Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 prAcIna jaina itihAsa saMgraha (bhAga terahavAM) -kasarIcanda corar3iyA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ osavaMza ke gautra evaM jAtiyoM kI utpatti kharataroM kA gappa purANa ( lekhaka-kesarIcanda coraDiyA ) osavAla yaha upakeza vaMza kA apabhraMza hai aura upakeza vaMza yaha mahAjana vaMza kA hI upanAma hai isake sthApaka jainAcArya zrI ratnaprabhasUrIzvarajI mahArAja haiM / Apa zrImAna bhagavAna pArzvanAtha ke chaTTe paTTadhara the aura vIrAta 70 varSe upakezapura meM kSatrIya vaMzAdi lAkhoM manuSyoM ko mAMsa madigadi kuvyasana chur3A kara maMtroM dvArA unhoM kI zuddhi kara vAsakSepa ke vidhi vidhAna se mahAjana vaMza kI sthApanA kI thI isa viSaya kA vistRta varNana ke liye dekho "mahAjana vaMza kA itihAsa-" mahAjana vaMza kA kramazaH abhyudaya evaM vRddhi hotI gaI aura kaI prabhAvazAlI nAmAGkita puruSoM ke nAma evaM kaI kAraNoM se gotra aura jAtiyAM bhI banatI gii| mahAjana saMgha kI sthApanA ke bAda 303 arthAt vIra nirmANa ke bAda 373 varSe upakezapura meM mahAvIra pratimA ke graMthI cheda kA eka bar3A bhArI upadrava huA jisakI zAnti AcAryazrIkakkasUrijI mahArAja ke adhyakSatva meM huI usa samaya nimnalikhita 18 gotra ke loga snAtrIya bane the jinhoM kA ullekha upakeza gaccha caritra meM isa prakAra se kiyA huA milatA hai uktNc|
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 2 ) "taptabhaTo bApanAgastataH karNATa gotrajaH / tUya balAbhyo nAbhA'pi zrI zrImAla paJcamastathA / 166 kulabhadro moriSazca virihidyAhnayo'STamaH // / zreSTa gautrANyamUnyAsana, pakSe dakSiNa saMjJake // 170 suncititA'dityanAgau, bhUri bhAdro'ya cicaTi kumaTa kanyAkubjo'tha, DiDrabhAkhyeSTamo'pica // 171 // tathA'nyaH zra eSTigautrIya, mahAvIrasya vAmataH nava tiSThanti gotrANi, paJcAmRta mahotsave / / 172 (1) taptabhaTa ( tAter3a) (2) bAppanAga (vAphanA + ) (3) karNATa (karaNAvaTa) (4) balAha ( rAMkA bAMkA seTha) (5) zrIzrImAla, (6) kulabhadra (sUrA) (7) morakha (pokaraNA ) (8) virahaTa ( bhUraMTa) (9) zreSTi (vaidya mehatA) evaM nava gotra vAle snAtrIya prabhu pratimA ke dakSiNa - jImaNa tarapha pujApA kA sAmAna liye khar3e the / (1) sUciti (saMcetI) (2) AdityanAga (corar3iyA 7 ) (3) bhUri (bhaTevarA ) (4) bhAdro (samadar3iyA) (5) cicaTa (desarar3A ) (6) kumaTa (7) kanyA kubja (kanojiyA) (8) DiDU (kocara mehatA) (9) laghu zreSTa (vardhamAnA) evaM nava snAtrIya paJcAmRta lie mahAbIra mUrti ke vAma DAve pAseM khar3e the / yaha kathana kevala upakezapura ke mahAjana saMgha kA hI hai ''nAhaTA, jAMghar3A, vaitAlA, paTavA, baliyA, daphtarI vagairaha / +gulecchA, pArakha, gadaiyA, sAvasukhA, bucA nAbariyA caudharI daphtarI vagairaha bhI AdityanAga gautra kI zAkhAeM haiN|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jisameM bhI snAtrIya bane the unhoM ke gautra hai para inake sivAya upakezapura meM tathA anya sthAnoM meM basane vAle mahAjanoM ke kyA kyA gotra hoMge unakA ullekha nahIM milatA hai tathApi sambhava hai ki itane vizAla saMgha meM tathA tIna sau varSa jitane lambe samaya meM kaI gotra hue hI hoMge / yadi khoja karane para patA milegA unako bhaviSya meM prakAzita karavAyA jaaygaa| uparokta gotra evaM jAtiyoM ke alAvA bhI jainAcAryoM ne rAja pUtAdi jAtiyoM kI zuddhi kara mahAjana saMgha (osavAla vaMza) meM zAmila milA kara usakI vRddhi kI thI jaise ki-- 1-Arya gotra- lunAvata zAkhA-vi. saM. 684 AcArya devaguptasUri ne sindha kArAvagausalabhATI ko pratibodha kara jaina vanA kara osavaMza meM zAmila kiyA jinhoM kA khurzInAmA aura dharma kRtya kI nAmAvalI jaina jAti mahodaya dvitIyakhaNDa meM dI jAyagI- "kharatara gacchIya yati rAmalAlajI ne mahAjana vaMza muktAvalI pRSTa 33 meM kalpita kathA likha vi0 saM0 198 meM tathA yati zrIzalajI ne vi0 saM0 1175 meM jinadatta sUri ne Arya gotra banAyA ghasITa mArA hai| yaha bila. kula gappa hai| isase pAMca sau varSoM ke itihAsa kA khUna hotA hai| - 2-bhaMDArI-vi. saM. 1039 meM AcArya yazobhadra sUri ne nADola ke rAva lAkhaNa kA laghubhAI rAva duddhako pratibodha kara jaina banAyA / bAda mAtA zrAzApurI ke bhaNDAra kA kAma karane se bhaMDArI kahalAyA jaitAraNa, sojata aura jodhapura ke bhaNDAriyoM ke pAsa apanA khurzInAma Aja bhI vidyamAna hai / "kharatara0 yati rAmalAlajI ne mhA0 mukta0 pRSTha 69 para likhA hai kiM vi0 saM0 1478 meM kharatarAcArya jinabhadrasUri ne nADola ke rAva lAkhaNa ke
