara tejamativAlI usane bhI isa prakAra zloka likhA - vyavasAyaM dadhAtyanyaH phalamanyena bhujyte| paryAptaM vyavasAyena pramANaM vidhireva nH|| anya prayatna karatA hai aura anya hI phala bhogatA hai| usase prayatna se paryApta huaa| hamAre lie bhAgya hI pramANa hai| pazcAt apane aparAdha kI zaMkA se, una cAroM kanyAoM ne vinaya se jhukakara usa vRttAMta ke bAre meM apanI-apanI mAtA se kaha sunaayaa| bAda meM unhoMne apane pati se khaa| prAtaH yaha musAphira nahIM milegA aisA vicArakara, rAjA ne zIghra hI sevakoM ke dvArA use bulaayaa| puraMdarazreSThI ne bhI apane putra siddhadatta ko rAtri ke samaya saMpUrNa nagara meM khojaa| usake samAcAra milane ke bAda prAtaH rAjasabhA meM aayaa| siddhadatta ko dekhakara sabhI AnaMdita hue aura usakI puNyaprabalatA se vismita hue| pANigrahaNa ke pazcAt rAjA ne use pA~ca so gA~va diye| siddhadatta bhI sukha-samRddhi se yukta jIvana bItAne lgaa| jJAnI guru bhagavaMta ke mukha se apane pUrvabhava kA zravaNakara saMsAra se virakta huaa| dIkSA grahaNakara samyag ArAdhanA se nirvANa prApta kiyaa| kapila bhI ghara kI ciMtA se dharma rUpI dhana se bhraSTa huaa| aura nirAzA pUrvaka jIvana vyatIta karane lgaa| AyuSya pUrNakara cAroM gatiyoM meM bAra-bAra bhramaNa karate hue saiMkaDoM janma-maraNa kI paraMparAe~ prApta kii| isa prakAra tIsare vrata ke pAlana se siddhadatta sukhI huA aura nahIM pAlana karane se kapila atyaMta duHkhI huaa| tRtIya aNuvrata ke viSaya meM siddhadatta-kapila kI kathA saMpUrNa huii| ___muni bhagavaMta kahane lage - adattAdAna virati grahaNa se guNa tathA avirati se avaguNa jAnakara, prayatnapUrvaka tIsare aNuvrata kA pAlana karanA caahie| yaha sunakara merI patniyoM ne kahA - bhagavAn! hama kabhI bhI, kisI kI bhI adatta vastu grahaNa nahIM kreNgeN| Aja ke bAda ghara meM rahI aNumAtra choTI vastu yA baDI vastu bhI hama pati se chipAkara bhI nahIM legeN| unakI bAteM sunakara maiM socane lagA - yaha bAta bhI mere hI hita meM hai| maiM zAMta banA aura nizcaya kiyA ki sAdhu ko do-do bAra hI lakaDI se prahAra kruuNgaa| maiM nizcala vahI khar3A thA ki utane meM hI munibhagavaMta sarvottama aise cauthe aNuvrata ke viSaya meM isa prakAra kahane lage - prAyaHkara sadzIladhArI striyoM para viSa, sarpa, agni aura zatrugaNa prabhAvazAlI nahI hoteM haiM 78 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura devatAgaNa bhI vaza hoteM haiN| usase viparIta zIlarahita prANiyoM ko ihaloka meM bhI kAna, hoMTha, nAka Adi avayavoM kA chedana, dhana-baMdhu Adi kA viyoga tathA apayaza bhI hotA hai| satzIla ke pAlana ke, zIlasuMdarI ne ihaloka meM bhI sukha prApta kiyA thA aura nahIM pAlana karane se cAra kuzIla aura vilAsI puruSa saMsAraaTavI meM gira pdde| unakI kathA isa prakAra hai - videha ke isI vijaya meM, vijayavarddhana nagara meM vasupAla zreSThI nivAsa karatA thaa| usakI vasumAlA patnI thii| una donoM ko rUpa, lAvaNya, zIla Adi guNa rUpI alaMkAroM se vibhUSita tathA arihaMta kI parama upAsikA suMdarI nAmaka kanyA thii| yauvana avasthA prApta karane para, bahuta se taruNa puruSoM ne vivAha ke lie usake pitA se yAcanA kii| kiMtu suMdarI ke pitA ne usI nagara ke nivAsI subhadra nAmaka zrAvaka se usakA vivAha kiyaa| ekadina do vyApArI ke putra tathA do bhaTTa (paMDita/cAraNa) ke putra, aise ina cAroM ne suMdarI ke rUpa mAhAtmya ke bAre meM sunaa| ve cAroM bhI usI para dattacittavAle baneM aura usake saMga kI icchA se kalA, krIDA ke vaza vividha upAya karane lge| ve adbhuta zrRMgArakara usake mArga para khaDe ho jAte, vicitra anyokti kahate aura suMdara gIta-gAna karate the| isa prakAra vividha ceSTAoM se, unakA Azaya jAnate hue bhI zIla ko lIlAmAtra se dhAraNa karanevAlI suMdarI ne unako A~khamAtra se bhI nahI dekhaa| apane zrama ko viphala jAte dekhakara, kisI tApasI ko dhana se vazakara suMdarI ke ghara bhejaa| vaha tApasI suMdarI ke ghara meM bahuta bAra Ane-jAne lagI, phira bhI samyagdRSTi suMdarI ne dRSTi se bhI dhyAna nahI diyaa| ekadina usa nirlajja tApasI ne suMdarI se kahA - sakhI! tuma khuda catura ho, phira bhI merA vacana suno| jinezvaroM ne sarvaprANiyoM para dayA karanA hI dharma kahA hai| isalie suMdarI! tuma bhI prayatnapUrvaka una bicAroM para dayA kro| yaha sunakara suMdarI ne kahA - sakhI! yaha bhayaMkara mahApApa hai kyoMki vrata svIkAra kara, jo dUsaroM ko lajjA rahita banakara pApabuddhi deteM haiM, ve khuda ke tathA dUsare kI AtmA ko bhayaMkara durgati meM DAlateM haiN| suMdarI ke dRDha nizcaya ko jAnakara, vaha tApasI una cAroM se kahane lagI - yadi tuma jIvita rahanA cAhate ho to usakA Agraha choDa do| kadAgraha rUpI graha se grasita ve cAroM bhI usakI bAtoM ko nahIM svIkArate hue kisI maMtravedI ke pAsa gye| kharAba buddhi ke nidhi samAna vaha maMtrasiddha, kRSNacaturdazI kI rAta meM unako zmazAna le gyaa| vahA~ para maMDala kA Alekhanakara, ekAgra mana se vidhivat maMtradevatA kA ArAdhana karane lgaa| caturdazI hone se sudarI ne bhI pauSadha grahaNa kiyA aura rAtri kI vidhi saMpUrNakara so gayI thii| maMtra ke aciMtya prabhAva se, maMtrasiddha ne saMthArA para soI huI usa suMdarI ko 19 . Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zmazAna meM laayaa| mahApuNyazAlI suMdarI ke teja ko sahana karane meM asamartha maMtradevatA - aba mujhe isa pApakarma meM kyoM jor3A hai? isa prakAra bAra-bAra maMtrasiddha se kahane lgaa| krodha se A~kheM DarAvanI kara, vaha maMtradevatA adRzya ho gyaa| suMdarI bhI jAga gayI aura dIpaka ke prakAza se vana meM cAroM aura dekhane lgii| hA! yaha kyA hai? isa prakAra vyAkula banI aura namaskAra mahAmaMtra kA smaraNa karane lgii| taba catura maMtrasiddha AnaMda prAptakara kahane lagA - maiM vidyA se tumhArI priyA ko yahA~ lAyA huuN| tumheM jo iSTa ho vaha kro| ve cAroM bhI paraspara kahane lage ki jo pahale isa priyA kA sparza karegA, vahI prathama isakA saMga kregaa| aisA saMketa kara unhoMne yaha nizcaya kiyaa| kAma se prerita ve cAroM bhI suMdarI kI ora daudde| suMdarI kI zIla mahimA jAnakara, vanadevatA ne una cAroM ko staMbhita kara diyaa| kASTa prAyaH unheM dekhakara maMtrasiddha bhayabhIta huA aura suMdarI ke pairoM meM girakara vinayapUrvaka isa prakAra vijJapti karane lagA - mahAsati! maiM tumhAre isa aciMtya mAhAtmya se anajAna thaa| jo maiMne aba aisI AcaraNA kI hai, vaha bhaviSya meM kabhI bhI nahI kruuNgaa| mere pApa ko kSamA karo aura mujhe abhayadAna do| suMdarI mauna hI khaDI thI aura itane meM hI prAtaH samaya bhI ho cukA thaa| nagara logoM ke sAtha zUra rAjA bhI vahA~ AgayA thaa| kASTamayI putalI ke samAna nizcala khaDe una vilAsI puruSoM se rAjA ne kAraNa pUchA, kintu unhoMne kucha bhI pratyuttara nahIM diyaa| pAsa meM khaDI suMdarI ko dekhakara usase bhI rAjA ne isa rahasya kA kAraNa puuchaa| suMdarI bhI maiM nahI jAnatI huuN| isa prakAra kahakara zarma se jhuka gyii| utane meM hI maMtrasiddha ne rAjA se abhayadAna prAptakara vAstavika hakIkata kaha sunaayii| pazcAt rAjA ne una pApIoM ko kArAgRha meM DAla diyA aura maMtrasiddha se kahane lagA - hA! pApI! isa prakAra to tuma mere aMtaHpura kI striyoM kA bhI apaharaNa kara loge| daMDa ke yogya hote hue bhI, tujhe abhayadAna diyA thaa| isalie maiM tujhe choDa rahA huuN| isa prakAra usakI avamAnanAkara, rAjA ne use deza se nikAla diyaa| pazcAt nAgarika logoM ke sAtha rAjA bhI suMdarI ke pairoM meM giraa| zreSTha AcAravAn vasupAla zreSThI bhI vahA~ AgayA thaa| rAjA ne suMdarI ko hAthI para biThAkara nagarapraveza kraayaa| usa dina se lekara vaha loka meM zIlasuMdarI ke nAma se prasiddha huii| jIvanaparyaMta niSkalaMka zIla kA paripAlanakara, zIlasuMdarI AyuSya pUrNakara devaloka ke lAkhoM anupama sukhoM ko prApta kiyaa| isa ora una cAroM vilAsI puruSoM kA sarvasva lUTa liyA gayA aura laMbe samaya taka kArAvAsa meM kleza prApta kiyaa| aMta meM AyuSya pUrNakara zarkarAprabhA naraka pRthvI meM gye| isa prakAra caturtha vrata ke viSaya meM zIlasuMdarI kI kathA saMpUrNa huii| 80 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zIlavrata ke pAlana se guNa tathA nahIM pAlana karane se doSoM kA samyag vicArakara, munibhagavaMta ke upadeza se merI patniyoM ne parapuruSa icchA tyAga ke viSaya meM niyama grahaNa kiyaa| yaha bAta bhI mere hita meM hI haiM, aisA jAnakara IrSyA rUpI agni ke zAMta ho jAne para zreSTha samAdhi prApta huii| isalie aba maiM eka-eka bAra hI munirAja para lakaDI se prahAra karU~gA, aisA vicArakara vahIM para khaDA thaa| utane meM hI munibhagavaMta parigraha parimANa niyama ke viSaya meM isa prakAra kahane lage - jo dhIrapuruSa parigraha kA parimANa karate haiM, una puNyAtmAoM kA bhava-samudra parimita ho jAtA hai| dhana, dhAnya Adi ke rUpa meM, parigraha nava prakAra kA hai| jitanA alpa parigraha utanI alpa ciMtA aura jitanA adhika parigraha, ciMtA utanI adhika hotI hai| lobha ke bhAra se parAjita cittavAle bhava-samudra meM DUba jAte hai aura saMtoSa rUpI amRta se siMce gaye prANI, duHkha rUpI agni se dUra ho jAte haiN| parigraha se anivRtta prANI zIta, uSNa, pavana, bhUkha, pyAsa, pIDA Adi se saMbhavita kleza aura parizrama ko sahana karate haiN| icchA kA parimANa karanevAlA prANI, guNAkara ke samAna samRddhi Adi sukha prApta karateM haiM aura nahI karane se guNadhara vyApArI ke samAna duHkha prApta karateM haiN| unakI kathA isa prakAra hai - jayasthala nAmaka gA~va meM viSTa, suviSTa nAmaka do bhAI vyApAra karate hue Apasa meM snehapUrvaka nivAsa kara rahe the| baDAbhAI viSTa, logoM meM aniSTa thA tathA vyavahAra se beparavAha thaa| vaha apane svajanoM tathA duHkhita atithiyoM kA satkAra Adi nahI karatA thaa| dina-rAta dhana kamAne ke lie kleza sahana karatA thaa| bhikSuka bhI usakI niMdA karate aura vaha atiduHkhapUrvaka samaya bItAne lgaa| punaH suviSTa aucityavRttivAlA aura sarvatra buddhimAn thaa| vaha kalpavRkSa ke samAna apane svajana tathA bhikSukoM kA vAMchita pUrNa karatA thaa| ekadina suviSTa ne ghara para padhAre kSamAvaMta munibhagavaMta ko bahumAnapUrvaka suMdara azana-pAna vhoraaye| taba usane yugalika (bhogabhUmi) saMbaMdhita manuSya Ayu baaNdhaa| muni ko vahorAte samaya vahA~ para khaDA viSTa thoDA haMsakara apane mana meM socane lagA - aho! vyApAra karane meM asamartha ye pAkhaMDI muni pratidina dUsaroM ke gharoM ko lUTateM hai| vyartha hI unako dAna dene se kyA lAbha hai? isa prakAra socakara viSTa ne dAnAMtarAya tathA nIcagotra baaNdhaa| ____ekadina viSTa ne khanijakAroM ko dekhakara Ane kA kAraNa puuchaa| taba unhoMne kahA isa parvata ke madhyabhAga meM baDInidhi hai, kiMtu use grahaNa ke lie hamAre pAsa paryApta sAmagrI nahI hai| viSTa ne kahA - khanana ke yogya zeSa sAmagrI maiM Apako dilaauuNgaa| unhoMne kahA - yadi aisA hai to hama Apako nidhi kA yathocita bhAga deNgeN| aisA nirNayakara, zubha dina meM mana se vyAkulatA rahita viSTa ne dhana ke Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyaya se bali, pUjA Adi kA vidhAna sAmagrI ke dvArA saMpUrNa kii| pazcAt khanijakAroM ke sAtha parvata ke madhyabhAga para cddh'aa| unhoMne viSTa ko palAzavRkSa kA mUla dikhaayaa| viSTa bhI usa pradeza ke samIpa gyaa| kahA bhI gayA hai ki - dhana binA kSIra rahita vRkSoM ke aMkura nahIM nikalateM hai| aura nizcaya hI bilva aura palAza vRkSa ke nIce alpa athavA bahuta dhana hotA hai| vaha dekhakara saralabuddhivAleM viSTa ne unase spaSTa kaha diyA ki nidhi mila cukI hai, kiMtu kyA yahA~ svarNa, maNi Adi kI prApti hogI? taba unhoMne kahA - yadi vRkSa ke pAda se lAlarasa nikala rahA ho to nizcaya se maNi prApta hogI, pIlA rasa nikalane se pIlA svarNa tathA sapheda rasa se sapheda svarNa kI prApti hogii| vRkSa ke pAda kA chedana karane para, lAla rasa niklaa| pazcAt pUjA Adi kA vidhAnakara, saMtuSTa hue una khanijakAroM ne vaha nidhi bAhara nikaalii| apane iSTa kArya ko pUrNa karanevAle usa viSTa se kahA - isa samaya hama isa nidhi ko le jA raheM haiN| rAta ke samaya ise tere ghara para vApisa le aayeNgeN| usa kAraNa se lobhI hRdayavAlA tathA sarala buddhivAlA viSTa bhI apane nagara lauTa aayaa| ve khanijakAra bhI ratnoM ko grahaNakara, zIghra hI vahA~ se palAyana kara liyaa| viSTa vApisa vahA~ AyA, kiMtu unheM nahIM dekhakara duHkhita huA aura mUcchita hokara bhUmi para gira pddaa| rAjA bhI yaha bAta jAnakara, sevakoM ke dvArA use rAjasabhA meM bulaayaa| bAda meM sarvasva kA apaharaNakara, use deza se nikAla diyaa| isa ghaTanA se viSTa bhI unmAdI bana gayA aura thoDe samaya bAda mara gyaa| marakara vaha muni gocarI kI niMdA ke kAraNa kuttA huaa| jaba vaha kuttA rasoIghara meM praveza karane lagA, taba kisI rasoIye ne use mAra diyaa| AyuSya pUrNakara vaha daridra cAMDAla huA aura marakara ratnaprabhA naraka meM gyaa| isa ora nyAyaniSTha suviSTa tInoM vargoM kA pAlana karate hue AyuSya pUrNakara vaha narottama uttamakuru meM yugalika bnaa| deva Rddhi ke samAna, vahA~ para sukhoM ko bhogakara svarga gyaa| vahA~ se cyavakara isa vijaya ke jayasthala nAmaka nagara meM pabhadeva vyApArI kI patnI devakI kI kukSi se putra rUpa meM janma liyaa| saMpUrNa guNoM kI khANa sadRza usa bAlaka kA guNAkAra nAma rkhaa| viSTa kA jIva bhI naraka se nikalakara dhanaMjaya vyApArI kI patnI jayA kI kukSi se putra ke rUpa meM janma liyaa| usakA guNadhara nAma rkhaa| pUrvabhava ke prema rUpI pAnI se siMcita guNAkara-guNadhara kI prIti rUpI latA paraspara baDhatI gii| yauvana avasthA prAptakara, ve donoM dhanArjana meM tatpara hue| ekadina usa nagara ke udyAna meM dharmadeva nAmaka munibhagavaMta pdhaare| taba ve donoM unake samIpa jAkara dhanArjana kA upAya puuchaa| munibhagavaMta ne bhI kahA - dharma akelA hI dharnAjana kA kAraNa hotA hai| puSkala puNyavAlA puruSa yadi parvata, guphAoM ke aMdara calA jAe~ to bhI hAtha meM dIpakalikA 82 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pakaDakara lakSmI usakA anusaraNa karatI hai| puNya nahI karanevAle ko sukha nahI hai, tapa se tape binA iSTa kI siddhi nahIM hotI hai| asadAcArI kI mahimA nahI hai aura mUDha hRdayavAle ko mokSa nahI hai| lobha ke vazIbhUta manuSya dhana hone para bhI saMtoSa prApta nahIM kara sakatA hai aura dhanavAn puruSoM ke pairoM ko sira para rakhakara AnaMdapUrvaka sotA hai| apane se U~ce-U~ce ko dekhate hue iMdra bhI raMka bana jAtA hai| aura saMtoSa rUpI amRta se siMcita AtmA raMka hote hue bhI dhanavAn bana jAtA hai| sarvathA dhAnya, dhana Adi choDane meM asamartha puNyavaMto ke dvArA icchA kA parimANa karanA caahie| isa prakAra munibhagavaMta kI vANI sunakara, guNAkara ne zuddha samyaktva sahita icchA parimANa kA niyama grahaNa kiyaa| kiMtu guNadhara unakI vANI para zraddhA nahI karatA huA, niyama grahaNa nahI kiyA tathA guNAkara ke niyama kA hRdaya se anumodana bhI nahI kiyaa| atyaMta lobha ke vazIbhUta vaha guNadhara socane lagA - jo manuSya alpa dhana se khuda ko kRtArtha mAna letA hai, usapara bhAgya krodhita hokara adhika dhana nahI detA hai| yaha bAta satya mAlUma paDatI hai, anyathA adbhuta bhujabalavAle isa guNAkara ke mana kA manoratha yahA~ para itane zIghra hI saMkucita kaise ho gayA hai? isa prakAra guNAkara sadbhAvoM se tathA guNadhara asadbhAvoM se muni ko namaskArakara ghara lauTa aaye| ekadina guNadhara, guNAkara se binA pUche anaginata becane kA mAla gADe Adi vAhanoM meM bharakara vividha dezoM meM paryaTana karane lgaa| vyApAra ke dvArA bahuta dhana kamAkara apane nagara kI ora vApisa lauTane lgaa| bIca meM baDI aTavI aaii| utane meM hI vahA~ para dAvAnala prakaTa huaa| bhayabhIta bane sevaka loga cAroM dizAoM meM bhAga gaye aura saba gADe bhasmIbhUta ho gye| bhUkhapyAsa kI pIDA se duHkhita guNadhara kaise bhI kara vahA~ se bhAga niklaa| sAta rAtriyoM ke bAda, vaha kisI gA~va meM phuNcaa| eka tApasa ne use dekhakara khuda ke ghara le gayA aura usake prANa svastha kiye| pazcAt tApasa ne guNadhara kA sArA vRttAMta jAna liyaa| ekadina tApasa use kisI parvata ke madhyabhAga para le gyaa| kisI auSadhi ko dikhAte hue kahane lagA - saumya! isa auSadhi ko aba dhyAna se dekha lo| ise rAtri ke samaya tujhe grahaNa karanI hai| tApasa Age kahane lagA - rAta ke samaya tejasvI dIpazikhA ke samAna cAroM ora prakAza karatI isa mahA-auSadhi ko dekhakara, bAye hAtha se pakaDanA aura dRDha muThThi se isake Upara-nIce bhAga ko kATa denaa| bAda meM pIche kI ora nahIM dekhate hue sIdhe cale aanaa| yaha kArya saMpUrNa karane para, maiM tujhe dhanavAn banA duuNgaa| tApasa ke vacana ko svIkArakara, guNadhara ne vidhivat auSadhi grahaNa kii| vaha zIghratA pUrvaka vApisa lauTane lgaa| utane meM hI parvata ke zikhara se patthara ke gira 83 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAne se khaTakAra zabda sunAI diyA aura vaha acAnaka hI pIche mur3akara dekhane lgaa| isIbIca hAtha meM se auSadhi naSTa ho gyii| guNadhara ne tApasa ke sAmane satya hakIkata nivedana kii| taba tApasa ne kahA bhadra! tere pAsa sattva hai, kintu puNya kA saMcaya nahI hai| isalie tuma apane sthAna para vApisa lauTa jAo aura saMtoSa dhAraNa karo / usakI vANI kA avadhAraNakara, guNadhara kisI dUsare tApasa se milaa| taba usane kahA vatsa! kahIM para bhI lAladUdhavAle snuhivRkSa (thora) ko dekho / yadi vaha mila jAyeM to maiM zIghra hI terI daridratA miTA dU~gA / khoja karate hue guNadhara ne bhI tathA prakAra ke snuhivRkSa ko dekhA / tApasa ne agni se usa vRkSa ko jalA diyaa| pazcAt jalatI huI agni meM balapUrvaka guNadhara ko pheMka diyaa| halakApaNa ke kAraNa, guNadhara agni se bAhara nikala AyA aura tApasa ko agni meM pheMkane ke lie tatpara huA / isa taraha una donoM ke bIca laDAI zuru huii| usI samaya rAjakumAra bhI vahA~ AgayA / guNadhara se sarva vRttAMta jAnakara, kutUhala vaza kumAra ne usa tApasa ko agni meM pheMka diyaa| tApasa usameM jalakara svarNapuruSa banA / rAjaputra ne usa svarNapuruSa ko grahaNa kiyA aura thoDA-bahuta svarNa guNadhara ko bhI dekara use bheja diyaa| guNadhara apane nagara kI ora prayANa karane lgaa| mArga para ise koI maMtrasiddha mahApuruSa milaa| ve donoM paraspara manohara carcA karate hue kisI sthAna para ruka gye| vahA~ para una donoM ne maMtra prayoga se lAye gaye modaka Adi khaaye| pazcAt guNadhara ne siddha se pUchA- Apako aisI zakti kahA~ se prApta huI hai ? maMtrasiddha ne kahA- mujhe kisI kApAlika ne vetAlamaMtra diyA thaa| usa maMtra ke prabhAva se, prANioM ko saMpUrNa lakSmI kI prApti hotI hai| guNadhara ne usase vaha maMtra grahaNa kara liyaa| Age baDhate hue vaha apane mAmA ke ghara pahu~cA aura sukhapUrvaka rahane lgaa| ekadina vaha icchita kRSNarAtri ke samaya, maMtra ko siddha karane ke lie zmazAna gyaa| Ahuti kara jApa karane lgaa| bhUta-preta Adi ke dvArA bhayabhIta karane para, vaha kSobhita ho gayA aura maMtrapada bhUla gyaa| taba kAla ke samAna vetAla krodhita huA aura daMDe se prahArakara, paTaka diyA / guNadhara mUrcchita hokara gira paDA / mAmA ne use svastha kara zIghra hI jayasthala nagara pahu~cA diyaa| vahA~ para loga - yaha abhAgyazekhara hai, isa prakAra usakA upahAsa karane lge| lajjA se guNadhara ne khuda ko phaMsA lagAkara mara gyaa| isa prakAra parigraha parimANa se avirata yaha guNadhara, atyaMta lobha ke kAraNa vyAkula hote hue vividha deza ke maMDaloM meM bhramaNa kiyA, kiMtu pApa hRdayavAle usane dhana kA leza