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahesAdi 6 putroM ko pratibodha de kara bhaNDArI banAyA mUla gaccha kharatara hai| ... kasauTI-paM. gaurIzaMkarajI ojhA ne rAjapUtAnA kA itihAsa meM likhA hai ki vi. saM. 1024 meM rAva lAkhaNa zAkambharI (sAMbhara) se nADola Akara apanI rAjadhAnI kAyama kI phira samajha meM nahIM AtA hai ki yatijI ne yaha sapheda gappa kyoM hAMkI hogI kahA~ rAva lAkhaNa kA samaya vikrama kI gyArahavIM zatAbdI aura kahAM bhadrasUri kA samaya paMdrahavIM zatAbdI ? kyA bhaNDArI itane ajJAta haiM ki isa prakAra gappa para vizvAsa kara apane itihAsa ke lie cAra zatAbdI kA khUna kara DAlegA ? kadApi nahIM 3-saMghI-vi. saM. 1021 meM AcArya sarva devasUri ne candrAvatI ke pAsa Dhelar3iyA grAma meM pa~vArarAva saMgharAva Adi ko pratibodha dekara jaina banAye saMgharAva kA putra vijayarAva ne eka karor3a dravya vyaya kara siddhagiri kA saMgha nikAlA tathA saMgha ko suvarNa moharoM kI lena dI aura apane grAma meM zrI pArzvanAthajI kA vizAla maMdira banavAyA ityAdi / saMgharAva kI saMtAna saMghI khlaaii| "kharatara-yati rAmalAlajI mahA0 muktA0 pRSTa 69 para likhA hai ki sirohI rAja meM nanavANA boharA sonapAla ke putra ko sAMpa kATA jisakA viSa jinavallabhasUri ne utArA vi0 saM0 1964 meM jaina banAyA mUla gaccha kharatara-" kasauTI-jinavallabhasUri ke jIvana meM aisA kahIM para bhI nahIM likhA hai ki unhoMne saMghI gautra banAyA dUsarA usa samaya nanavANA boharA bhI nahIM the kAraNa jodhapura ke pAsa dasa mIla para nanavANa nAmaka prAma hai vikrama kI paMdrahavIM zatAbdI meM vahAM se
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ pallIvAla brAhmaNa anyatra jAkara vAsa karane se ve nanavANA boharA kahalAyA phira 1164 meM nanavANA boharA batalAnA yaha gappa nahIM to kyA gappa ke bacce haiM ? 4 munauyata-jodhapura ke rAjA rAyapAlajI ke 13 putra the jisameM caturtha putra mohaNajI the vi0 saM0 1301 meM AcArya zivasenasUrine mohaNajI Adi ko upadeza dekara jaina banAye ApakI saMtAna muNoyato ke nAma se mazahUra huI mohaNajo ke satAvIsabI pIDhi meM mehatAjI vijayasiMhajI hue (dekho ApakA jIvana caritra) _ "kharatara-yatirAmalAlajI ne mahA0 muktA0 pR0 98 para likhA hai ki 'vi0 saM0 1595 meM AcArya jinacandrasUri ne kisanagar3ha ke rAva rAyamalajI ke putra mohanajI ko prativodha kara jaina vanAye mUlagaccha kharatara-" kasauTI-mAravAr3a roja ke itihAsa meM likhA hai ki jodhapura ke rAjA udayasiMhajI ke putra kisanasiMhajI ne vi0 saM0 1666 meM kisanagar3ha vasAyA yahI bAta bhArata ke prAcIna rAja vaMza (rASTrakUTa) pRSTa 368 para ai0 paM0vizvevaranAtha reu ne likhI hai jaba kisanagar3ha hI vi0 saM0 1666 meM vasA hai to vi0 saM0 1595 ma kisanagar3ha ke rAjA rAyamala ke putra mohaNajI ko kaise pratibodha diyA kyA yaha munoyatoM ke prAcIna itihAsa kA khUna nahIM hai ? yatijI jisa kizanagar3ha ke gajA rAyapAla kA svapna dekhA hai usako kisI itihAsa meM batalAne kA kaSTha karegA ? __ 5 surAMNA-vi0 saM0 1132 meM prAcArya dharmaghoSasari ne paMvAra rAva surA Adi ko pratibodha kara jaina banAye jisakI utpati
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 6 ) khurzInAmA nAgora ke guro gopIcandajI ke pAsa vidyamAna haiN| surA kI saMtAna surAMgA kahalAI / "" " kharatara yati rAmalAlajI ne mahA0 muktA0 pR0 45 para likhA hai ki. vi0 saM0 1975 meM jinadattasUri ne surANA banAyA - mUlagaccha kharatara kasauTI - yadi surAMNAM jinadattasUri prativodhita hote to surAMNAgaccha alaga kyoM hotA jo caurAsI gacchoM meM eka hai usa samaya dAdAjI kA zAyada janma bhI nahIM huA hogA ataeva kharataroM kA likhanA eka ur3atI huI gappa 1 6 jhAmar3a kAvaka - vi0 saM0 988 AcArya sarvadevasUra ne hathur3I ke rAThor3a rAva jagamAlAdikoM pratibodha kara jaina banAye inhoM ko utpatti vaMzAvalI nAgapuriyA tapAgaccha vAloM ke pAsa vistAra se milatI haiM / - " kharatara - yati rAmalAlajI mahA0 muktA0 pR0 21 para likhate haiM ki va0 saM0 1975 meM kharatarAcArya madrasUri ne jhAbuA ke rAThor3a rAjA ko upadeza dekara jaina banAye mUlagaccha kharatara 99 kasauTI - bhArata kA prAcIna rAjavaMza nAmaka itihAsa pustaka ke pRSTha 363 para paM0 vizvezvaranAtha reu ne spaSTa zabdoM meM likhA hai ki: "yaha jhAbuA nagara IsavI san kI 16 vIM zatAbdI meM lAbhAnA jAti ke jhabbU nAyaka ne basAyA thA parantu vi0 saM0 1664 ( I0 saM0 1607) meM vAdazAha jahA~gIra ne kesavadAsajI (rAThor3a) ko ukta pradeza kA adhikAra dekara rAjA kI padavI se bhUSita kiyA / " sabhya samAja samajha sakatA hai ki vi0 saM0 1664 meM
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jhAbutrA rAThor3oM ke adhikAra meM AyA taba vi0 saM0 1575 meM vahAM rAThor3oM kA rAja kaise huA hogA ? dUsarA jinabhadrasUri bhI usa samaya vidyamAna ho nahIM the kAraNa unake dehAnta vi0 saM0 1554 meM hocukA thA bhAvaka loga isa vIsavIM zatAbdI meM itane ajJAta zAyad hI rahe hoM ki isa prakAra kI gappoM para vizvAsa kara skeN| bhaMvAla ke jhAmaDa vikrama kI pandrahavIM zatAbdI meM anya pradeza se Akara bhaMbAla meM vAsa kiyA bahAM se kramazaH Aja paryanta kI hisTrI unhoM ke pAsa vidyamAna haiM ataeva kharataroM kA likhanA sarAsara gappa hai| 7 bAThiyA-vi. saM. 912 meM AcArya bhAvadevasUri ne zrAbU ke pAsa pramA sthAna ke rAva mAghudeva ko pratibodha kara jaina banAyA unhoMne zrI siddhAcala kA saMgha nikAlA bAMTha 2 para AdamI aura una saba ko pairAmaNi dene se bAMThiyA kahalAye bAda vi0 saM0 1340 ratnAzAha se kavAr3a vi0 saM0 1631 harakhAjI se zAhaharakhAvata hue ityAdi isa jAti kI utpatti evaM khuzIMnAma zurU se zrImAn dhanarUpamalajI zAha ajamera vAloM ke tathA kalyANamalajI vAThiyA nAgaura vAloM ke pAsa maujUda hai| - "kha0-yati rAmalAlajI mahA0 muktA0 pRSTha 22 para likhate haiM ki vi0 saM0 1167 meM jinavallabhasUri ne raNathaMbhora ke pa~vAra rAjA jAlasiMha kA upadeza de jaina banAyA mUla gaccha kharatara-vizeSatA yaha hai ki vAThiyA brahmeca zAha harakhAvata vagairaha saba zAkhAe lAlasiMha ke putroM seho nikalI batalAte haiN|" ___ kasauTI-kahA~ to vi0 saM0 912 kA samaya aura kahA~ 1167 kA samaya / kavAr3a zAkhA kA samaya 1340 kA hai tathA
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 8 ) zAha harakhAvata kA samaya vi0 saM0 1631 kA hai jisako kharataroM ne vi0 saM0 1167 kA batalAyA haiM isa jAti kI utpatti ke liye to kharataroM ne eka gappoM kA khajAnA hI khola diyA hai para kyA kareM vicAre ! yatiyoM kI isa prakAra gappoM para koI bhI bAThiyA zAha harakhAvata kavAr3a vizvAsa hI nahIM karate haiM / 8 - botharA - vi0 saM0 1013 meM koraMTa gacchAcArya nannaprabhasUri ne zrAbu ke Asa pAsa vihAra kara bahuta se rAjapUtoM ko pratibodha kara jaina banAye jisameM mukhya puruSa rAva dhAMdhala cauhana thA dhAMdhala ke putra surajana-surajana ke sAMgaNa aura sAMgaNa ke putra rAva bohattha huA bohattha ne candrAvatI meM eka jaina maMdira banAyA aura zrI zatruMjaya kA virATrasaMgha nikAla sarva tIrthoM kI yAtrA kara sonA kI thAlI aura janaura kI lena dI jisameM savA karor3a dravya kharca huA ataH bohattha kI santAna se bottharA kahalAye / " kharatara0 yati rAmalAlajI ne mahA0 muktA0 pRSTha 51 para likhA hai ki jAlaura kA rAjA sAvaMtasiMha devAr3A ke do rANiyAM thI eka kA putra sAgara dUsarI kA vIramadeva, jAlaura kA rAja vIramadeva ko milA taba sAgara apanI mAtA ko lekara Abu apanA nAnA rAjA bhIma pa~vAra ke pAsa calA gayA, rAjA bhIma ne Abu kA rAja sAgara ko de diyaa| usa samaya cittaur3a kA rANA ratna siMha para mAlavA kA bAdazAha phauja lekara AyA rANA ne Abu se sAgara ko madada ke liye bulAyA, sAgara bAdazAha ko parAjaya kara mAlavA chIna liyaa| bAda gujarAta ke bAdazAha ne Abu para AkramaNa kiyA sAgara ne usako haTA kara gujarAta bhI chIna liyA ! bAda dehalI kA bAdazAha gaurIzAha citor3a para car3ha AyA phira citor3a vAloM ne sAgara ko bulAyA, sAgara ne vahA~ Akara Apasa meM samajhautA karavA kara bAdazAha se 22 lAkha rupaye daMDa ke lekara mAlavA- gujarAta vApisa de diyA
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAgara ke tIna putra-1 bohittha 2 gaMgAdAsa 3 jayasiMha bhAbu kA rAja bohittha ko milA vi0 sa0 1197 meM jinadattasUri ne bohitya ko upadeza diyA bohittha ne eka zrIkarNa nAmaka putra ko rAja ke liye chor3a diyA zeSa putroM ke sAtha Apa jaina bana gayA jisakA bottharA gautra sthApana kiyA itanA hI kyoM pA jinadatta sUri ne to yahA~ taka kaha diyA ki tuma kharataroM ko mAnoge taba taka tumhArA udaya hogA ityaadi| ___ kasauTI-bohitya kA samaya vi0 saM0 1197 kA hai taba isake pitA sAgara kA samaya 1170 kA hogaa| cittaur3a kA rANAM ratnasiMha sAgara ko apanI madada meM bulAtA hai aba pahalA to cittaur3a ke rANA ratnasiMha kA samaya ko dekhanA hai ki vaha sAgara ke samaya citor3a para rAja karatA thA yA kisI anya gati meM thaa| ___cittaur3a