bhI prApta nahI kiyA / punaH prakAzamAna guNa samUhavAlA yaha guNAkara nyAya mArga se dhana kA upArjana karate hue pRthvI para atyaMta prasiddha 84 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huaa| tathAvidha guNadhara ke usa vRttAMta ko sunakara, guNAkara vairAgya prAptakara vizeSa se parigraha parimANa aNuvrata kA pAlana karane lgaa| aMta meM AyuSya pUrNakara svarga meM gyaa| adhama aisA guNadhara naraka Adi durgatiyoM meM lAkhoM duHkhoM kA sthAna bnaa| isa prakAra paMcama aNuvrata ke viSaya meM guNAkara-guNadhara kI kathA saMpUrNa __parigraha kI virati se guNa tathA avirati se doSoM ke bAre meM acchI prakAra se sunakara merI patniyoM ne icchA parimANa kA niyama grahaNa kiyaa| aura maiM bhI hA! vyartha hI ina mahAvratadhArI muni ke bAre meM viparIta vicAra kiyA, isa prakAra pazcAttApa karate hue muni ke pairoM meM giraa| khuda ke pApa Azaya ko unake sAmane nivedanakara kSamA mA~gI aura una munipuMgava se vijJapti kI - bhagavan! yadi hAsya vacana se viSTa ne bhayaMkara duHkha prApta kiye the, taba dveSa se dUSita merI kyA sthiti hogI? zAMtipUrvaka muni ne kahA - aho! mana se bhI mahAmuniyoM para dveSa kA ciMtana karanA mahApApa hai| cAritra binA catura puruSa bhI isa pApa kA chedana karane meM samartha nahI ho sakate haiN| kyoMki aMdhakAra naSTa karane meM sUrya kI kiraNeM hI samartha hai| saMsAra kI asAratA ke bAre meM samyag prakAra se vicAra karo aura apane mana meM kaTu vipAkavAleM kAma-bhogoM kA ciMtana kro| pazcAt azAzvata aura asAra aise saMsAra ke sukha ko choDakara zAzvata aura ekAMta sukha kA kAraNa aise saMyama kA Azraya lo| isa prakAra amRta ke samAna madhuratA meM pradhAna aisI munirAja kI vANI sunakara, kSaNamAtra meM hI moha rUpI viSa naSTa ho gayA aura jJAnanetra jAga gyii| pazcAt munirAja ne manohara vANI se merI patniyoM ko pratibodhita kiyaa| maiMne patniyoM ke sAtha dharmadeva guru ke pAsa dIkSA grahaNa kii| una guru ke pAdakamala samIpa meM, maiM satata tapasyA karane lgaa| kAlakrama se unhoMne mujhe yaha guNasaMpadA prApta karavAyI hai| jJAna mahimA se adbhuta una guru ko namaskAra ho, jinhoMne pASaNa kI upamAvAle mujhe bhI loka meM vaMdanIya banAyA hai| isa prakAra sUribhagavaMta ke adbhUta caritra ko sunakara siMhasena rAjA hRdaya meM Azcaryacakita huaa| aise munirAja ke darzana hone se vaha khuda ko puNyAtmAoM meM zreSTha mAnane lgaa| pazcAt vividha vacanoM se munipuMgava kI stuti karane lgaa| putra ko rAjya sauMpakara, bhAva rUpI pAnI se manomala dUra ho jAne se niSkalaMka banA rAjA, tRNa ke samAna saMpUrNa rAjalakSmI ko choDakara zubha dina meM mokSasukha kA mUla aise nirmala cAritraratna ko grahaNa kiyaa| pUrNacaMdra rAjA bhI samyaktva, aNuvrata kI prApti se AnaMdita huaa| phailate 85 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hue guNa se tejasvI tathA suprasiddha pUrNacaMdra rAjA bhI pitA ke samAna prajA kI rakSA karatA thaa| vaha zatru samUha ko jhukAtA, nyAya mArga kA anusaraNa karate hue duSToM kA damana karatA, dIna samUha kA pAlana karatA tathA baMdhuvarga para upakAra karatA thaa| pazcAt rAnI puSpasuMdarI devI ne bhI samyaktva yukta aNuvrata grahaNa kiye| jinavANI rUpI amRta rasa ke siMcana se vaha satata bhava rUpI tRSNA ko jItane lgii| ve donoM pA~coM prakAra ke viSaya sukhoM kA anubhava karate hue kAla bItAne lge| kAlakrama se unheM vinaya se ujjvala tathA prakhyAta vIrottara nAmaka putra huaa| yauvana avasthA meM Ane para, pUrNacaMdrarAjA ne use yuvarAja pada para sthApita kiyaa| usI dina pitA ke nirvANa hone kA samAcAra prApta huaa| harSa aura zoka dhAraNa karate hue, rAjA isa prakAra apane mana meM vicAra karane lagA - mere pitA dhanya hai, mahAnubhAva hai, mahAmuni tathA mahAsattvazAlI hai, jinhoMne sukha meM lAlana-pAlana karane para bhI atyaMta duSkara kArya ko sAdha liyA hai| aura maiM alpa sattvazAlI, pApa meM Asakta, tapa aura kriyA karane meM asamartha, viSaya rUpI bhoga padArtha meM Asakta, vRddhAvasthA prApta karane para bhI tattvarahita huuN| jo ki maiM jAnatA hU~ ki lakSmI caMcala hai, Ayu nazvara hai, viSaya-sukha duHkha kA kAraNa hai aura svajanoM kA viyoga niyata hai, tathApi maiM dharma meM pramAda kara rahA huuN| isa prakAra ciMtA kara rahe pati ko dekhakara, rAnI ne kahA - deva! yahA~ para zoka karane se kyA lAbha hogA? kyoMki kArya karane meM udyata puruSa, sattvapradhAna sahAyavAle hoteM haiN| usase rAjya ciMtA choDa de| jabataka guNoM ke siMdhu sama surasuMdara suguru yahA~ para padArpaNa nahIM karate hai, taba taka niHzaMka hote hue brahmacaryavrata kA pAlana kre| taba rAjA ne - suMdara bAta kahI hai isa prakAra kahakara, rAjya putra ko sauMpa diyaa| zreSTha guNavAn aisA pUrNacaMdra rAjA bhI samasta mamatva ko choDakara, gurusaMga kI kAMkSAvAlA huaa| suMdara aMgavAlI rAnI bhI ugra tapa se nirmala, suMdara dharma kA paripAlana karane lgii| akasmAt hI bImAra paDI aura rAjA kI ciMtA karane lgii| taba rAjA bhI usakI pIDA se duHkhita huA aura socane lagA ki ve gA~va, nagara aura udyAna dhanya hai jahA~ para mere guru nivAsa kara rahe hai| aho! bhaviSya meM kyA hogA? isalie jahA~ para guru ke pAdakamala hai, unakI maiM upAsanA karatA huuN| isa prakAra rAjA apane hRdaya meM vicAra karatA huA, kaSAya-kapaTa Adi se rahita banakara Ayu ke kSaya ho jAne para, samAdhipUrvaka kAla kara AraNa kalpa meM deva bnaa| rAnI bhI AyuSya pUrNakara usI kalpa meM deva bnii| paraspara prIta parAyaNa ve donoM eka hI suMdara vimAna meM pUrva puNya saMcaya ke vaza se aneka sAgaropama paryaMta anuttara sukhoM kA anubhava kiyaa| ___ isa prakAra paM.zrIsatyarAjagaNi dvArA viracita zrIpRthvIcaMdracaritra meM pUrNacaMdra 86 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zramaNopAsaka caritra kA pA~cavA~ bhava varNana saMpUrNa huaa| SaSThama bhava puNyAnubaMdhipuNya ke prabhAva se una donoM ne deva Rddhi kA sukha bhogaa| vahA~ se cyavakara, ve donoM jisa sthala para utpanna hote haiM, usake bAre meM sune / videha deza kI mithilA nagarI meM, bhujAoM ke parAkrama se siMha sadRza aisA narasiMha rAjA rAjya karatA thaa| usane apane yaza ke samUha se dizA- valayoM ko svaccha banA dI thii| narasiMha rAjA kI adbhuta guNazAlI, vizAla puNyavAlI, zirISaphUla ke samAna atyaMta sukumAla, candrakalA sadRza nirmala aisI guNamAlA patnI thii| saMpUrNa sukhamaya tathA dUsaroM ke dvArA alaMghanIya aisI rAjya samRddhi aura patnI ko prAptakara narasiMha rAjA sukhapUrvaka samaya bItAne lagA / ekadina kisI vizvasanIya puruSa ne rAjA se isa prakAra vijJapti kI - deva! maiMne Aja nAgarika striyoM ko nagara ke kue~ ke samIpa paraspara bAteM karate hue sunA thaa| unameM se eka strI ne kahA - narasiMha rAjA sadA jayavaMta rhe| taba dUsarI strIne kahA- sakhI! yaha rAjA narasiMha nahI hai, kiMtu narajaMbuka (ziyAla) hai, jo putrahIna hote hue bhI bephikara hai| isa vicitra vArttA ko sunakara, rAjA ne maMtriyoM se putra upAya ke bAre meM puuchaa| unhoMneM bhI kahA isa nagara meM koI deva nAmaka yogI hai| vaha yogI nagara meM atyaMta prasiddha hai tathA logoM kA iSTa detA hai / Apa usa yogI se putra ke viSaya meM puuche| rAjA ne bhI bahumAna sahita usa yogI ko bulAyA aura vinayapUrvaka pUchA - yogI! Apake pAsa kaisI sAmarthyatA hai ? thoDA haMsakara yogI bhI kahane lagA - rAjan! Apa mujhe kArya kA Adeza de| kyA isI samaya, maiM nAgakanyA athavA devakanyA ko vazakara lAU~? athavA samudra sahita pRthvI ko Apake pairoM tale le AU~? athavA hAthI, ghor3e ke samUha tathA dUra para rahI kisI anya vastu ko yahA~ para le AU~? athavA ApakA anya jo bhI viSama kArya ho, vaha khe| maiM zIghra hI use siddha kara duuNgaa| taba rAjA ne kahA - yogI! yadi Apa samartha ho to, nAgakanyA ko idhara le aae| dhyAna dhAraNakara, yogI ne tatkAla hI nAgakanyA ko rAjA ke samakSa le aayaa| nAgakanyA yogI ke sAmane khar3I hokara kahane lagI prabhu ! Adeza de| maiM kyA kara sakatI hU~? yogI ne kahA rAjA ke vacana anusAra karo aisA Adeza diyaa| vaha bhI rAjA ke pAsa gayI aura kahane lagI- prabhu! Adeza de| taba rAjA ne pUchA - tuma kauna ho ? aura yahA~ kyoM AI ho ? nAgakanyA ne kahA - maiM nAgarAja kI patnI hU~ aura yogI ke Adeza se yahA~ AI huuN| yaha sunakara rAjA Azcaryacakita huA aura vApisa lauTa jAne kI AjJA dii| vaha bhI adRzya ho gyii| aho yogIndra! ApakA mAhAtmya adbhuta hai aisA kahakara rAjA ne apanA 87 - - -- Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArya nivedana kiyaa| yogI ne kahA - kRSNa caturdazI kI rAtri meM, Apa akele hI mere sahAyaka ke rUpa meM aaye| maiM jvAlinI mahAvidyA kI ArAdhanA kara putraratna tathA anya sarva iSTa bhI dilAU~gA / yogI ke jAne ke bAda maMtriyoM ne kahA - rAjan ! upAya bhavya hai, phira bhI isakA lezamAtra bhI vizvAsa nahI karanA cAhie kyoMki prANI kA svabhAva vicitra hotA hai| maMtriyoM kA vacana svIkArakara, nizcita dina kI rAtri meM, rAjA talavAra lekara zmazAna gyaa| taba yogI bhI vahA~ para A gyaa| bhUmi kI zuddhikara, yogI ne citA kI agni dIpaka se maMDala kA Alekha kiyaa| aura rAjA se kahA - yahA~ se dakSiNa dizA meM vaTavRkSa hai| usakI zAkhA para jo puruSa laTaka rahA hai, use Apa bhayarahita banakara le aaye| usa puruSa ke pUchane para bhI Apa pratyuttara na de| rAjA vaTavRkSa para car3hA aura talavAra se usa puruSa ke phaMde ko kATa diyaa| rAjA use grahaNa karane ke lie vRkSa se nIce utarane lgaa| utane meM hI rAjA ne usI zAkhA para usa puruSa ko punaH laTakate dekhaa| aisA do-tIna bAra huA / rAjA ne punaH zAkhA para laTaka rahe usa zava ke phaMde ko chedakara, zIghratApUrvaka vRkSa se nIce utarA aura jamIna para paDe zava ko uThAkara vApisa lauTane lgaa| utane meM hI vetAla usa zava meM pravezakara rAjA se kahane lagA - mUDha ! khuda ke vIra svabhAva ko choDakara, kukarma kA AcaraNa kara rahe ho| tathA rAkSasoM ko bulAne ke lie isa prakAra rAtri ke samaya bhramaNa kara rahe ho / yadi tU mujhe nahI choDegA to yaha duSTa yogI terI bhUtabali de degaa| rAjA vetAla kI bAteM sunakara bhI kSobhita nahIM huaa| taba punaH vetAla ne kahA - terA sAhasa suMdara hai aura terA saMkalpa bhI maiMne jAna liyA hai| he vatsa! maiM tujha para khuza huuN| isalie maiM tujhe satya hakIkata batA rahA hU~ / tujhe putra kI icchA hai kiMtu yaha duSTa yogI tere prANoM kI bali dekara, mujhe vaza karanA cAhatA hai| isalie tuma kleza mata karo kyoMki sAta rAtri ke bAda tujhe putra hogaa| tumane yogI kI bAta svIkAra kI thii| isalie vacana ke paripAlana hetu zava vahA~ para le jAo / pazcAt yogI ke mA~gane para bhI, usake hAtha meM talavAra mata sauMpa denA, jisase vaha duSTa tujhe jIta nahI skegaa| vetAla ke dvArA kahI gayI bAteM yAda rakhakara, rAjA zava ko yogI ke samIpa le gyaa| yogI ne pAnI se usa zava ko snAna karAkara, maMDala meM rakhA aura kahane lagA - rAjan ! ise talavAra do ! tatkAla hI vetAla kI bAteM smaraNa kara kahA bhagavan! subhaTa kisI ko bhI khuda kI talavAra nahI dete hai| isalie Apa hI ise khuda kI talavAra de| maiM ApakA aMgarakSaka banU~gA / yogI ne kahA - maMtrasiddhi ke lie isake hAtha meM hathiyAra dhAraNa karAyA jAtA hai| taba rAjA ne kahA - prabhu! mere hote hue Apa para krodhita yama bhI prabhAvazAlI nahI hogA / isalie Apa apanA 88 - Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArya zuru kre| rAjA kI bAteM sunakara yogI krodhita hote hue hathiyAra dhAraNakara khaDA huaa| taba rAjA ne kahA - tuma vratI ho isalie maiM tujhe nahIM mAra rahA huuN| yadi khuda kI surakSA cAhate ho to mere najaroM ke sAmane se dUra ho jaao| mere prANoM kI bali dekara vetAla ko vaza karanA cAhate ho? rAjA ke vacana sunakara yogI apane kArya para lajjita huA aura vicAra karane lagA - merA Azaya isane kaise jAnA? yaha koI mahAsattvazAlI puruSa dikhAyI detA hai| pazcAt talavAra pheMkakara pazcAttApa karate hue, yogI ne aMjali joDakara rAjA se kahA - mahAsattvazAlI! Apake vacanoM se merA ajJAna rUpI aMdhakAra aba naSTa ho cukA hai| maiMne itane kAla taka durjana ke saMga se adhika viDaMbanA prApta kI hai| isalie Apa mere pApa ko kSamA kre| Aja se maiM paraloka ke lie hitakArI aise dharma ke viSaya meM udyama kruuNgaa| prabhu! Apa mere dharmaguru hai| mere pAsa zastra ke ghAva ko miTAnevAlA maNiratna hai| Apa use grahaNa kre| rAjA ne bhI usake uparodha se maNiratna svIkAra kiyaa| isIbIca prabhAta ho gayA aura ve donoM bhI apane-apane sthAna para cale gye| sAta dinoM ke bAda, devI kI kukSi meM sUrya svapna se sUcita pUrNacaMdra kA jIva putra ke rUpa meM avatIrNa huaa| dedIpyamAna nidhi ko dhAraNa karanevAlI bhUmi ke samAna, devI ne garbha ko dhAraNa kiyaa| sAta mahIne bIta jAne para, devI ke hRdaya meM isa prakAra spaSTa dohada utpanna huA ki - maiM hAthI para baiThakara, samasta maMtrimaMDala ke sAtha nagara, gA~va, udyAnoM meM vihAra kruuN| rAjA ne bhI devI kA dohada sunakara, use suMdara hAthI para biThAyA aura kisI upavana meM le gyaa| vahA~ para karuNa svara se ro rahI kisI strI kI AvAja sunakara devI ne kahA - svara lakSaNa se maiM jAna sakatI hU~ ki yaha koI vidyAdhara kI strI hai| isalie nAtha! Apa vahA~ jAkara usake duHkha ko dUra kre| rAjA bhI vahA~ gayA aura prahAra se duHkhita kisI vidyAdhara puruSa ko dekhaa| usake samIpa meM hI usakI vidyAdhara patnI ro rahI thii| rAjA ne maNiratna ke prakSAla pAnI se vidyAdhara puruSa ko svastha banA diyaa| vidyAdhara bhI maNiratna ke prabhAva se hRdaya meM Azcaryacakita huaa| taba rAjA ne pUchA - bhadra! tujha para yaha bhayaMkara duHkha kaise AgirA? athavA mahApuruSoM ke lie vipadA bhI saMpadA ke rUpa meM bana jAtI hai| isa jagat meM caMdra kI vRddhi-hAni dekhI jAtI hai na ki choTe tArAgaNa kii| yahA~ para kucha rahasya honA caahie| vaha maiM Apake mukha se sunane ke lie utsuka huuN| vidyAdhara puruSa rAjA ke Age isa prakAra apanA vRttAMta kahane lagA - vaitADhyaparvata ke ratnadhana nAmaka zreSTha nagara meM jayaMta rAjA rAjya kara rahA hai| maiM usI rAjA kA jayavega putra huuN| maiMne bahuta-sI vidyAe~ siddha kI huI hai| usI parvata ke kuMbhanagara meM dhara rAjA rAjya kara rahA hai| dhara rAjA ne merI bar3I bahana kI 89 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAcanA kI thii| naimittika se isake alpa Ayu ke bAre meM jAnakara, mere pitA ne bahana kA vivAha dhara rAjA ke sAtha na karate hue acalapura ke zreSTha vidyAdhara aise anaMgavega ke sAtha kiyaa| isa ghaTanA se dhara krodhita huaa| mere pitA ke sAtha yuddha karate hue mArA gyaa| dhara rAjA kA kinnara nAmaka putra thaa| vaha apane pitA kA vaira yAda rakhate hue mere pIche ghUmane lgaa| Aja patnI sahita maiM isa udyAna meM AyA thaa| taba usa kinnara ne mujha para nirdayapUrvaka prahAra kie| rAjan! yahI merI vAstavika hakIkata hai| pazcAt rAjA ne jayavega vidyAdhara ko mahala meM padhArane kA nimaMtraNa dekara use sAtha le gyaa| rAjA ne bahumAnapUrvaka una donoM kA bhojana, vastroM se satkAra kiyaa| rAjA kI AjJA lekara vidyAdhara bhI apane sthAna para calA gyaa| devI kA dohada pUrNa ho jAne se, rAjA vApisa mithilA nagarI lauTa aayaa| saMpUrNa samaya ho jAne para, guNamAlA devI ne vizeSa tejasvI putra ko janma diyaa| rAjA ko putra-janma kI badhAI dI gyii| harSa se rAjA ne bhI use bahuta dhana diyaa| devI ke dvArA svapna meM sUrya dekhane se tathA senA sahita vicaraNa karane kA dohada utpanna hone se, rAjA ne putra kA sUrasena nAma rkhaa| suMdara rUpavAlA vaha bAlaka bhI striyoM ke dvArA lAlana-pAlana kiyA jAtA huA dhIre-dhIre bar3hane lgaa| jayavega vidyAdhara tathA usakI patnI sUrasenakumAra ke rUpa ko dekhakara atyaMta vismita tathA AnaMdita hue| vidyAdhara kI patnI ne guNamAlA se kahA - yadi naimittika kI vANI se mujhe putrI hogI, to usakA vivAha tumhAre putra ke sAtha karane kI vijJapti hai| devI ne kahA - isa viSaya meM maiM kyA kahU~? tuma svayaM hI yathAyogya krnaa| merI ciMtA mata krnaa| puSpasuMdarI deva bhI svarga se cyavakara jayavega vidyAdhara kI ravikAMtA patnI kI kukSi meM, mAnasa sarovara meM haMsI ke samAna putrItva ke rUpa meM avatIrNa huii| usake prabhAva se mAtA ne svapna meM muktAvalI (motiyoM ke hAra) ko dekhaa| svapna ke anusAra usakA janma hone ke bAda mAtA-pitA ne muktAvalI nAma rkhaa| sUrasenakumAra tathA muktAvalI donoM jaba yauvana-avasthA meM Ae~, taba unake mAtA-pitA ne AnaMdapUrvaka vidhivat una donoM kA vivAha kiyaa| sUrasenakumAra sukhapUrvaka muktAvalI ke sAtha samaya vyatIta karane lgaa| ekadina AbhUSaNoM se bhUSita narasiMha rAjA darpaNa meM apane rUpa ko dekhakara mana meM isa prakAra socane lagA - aho! aMjana kI kAMti sadRza jo mere mastaka para keza the, ve aba vRddhAvasthA ke kAraNa muJja ghAsa ke samAna dikhAyI de rahe haiN| jo svarNa darpaNa ke samAna bharAvadAra, pUrNa gAla the, ve aba agni se tapAye gaye kutapa ke samAna dikhAyI de rahe hai| jo mukha meM aMtara rahita tathA aNidAra dA~ta the, ve aba bahuta aMtaravAle tathA yuddha meM kharAba yoddhA ke samAna 90 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asthira ho gaye haiN| prayatnapUrvaka acchI prakAra se lAlana-pAlana karane para bhI yaha deha, saMkaTa meM kumitra ke samAna kRtaghna sadRza hI dikhAyI detA hai| isa prakAra apane hRdaya meM vicAra karate hue, rAjA ko jAti-smaraNa jJAna huaa| pUrva bhava ke saMyama kA smaraNa kara, narasiMha rAjA pratyekabuddha bne| pazcAt maMtriyoM ne unake putra sUrasena kA rAjya para abhiSeka kiyaa| apane zatruoM ko vazakara, pitAvat prajA kA saMrakSaNa karane lgaa| pUrvadizA jisa prakAra se sUrya ko janma detI hai, usI prakAra muktAvalI rAnI ne apanI deha kAMti se bhUtala ko prakAzita karanevAle caMdrasena nAmaka putra ko jnmdiyaa| krama se bAlaka baDhane lgaa| saMpUrNa satkalAoM ko grahaNa kara, yauvana avasthA meM AyA aura prAcIna puNya se bhoga bhogane lgaa| ekadina zaradaRtu ke samaya meM, baMdhujIva maMtrI ne rAjA se vijJapti kI - prabhu! dUra dezAMtara se ghoDe ke vyApArI Aye hue haiN| unake pAsa jo jAtivaMta ghoDe haiM, unakI parIkSA kara kharIda le| maMtrI kI bAteM sunakara, ghoDe kI parIkSA ke lie rAjA vana meM le gyaa| vahA~ para mUrtimaMta dharma ke samAna kisI muni ko dekhaa| unake pAda-kamaloM meM namaskAra kara, rAjA ne una munibhagavaMta kI dezanA sunii| hRdaya meM AnaMdita hote hue, rAjA apane mahala lauTa aayaa| brahma muhUrta meM uThakara, rAjA una munibhagavaMta kI mana meM prazaMsA karane lgaa| utane meM hI AkAza meM duMdubhinAda sunii| munibhagavaMta kI kevalajJAna utpatti kA nizcayakara, harSita rAjA muktAvalI ke sAtha una pUjyapAda muni ke pAsa gyaa| isIbIca koI divya puruSa cira samaya taka munibhagavaMta ke sAmane nRtyakara, pazcAt namaskAra tathA stutikara unake sAmane baitthaa| rAjA ne pUchA - bhagavan! yaha zreSTha puruSa kauna hai? aura atyaMta bhakti karate hue AnaMdita kyoM ho rahA hai? taba muni ne kahA - samyaktva guNa se prANiyoM ko aisI guru-bhakti hotI hai| isakA dUsarA kAraNa bhI hai, vaha suno - pabhakhaMDa nAmaka nagara meM paraspara prIti saMpanna samyag tathA mithyAdRSTi se yukta aise Izvara aura dhanezvara nAmaka do vyApArI rahate the| divasa meM hI bhojana karate Izvara ko dekhakara mithyAdRSTi se yukta aisA dhanezvara usase kahane lagA - eka dina meM do bAra bhojana karanA yogya nahI hai| Izvara ne kahA - rAtribhojana doSa kA kAraNa hotA hai| usase mitra! kadAgraha choDakara Atmahita