rANAoM kA itihAsa meM ratnasiMha nAma ke do rAjA hue ( 1 ) vi0 saM0 1359 ( darIbe kA zilA lekha) dUsarA vi0 saM0 1584 meM takhta nizIna huA jaba sAgara kA samaya vi0 saM0 1170 kA kahA jAtA hai samajha meM nahIM AtA hai ki 1170 meM rANA sAgara huA aura 1359 meM ratnasiMha huA to ratnasiMha sAgara kI madada ke liye kisa bhava meM bulAyA hogA ? aba vi0saM0 1170 ke Asa pAsa cittaur3a ke rAMNoM kI vaMzAvalI bhI dekha lIjiye / citor3a ke rANA Abu kA sAgara ke samaya bairisiMha vi0 saM0 1143 cittaur3a para koI ratnasiMha nAma vijayasiMha ,, ,, 1164 kA rAMA huA hI nahIM hai yatijI arisiMha , , 1184 / ne yaha eka binA zira paira kI caur3asiMha , , 1195 / gappa hI mArI hai|
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 10 ) Age cala kara sAgara kA pitA sAvaMtasiMha devar3A kA jAlaura para rAja honA yatijI ne likhA hai isameM satyatA kitanI hai ? sAvaMtasiMha sAgara kA pitA hone se upakA samaya vi0 saM0 1150 ke Asa pAsa kA honA cAhiye kyoMki sAgara kA samaya vi0 saM0 1170 kA hai yatijI kA likhA huA vi0 saM0 1150 meM sAvaMtasiMha devar3A to kyA para devaDA zAkhA kA prArdubhAva taka bhI nahIM huA thA vAstava meM daveDA zAkhA vikrama kI terahavIM zatAbdI meM cauhAna devarAja se nikalI hai jaba yatijI vi0 saM0 1150 ke Asa pAsa jAlaura para sAvaMtasiMha devaDA kA rAja bata lAte haiM yaha bhI eka sapheda gappa hI hai| aba vi0 saM0 1150 ke Asa pAsa jAlaura para kisakA rAja thA isakA nirNaya ke liye jAlora kA killA meM topakhAna ke pAsa bhIta meM eka zilA lekha lagA huA hai usameM jAlaura ke rAjAoM kI nAmAvalI isa prakAra dI hai| jAlaura ke pa~vArarAjA vizaladeva kA uttarAdhikArI pa~vAra candana kuntapAla vi0 saM0 1236 taka jAlaura devarAja para rAja kiyA bAda nADola kA cauhAna aprAjita kIrtipAla ne pa~vAroM se jAlaura kA rAja vijaya | chIna kara apanA adhikAra jamA liyA / dhArA varSa sabhya samAja samajha sakate haiM ki vikrama vizala deva (1174) | kI gyAravIM zatAbdI se terahavIM zatAbdI taka jAlaura para pa~vAroM kA rAja rahA thA jisakA pramANa vahA~ kA zilA lekha de rahA hai phira yatijI ne yaha anargala gappa kyoM yArI hai|
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 11 ) aba Age cala kara Abu kI yAtrA kIjiye ki Abu para cauhAnoM kA rAja kisa samaya se huA jo yatijI ne vi0 saM0 1970 ke Asa pAsa rAjA sAgara devar3A / hama yahAM pahalA to Abu ke pa~vAra jo zilA lekhoM ke AdhAra para sthira huI omA ne sirohI rAja kA itihAsa meM likhI hai batalA dete haiM / kA rAja honA likhA rAjAoM kI vaMzAvali aura paM0 gaurIzaMkarajI Abu ke pa~vAra rAjA dhaka vi0 saM0 1078 1102 1123 pUrNapAla kAnhAdeva, dhUvabhaTa rAmadeva vikrama ! yazodhavala f "" dhArAvaSa "3 1201 isa Abu narezoM meM kisI sthAna para devar3A sAgara kI gandha taka bhI nahIM milatI hai ataeva yatijI kA likhanA eka ur3atI gappa hai ki "vi0 saM0 1970 ke Asa pAsa Abu para pa~vAra bhIma kA rAja thA aura usake putra na hone se apanI putrI kA putra sAgara devar3A ko Abu kA rAja de diyA thA / " bAbu para cauhAnoM kA rAja kaba se huA paM0 gaurIzaMkarajI ojhA sirohI rAja ke itihAsa meM likhate haiM ki nADola kA kIrtipAla cauhAna vi0 saM0 1236. jAlaura para apanA adhikAra jmaayaa|
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 ) ... jisakA vaMzavRkSa kIrtipAla saMgrAmasiMha udayasiMha (jAlora para) mAnasiMha (sirohI gayA) pratApasiMha vijala mahArAva lubhA (Abu kA rAjA huA) isa khurzI nAmA se spaSTa siddha hotA hai ki vikrama kI caudahavIM zatAbdI meM sirohI ke cauhAna Abu ke pa~vAroM se bAbu kA rAja chIna kara apanA adhikAra jamAyA thA jisako yatijI ne bArahavI zatAbdI likha mArI hai balIhArI hai yatiyoM ke gappa purANa kI aba sAgara rAMNA aura mAlavA kA bAdazAha kA samaya kA avalokana kIjiye yatijI ne sAgara kA samaya vi0 saM0 1170 ke Asa pAsa kA likhA hai aura "citor3a para mAlavA kA bAdazAha car3ha pAyA taba citor3a kA rANA apanI madada ke liye Abu se sAgara devar3A ko bulAyA aura sAgara ne bAdazAha ko parAjaya kara usase mAlavA chIna liyaa|"
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 13 ) yaha bhI eka ur3atI gappa hI hai kyoM ki na to usa samaya cittoDa para rANA ratnasiMha kA rAja thA aura na mAlavA meM kisI bAdazAha kA rAja hI thA vi0 saM0 1356 taka mAlavA meM pavAra rAjA jayasiMha kA rAja thA (dekho bhArata kA prAcIna rAjavaMza) isI prakAra sAgara devar3A ke sAtha gujarAta ke bAdazAha kI kathA ghar3a nikAlI hai gujarAta meM vi0 saM0 1358 taka bAghalA vaMza ke rAjA karaNa kA rAja thA bAda meM bAdazAha ke adhikAra meM gujarAta calAyA gayA / (dekho pATaNa kA itihAsa ) isI bhAMti sAgara devar3A ke sAtha dehalI bAdazAha kA gha Tita sambandha jor3a diyA hai sAgara kA samaya vi0 sa0 1170 ke Asa pAsa kA hai taba dehalI para vi0 saM0 1249 taka hindU samrATa pRthvIrAja cauhAna kA rAja thA phira samajha meM nahIM AtA hai ki yatijA aisI asambandhika bAteM likha sabhya samAja meM hA~sI ke pAtra kyoM banate haiM kyA isa vIsavI zatAbdI ke bottharA bacchAvata itane ajJAta haiM ki yatijI ke isa prakAra kI gappoM para vizvAsa kara apane pratibodhaka koraMTagacchAcAryoM ko bhUla kara kRtaghnI bana jAya ? " kharatara loga kahA karate haiM ki hamArI vaMzAvaliyoM kI bahiMyo bIkAnera meM karmacanda vacchAvata ne ku~trA meM DAla kara naSTa kara DAlI ityAdi / " zAyada isakA kAraNa yaha hI to na hogA ki uparokta kharataroM kI likhI huI botharoM kI utpati karmacanda par3hI ho aura unako ve kalpita gappeM mAluma hui ho tathA vaha samajha gayA ho ki hamAre pratibodhaka AcArya koraMTagaccha ke haiM kevala adhika paricaya ke kAraNa hama kharataragaccha kI kriyA karane ke liye hI kharataroM ne
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ hama logoM ko muTha mUTa hI kharatara banAne ko mithyA kalpanA kara DAlI haiM ataeva kharataroM kI saba kI saba vaMzAvaliyoM ku~vA meM DAla kara apanI saMtAna ko sadA ke liye sukhI banAi ho ? khaira kucha bhI ho para kharataroM kI uparokta likhI huI bottharoM kI utpati to bilakula kalpita hai isa viSaya meM "jaina jAti nirNaya " nAmaka kitAba ko dekhanI cAhiye ki jisa meM vistAra se samAlocanA kI gaI hai| vAstava meM raoNNo sAgara mahArANA pratApa kA laghubhAI thA aura isakA samaya vikrama kI satarahavI zanAndI kA hai aura sAvaMtasiMha devar3A vikrama kI aThArahavIM zatAbdI meM huA hai kharataroM ne zizodA aura devar3A ko bAra beTA banA kara yaha DhaMcA khaDA kiyA hai aura yaha kalpita DhacA khar3A karate samaya yatiyoM ko yaha bhAna nahIM thA ki isakI samAlocanA karane vAlA bhI koI milegaa| khaira / isa samaya kharataragaccha kI sAta paTTAvaliyAM mere pAsa maujUda haiM jisameM kisI bhI paTThAvali meM yaha nahIM likhA hai ki jinadattasarI ne bottharA jAti banAI thii| para una paTTAvaliyoM se to ulaTA yahI siddha hotA hai ki dAdAjI ke pUrva bottharA jAti vidyamAna thii| jaise kharataragacchIya kSamA kalyANajI ne vi0 saM0 1830 meM kharataragaccha paTTAvalI likhI hai usame likhA hai ki tathA aNahillapattane bohittharA gautrIya zrAvakebhyo jayati huNa vara kAparukkha' iti stotra dattam ___arthAt jinadattasari ne aNahila paTTana meM botthorA ko stotra diyA isase yahI jJAta hotA hai ki jinadattasUra ke purva pATaNa meM bottharA vidyamAna the| ata eva bottharA koraMTagacchIya AcArya
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 15 ) nannaprabhasUri pratibodhita koraMTagaccha ke zrAvaka haiN| kriyA ke viSaya me ahAM jisakA adhika paricaya thA vahAM unhoMkI kriyA karane laga gaye the para bottharoM kA mUlagakcha to koraMTagaccha hI hai| _____9-copar3A-vi0 saM0 885 meM AcArya devaguptasari ne kanauja ke rAThor3a aDakamala ko upadeza dekara jaina banAyA kukuma gaNadhara dhUpiyA isa jAti kI zAkhAe haiM / "kharatara yati rAmalAlajI copar3A jAti ko jinadattasari aura zrIpAlajI vi0 saM0 1152 meM jinavallabha sUri ne maMDaura kA nAnadeva pratihAra-indA zAkhA ko pratibodha kara jaina banAyA likhA hai|" ____kasauTI-avvalato pratihAroM meM usa samaya indA zAkhA kA janma taka bhI nahIM huA thA dekhiye pratihAroM kA itihAsa basalA rahA hai ki vikrama kI terahavIM zatAbdI meM nAhaDarAva (nAgabhaha) prasiddha pratihAra huA usakI pAMcavIM pir3hI meM rAva Ama yaka huA usake 12 putroM se indA nAma kA putra kI santAna indA kahalAI thI ataeva vi0 saM0 1152 meM indA zAkhA hI nahIM thI dUsarA maMDora ke rAjAoM meM usa samaya nAnudeva nAma kA koi rAjA hI nahIM huA pratihAroM kI vaMzAvalI isa bAta ko sAvita karatI hai jaise ki