kro| Izvara ke bahuta bAra kahane para bhI, usane rAtribhojana nahI chodd'aa| AyuSya pUrNakara dhanezvara pA~ca bAra duHkha se saMkulita bagulA bnaa| usake bAda do-do bAra cAmAcIDiyA~, ullU tathA ziyAla huaa| pazcAt ujjayinI nagarI meM devagupta brAhmaNa kI naMdA patnI kI kukSi meM putra ke rUpa meM utpanna huaa| janma se hI vaha bAlaka roga samUha se pIDita thaa| isalie logoM ne usakA 'roga' nAma rakhA aura dhIre-dhIre baDhane lgaa| idhara saMvega ke U~ce 91 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raMga se raMge zraddhAlu Izvara ne dharmezvara guru ke pAsa saMyama svIkAra kiyaa| pazcAta ve jJAnI mahAtmA vihAra karate hue avaMtIpurI meM pakSa upavAsa ke pAraNe ke lie devagupta ke ghara gye| devagupta ne apane putra ke roga-upazama kA upAya puuchaa| ___ taba ve munibhagavaMta ucita pradeza meM khaDe rahakara usa brAhmaNottama se kahA - jIvahiMsA, mRSAvAda, corI, maithuna aura prigrh| ina mahApApoM ke sevana se manuSya roga samUha se duHkhita hotA hai| parameSThimaMtra kA smaraNa, saddharma kA AcaraNa tathA samyaktva kA pAlana karatA huA manuSya zIghra hI nIrogatA prApta karatA hai| isa prakAra munibhagavaMta kI dezanA sunakara, apane putra sahita devagupta brAhmaNa aNuvratadhArI zrAvaka huA aura dharma ke viSaya meM udyamazIla bnaa| roga se pIr3ita hone para bhI, 'roga' ne saMpUrNa pratikriyA chor3a dI aura samabhAvapUrvaka vedanA sahana karatA huA dharma ke viSaya meM dRDhanizcayavAlA huaa| ekadina iMdra ne 'roga' ke dRr3ha dharmavrata ke viSaya meM apanI sabhA meM prazaMsA kii| iMdra kI bAtoM para zraddhA nahI karate hue do deva vaidya kA rUpa dhAraNakara roga ke pAsa aaye| unhoMne kahA - yadi tuma hamAre vacana anusAra karoge, to hama tere jIvana ke sAdhana aise isa zarIra ko roga rahita kara deNgeN| prAtaH zahada, saMdhyA ke samaya madirA tathA rAtri meM mAkhaNa sahita cAvala kA bhojn| pazcAt vividha auSadhoM se jala, sthala aura khecaroM ke mAMsa kA bhakSaNa krnaa| aise sAta dina paryaMta bhojana karane se tere ye sarva roga kSaNamAtra meM hI naSTa ho jaayeNgeN| yaha sunakara roga ne kahA - jo honevAlA ho vaha ho jAye kiMtu prANoM kA nAza hone para bhI maiM dharmadhvaMsa tathA vratabhaMga nahIM kruuNgaa| devoM ne use bahuta prakAra se samajhAyA, kiMtu roga jarA-bhI calita nahI huaa| roga ke isa zubha saMkalpa ko dekhakara sabhI AnaMdita tathA vismita hue| deva bhI usake sattva ko dekhakara vismita hue| pazcAt deva use nIrogIkara tathA stutikara apane sthAna cale gye| usa dina se vaha logoM meM 'aroga' nAma se prakhyAta huaa| kAlakrama se AyuSya pUrNakara, yaha aroga saudharma meM divyavibhUtivAlA zreSTha deva huA hai| apane pUrvabhava ko jAnakara, mujhe namaskAra karane ke lie yahA~ para AyA hai| merI kevalajJAna kI utpatti dekhakara yaha pramoda se nAcane lgaa| isa prakAra Izvaramuni ke mukha se usa deva kA caritra sunakara, kitane hI logoM ne rAtribhojana kA tyAgakara, zrAvaka dharma svIkArA tathA kitane hI logoM ne saMyama svIkAra kiyaa| sUrasena rAjA bhI gaDa caritra sunakara, vairAgya prApta kiyA aura rAjya chor3akara muktAvalI ke sAtha saMyama grahaNa kiyaa| cAritra kA suMdara paripAlanakara, una donoM ne mAsa paryaMta saMlekhanA kii| AyuSya pUrNakara, ve donoM graiveyaka vimAna meM uttama deva bne| 92 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa prakAra paM.zrIsatyarAjagaNi dvArA viracita zrIpRthvIcaMdracaritra meM narasiMhasUrasena rAjA kA caritra varNana rUpI chaTThA bhava saMpUrNa huaa| saptama bhava isI bharatakSetra ke gajjaNa nAmaka nagara meM surapati rAjA rAjya karatA thaa| usakI vinayapraNayA nAmaka patnI thii| surapati rAjA mithyAdRSTi thA tathA brAhmaNoM para vizeSa bhaktimAn thaa| yathA rAjA tathA prajA ke sadRza, prajA bhI brAhmaNoM kA vizeSa satkAra-sammAna karatI thii| kucha samaya ke pazcAt vinayapraNayA devI kI kukSi meM vaha sUrasena deva avatIrNa huaa| jisa prakAra rohaNa bhUmi ratna ko tathA pUrva dizA sUrya ko janma detI hai, vaise hI devI ne zubha dina meM, kAMti se sUrya sadRza aise putra ko janma diyaa| kroDoM janatAoM ke sAtha, rAjA ne putra janma-mahotsava mnaayaa| usa putra kA pabhottara nAma rkhaa| dhIre-dhIre bar3hate hue, vaha pAvana yauvanaavasthA meM aayaa| pabhottara ne zIghra hI saMpUrNa kalAoM kA abhyAsa kara liyaa| isa ora vaitADhyaparvata ke subhaumanagara meM tAravega rAjA rAjya karatA thaa| usakI hemamAlA patnI thii| una donoM ke bahuta putriyoM ke Upara, muktAvalI deva graiveyaka se cyavakara putra ke rUpa meM usakI kukSi meM avatIrNa huaa| samaya hone para, hemamAlA ne mahAkAMtivAn putra ko janma diyaa| usakA harivega nAma rkhaa| bAla vaya ko choDakara, sabhI kalAoM ko grahaNa karate hue vaha catura harivega nArIjana ke mana haraNakaranevAle tAruNya avasthA meM aayaa| mathurA nagarI meM caMdradhvajarAjA kI caMdramati, sUramati nAmaka do suMdara patniyA~ thii| una donoM ko anukrama se suMdara rUpa lAvaNya samUha se vibhUSita zazilekhA, sUralekhA nAmaka putriyA~ thii| caMdradhvaja rAjA ne kanyA ke anurupa vara kI prApti ke lie svayaMvara rcaa| usane sabhI rAjakumAroM ko svayaMvara meM Ane kA AmaMtraNa diyaa| maryAdita anuyAyIvarga se yukta tathA dedIpyamAna vastra, AbhUSaNoM ko dhAraNakara pabhottarakumAra ne bhI mathurA kI ora prayANa kiyaa| kumAra mArga kA ullaMghana karate hue, bIca meM sthita eka tApasa Azrama ko dekhaa| tApasa Azrama ke kulapati ko namaskArakara, unake pAda samIpa meM baitthaa| pazcAt kulapati ne eka suMdara kanyA dikhAte hue kumAra se kahA - vatsa! khuda ke ucita isa kanyA ko svIkAra kro| kumAra ne pUchA - muni! brahmacarya ke dhAraka Apako putrI kaise ho sakatI hai? kulapati ne kahA - vatsa! svayaM hI isakA paramArtha suno - ___ uttarApatha meM surabhipura hai| vahA~ para vasaMtarAjA rAjya karatA thA aura usakI puSpamAlA patnI thii| una donoM ko pA~ca putroM ke Upara guNamAlA putrI thii| isa kAraNa se guNamAlA apane mAtA-pitA ko putra se bhI adhika priya thii| usake viraha kI vyathA se mAtA-pitA usakA vivAha nahIM kara rahe the| ekadina guNamAlA 93 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke rUpa se mohita caMpA deza kA rAjA zuka vahA~ para aayaa| maMtrI ke dvArA preraNA karane para, rAjA ne guNamAlA kA vivAha zuka se kiyaa| putrI ke viyoga se bhayabhIta rAjA ne, zuka rAjA ko apane nagara meM hI rukane kI vijJapti kii| guNamAlA ke sAtha rahate hue tathA zatrurAjAoM ko jhukAte hue, zuka rAjA ne vyatIta hote samaya ko jAna na skaa| samudra meM khArApana tathA caMdra meM kalaMka ke samAna, zuka rAjA meM zikAra kA vyasana thaa| vaha isa duSTa doSa ko choDane meM bilkula asamartha thaa| isalie rAjA ne usa zuka ko samajhAne ke lie sumukha nAmaka catura bhaTTa ko niyukta kiyaa| ___ ekadina avasara prAptakara, sumukha, zuka se isa prakAra kahane lagA- mukha meM ghAsa (tRNa) DAlane se zatruoM ko bhI chor3a diyA jAtA hai| hA! phira Apa tRNa khAkara khuda kA jIvana vyatIta kara raheM ina pazu ke samUha ko kyoM nitya mAra rahe hai? yaha kauna-sI nIti hai? kauna-sA zaurya hai? aura yaha kisa prakAra kA kSatriyadharma hai? jisase zastra rahita tathA niraparAdhI jaMtUoM ko manuSya isa prakAra mAra rahA hai| prANivadha se paMgutA, kuSTitva, ThUlApaNa Adi phala kI prApti hotI hai| Atmasukha kI AkAMkSA se manuSya ko parapIr3A chor3a denI caahie| isa prakAra sumukha ke samajhAne para, zuka ne mana binA, lajjA se zikAra karanA chor3a diyaa| ekadina pitA ke dvArA bulAye jAne para, zuka rAjA apane nagara kI ora prayANa karane lgaa| garbhiNI guNamAlA ko sAtha meM lekara prayANa karate hue, vaha hamAre isa tapovana meM aayaa| vanacara jIvoM ko dekhakara, zuka zikAra karane ke lie atyaMta vivaza bana gyaa| vaha una jaMtUoM kA zikAra karane ke lie dauddaa| utane meM hI usa ugra pApa ke kAraNa, vaha tRNa ke samUha se AcchAdita gahare khaDDe meM giraa| vahA~ para rahA tIkSNa khIlA usake peTa meM ghusa gyaa| usa vedanA se atyaMta pIr3ita zuka ko, sevakoM ne bAhara nikaalaa| guptacaroM se isa ghaTanA ke bAre meM jAnakara, jabataka vasaMtarAjA, puSpamAlA ke sAtha vahA~ para pahu~cA, usase pahale hI zuka ne AyuSya pUrNa kara diyaa| usa zoka se duHkhita tathA agni meM praveza karane kI icchAvAlI guNamAlA ko usake mAtA-pitA ne kaise bhI kara roka liyaa| guNamAlA atyaMta dInatApUrvaka chAtI pITatI huI, U~ce svara meM rone lgii| pazcAt guNamAlA ko sAtha lekara, ve donoM kulapati ke pAsa aaye| kulapati ne bhI inako isa prakAra samajhAyA - rAjan! cAroM gatiyoM meM bhramaNa karane se utpanna janma, maraNa, duHkha ke samUha se yaha saMsAra bhayaMkara hai, jahA~ para prANI kleza prApta karate hai| lakSmI caMcala hai, prANa asthira hai, svajanoM kA saMga asthira hai| vyartha hI prANI isa saMsAravAsa meM sukha kI AzA karatA hai| isalie rAjan! baMdhuoM para se premasaMbaMdha ko chor3akara, apane mana ko dharma meM lagAo aura g4 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mamatA se utpanna duHkha ko zAMta kro| isa prakAra kulapati kI vANI sunakara, rAjA pratibodhita huaa| rAjya ko chor3akara, vasaMta rAjA patnI sahita kulapati se dIkSA kA Agraha karane lgaa| garbha ke kAraNa, guNamAlA ko niSedha.karane para bhI, mAtA-pitA ke viraha ko sahane meM asamartha hone se kulapati kI AjJA lekara usane bhI vrata grahaNa kiyaa| kAlakrama se guNamAlA ne sukhapUrvaka putrI ko janma diyaa| sUtikAroga ke kAraNa guNamAlA ne usI vana meM AyuSya pUrNa kara diyaa| putrI kA vanamAlA nAma rakhA gyaa| vanamAlA kI nAnI puSpamAlA ne kitane hI kAla paryaMta, isa kanyA kA pAlana-poSaNa kiyaa| pazcAt puSpamAlA kA bhI svargavAsa ho gyaa| karmadoSa se, isa putrI ko chor3ane kA sAmarthya nahIM hone se, maiM vasaMtarAjamuni moha ke kAraNa isakA pAlana kara rahA huuN| aba guru ke Adeza se, maiMne isa vanamAlA ko Apake sAmane prastuta kI hai| sajjana aise Apa merI prArthanA kA bhaMga na kre| vaise hI hogA, isa prakAra kumAra ke dvArA svIkAra karane para, AnaMdita tApasa ne vanamAlA Adi se sajI huI usa vanamAlA kanyA ko pabhottara kumAra ko arpita kii| vetAlinI vidyA tathA patnI vanamAlA ko sAtha lekara, kumAra ne mathurA kI ora prayANa kiyaa| samaya para sabhI rAjAe~ mathurA nagarI meM pahu~ca gye| caMdradhvaja rAjA kI zazilekhA - sUralekhA kanyA bhI svayaMvaramaMDapa meM pahu~ca gyii| bhramarI ke samAna bAra-bAra, idhara-udhara ghUma rahI una donoM kI dRSTi, pabhottarakumAra rUpI bagIce ke dikhAI dene para sthira ho gyii| donoM kanyAoM ne kumAra ke gale meM varamAlA ddaalii| jaya-jayakAra zabda vyApta huA aura vAjiMtroM ke ghoSa se AkAza pUrA gyaa| dUsare rAjA, kumAra ke isa gaurava ko sahana na kara sakeM aura apanI senAoM ke dvArA use ghera liyaa| taba pabhottara ne adbhuta aisI vetAlinI vidyA kA smaraNa kiyaa| jisa prakAra havA, parAla (anAja rahita chor3a) ko bikhera detI hai, vaise hI kumAra ne zatrusenAoM ko bhagA diyaa| zIghra hI kumAra ne apane bhujAoM ke parAkrama se una saba zaktizAlI rAjAoM ko jIta liyaa| kumAra kA parAkrama dekhakara saba rAjA natamastaka ho gye| pazcAt donoM kanyAoM ne mahotsavapUrvaka, kumAra ke sAtha vivAha kiyaa| kitane hI samaya taka vahA~ rahakara, pabhottara kumAra vApisa apane nagara meM lauTa aayaa| pitA ne akSaya puNyavAle kumAra ko yuvarAja pada para sthApita kiyaa| pabhottarakumAra zazi-sUralekhA ke sAtha sukhoM kA upabhoga karate hue samaya bItAne lgaa| isa ora, vaitADhyaparvata ke gaganavallabha nagara meM, prakhyAta vidyAdhara rAjA kanakaketu rAjya karatA thaa| use kanakavatI tathA dUsarI ratnavatI patnI thii| una donoM patniyoM se, kanakAvalI tathA ratnAvalI putriyA~ huyii| putrI ke janma-mahotsava 95 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaya, kisI naimittika ne rAjA se kahA ki - jo ina donoM kanyAoM se vivAha karegA, vaha donoM zreNiyoM kA rAjA hogaa| krama se ve donoM kanyAe~ baDhatI huI tAruNya avasthA meM aayii| pitA kanakaketu ne una donoM kA svayaMvara mahotsava prAraMbha kiyA aura samasta vidyAdhara rAjAoM ko AmaMtrita kiyaa| kanyAoM ne harSapUrvaka harivega ke gale meM varamAlA ddaalii| harivega bhI unake sAtha vivAhakara, apanI nagarI meM lauTa aayaa| taba harivega ke pitA tAravega ne nizcaya kiyA ki - harivega hI donoM zreNiyoM kA rAjA bnegaa| tAravega socane lagA - pUrvabhava meM harivega ne aisA kauna-sA puNya kiyA hogA? yadi koI jJAnI bhagavaMta padhAreMge, to maiM unase puuchuugaa| __kucha samaya pazcAt vahA~ para zrIteja nAmaka kevalIbhagavaMta pdhaare| tAravega rAjA ne unheM namaskArakara, harivega ke bAre meM puuchaa| taba kevalIbhagavaMta ne kalAvatI -zaMkha bhava se prAraMbha kara harivega bhava paryaMta kA caritra kaha sunaayaa| saMvegavAn tAravega rAjA ne AnaMdapUrvaka vaha caritra sunaa| tAravega pratibodhita huaa| apane putra ko rAjya dekara, karma ko nirmUla karane meM udyata bane rAjA ne kevalIbhagavaMta ke pAdamUla meM dIkSA grahaNa kii| harivega ko bhI usa caritra ke zravaNa se jAtismaraNajJAna utpanna huA aura zrAvakadharma kA svIkAra kiyaa| samyagdarzana se pavitra AtmA vaha harivega bAraha vrata kA pAlana karane lgaa| ekadina avasara prApta kara, harivega rAjA ne kevalIbhagavaMta se pUchA - prabhu! usa sUrasena ne kahA~ para janma liyA hai? usakA kyA nAma hai? kyA vaha sulabhabodhi hai athavA durlabhabodhi hai? Apa kRpAkara uttara de| kevalIbhagavaMta ne kahA - vaha gajjaNapura rAjA surapati kA pabhottara nAmaka putra huA hai| aba to vaha sulabhabodhi hai kiMtu sAmagrI ke abhAva se usane dharma prApta nahI kiyA hai| kyoMki yogya puruSa bhI sAmagrI ke abhAva se pratikriyA nahI kara sakatA hai| vizuddha dharmacaritavAle dharmAcArya ko prApta nahI karane se, dharmaratna yogya prANI bhI bodhi prApta nahI kara sakatA hai| tuma se hI arhaddharma ko prAptakara, pabhottarakumAra bodhi prApta kregaa| yaha sunakara harivega ne AnaMda prApta kiyaa| krama se harivega donoM zreNiyoM kA adhipati bnaa| ekadina pabhottara ko dekhane kI utkaMThA se harivega akelA hI gajjaNa nagara meM aayaa| hRdaya tathA gale meM kor3I kI mAlAoM se alaMkRta, svarNa ghUgharI se garjanA karatI, dedIpyamAna ratna ke samUha se suMdara dikhAI detI, svarNa sAMkala se bAMdhI gayI aisI eka bar3I AkAravAlI kAjala sadRza billI kI vikurvanA kara, harivega apane sAtha lekara caurAhe para aayaa| kautuka se vahA~ para loga ikaTThe hue aura usase pUchane lage - yaha kyA hai? ise becane kA kyA mUlya hai? harivega ne kahA 96 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - lAkha svarNa mudraaeN| taba logoM ne kahA - aho! billImAtra kA kyA itanA mUlya ho sakatA hai? harivega ne kahA - guNoM ke kAraNa patthara, lakaDe bhI amUlya bana jAteM haiN| athavA kyA maNi, caMdana Adi mahAmUlyavAn nahI hoteM hai? isa billI meM kauna-se guNa hai? isa prakAra logoM ke dvArA pUche jAne para, vidyAdhara ne kahA - hameM rAjamahala jAnA caahie| vahA~ para isa billI ke guNa-avaguNa kA nizcaya hogaa| isa prakAra vArtAlApa karate hue, vRddha brAhmaNoM ke sAtha billI ko Agekara rAjasabhA meM phuNcaa| vahA~ para, pUrvabhava ke abhyAsa se pabhottarakumAra ne harivega ko sneha kI dRSTi se dekhaa| taba rAjA ne pUchA - billI kahA~ se prApta kI hai? harivega ne kahA - kisI deva ne yaha billI mujhe dI hai| guNoM se zreSTha hone ke kAraNa, saMpUrNa vizva meM isakA mUlya nahI ho sakatA hai| isameM kauna-se guNa hai? isa prakAra rAjA ke dvArA pUche jAne para, harivega ne kahA - rAjan! Apa isake guNa suno| kutte, billI Adi koI bhI ise jIta nahI sakatA hai| dUsarA guNa yaha hai ki - jisa sthAna para yaha billI rAtri ke samaya rahatI hai, usa sthAna ko bhayabhIta bane cUheM bAraha yojana paryaMta chor3a dete hai| harivega ne vRddha brAhmaNoM se kahA - isake anya bhI bahuta guNa hai| isa billI kA mUlya nahIM AMkA jA sakatA hai| kiMtu duHkha avasthA se pIDita hone ke kAraNa, maiM ise beca rahA huuN| pazcAt billI ke eka kAna ko dekhakara, brAhmaNa haMsane lage aura harivega se kahA - yadi cUhe isa billI se bAraha yojana dUra bhAga jAte haiM, to kyA una cUhoM ne isakA kAna jarA-sA khA liyA hai? tere vacana kA pramANa pUrvApara asaMgatavAlA hai| harivega ne brAhmaNoM se kahA - sadaratna ko isa prakAra dUSita nahI kiyA jA sakatA hai| kyoMki deva Adi meM bhI ApakA yaha virodha ghaTAyA jA sakatA hai| jo manuSya gAya, brAhmaNa, strI, bAlaka Adi kI hatyA karatA hai, use Apa kisa prakAra se saMbodhana kareMgeM? brAhmaNoM ne kahA - vaha manuSya mahApApI tathA adarzanIya mukhavAlA hotA hai| taba harivega ne kahA - yadi aisA hai to, jo agni brAhmaNa, bAlaka Adi ko jalAtA hai, usa agni ko dharmAkAMkSI loga deva kI buddhi se kisa lie pUjA karateM haiM? athavA kroDoM devoM ke mukha ko tRpta karane ke kAraNa, isa agni meM tarpaNa kiyA jAtA hai| to phira unake aniSTa zava Adi ko agni svayaM hI kyoM jalAtA hai? brAhmaNoM! Apa zaucadharma ke jAnakara hote hue azuci kavala karane meM tatpara agni ko, deva kI buddhi se kaise pUjA kara sakateM ho? yadi Apa kahate ho ki pAnI viSNu kI mUrti hai, to usI pAnI se paira dhone se tathA azuci sApha karane se kyA ApakI vANI meM virodha prakaTa nahIM hotA hai? yadi devoM meM virodha hai, to isa zreSTha billI meM doSoM kA ciMtana kyoM karateM ho? tathA anya isa kAraNa para bhI 97 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Apa vicAra kareM - jaise pArvatI meM rata tathA kAmadeva ke zatru, ziva ko Apa pUjanIya mAnate ho, vaise hI cUhe ko khAnevAlI aura cUhe kI hiMsA karanevAlI isa billI ko zreSTha kyoM nahI mAna sakate ho? isa prakAra kI satyavANI se, harivega ne brAhmaNoM ko zIghra hI niruttara banA diyaa| ___ taba pabhottara socane lagA - yaha koI mahAn puruSa hai| isalie Adara sahita maiM inase devatA kA svarUpa pUchatA huuN| pabhottara ke pUchane para harivega ne bhI sarvajJa bhASita dharma ke bAre meM khaa| punaH harivega ne pabhottara ko uddezakara kahA - kyA pUrvabhava ke graiveyaka kI lakSmI ko bhUla gaye ho? usa samaya pabhottara ko jAtismaraNa jJAna huA aura harivega se kahane lagA - aho! tere jJAna kI nirmalatA aho! terA upakArapana, aho! terA saddharma meM pakSapAta, aho! tuma kaise zreSTha ho? aho! terI kRpAparAyaNatA, aho! terA uttama vaatsly| tuma muktAvalI kA jIva ho aura vidyAdhara bane ho| mujhe bodha dene ke lie hI tuma yahA~ Aye ho| aba apane nakalI rUpa ko chor3akara, vAstavika rUpa prakaTa kro| harivega ke dvArA vaisA karane para, una donoM ne paraspara gAr3ha AliMgana kiyaa| rAjA bhI isa vRttAMta ko jAnakara, nAgarika loga tathA parivAra sahita zrIjinadharma meM atyaMta niSThAvAn bnaa| satsaMga se kisako lAbha nahI hotA hai? isIbIca vanapAlaka ne Akara rAjA se vijJapti kI - svAmI! kevalIbhagavaMta ke Agamana se Apako badhAI dI jAtI hai| pabhottara, harivega Adi ko sAtha lekara, rAjA vaMdana karane ke lie gyaa| rAjA ne AnaMdapUrvaka kevalI kI dezanA sunii| rAjA pratibodhita huA aura rAjya chor3akara dIkSA grahaNa kii| duSkara tapa karate hue, karma IMdhana ko jalAkara paramapada prApta kiyaa| pazcAt pabhottara ne zrAvaka dharma kA aMgIkAra kiyaa| harivega ne usakA rAjyapada para abhiSeka kiyA aura pabhottara rAjA aneka rAjyoM kA pAlana karane lgaa| kucha samaya pazcAt harivega, pabhottara ko apane nagara meM le gayA aura kahane lagA -mitra! merI nirdoSa vidyA tathA vidyAdhara ke aizvarya ko grahaNa kro| pabhottara