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMDora ke pratihAra rAva raghurAja saM0 1103 sejhArAja saMbararAja 1 bhavatirAja 1 akherAja 7 I nAhar3arAva ( vi0 saM0 1212 ) (, 16 ) isa meM 1103 se 1212 taka koI bhI nAnudeva rAjA nahIM huA hai kharataroM ko itihAsa kI kyA paravAha hai una ko to kisI na kisI gappa golA calA kara zrosavAloM kI prAyaH saba jAtiyoM* ko kharatara banAnA hai para kyA kare * vicAre jamAnA hI satya kA evaM itihAsakA AgayA ki kharataroM kI gappe AkAza meM uDatI pharatI haiM jaise pATaNa ke bottharoM ko stotra dekara dAdAjI ne tathA Apake anuyAyiyoM ne bottharoM ko apane bhakta samajhA haiM vaise hI maDetA ke copar3o ko "upasaggaharaM pAsa" nAmaka stotra dekara apane pakSa meM banAliyAhoM isa bAta kA ullekha kharatara0 kSamAkalyANajI ne apanI paTTavaliyeM meM bhI kiyA haiM basa ! kharataroM ne isa prakara yaMtra - stotra dekara bhadrika logoM ko kRtaghnI banAye haiM vAstava meM copar3A upakeza gacchIya zrAvaka haiM / 10 -- chAjer3a vi0 saM0 942 meM AcArya siddhasUri ne zivagar3ha ke rAThor3arAva kajala ko upadeza dekara jaina banAye kajala ke putra dhavala aura dhavala ke putra chajU huA chajUne zivagar3ha meM bhagavAn pArzvanAtha kA vizAla mandira banAyA bAda zatrujayAdi tIrthoM kA saMgha nikAlA jisa meM sonA kI kaToriyoM meM eka eka mohara rakha lekha dI ityAdi zubha kSetra meM karor3oM rupaye kharca kiye usa cha kI santAna chAjer3a kahalAI / vad
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ "kharatara yati rAmalAlajI mahA0 muktA0 pR0 68 para likhate haiM ki vi. saM. 1215 meM jinacandrasUri ne dhAMdhala zAkhA ke rAThoDa rAmadeva kA putra kAjala ko aisA vAsa cUrNa diyA ki usane apane makAna ke devI mandira ke tathA jinamandira ke chAjoM para vaha vAsa cUrNa DAlate hI saba chAje sone ke ho gaye isa liye ve chAjer3a kahalAye ityAdi / " ___ kasauTI-vAsacUrNa dene vAloM meM itanI udAratA na hogI yA kAjala kA hRdaya saMkIrNa hogA ? yadi vaha vAsacUrNa saba mandira para DAla detA to kalikAla kA bharatezvara hI bana jAtA ? aisA camatkArI cUrNa dene vAloM kI maujUdagI meM musalamAnoM ne saikar3oM mandira evaM hajAroM mUrtiyoM ko tor3a DAle yaha eka Azcarya kI bAta hai khaira Age cala kara rAThor3o meM dhAMdhala zAkhA ko dekhiye jinacandra sUrI ke samaya (vi0 saM0 1215) meM vidyamAna thI yA kharataroM ne gappa hI mArI haiM ? rAThor3oM kA itihAsa DaMkA kI coTa kahatA hai ki vikrama kI caudahavI zatAbdI meM rAThIr3a rAva bAsasthAnajI ke putra dhAMdhala se rAThor3oM meM dhAMdhala zAkhA kA janmahuzrA taba vi0 1215 meM jinacandrasUrI kisako upadeza diyA yaha gappa nahIM vo kyA gappa ke bacce haiN| . ___11- bAphanA-inakA mUla gautra bAppanAga hai aura isake pratibodhaka vIrAta 70 varSe prAcArya ranaprabhasUrI haiM nAhATa jAMghar3A bevAlA daphtarI bAliyA paTavA vageraha bAppanAga gautra kI zAkhAe haiN| "kharatara yati rAmalAlajI mA0 mu0 pR 34 para likhate hai ki dhArAnagarI ke rAjA pRthvIdhara pavAra kI solahavIM pidi para javama aura saba nAmake do nara hue ve dhArA se nikala jAlaura phate kara vahA~ gaja karane lage xxninavallabha sUri ne inako vijayayaMtra diyA thA jinadatasUrine inako
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 18 ) upadeza kara jaina banAye bApanA gautra sthApana kiyA tathA pUrva ratnaprabhasUri dvArA sthApita bAphanA gautra bhI inameM milagayA ityAdi" . ___kasauTI-isa ghaTanA kA samaya jinavallabha sari aura jinadatta sUri se saMbandha rakhatA haiM ataeva vi0saM0 1170 ke Asa pAsa kA samajhA jAsakatA hai usa samaya dhArA yA jAlaura para koI khavana saJcU nAmaka vyakti kA astitva thA yA nahIM isa ke liye hama yahA~ donoM sthAnoM kI vaMzAvaliyoM kA ullekha kara dete hai bAlaura ke pavAra' rAjA / dhArA ke pa~vAra rAjA candana rAjA nara varmA (vi0 saM0 1164) devarAja yazovarmA ( ,, . 1192) aprAjita jayavarmA dhArAvarSa / . vijala vijala . lakSaNavarmA ( , 6200) haricandra (, 1236) vizAladeva ( vi. 1174 ) (jAlora topakhAnA kA zilAlekha) / (paeNvAroM kA itihAsa se ) kuMtapAla (vi0 1236 ) jAlaura aura dhArA ke rAjAoM meM javana saccU kI gandha taka bhI nahIM milatI hai phira samajha meM nahIM AtA hai ki yatijI ne yaha gappa kyoM hAMka dI hogI ? ____AcArya ratnaprabhasUri ne bAphanA pahilA banAyA thA to yatijI likhate hI haiM phira dAdAjI ne bAphanA gautra kyoM sthApita kiyA aura
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 19 ) * javana saccU ke sAtha bAphanoM kA koI khAsa taura parAsambandha bhI nahIM pAyA jAtA hai| vi0 saM0 1891 meM jaisalamera ke paTavoM ( vAphanoM ) ne za@jaya kA saMgha nikAlA usa samaya cAsakSepa dene kA kharataroM ne vyarthI hI jhagar3A khar3A kiyA jisakA insApha vahA~ ke rAvala rAjA gajasiMha ne diyA ki bAphanA upakezagaccha ke hI zrAvaka haiM vAsakSepa dene kA adhikAra upakezagaccha vAloM kA hI hai vistAra se dekho jaina jAti nirNaya nAmkakitAba / 12 rAkhecA-vi0 saM0 878 meM AcArya devaguptAsUri ne kAlerA kA bhATIrAva rAkhecA ko pratibodha dekara jaina banAyA usakI saMtAna rAkhecA kahalAI puMgaliyA vagairaha isa jAti kI zAkhA hai__"sva. ya0 rA. ma. mu. pRSTha 42 para likhA hai ki vi0 saM0 1187 meM jinadattasUri ne jaisalamera ke bhATI jaitasI ke putra kalhaNa kA kuSTa roga miTAkara jaina banAkara rAkhecA gautra sthApana kiyaa|" ____ kasauTI-khuda jaisalamera hI vi0 saM0 1212 meM bhATI jaisala ne AbAda kiyA to phira 1178 meM jaisalamera kA bhATI ko jinadattasUri ne kaise pratibodha diyA hogaa| bahAre yatiyoM tumane gappa mArane ko sImA bhI nahIM rkho| . . 12-pokaraNA yaha morakha gautra kI zAkhA hai aura inake pratibodhaka vIran 70 varSe AcArya zrI ratnaprabha sUri haiN| "sara0 ya0 rA0 ma0 mu0 pRSTa 83 para likhA hai ki jinadattasUri kA eka ziSya puSkara ke talAba meM DUbatA huA eka puruSa aura eka vidhavA bhaurata ko bacA kara unako jaina banAyA aura pokaraNA jAti sthApana ko /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 20 ) kasauTI-jinadattasUri kA dehAnta vi0 saM0 1211 meM huA usa samaya pUrva kI yaha ghaTanA hogA / taba puSkara kA talAba vi0 saM0 1212 meM pratihAra nAhADarAva ne khudAyA bAda kaI arsA se gohoM paidA huI hogI isa dazA meM jinadatta sari ke ziSya ne strI puruSa ko gohoM se kaise bacAyA hogA yaha bhI eka gappa hI hai| 14-kocara yaha DiD gautra kI zAkhA hai aura vikrama kI solahavI zatAbdI meM maMDIra ke DiDU gotrIya mehapAlajI kA putra kocara thA usane rAva sUjAmI kI adhyakSatA meM raha kara phalodI zahara ko AbAda kiyA kocara jI kI santAna kaucara kahalAI isake mUla gautra DiDU hai aura inake prativodhaka vIrAna 70 varSe AcArya ratnaprabha sUri hI the| "kha0 ya. rA. ma. mu. pR0 83 para idhara udhara kI asambaMdhita pAte likha kara kaucaroM ko pahale upakezagacchIya phira tapA gacchIya aura bAda kharatare likha hai itanA hI nahIM balki kaI aisI aghaTita bAte likha kara itihAsa kA khUna bhI kara DAlA hai|" kasauTI- isa jAti ke liye dekho "jaina jAti nirNaya" nAmaka pustaka vahA~ bistAra se ullekha kiyA hai / aura kocaroM kA upakeza-gaccha hai| 15-coraDiyA yaha adityanAga gautra kI zAkhA haiM adityanAga gautra prAcArya ratnaprabha sUri sthApita mahAjana vaMza ko aThAraha zAkhA meM eka hai| kha. ya0 rA0 ma0 mu. pRSTa 23 para likhA hai ki pUrva deza meM aMderI nagarI meM rAThor3a rAjA kharahatya rAja karatA thA usa samaya yavana loga kAbalI mulka luTa rahe the rAjA kharahattha apane cAra putroM ko lekara vahA~ gayA yavanoM ko bhagA kara vApisa AyA para unake cAra putra muchita ho gaye jinadattasari ne una putroM ko acchA kara jaina banAye ! ityAdi
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ , kasauTI-abbala to caMderI pUrva meM nahIM para bulendakhaMDa meM thI * dUsarA caMderI meM rAja rAThaur3oM kA nahIM para cedI vaMziyoM kA honA itihAsa spaSTa batalA rahA haiM tIsarA usa samaya bhArata para yavanoM kA AkramaNa ho rahA thA jisakA bacAva karanA to eka vikaTa samIkSA bana cukI thI taba kharahattha apane cAra putroM ko lekara kAbalI mulka kA rakSaNa karane ko jAya yaha bila kula hI asaMbhava bAta hai aura kAbalI mulka ko lUTane vAle yavana bhI koI gADariyoM nahIM thI ki cAra lar3akA unako bhagA deN| bhale / yatijI ko pUchA jAya ki kharahastha ke cAra putra yavanoM ko bhagA diyA to ve svayaM mucchita kaise ho gaye aura mucchita ho gaye to yajanoM ko kaise bhagA diye yadi kahA jAya ki yavanoM ko bhagAne ke bAda mucchita hue to isakA kAraNa kyA ? kAraNa apanI svasthyAvasthA meM yavanoM ko bhagAyA ho to phira unako mucchita kisane kiyA ? vA-vAha yatijI yadi aisI gappa nahIM likha kara kisI thalI ke evaM purANA jamAnA ke mothoM ko yA bholI-bhAlI vidhavAoM ko ekAnta meM baiThakara aisI bAteM sunAte to isakI kor3I do kor3I kI kImata avazya ho sktii| kharataroM ne hAla hI meM corar3iyoM ke viSaya meM eka TrakTa likhA hai jisameM vikrama kI caudahavI zadAbdI ke do zilAlekha 'jo corar3iyoM ke banAI mUrtiyoM kI kisI kharatarAcAryoM ne pratiSThA ----- --------- ----- hAla meM kharataroM ne nayI zodha se khAca tAna kara canderI ko pUrva meM honA batalAyA hai para isameM koI bhI pramANa nahIM aura na vahA~ rAThaur3oM kA rAjA ho sAvita hotA hai| .