ne kahA - bhAI! tuma mere dUsare zarIra samAna ho| isalie jisake tuma rAjA ho, usakA maiM bhI rAjA huuN| tathA dharma ke pradAna se, jo kucha bhI dene yogya hai, vaha saba de diyA hai| kyA isase bar3hakara bhI zreSTha dAna ho sakatA hai? jaba taka putra kA janma na ho, tabataka hama donoM rAjya kA paripAlana kreNgeN| pazcAt putra ko rAjya kI dhurA sauMpakara hama donoM dIkSA grahaNa kreNge| isa prakAra donoM ne paraspara vicAraNA kii| zAzvata jinacaityoM kI yAtrAkara, vApisa gajjaNapura lauTa aaeN| ___ ekadina ve donoM rAjA AdarapUrvaka jinacaityoM ko namaskAra kara lauTa rahe the, utane meM hI lakaDI, muSTi ke prahAra se A~khoM meM pIDAvAlA, bikhare keza, phaTe 98 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vastra dhAraNa kiye hue dhUli se dhUsarita tathA logoM ke dvArA niMdita kiye jAte eka jugArI ko dekhaa| karuNAvAn una donoM ne pUchA - ise itanA kyoM satA rahe ho? taba kisI vyakti ne kahA - isa nagarI meM karor3apati varuNa zreSThI nivAsa karatA hai| usa zreSThI kA yaha putra hai| pitA ne ise jugAra ke vyasana ke kAraNa ghara se bAhara nikAla diyA thaa| phira bhI isa daurbhAgI ne jugAra khelanA nahI chodd'aa| Aja yaha lAkha mudrAe~ hArakara palAyana kara rahA thaa| hamane ise balajabarI se pakar3a rakhA hai| lAkha mudrA prApta kiye binA, hama ise chor3anevAleM nahIM hai| Apa isa viSaya meM dakhala-aMdAjI na kre| lAkha svarNa mudrAe~ dekara, harivega-pabhottara ne zreSThI putra ko chur3A liyaa| karma kI viSama ceSTA ke bAre meM, vicAra karate hue, ve donoM mahala cale gye| kAlakrama se una donoM ke putra rAjyabhAra vahana karane meM samartha bana gye| putroM ko rAjyabhAra sauMpakara, zIghra hI dIkSA grahaNa karane kA vicAra karane lge| utane meM hI ratnAkaramuni udyAna meM pdhaare| donoM ne munibhagavaMta ko vaMdana kiyaa| muni kI dezanA sunakara, vairAgya ke car3hate pariNAma se putra ko rAjyabhAra sauMpakara prazasta dina meM saMvega rasavAle una donoM ne dIkSA grahaNa kii| agyAraha aMga par3hakara, ve donoM tapa, kriyAoM meM kuzala bne| aMta meM AyuSya pUrNakara graiveyaka meM sattAIsa sAgaropama pramANa AyuSyavAle deva bne| isa prakAra paM.zrIsatyarAjagaNi dvArA viracita zrIpRthvIcaMdramahArAjarSi caritra meM pabhottara-harivega mahAmuni caritra rUpI saptama bhava varNana saMpUrNa huaa| aSTama bhava pAMDu nAmaka deza meM pAMDu nagara hai| vahA~ para zrIbala rAjA rAjya karatA thaa| usakA choTA bhAI zatabala yuvarAja thaa| ve donoM rAma-lakSmaNa ke samAna Apasa meM ghaniSTa prItivAle sahodara the| nipuNa aise ve donoM pitA ke dvArA arpita suvistRta sAmrAjya kA samyak prakAra se paripAlana karate the| zrIbala rAjA kI sulakSmaNA tathA zatabala kI lakSmaNA nAmaka patnI thii| pabhottara deva svarga se cyavakara, sulakSmaNA kI kukSi meM putra ke rUpa meM avatIrNa huaa| gaMgA ke samIpa meM rahe hae parvata ko svapna meM dekhane se, usakA girisuMdara nAma rakhA gyaa| harivega deva bhI lakSmaNA kI kukSi meM putra ke rUpa meM avatIrNa huaa| svapna meM ratna ke samUha ko dekhane se usakA ratnasAra nAma rakhA gyaa| girisuMdara tathA ratnasAra donoM Apasa meM prema kI zRMkhalA se baMdhe hue ikaTTe khelate the| ekadina rAjasabhA meM virAjamAna balavAn aise zrIbala rAjA se, duHkha se pIDita nAgarika logoM ne isa prakAra vijJapti kI - Apa jaisA rAjA hone para bhI, hameM bar3e saMkaTa kA sAmanA karanA par3a rahA hai| apane ghara ke AMgana meM baiThI huI kamalA nAmaka mahimA kA kisI ne balajabarI se apaharaNa kara liyA hai| yahA~ para 99 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koI deva athavA dAnava kI saMbhAvanA dikhAyI nahI detI hai| yaha bAta sunakara, rAjA ne apane sainika ko bulAyA aura DAMTate hue kahane lagA - re! kyA tuma rAtri ke samaya sote ho? hAtha meM tIkSNa talavAra lekara nagara meM paharA nahIM dete ho? taba sainika ne kahA maiM rAtri ke samaya nagara ke aMdara paharA detA hU~ tathA nagara ke daravAje baMdha karatA huuN| maiM cora ke pIche bhAgA thA, kiMtu use pakar3a na sakA aura logoM kI AvAja bhI sunI thii| isalie maiM Apa se nivedana karatA hU~ ki prayatnapUrvaka Apa apane aMtaHpura tathA nagaravAsiyoM kI isa saMkaTa se rakSA kareM kyoMki pauravarga deva sadRza hotA hai| isa prakAra sainika ke vacana sunakara, rAjA vicArAdhIna bana gyaa| utane meM hI girisuMdara ne namaskArakara, rAjA se vijJapti kI - yadi Apa mujhe AjJA de to maiM usa durAcArI cora ko sAta dinoM ke aMdara pakar3a lAtA huuN| rAjA ke dvArA AjJA dene para kumAra ne apane guptacara puruSoM ko isa kArya meM niyukta kiyaa| ve bhI cora ko pakar3a na ske| isalie kumAra svayaM hI nagara se bAhara niklaa| zUnya udyAna Adi meM paryaTana karate hue, kumAra ne parvata zikhara ke samIpa jalatI huI agni ko dekhaa| usa pradeza ke samIpa jAne para, vahA~ para kumAra ne gugala kASTha se Ahuti karate kisI puruSa ko dekhaa| usa puruSa ke nikaTa meM hI siddha hue kisI duHsAdhya kSetrapAla ko khar3A dekhaa| kSetrapAla usase kahane lagA maiM isa kumAra kI mahimA se hI tujhe siddha huA huuN| pazcAt kSetrapAla ke adRzya ho jAne para, sAdhaka ne kumAra se kahA - satpuruSa ! guptarIti se Akara, Apane mujha para upakAra kiyA hai| isalie kaho maiM Apake liye kyA saMpAdana kara sakatA hU~? taba kumAra ne kahA- Apako vidyA siddha ho jAne se, maiM kRtArtha bana gayA huuN| anya kyA mAMgU~? isa prakAra icchA rahita kumAra ko, usa sAdhaka ne rUpAMtarakarI vidyA dI / isIbIca kumAra ne nagara kI dizA se kisI strI kA atyaMta karuNa zabda sunaa| koI duSTa AtmA strI kA apaharaNa kara rahA hai, aisA nirNayakara kumAra usa tarapha daudd'aa| kiMtu vahA~ para bhI, kumAra ne kisI ko nahI dekhA / kumAra ne nizcaya kara liyA ki parvata kI guphA meM koI duSTa AtmA nivAsa kara rahA hai| kumAra socane lagA aba ise kaise DhU~DhUMgA? hA~, mArga mila gayA hai| yaha strIlaMpaTa hai| isalie maiM yuvatI kA rUpa dhAraNa karatA huuN| pazcAt rUpAMtarakarI vidyA se kumAra ne apanA rUpa parAvartana kara liyaa| vaha duSTa bhI strI ko dekhakara, devakulikA se bAhara nikala aayaa| kApAlika veSadhArI usa duSTa ko dekhakara, kumAra isa duSTa ko mArU~ athavA nahIM aise saMzaya meM paDa gyaa| yaha kapaTI nizcaya se vadhya hI hai aisA vicArakara, kRtrima veSadhArI tathA jijJAsu kumAra ne ronA prAraMbha kiyaa| rone kI AvAja sunakara, kApAlika bhI strI ke saMmukha aagyaa| usake suMdara rUpa ko 100 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dekhakara, kApAlika ne pUchA - bhadre! tuma isa sthAna para akelI kyoM AyI ho? tuma kyoM ro rahI ho? strI rUpadhArI kumAra ne kahA - yAtrA karane ke lie, maiMne pati ke sAtha prayANa kiyA thaa| yahA~ para so rahI mujhe choDakara, ve kahI para cale gaye hai aura apanI isa talavAra ko bhI bhUla gaye haiN| kApAlika ne kahA - suMdarI! bhAgya ne usa raMka ko Thaga liyA hai| punaH Apa sadRza striyoM kI anAthatA kahIM para nahIM ho sakatI hai| kumAra strI ne kahA - bhagavan! pati ke viraha meM kSaNamAtra bhI jIvita rahanA, yaha kulIna strI ke lie yogya nahI hai| isalie bhagavan! Apa mujhe koI tIrthasthAna batAie, jahA~ para maiM apanA jIvana vyatIta kara skuuN| taba kApAlika ne kahA - yahA~ para eka tIrtha hai| usa tIrtha meM tIna rAta rahane ke bAda tuma apane pati se mila skogii| isalie bhadre! nirarthaka maraNa se kyA lAbha hogA? tuma tIrtha kI upAsanA kro| isa prakAra bAtacita karate hue ve donoM devakula ke pIche sthita kisI sthAna para gye| vahA~ para kApAlika ne apane paira se pRthvItala ko maaraa| isa saMketa ko pAkara, eka nAgakanyA sadRza kanyA ne gaptadvAra kA udghATana kiyaa| pazcAt donoM ne aMdara praveza kiyaa| tuma donoM devapUjA kI taiyArI karo, maiM phUla lekara AtA huuN| isa prakAra kahakara kApAlika bAhara nikala gyaa| kumAra vahIM para ruka gyaa| taba pahelI kanyA ne kumAra-strI se kahA - sakhI! mere samAna hI isa pApI ne tujhe bhI kaida kara diyA hai| kumAra-strI ne pUchA - sakhI! tuma mujhe batAo ki yaha kauna hai? aura kahA~ gayA hai? tuma kauna ho? aura isa sthAna para kyoM raha rahI ho? kanyA rotI huI usase kahane lagI - kApAlika veSadhArI yaha daMDapAla nAmaka cora hai| saMpUrNa divasa svecchA se ghUmatA hai tathA rAtri ke samaya strI Adi kA apaharaNa kara, isa sthAna para le AtA hai| hama donoM ko milAkara isane eka so eka kanyAoM kA saMcaya kiyA hai| maiM subhadrA nAmaka pAMDupura meM nivAsa kara rahe zreSThI kI putrI huuN| isI kApAlika ne merA apaharaNa kiyA thaa| zrIbala-zatabala ke rAjya meM rahatI huI bhI, paravaza ke kAraNa aba isa sthAna meM raha rahI huuN| kyA karU~? kumAra-strI ne pUchA - sakhI! ise aisA sAmarthya kahA~ se prApta huA hai? subhadrA ne kahA - yaha kApAlika tInoM saMdhyAe~ yahA~ para sthita khaDgaratna kI pUjA karatA hai| khaDgaratna ke sAtha rahate yaha kApAlika bhaya rahita, svecchApUrvaka sUrya ke samAna saMpUrNa vizva meM bhramaNa kara sakatA hai| usake viraha meM yaha nitya kAyara ke samAna dikhAyI detA hai| vaha talavAra dikhAo isa prakAra kumAra ke kahane para, subhadrA ne bhI kApAlika kI talavAra dikhaayii| kumAra ne usa khaDgaratna ko grahaNa kara lI tathA usake sthAna para khuda kI talavAra rkhii| 101 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ itane meM kApAlika bhI vahA~ para A gyaa| kumAra ne apanA vAstavika rUpa prakaTa kara, kApAlika kI tarjanA karane lgaa| kApAlika bhI talavAra lekara, kumAra ke sAtha yuddha karane lgaa| kumAra ne kSaNamAtra meM hI use yamanagarI pahu~cA diyaa| kanyAe~ yaha saba dekhakara khuza huii| pazcAt girisuMdara ne kahA - yadi tuma kaho to maiM zIghra hI tuma sabako apane-apane sthAna para pahu~cA dUM? subhadrA ke vacana se girisuMdara ko pahacAnakara, una kanyAoMne kahA - pati binA hama apane svajanasaMbaMdhiyoM ko khuda kA mukha dikhAne meM lajjA kA anubhava kara raheM haiN| isalie hameM ApakA zaraNa ho athavA bhAgyahIna hama agni kA zaraNa grahaNa kreNge| Apane upakAra kara hameM kharIda liyA hai| hama Apako choDane meM samartha nahIM haiN| Apa hamArA svIkAra kareM anyathA hama agni meM praveza kara apane prANoM kI Ahuti deM deNgeN| kevala karuNA rasavAle sajjana puruSa hIna-dIna manuSya vANI ke ucitaanucita ke bAre meM gaNanA nahIM karate haiN| isa prakAra ke dRDha nizcayavAlI una kanyAoM ko dekhakara, karuNA pUrvaka kumAra vicArane lagA - ina zuddha kanyAoM ko bhI bhejanA cAhatA thaa| kisI bhI prakAra se inako marate hue maiM dekha nahI sakatA huuN| isalie pati rahita ina kanyAoM kA maiM nAtha banatA huuN| aisA nizcaya kara, kumAra usa sthAna para rahate hue, kanyAoM ke sAtha eka mAsa vyatIta kiyaa| ekadina kumAra ko apane baMdhu yAda aaeN| patniyoM ko usI sthAna para sthApita kara, kumAra ne rUpa parAvarttana kiyaa| pAMDupura ke samIpa AyA aura zoka se vyAkula samasta nAgarika logoM ko dekhaa| kumAra ne kisI vyakti se zoka kA kAraNa puuchaa| taba usane kahA - girisuMdara nAmaka rAjaputra, kisI cora ko pakaDane ke lie nikalA thaa| eka mAsa bIta cukA hai, kiMtu abhI taka vApisa nahIM lauTA hai| Aja to yuvarAja kA putra ratnasAra bhI use DhU~Dhane ke lie kahIM para calA gayA hai| isalie zoka adhika bar3ha gayA hai| vajraghAta kI upamAvAle usa vacana ko sunakara, girisuMdarakumAra apane bhAI ko khojane ke lie zIghra hI nagara se bAhara niklaa| gA~va, Akara, nagara, araNya, parvata ke zikhara para, guphAoM meM aise aneka sthaloM para use ddhuuNddhaa| bhUkha-pyAsa kI avagaNanA karatA huA kumAra mArga para milate musAphiroM se bhI isa viSaya meM pUchatA thaa| kiMtu kahIM para bhI ratnasAra ke samAcAra na mile| ___pazcAt kumAra ne kisI devakula meM musAphiroM kI bAtacIta sunii| unameM se eka ne kahA - bhAI! eka kautuka kI bAta suno| vividha dezoM ko dekhane kI icchA se, maiM kutUhalatApUrvaka bhramaNa karatA huA saiMkaDoM hiMsaka prANiyoM se vyApta kisI ujjar3a deza meM aayaa| taba deva sadRza nirupama rUpavAlA koI rAjaputra dikhAyI diyaa| hama donoM sAtha meM Age baDhane lge| utane meM hI sAmane kisI suMdara tathA 102 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zUnya nagara ko dekhakara, kutUhalavaza hama donoM ne aMdara praveza kiyaa| vaha nagara suMdara dUkAna, deva mahala ke samAna U~ce koTa tathA aneka jagaha para paraboM se vyApta thaa| tIkSNa talavAra hAtha meM rakhakara, rAtri ke samaya hama donoM usI nagara meM so gye| kucha samaya pazcAt rAjakumAra jAga gyaa| taba eka zera rAjakumAra ke samIpa Akara, manuSya vANI meM kahane lagA - rAjaputra! maiM bhUkhA huuN| mujha para kRpA kro| najadIka meM so rahe isa manuSya ko mujhe de do| rAjakumArane kahA - zaraNAgata ko maiM choDa nahI sakatA huuN| isalie tuma merA hI bhakSaNa kara lo| kahA bhI gayA hai ki - subhaToM se zaraNAgata, siMha se kesara, satI se uttamatA tathA sarpa se cuuddaamnni| inake jIvita rahate hue grahaNa nahIM kI jA sakatI hai| isa prakAra ke vacana se, rAjakumAra ke nizcaya ko jAnakara zera ne kahA - bhadra! maiM tere sattva se prasanna huuN| kaho, maiM tumhArA kauna-sA iSTa kara sakatA hU~? tuma kauna ho? isa prakAra rAjaputra ke pUchane para usane kahA - maiM isa deza kA nAyaka deva huuN| ratnasAgara ne pUchA - Apake rahate hue bhI yaha deza ujjaDa kyoM hai? mujhe yaha Azcarya hai| taba deva ne bhI apane vAstavika rUpa ko prakaTa kara, rAjakumAra se isa prakAra satya hakIkata kahane lagA - gaMdhAra nagara meM ravicaMdra rAjA rAjya karatA thaa| use raticaMdra-kIrticaMdra nAmaka do putra the| ravicaMdra rAjA ne raticaMdra ko rAjyapada tathA kIrticaMdra ko yuvarAjapada kA vitaraNa kara svayaM ne dIkSA grahaNa kii| raticaMdra ne gAyana Adi rasa ke paravazatA se, sabhI rAjakAryoM kI dekhabhAla ke lie kIrticaMdra ko niyukta kiyaa| pracura lobhAbhibhUta kIrticaMdra ne saMpUrNa rAjya ko svAdhIna kara liyaa| raticaMdra ko baMdI banAkara, turaMta hI vadha kA Adeza diyaa| taba dInatApUrvaka raticaMdra ne kahA - bhAI! kuMdaphUla, caMdra tathA zaMkha ke samAna hamAre nirmala kula para tujhe masi kA dAga lagAne kI yogyatA nahI hai| yadi tujhe rAjya kI lAlasA hai to yaha saMpUrNa rAjya, maiMne tujhe de diyA hai| yadi tujhe vizvAsa na hotA ho, to bhI choDa do jisase maiM pitA ke mArga kA anusaraNa kara skuuN| itanA kahane para bhI jaba kIrticaMdra ne usakI bAta nahI mAnI, taba raticaMdra ne kahA - aisA kRtya kara terA apayaza na ho, isalie tuma citA racAo, maiM agni meM praveza kruuNgaa| kIrticaMdra ke dvArA vaisA karane para, patnI sahita rAjA ne agni meM praveza kara liyaa| lobhI AtmAe~ kRtyAkRtya kI gaNanA nahIM karatI haiN| vaha maiM raticaMdra marakara, bhUtaramaNa yakSa huA huuN| aMta samaya meM prANI kI jaisI mati hotI hai, vaisI hI usakI gati hotI hai| niSkAraNa zatru aise kIrticaMdra kA smaraNakara maiM krodhita bnaa| sabhI logoM ko maiMne alaga-alaga dezoM meM chor3a diyA hai| vaha kIrticandra bhI yahA~ se bhAga gayA hai| maiM akelA hI isa ujjar3a deza meM raha rahA huuN| yahA~ para tuma donoM ko dekhakara, zera kA 103 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpa dhAraNa kara AyA thaa| merI yaha hI satya hakIkata hai| maiM tere sattva se khaza haiN| isalie tumhArA jo bhI iSTa kArya ho, vaha kaho maiM use pUrNa kruuNgaa| kyoMki devadarzana amogha hotA hai| taba rAjakumAra ne kahA - he deva! he puNyajanoM ke svAmI! yadi aisA hai to Apa yahA~ para punaH deza vsaaeN| yadi Apa mujha para prasanna ho to, merA yaha kArya pUrNa kare kyoMki Apake samAna sajjana puruSa, kisI bhI samaya prArthanA kA bhaMga nahIM karate haiN| yakSa ne kahA - yadi tuma isa deza kA prabhutva svIkAra karoge, to maiM yaha kArya kruNgaa| isa sthAna para rahate hue, tumheM tumhArA bhAI bhI mahIne ke aMta meM mila jaayegaa| rAjakumAra ne bhI usakI bAta mAna lii| yakSa AnaMdita hote hue vahA~ se adRzya ho gyaa| prAtaH cAroM ora se samasta sAmaMtarAjA gaMdhAra nagara meM aaye| unhoMne rAjakumAra kA rAjya para abhiSeka kiyA aura aba vaha devaprasAda ke nAma se prakhyAta hai| apane puNya samUha se arjita rAjya ke prabhutva ko devaprasAda rAjA satata pAlana kara rahA hai| devaprasAda rAjA ne ekadina mujha se kahA - mitra! hama donoM ne milakara isa rAjya ke prabhutva ko prApta kiyA hai| isalie hama donoM samAna rUpa se isa samRddhi kA anubhava kare athavA tuma akele hI isakA paripAlana kro| maiMne kahA - mitra! yakSa ne mahIne ke aMta meM bhAI ke sAtha samAgama hone kA kahA hai| isalie tuma yahI ruko, maiM tumhAre bhAI kI khoja karatA huuN| usakA nAma kyA hai? aura vaha kisa hetu se rAjya choDakara bAhara nikalA thA? devaprasAda ne kahA - girisuMdara nAmaka merA suMdara bhAI hai aura vaha cora ko pakaDane kA Agrahakara, nagara se nikalA thA kiMtu abhI taka vApisa lauTA nahIM hai| maiM usI kI khoja karate hue isa gaMdhAra nagara meM AyA thaa| mitroM! maiM usakI khoja karate hue isa sthAna para AyA huuN| isalie maiM Apa saba musAphiroM se pUcha rahA hU~ ki aise suMdara lakSaNavAle puruSa ko Apane kisI sthAna para dekhA hai| yadi dekhA ho to kahe, maiM vahA~ jAkara usase miluuNgaa| isakI bAteM sunakara girisuMdarakumAra apane hRdaya meM vicAra karane lagA - isa pathika ke kathana anusAra, yakSa ne jisako rAjya diyA hai tathA jo gaMdhAra nagara meM virAjamAna hai, vaha devaprasAda hI ratnasAra hai| aisA nizcaya kara kumAra ne usa pathika se kahA - apane mitra ke lie tuma kaSTa uThA rahe ho| devaprasAda se milane kI merI prabala utkaMThA hai| maiM vinaya Adi se mAna saMkulita rAjA ke mana ko AkarSita kara la~gA jisase vaha apane bhAI ko bhUla jaayegaa| vahA~ se donoM ne sAtha meM prayANa kiyA aura zreSTha gaMdhArapura aaye| ratnasAra rAjA ko dekhakara kumAra khuza huaa| girisuMdara ne rUpa parAvartana kara liyA thA, isalie rAjA use pahacAna na skaa| rAjA ne apane mitra se pUchA - yaha mahAnubhAva kauna hai? usane kahA - Apake 104 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNoM ke darzana kA icchuka yaha vidyAsiddha hai aura mere sAtha yahA~ para AyA hai| mAsa kI avadhi pUrNa ho jAne se, rAjA ne apane mitra se kahA - Aja mahInA saMpUrNa ho gayA hai, kiMtu abhItaka merA bhAI AyA nahI hai| kyA deva vacana bhI viruddha ho sakatA hai? aba mujhe rAjya tathA jIvana se koI prayojana nahI hai? isa prakAra viSAda kara rahe ratnasAra rAjA se girisuMdara ne kahA - vaha maiM hI ApakA bhAI hU~ jo deva ke dvArA kahA gayA thaa| maiM bhI apane bhAI se milane ke lie pRthvItala para vicaraNa kara rahA thaa| Apake darzana se mujhe saMtoSa prApta huA hai| aba maiM paryaTana karane se mukta bana cukA huuN| rAjan! Apa bhI mere samAgama se isa vikalpa se mukta bne| samAna kriyA meM pravRtti yaha hI prIti kA sAra hai| usake vacana sunakara, ratnasAra bhI vicAra karane lagA - girisuMdara para jisa prakAra kA prema sphUrAyamAna hotA hai, vaisA hI isa para ho rahA hai| kyA yaha hI merA bhAI to nahI hai, jisane rUpa parAvartana kara liyA ho? aisA nizcaya kara, ratnasAra ne kahA - bhAI! aba bhI mujhe kyoM Thaga rahe ho? khuda ke vAstavika rUpa ko prakaTa kro| girisuMdara ne bhI harSa se vaisA hI kiyaa| anyadina pUrva meM kahe gaye mahasena nAmaka mitra kA girisuMdara-ratnasAra una donoM ne milakara, rAjya para abhiSeka kiyaa| una donoM ne kahA - tuma hamAre tIsare bhAI ho| isalie tuma rAjya saMpadA bhogo| hama apane mAtA-pitA se milakara khuda ke viraha rUpI dAvAgni ko zAMta karate haiN| aisA kahakara donoM ne puSkala senA ke sAtha prayANa kiyaa| donoM pAMDupura phuNce| unake Agamana ke samAcAra prApta kara, atyaMta harSapUrvaka zatabala Adi se yukta zrIbalarAjA bhI sAmane aayaa| sabhI ne ADaMbarapUrvaka, U~ce toraNoM se zobhAyamAna nagara meM praveza kiyaa| girisuMdara tathA ratnasAra ne mAtA-pitA se khuda ke AzcaryakArI caritra kA varNana kiyaa| zrIbala rAjA bhI unake adbhuta bhAgya ke bAre meM sunakara AnaMdita huaa| ekadina pAMDupura nagara ke udyAna meM jayanaMdamuni pdhaare| zrIbala rAjA ne apane pUrvabhava ke caritra ke bAre meM puuchaa| muni ne kahA - prItipUrvaka sAdhu ko atyaMta AzcaryakArI aise dAna dene se, tuma cAroM bhI (zrIbala, zatabala, sulakSmaNA, lakSmaNA) advitIya sukha ke bhoktA bane ho| isI bharatakSetra ke pratiSThAnapura nagara meM sumegha nAmaka kulaputra nivAsa karatA thaa| usake vindhya aura zaMbara nAmaka do putra the| mAtA-pitA ke svargavAsa ke bAda, donoM putra zoka magna bne| pazcAt donoM ne kAMcanapura kI ora prasthAna kiyaa| kisI sthAna ke bIca meM kaMdoI kI dUkAna aayii| vahA~ se khAdya sAmagrI lekara donoM udyAna meM aaye| tabhI vahA~ para mAsakhamaNa kA pAraNA karane ke lie eka sAdhu bhagavaMta pdhaare| sAdhu bhagavaMta ko dekhakara, zuddha AhAra se lAbha dene kA 105 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agraha kiyaa| pazcAt atyaMta pramoda se una donoM ne AhAra vahorAyA aura ujjvala bodhi-ratna prApta kiyaa| isIbIca yakSa kI pUjA karane ke lie, rAjakanyAe~ AvRddhi tathA vRddhi bhI usa udyAna meM aayii| sAdhu bhagavaMta ko AhAra vahorAte dekhakara aho! ina donoM kA suMdara dAna, aho! ina donoM kA puNya kA saMcaya, aho! ina donoM ke janma kI saphalatA - isa prakAra ke vicAroM se rAjakanyAoM ne unake dAna kI anumodanA kii| aise do ne dAna ke dvArA tathA do ne anumodanA ke dvArA zubhAnubaMdhi puNya kA upArjana kiyA aura pApa kA nAza kiyaa| munidAna se donoM vindhya-zaMbara saMtuSTa hue| pazcAt donoM kAJcanapura aaye| vizrAma karane ke lie kisI udyAna meM ruka gye| isIbIca rAjA kA paTTahAthI unmAdI bana gyaa| mahAvata ko dUra pheMkakara, saMpUrNa nagara meM asamaMjasa kI sthiti paidA karane lgaa| caMdrarAjA ne nagara meM ghoSaNA karAyI ki - koI prakhyAta zUravIra hai, jo isa matta hAthI ko zIghra hI apane vaza kara le| ghoSaNA sunakara vindhya, hAthI ke sammukha gayA aura usakI tarjanA karane lgaa| laMbe samaya taka hAthI ko khedita kara, apane vaza kara liyaa| bAda meM hAthiyoM kI zAlA meM le gyaa| logoM ne vindhya kI prazaMsA kii| caMdrarAjA ne use AhvAna kara kahA - maiM tere sattva se khuza huuN| isalie tuma svayaM vara maaNgo| vindhya ne kahA - sabhI varoM meM zreSTha vara yahI hai ki maiMne Apake darzana prApta kara lie hai| isase jyAdA aura kyA mA~gU? yadi mujhe iSTa vara kI prApti hogI, to maiM Apake caraNoM kI sevA karanA cAhatA huuN| usa dAna ke acintya mAhAtmya se, caMdrarAjA ne bhI usakI vijJapti svIkAra kara lii| pazcAt vindhya aura zaMbara donoM rAjA kI sevA karane lge| kAlakrama se donoM bhAI samAdhipUrvaka AyuSya pUrNakara devakurukSetra meM, tIna gAu zarIra pramANa tathA tIna palyopama AyuSya pramANavAleM yugalika bne| dAna anumodana ke puNya se, donoM rAjakanyAe~ usI kSetra meM vindhya-zaMbara yugalikoM kI priyA ke rUpa meM utpanna huii| donoM yugala vahA~ para adbhuta sukha kA anubhavakara saMkaTa tathA pApa se varjita aise saudharma devaloka meM gye| vahA~ se cyavakara tuma donoM pAMDupura ke mahAbala rAjA kI vilAsavatI patnI kI kukSi se putra ke rUpa meM utpanna hue ho| pUrvabhava kI donoM preyasiyoM meM se eka suMdara aise pabhakhaMDapura meM mahasena rAjA kI sulakSmaNA putrI huI hai| aura dUsarI vijayapura meM pabharatharAja kI lakSmaNA putrI huI hai, jisane apane rUpa se devAMganAoM ko bhI dAsI banA diyA hai| cAraNa se zrIbala kA guNa kIrtana sunakara sulakSmaNA usa para anurAgI bnii| vaise hI zatabala ke guNoM ko sunakara, lakSmaNA sarAgI bnii| ekadina mahAbala kI rAjasabhA meM zrIgupta nAmaka siddhaputra aayaa| vidyAsiddhi ke lie zrIgupta 106 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne sahAyatA ke rUpa meM parAkramazAlI zrIbala kI yAcanA kii| zrIbala ne bhI usakI bAta svIkAra kara lii| rAtri ke samaya zrIbala, bhUtoM ke iSTa aise pretavana (zmazAna) meM phuNcaa| usI samaya zrIgupta kA apaharaNa karate eka atyaMta bhayaMkara piMzAca ko dekhaa| talavAra nikAlakara zrIbala usakA pIchA karate hue eka vizAla aTavI meM phuNcaa| prAtaH ho jAne se pizAca adRzya ho gayA thA, kiMtu zrIgupta dikhAyI nahI diyaa| duHkhita hote hue zrIbala usakI idhara-udhara anveSaNA karane lgaa| itane meM hI vahA~ para, kisI rotI kanyA ko gale meM phAMsA DAlate hue dekhaa| zrIbala Azcaryacakita huA aura sAvadhAnIpUrvaka chupakara dekhane lgaa| taba isa prakAra kanyA kI vANI sunAyI dI - lokapAla Adi suneN| yadi isa janma meM zrIbala merA pati nahI huA hai, to anya janma meM vaha merA pati ho| aisA kahakara, kanyA ne khuda ko phAMse se laTakA diyaa| zrIbala ne talavAra se usa phAMse ko kATa diyaa| kanyA ne sahajatApUrvaka zrIbala ko pahacAna liyA aura AnaMdita huii| lajjA se apane sira ko jhukAkara, vaha isa prakAra apane saMpUrNa vRttAMta ko zrIbala se nivedana karane lagI - ___ maiM pabhakhaMDapura ke mahasena rAjA kI sulakSmaNA putrI huuN| pitA ne merA vivAha zrIbala ke sAtha nizcaya kiyA thaa| ekadina jaba maiM udyAna meM khela rahI thI, taba kisI pApI vidyAdhara ne merA apaharaNa kara liyA thaa| mujha rotI abalA ko isa mahAvana meM choDakara, vaha vidyAdhara aparAjitA vidyA kI siddhi meM prayatnazIla hai| maiMne mRtyu kA nizcaya kiyA aura avasara prAptakara yahA~ AyI huuN| jaba ve donoM isa prakAra paraspara AlApa kara rahe the, taba unakI dhAraNA binA hI zrIgupta siddhaputra bhI vahA~ para A gyaa| use dekhakara zrIbala ne pUchA - siddha! krodhita pizAca se kaise chUTe ho? zrIgupta ne kahA - mitra! isane mAyA se tujhe vyAmohita kara diyA thaa| maiM siddhavidyAvAlA hote hue bhI, tere viyoga se duHkhI bnaa| tere sattva se prasanna hokara, pizAca ne tujhe isa kanyA ke samIpa choDA hai| isalie tuma vilaMba mata kro| zIghra hI gAMdharvavivAha se isake sAtha pANigrahaNa kro| zrIbala ne bhI vaisA hI kiyaa| pazcAt vidyA kI sahAyatA se, ve sabhI pAMDupura phuNce| rAjA ne yaha saMpUrNa vRttAMta pabhakhaMDapura ke mahasena rAjA ko jJApana kraayaa| mahasena rAjA bhI usa caritra ko sunakara AnaMdita huaa| apane maMtriyoM ko bhejakara, sulakSmaNA kA pANigrahaNa mahotsava kraayaa| __idhara pitA kI AjJA lekara, balavAn zatabala apane bhAI zrIbala kI khoja meM nikala pddaa| bIca meM tApasa Azrama aayaa| vahA~ para ro rahI tApasiyoM ko dekhakara, zatabala ne kAraNa puuchaa| unhoMne kahA - isa pradeza meM asamaMjasa kI sthiti utpanna huI hai| yaha dekhakara hama saba dayA se zokAtura banI hai| yahA~ para 107 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kauna-sI ghaTanA banI hai? isa prakAra zatabala ke pUchane para unhoMne kahA - rAta ke samaya yahA~ para pabharatharAjA kI putrI lakSmaNA ne AvAsa kiyA thaa| vaha zatabala se vivAha karane kA Agraha kara rahI thii| pitA ke dvArA AjJA die jAne para, usane pADupura kI ora prasthAna kiyaa| rAtri ke samaya, lakSmaNA ne yahI para AvAsa kiyA thaa| usase pahale kirAta deza ke rAjA kuMjara ne lakSmaNA kI mA~ga kI thii| pabharatha rAjA ke dvArA niSadha karane para, kuMjara rAjA lakSmaNA ko prApta karane ke lie niraMtara maukA dekhane lgaa| lakSmaNA ko yahA~ para ruki huyI jAnakara usa durbuddhi kuMjara ne isa pradeza meM Akara usakA apaharaNa kara liyA hai| zatabala ko prApta nahI karatI huI vaha bicArI mara jaaegii| isa prakAra kI saMbhAvanA se Aja hama zokamagna banIM haiN| yaha sunakara tatkAla hI zatabala ne senA lekara usa zatru kA pIchA kiyaa| kuMjara ko yuddha meM ghAyala kara, lakSmaNA ko vApisa prApta kara lii| pAMDupura meM AyA aura zubhadina meM usake sAtha pANigrahaNa kiyaa| sabhI rAjAoM ne lakSmaNA kA vivAha mahotsava mnaayaa| isa prakAra tuma cAroM ne bhI munidAna se adbhuta sukha prApta kiyA hai| munibhagavaMta se yaha caritra sunakara, una cAroM ko jAtismaraNajJAna huA aura apane pUrvabhava ko dekhaa| pazcAt unhoMne munirAja se pUchA - sulakSmaNA kA apaharaNa karanevAle usa vidyAdhara kA kyA huA hai? usake bAre meM khe| munirAja ne kahA - vaha vidyA se bhraSTa ho gayA thA aura saiMkar3oM kaSTa prApta kie| ekadina muni kI dezanA sunakara pratibodhita huA aura dIkSA grahaNa kii| dhyAnamaya agni se AThoM prakAra ke karma jalAkara nirmala kevalajJAna prApta kiyA aura krama se nirvANa bhI prApta kara liyA hai| isa prakAra munibhagavaMta kI dezanA se zrIbala rAjA saMvigna manavAlA huaa| zatabala ko rAjya sauMpakara, vaha dIkSA grahaNa karane ke lie khaDA huaa| utane meM hI zatabala ne kahA - tAta! maiM bhI Apake sAtha saMyama aMgIkAra karanevAlA huuN| maiMne bhI yaha nizcaya kara liyA hai| zatabala ke Agraha ko jAnakara, zrIbala rAjA ne rAjyapada para girisuMdara ko tathA yuvarAjapada para ratnasAra kA abhiSeka kiyaa| mahotsavapUrvaka zrIbala-zatabala donoM bhI mahAmuni bne| aura asidhAra sama vrata kA pAlana karane lge| girisuMdara bhI rAjyalakSmI kA paripAlana karane lgaa| ekadina svapna meM usane khuda ko kalpavRkSa kI zAkhA khAte hue dekhaa| maMgala vAjiMtroM ke zabda se, rAjA prAtaH jAga gyaa| svapna ke phala ko ucca mAnatA huA udyAna ke jinAlaya meM aayaa| arihaMta bhagavaMta ko namaskAra kiyaa| bAhara AmravRkSa ke nIce khaDe mahAmuni ko dekhakara, pA~ca prakAra ke abhigamoM se vaMdana kara unakI dharmadezanA sunii| girisuMdara rAjA saMvega manavAlA huA aura ratnasAra se apanI dIkSA kI bAta 108 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khii| ratnasAra ne bhI vrata grahaNa kI icchA prakaTa kara rAjA ko protsAhita kiyaa| maMtriyoM kI saMmati se surasuMdara ko rAjya sauMpakara jayanaMda guru ke samIpa meM donoM ne yathAvidhi dIkSA grahaNa kii| pazcAt AyuSya pUrNa kara donA nauveM graiveyaka meM deva hue| __isa prakAra paM. zrIsatyarAjagaNi dvArA viracita zrIpRthvIcaMdramahArAjarSi caritra meM girisuMdara-ratnasAra maharSi kA caritra rUpI aSTama bhava varNana saMpUrNa huaa| navama bhava baMga deza meM tAmraliptI nAmaka mahAnagarI hai| vahA~ para sumaMgala rAjA rAjya karatA thaa| usakI zrIprabhA aura svayaMprabhA nAmaka patniyA~ thii| graiveyaka se gisisuMdara deva cyavakara zrIprabhA kI kukSi meM putra ke rUpa meM avatIrNa huaa| taba zrIprabhA ne dhvaja ko svapna meM dekhA thaa| jisa prakAra pUrva dizA sUrya ko janma detI hai, vaise hI zrIprabhA ne samaya para putra ko janma diyaa| svapna ke anusAra usakA kanakadhvaja nAma rakhA gyaa| ratnasAra deva bhI graiveyaka se cyavakara svayaMprabhA kI kukSi meM putra ke rUpa meM avatIrNa huaa| rAjA ne usakA jayasuMdara nAma rkhaa| krama se ve donoM bar3hate hue, pAvana yauvana avasthA meM padArpaNa kiyaa| pUrva bhava ke abhyAsa se donoM paraspara premazIla the| vaha kalA tathA vaha vidyA nahIM thI, jise donoM ne zIghratayA sIkhI na ho| ekadina ve donoM rAdhAvedha kA abhyAsa kara rahe the| suravega aura sUravega nAmaka do vidyAdharoM ne una donoM ko abhyAsa karate hue dekhaa| kanakadhvaja tathA jayasuMdara para phUloM kI varSA kara, ve donoM vidyAdhara vahA~ se cale gye| aho! devoM ne ina donoM kI pUjA kI hai, aisI donoM kI prakhyAti logoM meM phaila gyii| logoM se isa badhAyI ko sunakara, sumaMgala rAjA atyaMta AnaMdita huA aura vikasita manavAlA hote hue, khuda ko pitAoM meM agragaNanIya mAnane lgaa| ___ ekadina rAjasabhA meM baiThA sumaMgala rAjA suMdara vAjiMtroM ke ghoSa sunakara hRdaya meM Azcaryacakita huaa| itane meM hI sabhA meM, AkAza mArga se do vidyAdhara aaeN| donoM vidyAdharoM ne rAjA ko namaskAra kara kahA - deva! judI-judI mAtAoM se utpanna suravega tathA sUravega nAmaka do bhAI vaitADhyaparvata para donoM zreNiyoM ke vidyAdhara vaibhava kA paripAlana kara raheM haiN| una donoM kI so-so kanyAe~ haiN| ekadina Apake donoM putroM ko rAdhAvedha karate dekhA thaa| unake kalAkauzala se khuza hokara donoM vidyAdharoM ne puSpavRSTi kI thii| aura apanI sabhA meM bhI unake isa guNa kI prazaMsA kI thii| Apake kumAroM ke guNa sunakara ve sabhI kanyAe~, anurAgavAlI banI hai| isalie Apake kumAroM ke sAtha ina kanyAoM kA vivAha karane ke lie suravega aura sUravega sabhI vidyAdhara tathA kanyAoM ko sAtha lekara yahA~ para cale Arahe haiN| Apako sUcanA dene ke lie hameM pahale bhejA hai| yaha sunakara sumaMgala rAjA AnaMdita huA aura donoM vidyAdhara rAjAoM ke saMmukha gyaa| nivAsa sthAna, bhojana 109 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adi se saMmAna kara, rAjA ne vivAha kI svIkRti dI / suvega ne kanakadhvaja ko so kanyAe~ dI aura sUravega ne jayasuMdara ko so kanyAe~ dii| donoM kumAroM ne dUsarI bhI bahuta-sI rAjakanyAoM ke sAtha vivAha kiyaa| usase pratyeka ko pA~ca so patniyA~ huyI / sumaMgala rAjA apane putroM kI Rddhi dekhakara atyaMta vismita huA / prabhAtakAla meM jAgakara apane hRdaya meM socane lagA aho! mere putroM kA prabala puNyodaya hai, jisake prabhAva se bhUcara tathA vidyAdhara rAjA bhI inakI sevA karateM haiN| sarvatra puNya hI pradhAna hai| saputraratnoM ko prAptakara, aba mujhe bhI paraloka hita ke bAre meM socanA caahie| saddharma kI sevA se paralokahita hotA hai| kiMtu loka meM saddharmasevI durlabha haiN| unameM satyavAdI aura mRSAvAdI kA bheda kaise jAnA jA sakatA hai? mRSAvAdiyoM ke vacana se to ulTA anartha hI hotA hai| isa prakAra vicArakara rAjA ne matisuMdara maMtrI se puuchaa| usane kahA - prabhu ! samasta saMnyAsiyoM se dharma ke bAre meM pUchakara, Apa apane hRdaya meM nirNaya kre| jo saMsAra aura viSaya se vimukha hai, use saddharma jAne aura vaha hI paraloka hitecchuoM se sevya hai| jaba rAjasabhA meM isa prakAra kI carcA cala rahI thI, taba AkAza meM devaduMdubhi kI AvAja sunAyI dii| jayakAra zabda ke sAtha nAgarika loga udyAna kI tarapha cala pddeN| rAjA bhI Azcaryacakita hokara kucha socane lage, usase pahale hI vanapAlaka ne Akara vijJapti kI - prabhu! devaramaNa udyAna meM mUrtimaMta dharma ke samAna zrIsvayaMvarasUri padhAre hue hai| unheM Aja prAtaH hI kevalajJAna utpanna huA hai| unake pAda kamala kI sevA karane ke lie, deva bhI utsAhasahita bhramara ke samAna lIna bana raheM haiN| isalie svAmI ! una bhagavAn ko namaskAra karane ke lie tathA tattva jAnane ke lie, ApakA vahA~ padhAranA ucita hai| yaha sunakara apane manovAMchita kI siddhi mAnatA huA rAjA, caturaMgasenA ke sAtha guru ke samIpa aayaa| unakI stuti tathA namaskArakara, rAjA pRthvItala para baitthaa| taba kevalIbhagavaMta ne isa prakAra dezanA prAraMbha kI - bhavyaprANiyoM ! apAra tathA mahAbhayaMkara isa saMsAra rUpI aTavI meM siddhagati ke kAMkSI bhavyaprANiyoM ko zuddhamArga milanA durlabha hai | kumArga bahuta hone se, mokSArthI jIva bhI unameM mohita hokara, mahAbhayaMkara duHkha prApta karateM haiN| isa bhava araNya meM rAga rUpI ugra siMha, dveSa rUpI zera, moha rUpI rAkSasa, krodha rUpI dAvAnala, mAna rUpI parvata, gUDha mAyA rUpI kumArga aura lobha rUpI kUpa hai| ina sabhI ke dvArA akhila prANIgaNa duHkhita kie jAte haiN| viSaya rUpI viSavRkSoM ke nIce vizrAma karateM prANI, acetanatA prApta kara lete haiN| mitra rUpa meM dhUrta loga, bhavyaprANiyoM kA haraNakara, kumArga para caDhAteM haiN| aura ajJAna se digmUDha banakara durgati ke khaDDe meM gira jAteM haiM / ve mUDhaprANI kabhI bhI bhava-aTavI kA pAra prApta 110 - Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahIM kara sakate haiN| isalie bhavyaprANiyoM! kumArga choDakara, zuddha sadmArga para prayANa karo, jisase zIghra hI parama nirvANanagara prApta kroge| rAjan! sarva sAvadha vyApAra kA tyAga, yahI zuddha mArga kA svarUpa hai| punaH zatru-mitra Adi para samacitta honA caahie| tIrthanAtha kevalajJAnI bhagavaMta ne yaha hI mokSamArga kA nivedana kiyA hai| isalie bhAgyazAlI! sarvathA tuma mokSamArga meM udyamazIla bno| kevalIbhagavaMta kI dezanA sunakara, rAjA karmagraMthi rahita banA aura bhagavaMta se vijJapti kI - bhagavan! maiMne jAna liyA hai ki laukika deva rAgadveSa Adi se dUSita hai| strI, zastra, gIta, nRtya, roSa, toSa, kapaTa Adi se ve bhI hamAre samAna hI hai| isalie ve prANiyoM ke ekAMta hitakartA kaise ho sakate haiM? unakA prarUpita dharma mokSa dene meM kaise samartha ho sakatA hai? isase zrIjinezvara praNIta mArga hI hamAre lie pramANa hai| durlabha nidhi ke samAna usa dharma ko dekhakara bhI, jo adhamaloga ise grahaNa nahI karateM hai, ve saMsAra, duHkha, dAridra, upadrava Adi kA kadApi pAra nahI pAteM haiN| athavA paraciMtA se mujhe kyA prayojana ha? maiM to Apake samIpa hI cAritra grahaNa karU~gA, isa prakAra guru se vijJaptikara, rAjA mahala meM gyaa| pazcAt prazasta muhUrta meM kanakadhvaja ko rAjyapada tathA jayasuMdara ko yuvarAjapada para sthApitakara, sumaMgalarAjA ne sAmaMta, maMtriyoM ke sAtha baDe ADaMbarapUrvaka guru ke caraNamUla meM suMdara cAritra grahaNa kiyaa| rAjya kA paripAlana karate hue bhI kanakadhvaja rAjA tathA jayasuMdara, pitA ke dvArA grahaNa kI gayI pravrajyA kA sadaiva citta meM smaraNa karate the| baDe bhoga bhogate hue bhI, vidyAdhArI, kinnarIyoM ke dvArA guNa samUha gAye jAne para bhI, ardha bharatakSetra ke rAjAoM ke dvArA sevita hote hue bhI, ve donoM hamezA gurusaMga kI icchA karateM the| gaja, azva, ratha, ratna Adi samUha se zobhita hone para bhI, zama-sAgara meM nimagna una donoM ko moha-pizAca lezamAtra bhI kSobhita nahI kara skaa| ekadina subaha jaba kanakadhvaja rAjA jAgA, taba maMgalapAThaka ke isa artha pramANavAle zloka ko sunA - svAmI! yahA~ rahate hue bhI, tInoM jagat meM vyApaka Apake pratApa ko dekhakara, sUrya bhI lajjita hokara udayaparvata ke aMdara baiThA hai| yaha sunakara rAjA apane hRdaya meM socane lagA - pRthvI kitanI hai? aura mere vaza meM kitanI hai? digyAtrA kA manoratha karate hue, kanakadhvaja rAjA socane lagA - yadi digyAtrA karU~gA, to pUrva mahApuruSoM ke dvArA nirmita jinamaMdiroM ke darzana hoNgeN| tIrthaMkara bhagavaMta kI janma, dIkSA, kevala aura nirvANa bhUmiyoM para suMdara maMdiroM ko dekhakara harSabhara se vaMdana kruuNgaa| jIrNa prAyaH maMdiroM kA uddhAra karU~gA tathA jinamata ke zatruoM kA nigraha kruuNgaa| tathA sAdhu, sAdhvIoM kA saMmAna karU~gA aura dIna, duHkhiyoM kA dAna Adi dekara uddhAra kruuNgaa| rAjA ne jayasuMdara se apane abhiprAya 111 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke bAre meM khaa| usane bhI kahA ki-mahArAja! yaha yogya hI hai| pazcAt rAjA ne digyAtrA prayANa kI bherI bjvaayii| zubha dina meM kanakadhvaja rAjA ne sAmaMta, maMtrI, sArthavAha, aMtaHpara, zreSThI, sainika tathA hAthI, azva, ratha, UMTa, khaccara Adi ke sAtha prayANa kiyaa| rAjAoM ne usakA zastra, vastra, ratna, azva, hAthI, ratha Adi bheMTa ke rUpa meM / samarpitakara satkAra kiyaa| parvata, gA~va, nagara, nadI, udyAna ke sarovaroM meM krIDA karatA huA, ramya sthAnoM para jinacaitya baMdhAtA huA, jIrNacaityoM kA uddhAra karatA huA, sAdhuoM kI pUjA karatA huA, zrAvakoM kA bahumAna karatA huA, hajAroM varSa paryaMta bharatakSetra meM paryaTana kiyaa| puruSottama rAjA ke dvArA AhvAna karane para, kanakadhvaja rAjA ayodhyA nagarI meM aayaa| udyAna meM vizAla caitya dekhakara khuza