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 22 ) karavAI hai' mudrita karavA kara dAvA kiyA ki coraDiyA kharatara gaccha ke haiM ? ___coraDiyA jAti itanI vizAla saMkhyA meM evaM vizAla kSetra meM phailI huI thI ki jahA~ jisa gaccha ke AcAryoM kA adhika paricaya thA unhoM ke dvArA apane banAye mandira kI pratiSTA karavA lete the kevala kharatara hI kyoM para caurar3iyoM ke banAye mandiroM kI pratiSThA manya bhI kaI gaccho vAloM ne karavAI hai to kyA ve saba gaccha vAle yaha kaha sakegA ki hamAre gaccha ke AcAryoM ne pratiSTA karavAI vaha jAti hI hamAre gaccha kI ho cukI ? nahIM kadApi nahIM / 'hama corar3iyA kharatara nahIM hai' nAmaka TrakTa meM coraDiyA jAti ke jo cAra zilAlekha diye haiM ve pratiSTA ke liye nahIM para una zilAlekhoM meM corar3iyoM kA mUla gautra AdityanAga likhA hai merA khAsa abhiprAya kharataroM ko bhAna karane kA thA ki corar3iyoM kA mUla gautra AdityanAga haiM na kI rAjapUtoM se jaina hote hI coraDiyA kahalAye jaise kharataroM ne likhA hai| .. jaise corar3iyoM ko ajainoM se jaina banate hI corar3iyA jAti kA rUpa diyA hai vaise gulecchA pArakha vagairaha ko bhI de diyA hai parantu ina AtiyAM ke nAma saMskaraNa eka samaya meM nahIM kintu pRthaka 2 samaya meM hue haiM ina sabakA mala gautra AdityanAga hai ataeva kharataroM kI gatpoM para koI bhI vizvAsa na kre| __ 16 saMcetI-yaha suMciMti gautra kI zAkhA hai inake pratibodhaka vIrAta 70 varSa AcArya ratnaprabhasUri hue haiN| kha. ya0 rA0 ma0 mu0 10 14 para likhate haiM ki vi0 saM0 1026
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 23 ) # vardhamAnasUri ne dehalI ke sonIgarA cauhAna rAjA kA putra vohitha ke sAMpa kA viSa utAra jaina banAyA saMcetI gautra sthApita kiyA / kasauTI - avvala to dehalI para usa samaya cauhAnoM kA - rAja hI nahIM thA dUsarA cauhAnoM meM usa samaya sonIgarA zAkhA bhI nahIM thI itihAsa kahatA hai ki nADola kA rAva kIrtipAla vi saM 1236 meM jAlaura kA rAja apane adhikAra meM kara > vahA~ kI sonIgarI pahAr3I para killA banAnA Arambha kiyA usake - bAda Apake uttarAdhikArI saMgrAmasiMha ne usa killA ko pUrA - karavAyA jaba se jAlaura ke cauhAna saunIgarA kahalAyA jaba cauhAnoM meM sonIgarA zAkhA hI 1236 ke bAda meM paidA huI to 1026 meM dehalI para sonIgaroM kA rAja likha mAranA yaha bila - kula mithyA gappa nahIM to aura kyA hai / inake alAvA bhI kharataroM ne jitanI jAtiyoM ko kharatara honA likhA hai vaha saba ke saba kalpita gappeM likha kara vicAre bhadrika logoM ko bar3A bhArI dhokhA diyA hai / isake liye 'jaina jAti nirNaya' dekhanA cAhiye / pyAre kharataroM / na to pUrvokta jAtiyoM evaM osavAloM ke lATAoM ke gAr3he tumhAre vahA~ utaregA aura na kisI dUsaroM ke vahA~ / jisa 2 jAtiyoM ke jaise - jaise saMskAra jama gaye haiM vaha usI prakAra barata rahI haiM kaI likhe par3he loga nirNaya kara satya kA tyAga kara satya svIkAra kara rahe haiN| isa hAlata meM isa prakAra gappeM likhakara prAcIna itihAsa kA khUna karane meM tumako kyA lAbha hai smaraNa meM rahe, aba andha vizvAsa kA jamAnA nahIM rahA hai / yadi tumhAre andara thor3A bhI satyatA kA aMza ho to maiMne jo namUnAke
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 24 ) taura para katipaya jAtiyoM kA bayAna Upara likhA hai usameM se eka bhI jAti kI apane likhI utpati ko pramANika pramANoM dvArA satya kara batalAve varanA apanI bhUla ko sudhAra leN| ____ anta meM maiM itanA hI kaha kara merA lekha ko samApta kara denA cAhatA hU~ ki maiMne yaha lekha khaNDana maNDana kI nIti se nahIM likhA para itihAsa ko surakSita evaM vyavasthita rakhane kI garaja se hI likhA hai aura isameM bhI kAraNa bhUta to hamAre kharatara mAI hI haiM yadi ve isa prakAra bhaviSya meM bhI preraNA karate raheMge to mujhe bhI sevA karane kA zaubhAgya milatA rahegA / astu / AzA hai ki vidvad samAja isa se avazya lAbha uThAveMgA / noTa-mujhe isa samaya khabara milI hai ki yatIjI ne 'mahAjana vaMza muktAvalI' ko kucha sudhAra ke sAtha dvitIyA vRtti chapavAI hai yadi pustaka milagaI to usako dekha kara avazyakatA huI to jainajAti nirgaya kI dvitIyA vRtti kSIghra hI prakAzita karavAI nAvagI jaina jAti nirNaya kI sahAyatA se
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ - jaina jAtiyoM ke viSaya khAsa par3hane kAbila anya kitAbeM 1-jaina jati mahodaya-sacitra-prathama khaNDa pRSTa 1000 citra 43 mUlya ru04) 2-jaina jAtiyoM kA sacitra itihAsa ( jaina jAti mahodaya kA tIsarA prakaraNa mUlya / ) 3-osavAla jJAti samaya nirNaya 4-upakeza vaMza kavitA maya (dhIrajamalajI vachAvata) 5-jaina jAti nirNaya prathama dvitIyAMka 6-dharmavIra samarasiMha (zrosavAloM kI utpati aura kaI aiti hAsika ghaTanAeM kI hisTrI kA0 ) 11) 7-rAidevasI pratikramaNa (kocaroM kI hisTrI hai ) bheTa 8-jaisalamera kA virAT saMgha (vaidya mehatoM kA i0) 9-osavaMza sthApaka AcArya ratnaprabhasUri kI jayanti 10-zrosavaMzotpati viSayaka zaMkAoM kA samAdhAna 11-prAcIna itihAsa saMgraha bhAga 7 vA~ (isameM lor3A-bar3A sAjanoM kA i0), 12-mahAjana vaMza kA itihAsa (pra0 i0 saM0 bhAga 10 vA~)) 13-jaina jAtiyoM ke gacchoM kA itihAsa prathama bhAga 14-prA7-rADadevasI pratikramaNa (kocara gappa pu0) 8 -jaisalamera kA virATa saMgha (vai aiti0) 9-osavaMza sthApaka AcArya ratnaza vaMza) 17 10-zrosavaMzotpati viSayaka zaMkA -prAcIna itihAsa saMgraha bhAgAravADa) mu dI0 dayAladAsajI dausAvAlA dvArA Adarza priMTiMga presa meM chpii| 1