huaa| svarNa, motI, maNi tathA puSpamAlA se jinezvara bhagavaMta kI pUjAkara stavanA kii| rAjA ne bAhara nikalakara madhura zabdoM meM Agama kA paThana kara rahe muniyoM ko tathA bIca meM vRkSa ke nIce baiThe sUribhagavaMta ko dekhaa| atiharSa se unake samIpa meM jAkara, jaMgama tIrtha sadRza guru ko vaMdanakara baiTha gyaa| taba sUribhagavaMta ne dharmadezanA prAraMbha kI - bhavyaprANiyoM! manuSya jAti Adi sAmagrI prAptakara, sarva zakti se sadA dharma meM udyama karanA caahie| mAnavabhava niSphala na jAe vaise dharma meM prayatna karanA caahie| ityAdi guru ne dezanA dii| ___munipuMgava ke dvArA dezanA dekara virAma pAne para, kapiJjala nAmaka purohita ne krodhapUrvaka unase kahA - sukha kA mUla kAraNa dharma hai, isalie catura puruSoM ko dharma kA AcaraNa karanA caahie| yaha saba bAteM atyaMta pAkhaMDI muMDita mastakavAloM kA eka nATaka hai| saMpUrNa dharma jIva ke sadbhAva meM hotA hai| pratyakSa Adi pramANoM se tathA AgrAhyatA ke kAraNa jIva kI saMbhAvanA dikhAyI nahI detI hai| staMbha, ghaDA, kamala Adi ke samAna, jIva A~khoM se dekhA nahI jA sakatA hai| bAMsurI, Dhola, vAdya Adi ke samAna, jIva kAnoM se sunA nahIM jA sakatA hai| sugaMdhIpadArtha, dhUla Adi ke gaMdha ke samAna, vaha nAka se grahaNa nahI kiyA jA sakatA hai| madhura, Amla Adi rasa ke samAna, use jIbha se cakhA nahIM jA sakatA hai| zIta, uSNa Adi sparza ke samAna, usakA sparza nahI kiyA jA sakatA hai| pA~coM iMdriyoM se agocara hone ke kAraNa, jIva nahI hai| yathArtha meM jIva vidyamAna nahI hai, kiMtu manuSya, tiryaMca ke zarIra kA jo vyavahAra hai, vaha pA~ca bhUtoM kA hI pariNAma hai| kapiJjala kI dalIleM sunakara, guru ne kahA - bhadra! jIva kI avidyamAnatA siddha karanevAlA yaha terA jJAna vidyamAna hai athavA avidyamAna hai? pA~ca iMdriyoM se agocara hone se tathA amUrttatva ke kAraNa, vaha jJAna avidyamAna kahA jA sakatA hai| jJAna ke avidyamAna siddha ho jAne se, pratiSedha ke abhAva se jIva siddha hI hai| 112 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura dUsarI bAta yaha hai ki - rUpAdi padArtha badhira, aMdha vyakti ko pratyakSa nahIM hone para bhI, ve hI padArtha akSata aMgavAle manuSya se pratyakSa hai| vaise hI chabhasthoM se yaha jIva apratyakSa hone para bhI jJAna Adi atizaya se saMpanna paramamuni ko jIva pratyakSa hI hai| iMdriya grAhya guNa rahita hone ke kAraNa, yaha jIva carmacakSu prANiyoM ko apratyakSa hai| kiMtu ise siddha aura sarvajJa bhagavaMta tathA jJAnasiddhivAle sAdhu dekha sakateM haiN| bhadra! jo tUMne kahA thA ki cetanA, yaha pA~ca bhUtoM kA pariNAma hai, to kyA ve bhUta cetanAvAle haiM athavA acetanA haiM? yadi cetanAvAleM hai to ekendriya Adi jIva siddha ho gaye haiN| athavA acetanAvAleM haiM to unake samUha se bhI cetanA kA pariNAma kaise saMbhavita hai? retI pIsane se taila nahIM nikalane ke samAna, yadi ina pA~ca bhUtoM meM pratyeka meM cetanA nahI hai, to unake samudAya meM bhI cetanA nahI hai| tuma yaha mata kahanA ki jala, guDa, cAvala Adi pratyeka meM mada nahIM hote hue bhI saMyoga se mada utpanna karane kA sAmarthya prApta kiyA jA sakatA hai kyoMki jala Adi meM balavRddhi utpanna karane se tathA mada kA leza hone se sAmarthya hai| ityAdi munirAja ke dvArA savistAra kahane se, pratyuttara dene meM asamartha hone ke kAraNa kapiJjala mauna rhaa| guru ne punaH kahA - bhadra! yaha terA svAbhAvika kubodha nahI hai| kiMtu pUrva pApa se janmAMdha bhAva ko prApta tathA mithyAtva ke udaya se, Dara se AcchAdita kezava nAmaka mAmA ne tujhe duSTa zikSA dI hai| taba puruSottama rAjA ne munipuMgava ko namaskAra kara isa prakAra vijJapti kI - bhagavan! isane pUrva meM kyA kiyA thA, jisase aisA phala milA hai? muni ne kahA - isI bharatakSetra meM vIrAMgada nAmaka rAjA thA, jisane zatru samUha ko dAsa banA diyA thA aura apane pratApa se sUrya ko bhI halkA banA diyA thaa| caMdra para kalaMka ke samAna, sakala guNoM se yukta hone para bhI, rAjA ne zikAra kA dUSaNa nahI choddaa| ekadina rAjA zikAra karane ke lie vana meM phuNcaa| hiraNa, kharagoza Adi kA zikAra kiyaa| isIbIca eka sUara kA bAlaka jhADiyoM ke bIca kisI jagaha para chupakara khaDA huaa| nirdayI rAjA ne usake vadha ke lie bANa pheNkaa| pazcAt usa sthAna para jAkara dekhane lgaa| sUara to dikhAyI nahI diyA kiMtu dhyAnastha sAdhu ke pairoM ke bIca, usa bANa ko paDA dekhaa| rAjA ciMtita hokara socane lagA - aho! maiM mahAduSTa caritravAlA huuN| munighAta ke pApa se lezamAtra bhI sparza nahI kiyA gayA huuN| isa prakAra vicAra karate hue vinayapUrvaka zarIra jhukAkara sAdhu ke caraNakamaloM meM giraa| munivara se kSamA mA~gI aura kahA-mujha pApI ne yaha aparAdha kiyA hai| mujha para prasanna bane, maiMne apanA sira Apake caraNoM meM jhukA diyA hai| muni ne dhyAna saMpUrNa kara kahA - rAjan! Daro mata! muni roSa-toSa se yukta nahI hote haiN| kevala merA vacana suno| hAthI ke kAna samAna caMcala aise bhoga 113 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhanoM meM, pApAraMbhoM meM kSaNamAtra ke lie bhI rati karanA tujhe yogya nahI hai| muni ke vacana sunakara rAjA pratibodhita huaa| bodhi prAptakara vIrAMgada rAjA ne apane mana ko mAyA rahita kiyA aura zrAvakadharma kA aMgIkAra kiyaa| __usI nagarI meM jinapriya nAmaka zrAvaka nivAsa karatA thaa| vaha vIrAMgada rAjA kI jinapUjA, sAmAyika, pauSadha Adi dharmakAryoM meM sahAyatA karatA thaa| isalie rAjA use guru kI buddhi se mAnane lgaa| vahIM para mohana nAmaka kevala nAmadhArI zrAvaka rahatA thaa| ekadina zrAvakAcAra ke anusAra jIvana vyatIta karate jinapriya se milakara, usane kahA - mujhe usa sAdhArmika rAjA ke darzana karAo, jisase unakI nizrA pAkara maiM nizciMta bana jaauuN| jinapriya ne bhI vaisA hI kiyaa| rAjA ne use pUjA Adi kAryo meM niyukta kiyaa| rAjamAnya hone ke kAraNa, mohana zeSa logoM meM bhI gauravanIya bana gayA kyoMki mahAn puruSoM ke dvArA svIkRta kiyA gayA kauna-sA puruSa pRthvItala para pUjanIya nahI hotA hai? rAjya ke yogya aise apane vIrasena putra kA smaraNa kara, rAjA ne kAmabhogoM se nirveda pAyA aura zreSTha aise cAritra kA pariNAmavAlA bnaa| rAjA ne mohana se kahA - dharmAcArya kI gaveSaNA karo, jisase maiM unake caraNakamaloM ke samIpa meM dIkSA grahaNa kara skuuN| rAjA kI bAteM sunakara, mohana vicAra karane lagA - isa rAjA ke binA merI sukhapUrvaka AjIvikA nahI hogii| taba dhUrtoM meM agra aise mohana ne kahA - deva! isa samaya yahA~ para koI aise zreSTha guru dikhAyI nahIM de rahe hai, jinakA jahAja ke samAna Azraya lekara bhavasAgara tIrA jA ske| zramaNatva duSkara hai tathA pavana ke samAna mana caMcala hai| isalie yaha gRhasthadharma hI zreSTha hai jisakA Apa AcaraNa kara rahe hai| saMyama kI virAdhanA karanevAloM kA bhavasamudra anaMta hotA hai| palaMga se nIce giranevAle manuSya ko utanI pIDA nahI hotI hai jitanI parvata se nIce giranevAle ko hotI hai| isalie bhava se udvigna hote hue bhI Apa dIkSA grahaNa na kre| pauSadha Adi dharmakRtya karate hue yathAzakti gRhasthadharma kA pAlana kre| rAjA ne mohana kI upekSA kara zIghra hI jinapriya se puuchaa| usane rAjA ko saMyama lene ke lie protsAhita kiyaa| isIbIca udyAna meM jayakAMta muni pdhaare| rAjA ne jinapriya ke sAtha saMyama grahaNa kiyaa| niraticAra cAritra kA anupAlana kara, AyuSya kSaya ho jAne para rAjA mahAzukra devaloka meM iMdra kA sAmAnika deva huaa| mohana aba dveSI ke samAna muniyoM kA chidrAnveSI, doSavAdI tathA satata pramAdI, ajJAnI aura mAnI banA rhaa| AyuSya pUrNa kara vaha vindhyaparvata para baDA hAthI huaa| bhiloM ne use bAMdhakara mathurA nareza ko sauMpa diyaa| pUrvabhava ke abhyAsa se hAthI ke bhava meM bhI sAdhuoM kA duzmana bnaa| ekadina udyAna meM sAdhuoM ko dekhakara, krodha se unake pIche dauddaa| gahare khaDDe meM girakara, AyuSya 114 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrNa ho jAne se bAjapakSI bnaa| vahA~ se tIsarI naraka meM gayA aura pazcAta vana meM siMha bnaa| vahA~ se dUsarI naraka meM aayaa| tIna sAgaropama pramANa Ayu ko mahAduHkhapUrvaka pUrNa kara, zrIdhana nAmaka nagara meM, kAmadatta vyApArI ke ghara meM vasudattA patnI kI kukSi se putra ke rUpa meM utpanna huaa| usakA sumitra nAma rakhA gyaa| krama se bar3hate hue yauvana avasthA meM aayaa| pUrva karma ke prabhAva se vaha duHkha, daurbhAgya pAtra bnaa| jinapriya deva bhI usI zreSTha nagara meM, vinayandhara zreSThI kA guNandhara nAmaka putra huaa| vaha bhI krama se yauvana avasthA meM aayaa| pUrvabhava ke abhyAsa se sumitra para guNandhara kA sneha thaa| mAtA-pitA ke kAladharma prApta karane ke bAda, guNandhara kI saMpatti dhIre-dhIre kSINa hone lagI aura vaha logoM meM tiraskArapAtra banane lgaa| guNandhara ne ekadina madhura vANI meM sumitra se kahA - hama donoM dezAMtara jAkara dhanArjana karateM haiN| kapaTatA kI vRtti se sumitra ne bhI usake vacana svIkAra kie| dhana kamAne ke lie becane kI sAmagrI sAtha meM lekara donoM ne paradeza kI ora prayANa kiyaa| aneka dezoM kA ullaMghana karate hue ve donoM eka baDI aTavI meM aaeN| kisI sArtha ne bhI usI aTavI meM AvAsa kiyA thaa| kautukatA se ve donoM vana meM ghUmane lgeN| donoM uduMbara vRkSa kI chAyA meM vastra ke Upara so geN| guNandhara nidrAdhIna ho gayA aura sumitra vahA~ se palAyana kara vApisa sArtha meM aagyaa| bhiloM ne usa guNandhara ko pakaDa liyA hai, isalie logoM! tuma bhAga jAo isa prakAra kahakara usane sArtha ko vahA~ se calane kI preraNA kii| aura svayaM kapaTa ke prayoga se usa dhana kA mAlika bana gyaa| aba brahmA/vidhAtA ne mujhe komala dRSTi se dekhA hai, isa prakAra ke vicAroM se, sumitra AnaMdamagna bana gyaa| utane meM hI madhyAhna ke samaya dAvAnala kI agni AkAza meM vyApta hone lgii| saMpUrNa becane kI sAmagrI jala gayI aura sabhI loga eka dizA se dUsarI dizA meM bhAgane lge| sarvasva naSTa ho jAne se, usa duSTa hRdayavAle sumitra ne bhI apane prANoM ko bacAkara vahA~ se palAyana kiyaa| bhUkha-pyAsa se pIDita tathA sUrya ke tApa se thakA huA vaha parvata ke taTa para phuNcaa| vahA~ para bhIloM ne use pakaDakara, bhIgI cAmaDI se bAMdha diyaa| tIna rAtri ke bAda, bhiloMne use choDa diyaa| pazcAt bhikSAvRtti se jIvana yApana karate hue pRthvItala para vicaraNe lagA kyoMki pApakarmoM kI aisI hI gati hotI hai| idhara guNandhara sumitra ke Upara vizvAsa se so gayA thaa| pallIpati ne jagAkara vahA~ para sone kA kAraNa puuchaa| guNandhara ne bhI apanA yathAsthita vRttAMta pallIpati se khaa| pazcAt pallIpati ne prayatnapUrvaka apane sainikoM ke dvArA vahA~ 115 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para sarvatra sumitra kI zodha kraayii| sumitra ke nahI dikhane para, pallIpati ne duHkha dhAraNa karate hue guNandhara se yaha bAta khii| pallIpati ne nivAsa sthAna, khAna Adi arpaNakara usakA atyaMta vAtsalya kiyaa| isa prakAra vahA~ para iSTa vArtAlApa Adi se guNandhara ke kitane hI dina bIta geN| pallIpati ne use sahasravedhi mahArasa dete hue kahA - nirmala aise isa rasa ke lezamAtra se bhI cA~dI, kalAI,tAMbA, lokhaMDa kSaNamAtra meM hI svarNa bana jAte haiN| ekadina pallIpati kI AjJA lekara, vaha vIraziromaNi rasa kI tuMbaDI sAtha meM lekara kucha sainikoM ke sAtha vIrapura gyaa| rAtri ke samaya anya pravRtti rahita tathA iSTa viyoga se duHkhita hote hue jaba vaha sArtha ke mArga kA avalokana karate hue baiThA thA, taba acAnaka hI ekadina bhUkha-pyAsa se pIDita aura durdazA prApta sumitra usakI najaroM meM cddhaa| vaha kapaTI guNandhara ke kaMTha meM AliMgana kara rone lgaa| guNandhara use AzvAsita kara Age kA vRttAMta puuchaa| taba sumitra ne kahA - jaba tuma nidrAdhIna bana gae the, taba bhiloM kI ghADa paDI thii| bhiloM ne mujhe kaida kara liyA thaa| kabhI maukA prAptakara, maiM vahA~ se bhAga niklaa| tujhe DhU~Dhate hue yahA~ para AyA huuN| Aja bhAgya se tere darzana hue hai| guNandhara ne bhI pallIpati se rasa lAbha paryaMta apanA vRttAMta kaha sunaayaa| rasa grahaNa kI icchA se usa kapaTI ne bhI kahA - mitra! rasa kI tuMbaDI kisI sthAna para chipAkara, vividha kautuka dekhane ke lie hama donoM dezAMtara meM paryaTana kreN| aisA nirNaya kara, donoM vividha becane kI sAmagrI lekara tAmraliptI nagara geN| vahA~ para una donoM ko bahuta lAbha huaa| tAmraliptI se jahAja meM caDhakara, donoM ne cInadvIpa kI ora prayANa kiyaa| vahA~ se bahuta sAmagrI grahaNakara, vApisa apane deza lauTane lge| samudra kA bahutasA bhAga pAra kara liyA thaa| taba sumitra socane lagA - isa guNandhara ko samudra meM pheMkakara, maiM sarva saMpatti kA mAlika bana jAtA huuN| aisA vicAra kara, vaha rAtri ke samaya utthaa| taba deha ciMtA ke lie jahAja ke aMta meM khaDe guNandhara ko dekhaa| sumitra use samudra meM pheMkane lgaa| utane meM svakarma ke doSa se vaha svayaM samudra meM gira pddaa| kyoMki pApIyoM ko sukha kahA~ se prApta ho sakatA hai? sumitra kI yaha sthiti dekhakara, guNandhara vilApa karane lagA - hA! hA! mere mitra ko akasmAt yaha kyA ho gayA hai? atyaMta zoka karane lgaa| pazcAt guNandhara vApisa tAmraliptI meM aayaa| tAmraliptI nagarI meM jJAnavAn dhamarSi padhAre hue the| unhoMne guNandhara ko isa prakAra pratibodhita kiyA - vatsa! jisake lie tuma duHkhita ho rahe ho, usake kRtya ke bAre meM suno| usa kumitra ne dhana kI icchA se, tujha soye hue ko vana meM akelA choDa gayA thaa| yaha tumako samudra meM pheMkanA cAhatA thA, kiMtu vaha svaMya hI 116 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gira pddaa| aho! ApadAoM meM, pUrvabhava ke upArjita puNya hI rakSA karateM haiN| pahale bhI jinapriya para mohana kA mAtsarya thA / usI abhyAsa se sumitra kA tujha para dveSa thaa| guNandhara ne namaskAra kara munirAja se pUchA - prabhu ! vaha sumitra aba marakara kahA~ para utpanna huA hai? munibhagavaMta ne kahA - ayodhyA nagarI meM vaha brAhmaNa kA putra huA hai| usakA nAma kezava hai| vaha janma se aMdha tathA duHkhI hai / bhava se udvigna banakara guNandhara ne una muni ke samIpa meM dIkSA grahaNa kii| zAstroM kA adhyayana kara Agama dhArakoM meM zreSTha banA hai| vaha guNandhara maiM hI hU~ aura tujhe pratibodhita karane ke lie vihAra karate hue yahA~ para AyA huuN| yahI kezava brAhmaNa kA caritra hai| vIrAMgada rAjA bhI sAtaveM svarga se cyavakara, isa nagara kA puruSottama rAjA banA hai| isa prakAra munirAja ke vacana sunakara puruSottama rAjA saMvigna banA / viSayoM se udvigna banate hue saMyama lakSmI kI prArthanA karane lgaa| muni ke vacana se bodhi prAptakara, kapiJjala ne hAtha joDakara kahA - prabhu! mujhe bhI prANiyoM ke hita karanevAlI aisI dIkSA de / punaH puruSottama rAjA ne muni se pUchA bhagavan! kapiJjala ne pUrvabhava meM kyA AcaraNa kiyA thA? guru ne kahA yaha vasaMtapura meM brahmacarya aNuvratadhAraka zivadeva nAmaka zrAvaka thA / vyudgrAhita moha se muniyoM para mAtsarya dhAraNa karatA thaa| AyuSya pUrNa kara kilbiSika huaa| bAda meM caMDAloM kI jAti meM utpanna huaa| vahA~ se dhUmaprabhApRthvI meM nAraka huaa| naraka se nikalakara yaha kapiJjala huA hai| isalie kezava para isakI prIti hai| kezava ke vacana se kulakrama se prApta dharma ko choDakara, isane cArvAkamata kA Azraya liyA hai| yahA~ para kusaMga hI hAni karanevAlA hai| sarala aisA kapiJjala khuda kI jAti kA smaraNa kara pratibodhita huA / kezava cira samaya taka bhayaMkara saMsAra samudra meM bhramaNa kregaa| isa prakAra caritra -sunakara, puruSottama rAjA ne kapiJjala Adi bahutoM ke sAtha dIkSA grahaNa kii| - - kanakadhvaja rAjA bhI unake caritra dekhakara tathA sunakara saMvigna banA / apane rAjya para puruSacaMdra putra kA abhiSeka kara, jayasuMdara ke sAtha dIkSA grahaNa kii| aura niraticAra cAritra kA cira samaya taka paripAlana kiyaa| AyuSya pUrNa kara, vijaya vimAna meM ve donoM battIsa sAgaropama pramANa AyuSyavAle deva hue| vahA~ para roSa rahita tathA ahaM indratA ke sukha se donoM samaya bItAneM lge| isa prakAra paM. zrIsatyarAjagaNi dvArA viracita zrIpRthvIcaMdramahArAjarSi ke caritra meM kanakadhvajarAjarSi kA caritra rUpI navama bhava varNana saMpUrNa huA / dazama bhava aMga deza meM caMpA nagarI hai| vahA~ para jaya nAmaka rAjA rAjya karatA thA / 117 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhUmi para avatIrNa devI ke samAna usakI priyamatI devI thI / paraspara ghaniSTha prema se baMdhe hue tathA zrIjinadharma meM rata ina donoM ke kitane hI dina sukhapUrvaka bIta geN| kanakadhvaja deva vijaya vimAna se cyavakara prIyamati kI kukSi meM putra ke rUpa meM avatIrNa huaa| taba nidrAdhIna priyamatI devI ko svapna AyA ki - apane siMhAsana para biThAkara rAjA ne svayaM mere mastaka para maNisvarNamaya kAMtimAn mukuTa sthApita kiyA hai| priyamati ne jAgakara, jagat meM uttama aise usa svapna ke bAre meM rAjA se kahA / jayarAjA ne kahA- priye ! terA putra mahArAjA hogaa| ekadina gISmaRtu ke samaya jayarAjA ne priyamatI ke sAtha cira samaya taka udyAna kI vApiyoM meM jalakrIDA kii| pazcAt AmravRkSa ke nIce baiThakara, rAjA vINA bajAne lgaa| vana meM rAjA ko dekhakara koI vyaMtarI saubhAgya ke atizaya se, usake rUpa para mohita banI / parastrI se vimukha rahanevAle rAjA ne usakA niSedha kara diyaa| premapAza ke vaza vaha vyaMtarI vivazatA ke kAraNa nirAza hokara lauTa gayI / punaH maukA prAptakara priyamatI kA rUpa dhAraNakara vyaMtarI rAjA ke samIpa, aayii| nyAyaniSTha rAjA ne bhI jAna liyA ki yaha priyamati nahI hai, kiMtu vaha hI . vyaMtarI hai jisane priyamatI kA rUpa dhAraNa kiyA hai| isa prakAra vicArakara rAjA ne muSTi ke prahAra se use ghAyala kiyA aura zaktihIna banA diyaa| pazcAt usa vyaMtarI ko apanI icchita prApti se dUra kara, rAjA ne use nikAla diyaa| rAjA priyamatI ke mahala meM gayA, kiMtu usa priyA ko nahI dekhate hue - hA! kisI ne merI priyA kA apaharaNa kara liyA hai isa prakAra zoka karane lgaa| rAjA ne cAroM ora usakI talAza kraayii| jaba priyamatI kahIM para dikhAyI na dI taba rAjA ne apane citta meM abhigraha dhAraNa kiyA ki - priyA ke samAgama ke bAda, maiM isa mahala meM nahI rahU~gA / rAjya, dhana Adi kA tyAgakara maiM saMyama svIkAra karU~gA / vyaMtarI ne priyamatI ko bhayaMkara araNya meM chor3a diyaa| vaha zera, siMha, sUara Adi ke bhaya se mana meM kA~pane lagI / vilApa karatI huI vaha viSama mArga para Age bar3hane lgii| bhUkha-pyAsa aura tApa ke kAraNa pIr3A kA anubhava karane lgii| usI vana meM nivAsa kara rahI tApasiyoM ne use dekhA / priyamatI ko AzvAsana dekara, kulapati ke sAmane le gyii| kulapati ne apane Azrama meM kitane hI dinoM taka bahumAnapUrvaka use rahane diyA / garbha ke bhAra se priyamatI kA calana maMda par3a gayA thaa| yaha dekhakara kulapati ne apane vRddha tApasoM ke sAtha use zrIpura phuNcaayaa| nagara ke udyAna meM rahe jinAlaya meM jAkara usane arihaMta ko namaskAra kiyaa| usI samaya vahA~ para koI jinasuMdarI nAmaka zrAvikA aayii| sAdharmikI ! maiM tujhe vaMdana karatI hU~ isa prakAra kahakara usase vArttAlApa karane lgii| priyamatI kA caritra sunakara, jinasuMdarI ne use AzvAsana diyA aura apane ghara le gyii| pazcAt vaha 118 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanaJjayazreSThI ke ghara meM sukhapUrvaka rahane lgii| vahA~ rahate hue usane pati viyoga Adi duHkha kA jarA-bhI anubhava nahIM kiyaa| viyogI jana ke lie durjana ke samAna aise varSARtu kA Agamana huaa| pati kA smaraNa kara, ro rahI priyamatI ko jinasuMdarI ne AzvAsana diyaa| priyamatI vahA~ para pitA ke ghara ke samAna rahane lgii| ucita samaya para usane putra ko janma diyaa| vijaya prApta karane ke samAna, dhanaJjaya ne janmamahotsava mnaayaa| rUpa se kAmadeva ke samAna usakA kusumAyudha nAma rakhA gayA aura krama se bar3hate hue tIna varSavAlA zizu huaa| eka dina zrIpura se caMpAnagarI kI ora prayANa karane kI icchAvAle vAsavadatta sArthavAha ko AmaMtraNa kara, dhanaJjaya zreSThI ne kahA-bhAI! merI isa putrI ko zIghra hI caMpAnagarI meM pahu~cA do| vAsavadatta ne usakI bAta svIkAra kara lii| taba priyamatI ne sArthavAha ke sAtha apanI nagarI kI ora prayANa kiyaa| bIca meM zivavarddhana nAmaka nagara aayaa| bAlaka ko sAtha meM rakhakara, priyamatI AmravRkSa ke nIce so gyii| idhara zivavarddhana nagara ke rAjA suMdara ne apane bhAI ke sAtha zreSTha aise ghor3e, hAthI Adi rAjya samRddhi chor3akara dIkSA grahaNa kii| rAjya ke ucita putra nahIM hone se, maMtriyoMne pA~ca divyoM kA prayoga kiyaa| pazcAt maMtriyoM ne kusumAyudha kA rAjya para abhiSeka kiyaa| vAsavadatta sArthavAha ne priyamatI ke caritra ke bAre meM maMtriyoM se khaa| kusumAyudha ko suMdara rAjA ke mAsI kA putra jAnakara, maMtriyoM ne pramoda se mahotsavapUrvaka usakA rAjyAbhiSeka kiyaa| cAroM ora se sabhI sAmaMta rAjAoM ne Akara, Adara sahita kusumAyudha ko namaskAra kiyaa| idhara avaMtIpura ke rAjA rAjazekhara ne kusumAyudha ke rAjyAbhiSeka kI bAta sunii| usa bAlaka ke rAjya ko grahaNa karane kI icchA se, rAjA ne apanI senA ke dvArA nagara ko ghera liyaa| kahA bhI gayA hai ki lobhI AtmAe~ kRtyAkRtya, prazaMsA-niMdA kI gaNanA nahI karatI hai| vAsavadatta sArthavAha kitane hI dinoM ke bAda caMpAnagarI meM phuNcaa| usane jayarAjA se priyamatI tathA naye rAjA kusumAyudha ke bAre meM saMpUrNa vRttAMta kaha sunaayaa| rAjA ne AzcaryapUrvaka use sunaa| sainya sahita rAjA zivavarddhana nagara gayA aura pramoda se putra tathA patnI se milaa| priyamatI ke pitA mAnatuMgarAjA bhI kror3oM sainikoM ke sAtha vahA~ para aayaa| rAjA se unakA saMpUrNa vRttAMta jJApana kiyA gyaa| rAjazekhara rAjA bhI usa vyatikara ko jAnakara vilakSa huaa| kSamApanA dene ke lie jayarAjA ke samIpa gayA aura kahAvRttAMta nahI jAnate hue, maiMne vyartha hI Apake putra ke Upara yuddha kA AraMbha kiyA hai| Apa krodharahita banakara, mujhe kSamA kreN| isa prakAra sabhI rAjAoM ne milakara paraspara maitrIbhAva kA Azraya liyaa| aura iMdra ke samAna Rddhi se mahotsava mnaayaa| 119 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahuta se rAjAoM kA nagara meM saMgama hone se, usa nagara kA rAjasaMgama nAma prasiddha huaa| pazcAt rAjazekhara rAjA ne harSapUrvaka apanI battIsa kanyAe~ kusumAyudha rAjA ko dii| ekadina nagara ke udyAna kI sImA meM, bahuta ziSya parivAra se yukta guNasAgara kevalI ne samavasaraNa kiyaa| unheM vaMdana karane ke lie jaya Adi sabhI rAjAe~ vahA~ para aaeN| taba kRpA-sAgara, jagat hitakartA, kevalI bhagavaMta ne madhura aura gaMbhIra vANI meM isa prakAra dharmadezanA prAraMbha kI - bhavyaprANiyoM! isa mAnavabhava ko prAptakara sarvathA Atmahita kro| jisase kAma kI utpatti na ho, aura jahA~ para lezamAtra bhI krodha, mAna Adi na ho usa para prIti kro| yaha sunakara mAnatuMga rAjA ne pUchA - bhagavAn kA vacana gaMbhIra hai aura hama ajJAnI hai| Apake vacana ke rahasya ko hama samajhane meM asamartha hai, isalie hama Apase paramArtha pUcha rahe haiN| kevalIbhagavaMta ne kahA - moharAjA ne tumheM ajJAna rUpI madirApAna karAyA hai, isalie tuma paramArtha se ajJa ho| rAjazekhara rAjA ne pUchA - bhagavan! yaha moha rAjA kauna hai? aura usakA rAjyAdhikAra kahA~ para hai? kevalIbhagavaMta ne kahA - paramArhat aura dharmarAjA kA dUta subodha jaba tumheM sudarzana nAmaka cUrNa degA, tabhI tuma vAstavika satya ko phcaanoge| vaha subodha zIghra hI A jaaegaa| jabataka vaha na Ae, taba taka tumhAre kautuka ke lie inakA svarUpa batAtA huuN| use tuma dhyAnapUrvaka suno - yaha jagatpura vividha AzcaryoM se bharA huA hai| yahA~ para akhaMDita AjJAvAlA, deva, rAjAoM se sevita, ziSyoM ko iSTa denevAlA, duSToM ko aniSTa denevAlA, mada rahita aisA karmapariNAma nAmaka rAjA puSkala rAjya kA svAmI hai| usakI kAlapariNatI nAmaka prasiddha patnI hai| vaha pati para atyaMta anurAgI aura usake citta ke anusAra varttana karatI hai| ekadina una donoM daMpatiyoM ke citta meM isa prakAra ciMtA utpanna huyI ki - rAjya kA vistAra karanevAlA hamArA aMtaraMga parivAra kitanA hai? kauna kArya meM rata hai? punaH kauna kRpApAtra hai? taba una donoM ne rAga, dveSa Adi subhaToM se yukta, saMpUrNa rAjya kArya kI ciMtA meM datta cittavAle moha kumAra ko dekhaa| sapta vyasana nAma se prasiddha unake dUsare bhI putra the, jinaka nAma isa prakAra hai - dyUta nAmaka, mAMsa AsvAda nAmaka, madya, vezyAgamana, pAparddhi, caurika aura prstriigmn| ve pitA ke ananya bhakta hai aura bhavyaprANiyoM ko sadA saMsAra meM sthira kara rakhateM haiN| kyoMki sAta vyasana bhI bhayaMkara naraka meM le jAteM haiN| rAjA ne apanI patnI se kahA - priye! aba putroM ko rAjyabhAra sauMpakara, hameM sukhapUrvaka rahanA caahie| patnI ne kahA - svAmI! yaha hI yogya hai| isa prakAra karane para hI ye putra tInoM jagat meM prazaMsApAtra bneNgeN| pazcAt karmapariNAma rAjA ne 120 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mohakumAra ko apane rAjya para sthiApita kiyA aura zeSa putroM ko bhI yathocita pada pradhAna kieN| karmapariNAma rAjA ne mohakumAra se kahA vatsa! pUrva meM bhI tuma sarva adhikArI thaa| aba vizeSa se nAgarika logoM kI rakSA karanA / maiM yogya sthAna para rahakara rAjya kI kAravAhI dekhuuNgaa| aba mohakumAra bhI janapriya aura niSkaMTaka mahArAja bnaa| ekadina jagatpura meM isa prakAra zora macane lagA subhaToM ! daur3o, daur3o ! cAritra rAjA prajAoM kA apaharaNakara zivanagara meM le jA rahA hai| yaha sunakara krodhita moha rAjA ne kahA - maMtriyoM! yaha kahA~ se ucita hai ki mere jIvita rahate - bhI, nagarI se prajAoM kA apaharaNa kiyA jA rahA hai? yaha cAritra rAjA kauna hai ? rAga, dveSa, subhaToM / jagatpura meM prakhyAta kIrtivAle tuma donoM apane putroM ko sAtha meM lekara taiyAra ho jaao| mithyAdarzanamaMtrI ! tumheM rAjya kI dekha-rekha karane ke lie niyukta kiyA hai| kyA tuma nahI jAnate ho ki nagara se prajAoM kA apaharaNa ho rahA hai? kyA tuma sukhapUrvaka so rahe ho? he jJAnAvaraNa Adi yoddhAoM ! tuma zIghra taiyAra ho jaao| Aja hama caritra rAjA ke mada ko dUra kara deteM haiN| taba aviveka nAmaka maMtrI ne vijJapti kI - deva! zAMta bane, vyAkula na ho| zora kA kAraNa sune / pUrva meM Apake pitA ne cirasthiti nAmaka ApakI mAsI ke vivAha meM, isI jagatpura ke aMtargata rahe eka so sAta pATaka (gA~va kA amUka hissA) karamocana ke samaya bheMTa kie the| ApakI mAsI ne una pATakoM para suMdara, saumya aura tejasvI dharmarAjA ko sthApita kiyA hai| ekAMta hitakArI aisA vaha dharmarAjA, bAhara ke logoM ko sukha-samRddhi detA hai aura vidhi kA pAlana karanevAloM ko vizeSa rUpa se sahAyatA karatA hai / usI kI kRpA se atyaMta sukha se yukta aise arihaMta, cakravartI, vAsudeva, baladeva Adi ko dekhakara, prAyaHkara aneka loga sukha kI icchA se usakI sevA kara raheM haiN| rAjan ! jinako mithyAdarzana Adi Apake sevaka durgati ke saMkaTa meM DAla raheM haiM, ve kAlasthiti kI sahAyatA se bAhara nikalakara, khedita hote hue, usI dharmarAjA kA Azraya leM raheM haiN| dharmarAjA ne bhI cirasamaya taka rAjya kA paripAlanakara, apane cAritra nAmaka putra ko rAjya kA bhAra sauMpA hai| use parakAryoM meM prayatnazIla dekhakara, dIna lAgoM ne Akara isa prakAra vijJapti kI - svAmI ! moha ke sevakoM se duHkhita hokara, hama Apake pATakoM meM Ae~ hai / Apa hameM nirbhaya sthAna batAne kI kRpA kreN| taba cAritra rAjA ne kahA bhadra! vaha sthAna atyaMta durgama muktipurI hI hai| paraMtu vahA~ para sIDhiyA~ nahI hone se, usa para caDhanA kaThina hai| isalie tuma vivekaparvata para cddho| isa parvata para caDhane se, abhimAnI moha ke sevaka tumhArA parAbhava nahI kara 121 - Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ skeNgeN| vivekaparvata para caDhane ke lie, cAritra rAjA ne sadAgama ko niyukta kiyA hai| prazama Adi sumitra banakara inako sahAyatA pradAna kara raheM haiN| aba ve vivekaparvata para kucha dinoM taka vizrAmakara, kevalajJAna ke dvArA batAe raste para calate hue muktipurI meM pahu~canevAle haiN| unheM vApisa lAne kI pratijJAkara nAma, gotra Adi Apake cAra bhAI bhI pIche gae~ the| kiMtu ve nirAza hokara vApisa ghara lauTa Ae~ haiN| aba unhoMne hI isa prakAra nagara meM zora macA rakhA hai| isalie deva! yuddha se paryApta huaa| ApakI mAsI hI pATakoM kI ciMtA kara rahI hai| usake pATakoM meM upadrava hone para bhI, hama kyA kara sakateM hai? ___ moha rAjA ne kahA - yadi aisA ho to bhI tuma samasta prANiyoM ko ajJAna kI madirA pIlAo, jisase ve dharma se ajJAta banakara, mujha para rAgI ho| aviveka maMtrI ne bhI rAjA kI AjJA ke anusAra vacana kA paripAlanakara rAjA se nivedana kiyaa| phira bhI moha rAjA azraddhA karatA huA, aviveka maMtrI ke sAtha nagara meM paryaTana karane niklaa| usane ajJAna madirA ke pAna se bhAna rahita tathA dharmaadharma, kArya-akArya, bhakSya-abhakSya, gamya-agamya viveka rahita akhila vizva ko dekhaa| paraMtu pUrvokta pATakoM meM dharma, dharma isa prakAra raTaNa kara rahe saMnyAsiyoM ko dekhakara, rAjA ne apanI bhRkuTI caDhAkara aviveka maMtrI se pUchA - kyA inako ajJAna rUpI madirA nahIM pIlAyI hai| aviveka ne kahA - deva! yeM bhI madirA ke paravaza hI haiN| ye viveka parvata para nahI gae~ hai, zama Adi se nahI mileM haiM, cAritra rAjA kI sevA nahI kI hai aura nahI samiti - gupti se yukta haiN| moha rAjA ne pUchA - aviveka! tuma ye saba kaise jAnate ho? taba usane kahA mithyAdarzana kI AjJA se, maiM bhI ekadina prANiyoM kA apaharaNa karane ke lie vivekaparvata ke samIpa gayA thaa| paraMtu usa para caDha na skaa| taba maiMne vyudgraha Adi subhaToM ko vahA~ para bhejaa| usa sthAna para vizrAma karate hue maiMne sadAgama ke dvArA batAe~ gae~ vidhi ke kinhIM zabdoM kA zravaNa kiyA thaa| usase maiM thoDA-bahuta jAnatA huuN| __ moha ne kahA - suMdara hai, kiMtu mAsI ke pATaka meM raheM prANI mere bhakta hoMgeM athavA nahI? aviveka ne kahA - vivekaparvata ke nIce sabhI prANI Apake vazavartI hai| usa para caDhe bahuta-se prANI bhI ApakA anusaraNa kara raheM haiN| yaha sunakara darpa se yukta moha rAjA, usa nagara meM vividha krIDAe~ karane lgaa| vaha kabhI vAjiMtra bajAtA hai, svayaM haMsatA hai aura dUsaroM ko haMsAtA hai, pRthvI para loTatA hai, svayaM DaratA hai aura dUsaroM ko DarAtA hai, gIta gAtA hai, nRtya karatA hai, kalaha karatA hai, krodha karatA hai, khuza hotA hai, zoka karatA hai, vilApa karatA hai, anya pAtroM para mUchita rahatA hai| punaH yaha moha putra ko pitA aura putrI ko mAtA kahatA hai| pitA ko vairI aura mAtA ko vairiNI jAnatA hai| patnI ko svAminI kahatA hai| deva, guru 122 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adi ke pratye stabdha rahatA hai| viSTA-mUtra Adi se bharapUra aMgoM kA AliMgana karatA hai aura karAtA hai| madhuravacana kahatA hai| striyoM ke pairoM para giratA hai| viSama yuddha karatA hai| vaha moha apane anuyAyIvarga tathA bhAIoM ke sAtha ramya nATaka karatA huA pitA ko khuza karatA hai| bhavyaprANiyoM! zauryadhArI aura pramAda ke vairI usa moha ne sabhI prANiyoM ko jIta liyA hai| punaH moha ne iMdriyoM ke dvArA tInoM jagat ke jIva ko apane vaza meM kara liyA hai| isalie pA~coM iMdriyoM ke ghAta se, jaya se athavA vaza karane se tuma akSaya mokSasukha kA arjana kro| yuddha bhI vahI hai, jisameM kisI kI bhI mRtyu na ho| saMyama hI rAga Adi zatruoM kA vijetA hai| bAhya se rasahIna hone para bhI, tattva se sukhakArI cAritra para hI prIti karanI caahie| isalie rAjan! tuma moha rUpI ApadA ko choDakara cAritra kA Azraya lo| isa prakAra kevalIbhagavaMta ke mukha se dharma sunakara, mAnatuMga rAjA tathA rAjazekhara rAjA ne kahA - bhagavan! dharmarAjA ke subodha dUta ne hama donoM ko sudarzana cUrNa diyA hai, jisase yaha saMsArasukha sAkSAt asthira dikhAyI de rahA hai| mohAMdha jIva asAra aura iMdrajAla sadRza saMsAra ko pahacAna nahI sakatA hai| kiMtu hama donoM use duHkhadAyI jAnakara aba cAritra grahaNa karanA cAhateM haiN| taba kevalIbhagavaMta ne kahA - rAjan! cAritra grahaNa kI icchA hone se, tuma donoM kA zIghra hI kalyANa hogaa| kiMtu ise grahaNa karane meM vilaMba mata karanA kyoMki iMdriya grAma durjaya hai aura pavana ke samAna mana caMcala hai| pazcAt donoM rAjAoM neM jayarAjA se nivedana kiyA - rAjan! hama donoM ko rAjya rUpI kaida se mukta karo, jisase hama apanA vAMchita prApta kara skeN| taba jayarAjA ne kahA - aba merA bhI abhigraha pUrNa ho gayA hai| maiM pahale bhI rAjya ko choDanA cAhatA thaa| punaH tuma donoM kA rAjya kaise grahaNa kara sakatA hU~? kusumAyudha ko tInoM rAjya kA svAmI banAkara, tInoM rAjAoM ne kevalIbhagavaMta ke pAsa cAritra grahaNa kiyaa| priyamatI rAnI bhI dIkSA aMgIkAra karane ke lie utsuka huyI, paraMtu pati aura maMtrI ke vacana se bAla rAjA kA paripAlana karane lgii| krama se kusumAyudha rAjA yauvana avasthA meM aayaa| kusumAyudha rAjA saMpUrNa pRthvI ko ekachatritva karatA huA arhat zAsana ko unnati ke zikharoM para pahu~cA diyaa| kusumAyudha rAjA kI dedIpyamAna guNa samUha se yukta aisI rAjazekhara rAjA kI putrI kusumAvalI, paTTarAnI huyii| sarovara meM haMsa ke samAna, jayasuMdara deva kusumAvalI kI kukSi meM putra ke rUpa meM avatIrNa huaa| taba kusumAvalI ne svapna meM agni ko dekhaa| samaya para usane saMpUrNa lakSaNoM se yukta putra ko janma diyaa| pitA ne harSapUrvaka usakA kusumaketu nAma rkhaa| krama se bar3hatA huA kusumaketu 123 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sakala kalAoM meM niSNAta bana gyaa| dedIpyamAna atyaMta lAvaNyavAle usane tAruNya avasthA kA Azraya liyaa| mathurA ke rAjA mahAkIrti ne apane mahAdyuti nAmaka pradhAnamaMtrI ke dvArA kusumAyudha rAjA se nivedana karAyA ki-deva! bhinna-bhinna mAtAoM se utpanna tathA tIkSNa buddhi rUpI vaibhava se yukta hamArI iSTa, ziSTa aura komala aisI ATha kanyAe~ haiN| ye paraspara atyaMta premazIla haiM aura atyaMta nipuNa haiN| paraMtu koI bhI rAjaputra Aja taka inako jJAnagoSThI meM jItane meM samartha nahIM huA hai| kusumaketu ke adbhuta guNa-vaibhava ke bAre meM sunakara, veM ekacittavAlI banakara usIkA dhyAna dhara rahI haiM aura vAraMvAra usI kA guNagAna kara rahI haiN| isalie kisI bhI prakAra se kusumaketu ko zIghra bhejakara, unake mana kI zAMti kA upAya kreN| Age kyA kahU~? jabataka kusumAyudha rAjA ne maMtrI ko priya pratyuttara diyA, taba jayatuMga rAjA ke dUta ne Akara rAjA se isa prakAra vijJapti kI-rAjan! Ajanma se atyaMta dedIpyamAna guNasamUha se yukta hamArI solaha kanyAe~ tAruNya avasthA meM AyI haiN| ekadina naimittika ne ina solaha kanyAoM se iSTaprada bAta kahI ki-guNoM se uttama aura anyUna tathA vipula sAmarthya se yukta ApakA kusumaketu kumAra vara hogaa| isalie prabhu! ina kanyAoM ke sAtha pANigrahaNa karane ke lie parivAra sahita apane putra ko zIghra bhejeN| isI bIca ayodhyAnagarI ke maMtrI ne Akara rAjA se kahA-dikkumAriyoM ke samAna hamArI guNavAn ATha kanyAe~ haiN| deva! unake vara ke lie maiM Apase nivedana kara rahA huuN| apane putra kusumaketu ko unake sAtha vivAha karane ke lie bhejeN| kusumAyudha rAjA ne kahA-kumAra eka hai, isalie pahale kahA~ bhejA jAe~? tuma tInoM kA prastAva alaMghanIya hai| yadi maiM kisI eka sthAna para bhejUMgA to zeSa donoM kI avahelanA hogii| taba buddhimAn maMtrI ne kahA-kumAra yahI para rhe| kanyAe~ svayaM hI varane ke lie idhara aaegii| yaha bAta sabhI ko sammata hai isa prakAra kahakara rAjA ne maMtrI kI bAta svIkAra kii| ucita samaya para kanyAe~ bhI vahA~ para A gyii| kumAra ne unake sAtha vivAha kiyaa| daugunduka deva ke samAna unake sAtha vilAsa karatA huA vicakSaNa kumAra ne kitane hI varSoM ko palabhara ke samAna bItA die| eka dina puraMdara Adi pA~caso zramaNoM se yukta suMdaramuni udyAna meM pdhaare| kusumAyudha rAjA ne unako namaskAra kara dezanA sunii| rAjA pratibodhita huA aura kusumaketu se kahane lagA-vatsa! svaccha! rAjya kA bhAra grahaNa kro| samAdhi se yukta aba maiM zrIsuMdara guru ke pAsa vrata grahaNa karane ke lie tatpara banA huuN| kusumaketu ne kahA-pitAjI! Apake binA maiM kSaNamAtra bhI rukanA nahIM cAhatA huuN| isalie maiM bhI Apake sAtha dIkSA grahaNa kruuNgaa| usake Agraha ko jAnakara, rAjA 124 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ne saMyama grahaNa karane kA dRr3ha nizcaya kiyA aura apane sthAna para devasenakumAra kA rAjyAbhiSeka kiyaa| kusumaketu pramukha pA~caso puruSoM ke sAtha asta kAmavAle aise kusumAyudha rAjA ne dIkSA grahaNa kii| ___eka dina guru kI AjJA se sattvavAn aise kusumAyudha muni ne ekAkI vihAra pratimA kA svIkAra kiyaa| unhoMne kisI gA~va ke zUnya gRha meM kAyotsarga grahaNa kiyaa| pradIpta agni ke dvArA jalAye jAne para bhI sthira manavAle ve mahAmuni zubhadhyAna se lezamAtra bhI calita nahIM hue| samAdhi mRtyu se AyuSya pUrNakara sarvArtha vimAna meM deva hue| idhara zrIsuMdara AcArya ne bhI zukladhyAna rUpI agni se zIghra hI karma iMdhana ko jalAkara kevalajJAna prApta kiyA aura mokSa ge| kusumaketu ne bhI tIvra saMlekhanA kara jagat meM zreSTha aise anuttara vimAna meM deva huaa| vahA~ para donoM sukhapUrvaka teMtIsa sAgaropama pramANa AyuSya bhogane lage aura donoM eka avatArI hone se eka bhava ke bAda mokSa jAnevAle the| isa prakAra paM.zrIsatyarAjagaNi dvArA viracita zrIpRthvIcaMdramahArAjarSi caritra meM zrIkusumAyudharAjarSi kA caritra rUpI dazama bhava varNana saMpUrNa huaa| ekAdaza bhava __kozala deza meM ayodhyA nAmaka mahAnagarI hai| vahA~ para harisiMha rAjA rAjya karatA thA aura usakI padamAvatI rAnI thii| sarvArtha vimAna se kusumAyudha deva cyavakara padmAvatI kI kukSi meM avatIrNa huaa| taba devI ne svapna meM vimAna dekhaa| samaya pUrNa ho jAne para, zubha dina meM usane sukhapUrvaka putra ko janma diyaa| rAjA ne usakA pRthvIcaMdra nAma rkhaa| krama se sadvidyAoM kA abhyAsa kara, pavitra AcAravAlA pRthvIcaMdra taruNiyoM ke nayana AnaMdadAyaka yauvana avasthA meM aayaa| manuSyoM meM zreSTha aise harisiMha rAjA ne mahotsavapUrvaka pRthvIcaMdra kumAra kA solaha kanyAoM ke sAtha vivAha kiyaa| kumAra ne mAmA jayadeva kI lalitasuMdarI nAmaka putrI, kumArI kI agragaNanIya patnI bnii| pRthvIcaMdra bhogoM se vimukha thA tathA striyoM para lezamAtra bhI rAga dhAraNa nahIM karatA thaa| vaha satata apane citta meM isa prakAra vicAra karatA thA-aho! mAtA-pitA ne mujhe isa rAga rUpI samudra meM kyoM girAyA hai? ye patniyA~ mujhe chor3anevAlI nahIM haiN| isalie kisI bhI upAya se, inako pratibodhita kara meM pravrajyA grahaNa karatA hU~ aura zIghra hI apanA hita kruuNgaa| isa prakAra vicArakara kumAra ne apanA dinakRtya pUrNa kiyaa| una solaha priyAoM ke sAtha, kumAra gRha meM gayA aura Asana para baitthaa| kanyAe~ bhI ratnapaTTaka para baitthii| priyAoM se gherA kumAra tArAoM se caMdra ke samAna zobhane lgaa| unake dvArA kaTAkSa karane para bhI, zama rUpI bakhtara dhAraNa karane se kumAra vIMdhA nahI 125 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gyaa| yaha dekhakara lalitasuMdarI kI dAsI vidagdhA ne pUchA - suMdara kamaliniyoM para bhI haMsa dRSTi nahI DAla rahA hai, hama isakA kAraNa nahI jAnateM hai ? lalitasuMdarI ne kahA - sakhi ! jaDatA se yukta kamaliniyoM kI vaisI yogyatA nahI hai, jisase catura haMsa rAgI ho| yaha dekhakara viSNu nAmaka baTuka thoDA haMsA aura kahane lagA svAmI! ApakA samasta parivAra virakta dikhAyI detA hai| isalie inake mana kI zAMti kA upAya kreN| yaha sunakara kumAra ne kahA - baTuka ! saMsAra hI vairAgya kA kAraNa hai, jisase kezava baTuka ke samAna prANI, saMsAra meM kadarthanA prApta karateM haiM / viSNu ne pUchA - kumAra ! yaha kezava kauna hai? taba kumAra ne isa prakAra kathAnaka prAraMbha kI - prAcIna samaya meM, mathurA nagarI meM, duHkhI aisA kezava nAmaka baTuka rahatA thaa| usakI kuTila, kadrUpI aura kalahakArI kapilA nAmaka patnI thI / kitane hI kAla bItane ke bAda garbhavatI bnii| taba usane pati se kahA - ghI, guDa Adi yogya sAmagrI ke lie dhana le aao| kezava ne kahA- maiM dharmAjana karanA nahI jAnatA hU~, isalie tuma hI koI upAya batAo / kapilA ne kahA- svarNabhUmi meM jAkara, svarNa grahaNakara zIghra le AnA / vaha bhI usake vacana se prerita hokara svarNabhUmi para gyaa| svarNa lekara vApisa lauTane lagA / isIbIca kisI aindrajAlika ne dekhakara, usase puuchaa| isa mUrkha baTuka ne bhI usake Age samasta vRttAMta kaha sunaayaa| usa dhUrtta indrajAlika ne vidyA ke prayoga se yuvA brAhmaNa kanyA aura usake mAtA-pitA dikhaaeN| kanyA para anurAgI banakara, kezava ne mAtA-pitA se kanyA kI yAcanA kii| unhoMneM kahA hajAra svarNa mudrAe~ dekara, kanyA grahaNa karo, anyathA nahI / kezava ne svarNa mudrAe~ dekara, kanyA ke sAtha vivAha kiyaa| pazcAt dhUrtta indrajAlika ne khAna-pAna kI sAmagrI bhI dikhAyI / yaha dekhakara kezava atyaMta khuza huaa| dhUrtta svarNa lekara aura apanI saMpUrNa lIlA kA saMharaNakara vahA~ se bhAga gayA / kanyA ko nahI dekhakara, kezava duHkhita huA aura use cAroM ora DhU~Dhane lgaa| use nahI prAptakara, kezava khedita hote hue videzoM meM paryaTana karane lgaa| kapilA kA smaraNakara, baTuka socane lagA aho! kaSTa se upArjita svarNa ko vyartha hI kho diyA hai| aba dhana rahita hokara, vApisa ghara lauTane meM lajjA kA anubhava kara rahA huuN| mere viraha se, priyA duHkhI hogii| isalie vApisa ghara lauTa jAtA huuN| athavA svarNabhUmi meM jAkara, svarNa le AU~? isa prakAra vicAra karate hue kisI gA~va meM phuNcaa| bhAgya se kisI ne deha mizrita anna kA bhojana kraayaa| pazcAt vaTavRkSa ke nIce so gyaa| taba kezava ne svapna dekhA ki - jaba maiM apane ghara meM khudAI kara rahA thA, taba ratnoM se bharapUra baDA bhUmigRha prApta kiyaa| pazcAt mahotsava manAyA aura sabhI svajanoM ko bhojana ke lie AmaMtrita kiyaa| nAgarika 126 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ loka bhI milane Ae~ aura rAjA ne merA saMmAna kiyaa| merI nUtana patnI bhI vApisa A gayI thI aura kapilA ne Adara sahita use ghara meM praveza kraayaa| gadhe kI AvAja sunakara, kezava jAga gayA aura socane lagA - aho ! ghara meM hI dhana hote hue bhI, maiM vyartha hI bAhara bhaTaka rahA huuN| aisA vicArakara, AnaMdita hote hue, vaha vApisa apane ghara meM lauTa gyaa| apane pati ko AnaMdita dekhakara, kapilA ne socA- mAlUma paDatA hai ki yaha bahuta svarNa lekara AyA hai| kapilA ne snAna Adi se satkAra kiyA / pazcAt dhana na dekhakara, kapilA ne Akroza se pUchA kyA arjita dhana ko nahI dikhAoge? kyA mujhe bhI ThaganA cAhate ho? kezava ne kahA - zIghratA mata karo / pahale udhAra se ghI, guDa Adi lAkara svAdiSTa bhojana taiyAra karo / kala svajanoM ko bhojana ke lie AmaMtritakara, unake sAmane dhana dikhAU~gA / kapilA ne kahA kitanA hai? pahale mujhe to dikhAo, jisase dhana ke darzana se maiM harSa dhAraNa kara skuuN| kezava ne kahA dhana gupta sthAna para hai| svajanoM ke Age hI nikaaluuNgaa| isalie priye! yadi dhana cAhatI ho, to mere vacana ke anusAra karo / vilaMba mata kro| usakI bAtoM para vizvAsakara, kapilA ne bhI svajanoM ko AmaMtraNa dekara bhojana kraayaa| nagara ke loka bhI kautuka dekhane ke lie vahA~ para ekatrita hue| svajanoM ko bhojana karAne ke pazcAt apane kezoM ko bAMdhakara, svapna meM dekhI bhUmi ko khodane lgaa| svajanoM ne pUchA- tuma yaha kyA kara rahe ho ? kezava ne kahA merA sArabhUta dhana yahI para hai| unhoMneM kahA - kisane aura kaba rakhA hai? kezava ne kahA - maiM usake bAre meM nahI jAnatA hU~, kiMtu svapna meM isI sthAna para dhana dekhA thaa| to tUMne usI samaya grahaNa kyoM nahI kiyA ? isa prakAra svajanoM ke pUchane para usa mUrkha ne kahA- maiM grahaNa kara hI rahA thA, kiMtu gadhe kI AvAja se jAga gyaa| usakI bAteM sunakara aho ! yaha mahAmUrkha hai, aisA kahakara sabhI haMsane lge| patnI bhI sira para hAtha rakhakara, use dhikkArane lgii| to bhI kezava ne khodanA baMdha nahI kiyaa| aMta meM dIvAra ke girane se usane durdazA prApta kii| - - - kezava baTuka kA yaha vRttAMta sunakara, sabhI haMsane lge| pRthvIcaMdra ne kahA viSNu ! mujhe satya kaho / kezava kA caritra hAsyakArI hai athavA nahI ? viSNu ne kahA - svAmI! nizcaya se hAsyakArI hI hai| paraMtu prabhu! maiM Apase pUchanA cAhatA hU~, saMpUrNa prANI usake samAna kaise hai? taba pRthvIcaMdra ne kahA yaha saMsArI jIva bhI kezava baTuka ke samAna jaDAtmaka hai| vaha kRtya - akRtya, hita-ahita ke bAre meM nahI jAnatA hai| caurAsI lAkha jIvayoni meM bhaTakate hue hI apanA samaya bItA rahA hai| karmapariNati ke Adeza se usane kabhI svarNabhUmi sadRza manuSya yoni prApta kii| vahA~ para akAma nirjaza se alpa puNya rUpI svarNa ko prApta kiyaa| isIbIca 127 - Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAma rUpI dhUrta se mohita hokara viSaya rUpI kanyA meM Asakta huaa| pazcAt satpuNya rUpI svarNa ko hArakara naraka, tiryaMca, manuSya, deva bhava rUpI aneka dezoM meM paryaTana karane lgaa| punaH kisI bhava rUpI gA~va meM, kisI dayAlu dharmAcArya se tapa rUpI dahicAvala ke dAna se svastha huaa| vaTa rUpI prauDhakula ko prAptakara mohanidrA se sotA hai| vahA~ para svapna tulya priya bhoga se mohita ho jAtA hai| brAhmaNI rUpI karmapariNati kA smaraNakara yahA~ para AtA hai| ajJAna ke kAraNa avidyamAna lakSmI kI cAhanA karatA hai| moha ke mAhAtmya ko dekho| hAthI, azva, dhana, bhUmi, naukara gaNa Adi pAlana se zrama ko bhI advitIya sukha mAnatA hai| isa prakAra pRthvIcaMdrakumAra ke vacanoM se saMsAra kI asAratA jAnakara, saMvega sahita priyAoMne kahA - prabhu! ApakA kathana satya hai| saMsAra kI sthiti aisI hI hai| pRthvIcaMdrakumAra ne kahA - bhadre! aba tuma bhoga sukhoM se vimukha aise sadguru kI sevA kro| unhoMne kahA - prabhu! pratibodha dene se Apa hI hamAre guru hai| hamArI bhogatRSNA naSTa ho gayI hai| isalie aba Apa dharma kI prApti kraaeN| yaha dekhakara kumAra AnaMdita huA aura kahA - tumhArA viveka zreSTha hai, isalie dharma kI prApti durlabha nahI hai| jabataka hameM dharmasAmagrI kI prApti na ho, tabataka hameM dharma meM udyamazIla rahanA caahie| unhoMne bhI kumAra kA vacana svIkAra kiyaa| isa prakAra sabhI dharmadhyAna meM tatpara bneN| apane putra ko dIkSA grahaNa karane kI icchAvAlA jAnakara, moha se azruyukta nayanavAle pitA ne kahA-vatsa! svacchamativAle! hameM to bUDhApA A gayA hai aura tuma rAjyalakSmI aura patniyoM ke samAgama se vimukha ho| isalie tuma vicAra karo aura yahA~ para jo tujhe ucita lagatA ho vaha zIghra kho| rAjya yogya tere samAna putra hote hue bhI, hama Aja bhI rAjyalolupI banakara baiThe haiN| yaha loka meM lajjAkArI viSaya hai| yaha hamArA kulAcAra bhI nahIM hai| putra ke rAjya yogya bana jAne para, hamAre sabhI pUrvajoM ne dIkSA grahaNa kI thii| isalie tuma apanA rAjya svIkAra kro| hamArI prArthanA vRthA na kro| pitA ke vacana svIkArakara pRthvIcaMdra ne bhI vaise hI kiyaa| pazcAt mahotsavapUrvaka pRthvIcaMdra kA rAjya para abhiSeka kiyA gyaa| usake rAjya kA saMcAlana dekhakara sabhI loga AnaMdita aura vismita hue| vistAra kIrttivAle pRthvIcaMdra rAjA ke dvArA pRthvI para zAsana karane para, eka dina sudhana nAmaka zreSTha vyApArI usakI sabhA meM aayaa| rAjA ke Age bheMTa rakhI, pazcAt aMjali jor3akara namaskAra kiyaa| sudhana kA saMmAna kara rAjA ne pUchAkoI Azcarya dekhA ho to kho| usane kahA-kurudeza meM hastipura nAmaka nagara hai| vahA~ para ratnasaMcaya zreSThI nagara kA pradhAna hai| usakI sumaMgalA patnI hai| una donoM 128 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko eka suMdara putra huaa| putra ke garbha meM rahate samaya, mAtA ne svapna meM kSIrasamudra kA pAna kiyA thaa| isalie usa putra kA guNasAgara nAma pRthvI para prasiddha huaa| krama se baDhate hue yaha yauvana avasthA meM aayaa| paraMtu Ajanma se guNasAgara bhogoM se virata thaa| vaha ramaNIya striyoM para lezamAtra bhI mana nahIM detA thaa| usI nagara meM ATha prasiddha zreSThI the| unakI ATha putriyA~ thiiN| ve bhI yauvana-avasthA meM aayii| AThoM kanyAoM ne guNasAgara kumAra ko dekhakara usa para rAga bAMdhA aura use hI apanA pati banAne kI pratijJA kii| kanyAoM ke nizcaya ko jAnakara unake pitAoMne guNasAgara ke sAtha vivAha nizcita kiyaa| ___ekadina jharUkhe meM baiThe guNasAgara ne mUrtimaMta dharma ke samAna tathA prazamarasa se yukta munibhagavaMta ko dekhaa| maiMne aisA rUpa kahIM para dekhA hai| isa prakAra UhApoha karane lgaa| pUrvabhava meM khuda ke dvArA pAlana kie gae cAritra dharma kA smaraNa kara, viziSTa saMvegaraMgavAlA huA aura mAtA-pitA se kahane lagA-aba maiM isa saMsAra rUpI kArAgRha meM rahanA nahIM cAhatA huuN| isalie prasanna hokara mujhe vrata grahaNa kI AjJA deN| unhoMne kahA-vatsa! isa yauvana avasthA meM vrata kyoM le rahe ho? athavA vatsa! yadi tujhe vrata grahaNa karane kI prabala icchA hai to pahale kanyAoM ke sAtha vivAha karo, pazcAt terA icchita krnaa| mAtA-pitA ke vacana ko svIkAra kara, guNasAgara kumAra ne mahotsavapUrvaka una ATha kanyAoM ke sAtha vivAha kiyaa| kanyAoM ke sAtha pANigrahaNa karane ke bAda, kumAra sukhapUrvaka apane mAtA ke ghara meM baiThA thaa|' utane meM hI vahA~ para AzcaryakArI nATaka prAraMbha huaa| kiMtu guNasAgara apane nAka para A~kha sthirakara, iMdriya ke samUha ko saMyamita kara, ekAgra manavAlA hokara isa prakAra socane lagA-maiM prAtaH muni bnuuNgaa| taba maiM tapa karU~gA aura gurujanoM kA vinaya kruuNgaa| vrata, yogoM meM prayatna karU~gA tathA dhyAna, niyamoM meM sthira rhuuNgaa| isa prakAra nizcala se dhyAna karatA huA, pUrvabhava meM abhyasta zruta kA smaraNa karatA huA bhAvasaMyama kA svIkAra kiyaa| nizcala saMvegarasa se siMcita tathA uttarottara caDhate nirmala adhyavasAya ke vaza se, guNasAgaramuni pratisamaya ghAtikarmoM ko jalAte hue kSaNamAtra meM hI nirmala kevalajJAna prApta kiyaa| usakI nUtana vivAhita patniyoM ne bhI akhila karmarUpI uSNatA ke saMtApa ko dUra kara tathA bhAvacAritra kA svIkAra kara, vahIM para kevalajJAna prApta kiyaa| unake kevalajJAna kI mahimA karane ke lie iMdra vahA~ para aaeN| AkAza meM duMdubhiyA~ bajI aura bhavya prANiyoM ne harSa dhAraNa kiyaa| apane putra tathA putravadhUoM ke kevalavaibhava ko dekhakara ratnasaMcaya aura sumaMgalA bhI bAra-bAra unakI anumodanA karane lge| 1 kisI kathAnaka meM caurI meM ciMtana karate karate kevalajJAna huA kara likhA hai| vizeSa pracalita bhI yahI hai| 129 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anumodanA ke kAraNa karma halke ho jAne se, suvizuddha saMyamarasa kI prApti se karmamala kA prakSAlana kara, una donoM ne anaMta kevalajJAna prApta kiyaa| isa prakAra rAjan! maiMne isa mahAzcarya ke bAre meM Apake sAmane vijJapti kI hai| pRthvIcaMdra rAjA bhI isa caritra ko samyag prakAra se sunakara vicAra karane lagAvaha guNasAgara vAstava meM guNasAgara hI hai, jisane saMpUrNa pApasamUha ke kSaya ho jAne se apane kArya ko siddha kara liyA hai| mAtA-pitA tathA pUjanIyoM ke dAkSiNya vaza, AtmakArya meM bhI udAsIna rahate hue maiM jAna-bUjhakara isa rAjya nAmaka kUTayaMtra meM kyoM gira par3A hU~? maiM kaba bhava kA mathana karanevAlI bhagavatI mahAdIkSA ko grahaNa karU~gA? maiM kaba zatru-mitra para samavRttivAlA banakara nirbaMdha vicaraNa karU~gA? isa prakAra bhAvanA ke vaza se kSaNamAtra meM hI saMpUrNa karmoM kA kSayakara, pRthvIcaMdra rAjA kevalajJAna prApta kiyaa| rAjA ko kevalajJAna prApti ke samAcAra sunakara, saMvegaraMga se yukta manavAlI solaha rAjapriyAoM ne kevalajJAna prApta kiyaa| taba sudhana sArthavAha ne pRthvIcaMdra mahAmuniMdra se vijJapti kI - bhagavan! he samatAnidhi ! ApameM aura guNasAgaramaharSi meM baMdhuoM ke samAna, samAnatA dikhAyI detI hai| yahA~ para kyA rahasya hai? pRthvIcaMdra kevalI ne kahA- maiM pUrvabhava meM kusumAyudha rAjA thaa| guNa rUpI maNiyoM se yukta sAgara ke samAna, vaha merA kusumaketu putra thaa| vaha hI apane guNoM ke anurUpa yathArtha nAma dhAraNa karanevAlA guNasAgara hai| isalie hama donoM meM sadRzatA dikhAyI detI hai| kevalI bhagavaMta ke vacana sunakara, sudhana ne apanA sira dhunAyA / paramabodha prAptakara tathA pApoM ko dUra kara usane hRdayapUrvaka gRhasthadharma ko svIkArA aura ihaloka-paraloka meM sukhI huaa| aneka lAkha varSa paryaMta kevalI paryAya kA pAlanakara, pRthvIcaMdra Adi sabhI ne mokSalakSmI kA Azraya liyaa| isa prakAra paM.zrIsatyarAjagaNi dvArA viracita zrIpRthvIcaMdramahArAjarSi caritra meM guNasAgara-pRthvIcaMdra kevala utpatti varNana nAmaka gyArahavA~ bhava varNana saMpUrNa huaa| // zrI pRthvIcaMdraguNasAgara caritra saMpUrNa huA // graMthakartA kI prazasti (1) pRthvIcaMdra rAjarSi kA yaha caritra sadA sajjana zrotAoM kA pApanAzaka tathA vighnarUpI pUra ko sadA zAMta karanevAlA hai| jo zAMta tathA ekAgra manavAle banakara isakA zravaNa karate haiM, ve sabhI pApoM kA kSayakara zIghra hI kalyANa kI zreSThatAvAle mokSalakSmI kA Azraya lete haiN| 130 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) kuMdaphUla, caMdra ke samAna ujjvala kIrti se atyaMta suMdara pUrNimA ke zobhAyamAna hone para, pavitra buddhi se prakaTa vAcaspati ke samAna, vividha graMthoM ke nibaMdha meM suMdara vANIvAle, dedIpyamAna guNasamUha ko dhAraNa karanevAle, teja rUpI lakSmI se kAMtimAn aise zrImad guNasamudrasUri zobhate the| unake paTTa rUpI udayAcala ke sira rUpI zikhara para sUrya ke kAMti ke samAna tathA puNyalakSmI se suMdara aise zrI puNyaratnasUrIzvara guru haiN| unake ziSya zrIsatya Adi rAja ne 1535 varSa ke zaradaRtu meM vismayakArI aise isa caritra kI racanA kI thii| isalie paMDitajanoM ke dvArA yaha caritra paThanIya hai| (4) pUrva zreSTha kaviyoM ne prAkRtabhASA meM isa caritra ko likhA thaa| ajJa jIvoM ke avabodha ke lie maiMne anuSTuba Adi meM racanA kI hai| (5) isa caritra kA gUMthana kara maiMne jo sukRta kA upArjana kiyA ho to usase bhavobhava mujhe bodhilAbha kI prApti ho| (6) yadi lakSaNA, alaMkAra Adi kisI sthAna para hIna ho to, prasannatA dhAraNakara paMDitajana use sudhaareN| (7) apanI vidUSatA prakaTa karane ke lie, kavitva kI paMDitAyI nirUpaNa karane ke lie, maiMne isa caritra kI racanA nahIM kI hai| alpabuddhivAle maiMne mAtra kathA nivedana karane ke lie hI ise likhA hai| jisa prakAra tiloM meM kAle tila aura ghAsoM meM tRNa kI saMkhyA ginane meM koI samartha nahIM hai, vaise hI merI uktiyoM meM bhI dUSaNoM ke samUha haiN| kiMtu paMDitapuruSa usake bAre meM ciMtana na kreN| (9) athavA isa prArthanA se kyA prayojana hai? kyoMki sajjanapuruSa mere guNoM para hI AdaravAn hoNge| bhramaroM kA samUha sadA AnaMda se manohara phUla para hI krIr3A karate haiN| (10) isa caritra kA samagra zloka pramANa 1846 hai| saM. 1535 varSa ke mAgha zukla dazamI guruvAra meM zrI ahamadAbAda nagara meM zrIpUrNimApakSa ke vibhUSaNa zrIguNasAgarasUri ke paTTAlaMkAra pUjya zrIguNasamudrasUri, unake paTTAcala para sUrya ke samAna kiraNavAle zrIpuNyaratnasUrivara aba vijayavaMta haiN| unake ziSyaratna satyarAjagaNi ne yaha caritra likhA hai| kror3oM catura puruSoM ke dvArA vAMcana kiyA jAtA huA tathA ajJa logoM ko avabodha karanevAlA yaha caritra cira samaya taka jayavaMta rhe| // iti zrIpRthvIcaMdraguNasAgaracaritaM samAptam // 131 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pachi kAyA kI malInatA, vacana kI malInatA se atyanta bhayaMkara hai mana kI mliintaa| mana kI malInatA AtmA ko antarmuhUrta ke aMdara saptama naraka meM bheja detI hai| cha cAritra - sAdhuveza kI prApti durlabha hai| parantu isase bhI atyanta durlabha hai zraddhA kI prapti / samyagdarzana se bhI atyanta durlabha hai samyagdarzana pUrvaka kA caaritr| chaTha paramAtmA kI parama pAvana upasthiti meM prabhu ke ziSya saMsArI pakSe ___ javAIrAja ne hI prabhu ke siddhAnta ko asvIkRta kara diyaa| ise hI kahate haiM moha rAjA kA saamraajy| ra jagata meM aneka mAnavoM ne dharma kI prarupaNA kI hai| una dharmoM kI vyAkhyAoM ko samajhakara jo dharma apane ko durgati se bacA sake usI dharma kA svIkAra karanA buddhimAna kA kartavya hai| pala eka dukAna plAsTIka ke phaloM se sajI huI hai| ve plAsTIka ke phala bahuta hI suMdara dikha rahe haiN| kyA ve suMdara phala kisI kI kSudhA ko zAMta kara sakate haiM ? vaise hI kevala bAhya se sundara dikhAyI dene vAlA dharma AtmA ko durgati se nahIM bacA sktaa| chara dusaroM ke durgaNoM ko bAra-bAra dusaroM ke sAmane doharAnA isakA artha apane Apako durguNI bnaanaa|| chara vizvavijetA bananA sahaja ho sakatA hai parantu iMdriya vijetA bananA to atyanta kaThina hai| OM deva-guru meM 'su' evaM 'ku' ke bheda ko sUkSma rIti se samajhe, jAne binA upAsanA karane vAlA AtmA kabhI tIvra azubha karmabaMdha bhI kara letA hai| sudeva aura suguru ko kudeva-kuguru mAnakara unakA tiraskAra Adi kara le to tIvra azubhakarma baMdha ho jAtA hai| saMsAra bhramaNa sImAtIta bar3ha jAtA hai| -jayAnaMda Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ titthayarehi vi na kayaM, ekamayaM tihuyaNaM suydhrehi| amhArisehi kiM puNa, kIrai raha manda buddhIhiM // 15 // pauma cariya bhAga-1. pe-2 jaba zrutadhara tIrthaMkara bhI tInoM lokoM ko eka mata nahIM kara sake, taba hamAre jaise manda buddhi to isameM kyA kara sakate hai ? 'sarvajJa paramAtmAnI evI AjJA che ke dharma kriyAnA bhedomAM muMjhAvU nahIM ane je - je kriyAthI ahiMsAdi guNonI unnati thAya tathA antarAtmadazA pUrvaka paramAtma pada pragaTe evI sarva dharma kriyAnA bhedomAM satyatA che. ane te adhikArI bhede karavI joie|" -zrI AtmAnaMda prakAza varSa 61 aMka 8/10 - 6/64 lalita vistarA meM vaiyAvaccagarANaM kI vyAkhyA meM vRddha sampradAyaH zabda kA prayoga kiyA hai aura aMta meM hitazikSA rUpa meM jo varNana diyA usameM yathocitaM karoti kurvanti vA kugrahaviraheNaM' zabda kA prayoga hai| jo samyak prakAra se cintanIya hai| "pUjanIyA mantradevatAH" kI vyAkhyA meM bhI maMtra devoM kI yathA yogya pUjA karo" isameM bhI yathA yogya zabda para cintana Avazyaka hai| devasikAvazyakamadhye sAmAnyato vaiyAvRtyakarAn vimucya kevalazrutadevatAdeH kaayotsrgkrnnN| devasika Avazyaka meM sAmAnya se vaiyAvaccagarANaM bolakara kAussagga kiyA jAtA hai| use choDakara kevala zrutadevatA kA kAussagga karanA / caityavaMdana bhASya pe-395 kyA isa prakAra koi kriyA karatA hai ? ciMtanIya hai.... Himkan 0866-2567927