Book Title: Prachin Jain Itihas Sangraha Part 10
Author(s): Gyansundar Maharaj
Publisher: Ratnaprabhakar Gyan Pushpmala
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032653/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna jaina itihAsa saMgraha (bhAga 10 vAM) [suvihita caityavAsI aura kriyoddhAraka 1. O jJAnasundara - - Price Four Annas. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aisA suvarNa avasara hAthoM se na jAne dIjiye ! mUrtipUjA kA prAcIna itihAsa aura zrImAn laukAzAha ye pantha kyA hai eka prAcIna aitihAsika evaM sva-paramatta ke zAstroM ke saikar3oM pramANoM kA eka khAsa khajAnA hI khola diyA hai tathA khoda kAma karavAne se bhUgarbha se milI huI hajAroM varSa pUrva kI prAcIna mUrtiyA~ jo tIrthaGkaroM kI tathA pUrvAcAryoM (hAtha meM mu~hapattI vAle) ke bahuta citroM se to mAno eka ajAyabaghara hI taiyAra kara diyA hai| mUrtipUjA mu~hapattI aura lauMkAzAha ke viSaya kI carvA tathA svAmI amolakhaRSijI kRta 32 sUtroM ke hindI anuvAda meM ur3Aye hue mUla sUtroM ke pATha aura svAmI ghAsIlAlajI kI banAI huI napAsaka dazAMga sUtra kI TIkA meM banAye hue naye pAThoM ke lie 100 granthoM aura 45 yA 32 sUtroM ko pAsa meM rakhane kI jarUrata nahIM hai, yaha eka hI pustaka sabakA kAma de sakatI hai / isa pustaka ko isa DhaMga se likhI hai ki sAdhAraNa par3A huA manuSya bhI uparokta bAtoM kA samAdhAna AsAnI se kara sakatA hai / pRSTa saM0 1000, citra saM0 52 pakke kapar3e kI do jilda hone para bhI pracArArtha mUlya mAtra ru. 5) / orDara zIghra bheja kara eka prati kabje kara lIjiye varanA yaha bAda meM paJcIsa rupayoM meM bhI milanA muzkila hai| . patA-zAha navalamalajI gaNezamalajI kaTarA bAjAra, jodhpur| . Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RWAARAMMER RATOPROL zrI jaina itihAsa jJAna bhAnu kiraNa naM. 10 zrIratnaprabhasUri sadgurubhyonamonamaH ~ ~ ~ ~ ~ suvihitAcArya-caityavAsI Ying Gan Ying Gan kriyA uddhAraka Jiao Yi Yi Yi Yi Yi Yi Yi Yi Yi Yi Yi Yi Yi Yi Yi Yi Yi Yi Yi Yi Yi Yi Yi Tu Tu gaeeeeee lekhaka itihAsa premI munizrI jJAnasundarajI mahArAja prakAzaka zrI ratnaprabhAkara jJAna puSpamAlA mu0 phalodI (mAravAr3a) zrosavAla saMvat 2364 vIra saM0 2463 [prati 500 ] vi0 saM0 1964 IsavI sana 1637 mUlya-paThana pAThana aura sAra grahaNa 888888@disaite(r)(r)am Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI ratnaprabhAkara jJAnapuSpamAlA kI tamAma pustakeM hamAre yahA~ milatI haiM tathA hAla meM mudrita huAH1-mUrtipUjA kA prAcIna itihAsa aura zrImAn laukAzAha nAma kA sacitra aura daladAra bar3I zodha khoja se taiyAra karavAyA huA grantha ratna mUlya mAtra ru. 5) / 2-jaina jAti mahodaya sacitra prathama khaNDa mUlya ru0 4) isameM jaina dharma aura jaina jAtiyoM kA vistRta varNana hai| patA-zAha navalamalajI gaNezamalajI kaTarA bAjAra, jodhapura (rAjapUtAnA) Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // vItarAgAyanamaH // suvihitAcArya-caityavAsI aura kriyA uddhAraka sAntima bhagavAn mahAvIra ke pazcAt gaNadhara - saudharmAcArya, jambU AcArya,prabhavAcArya, sayyaMbhavAcArya, saMbhUti vijaya, yazobhadra aura bhadrabAhu AcArya taka to saba ke saba suvihitAcArya hue aura inakA vihAra-kSetra prAyaH pUrva bhArata hI rhaa| tathA AcArya kezIzramaNa jo prabhu pArzvanAtha ke saMtAniyoM ke nAma se prasiddha the, unake saMtAna prAcArya svayaMprabhasUri, ratnaprabhasUri, yakSadevasUri, kakkasUri, devaguptasUri, siddhasUri Adi suvihitAcArya the| inakA vihAra kSetra pazcima bhArata evaM rAjapUtAnA tathA vizeSa kara marudhara Adi jaMgala pradeza thA, aura inhoMne ukta pradezoM ke patita kSatriyAdikoM kI zuddhi kara unheM naye jaina banAyA, jisase ki jainiyoM kI saMkhyA karor3oM taka pahu~ca gii| pUrvabhArata meM AcArya bhadrabAhu ke samaya mahA bhayaMkara duSkAla par3A, vaha bhI nirantara bAraha varSa kA / ataH AcArya bhadrabAhu ne jaba vahA~ sAdhuoM kA nirvAha hotA nahIM dekhA to, apane 500 ziSyoM ( sAdhuoM ) ko sAtha lekara naipAla Adi / prAntoM meM vihAra kara diyaa| aura zeSa rahe hue sAdhuoM ne jyoM.. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyoM karake usa akAla-aTavI kA atikramaNa kiyaa| jaka akAla ke aMta meM punaH sukAla huA taba zrI saMgha ne AcArya madrabAhu ko AmaMtraNa bheja bulavAyA aura pATalIpura nagara meM eka sabhA kI, vahA~ duSkAla ke bhISaNa prabhAva se jaina zramaNa evaM jainAgamoM kI jo kucha zRMkhalA asta vyasta ho gaI thI, usako phira se vyavasthita bnaayaa| AcArya bhadrabAhu ne kaI aMgoM para niyuktiyoM kI racanA kI, tathA bRhatkalpa sUtra, vyavahArasUtra aura dazA zrutaskaMdha sUtra evaM tIna cheda prathoM kA bhI nirmANa kiyaa| una cheda sUtroM meM sAdhuoM ke prAcAra vicAra evaM vyavahAra tathA vizeSa sAdhuoM ke Thaharane ke lie makAna aura makAna dene vAle dAtAoM ke nimitta niyama banAe / isase pAyA jAtA hai ki duSkAla ke pUrva jaina zramaNa prAyaH jaMgaloM meM, yA upavanoM meM hI Thaharate the| para jaba itane sudIrgha duSkAla samaya meM sAdhuoM kA nirvAha jaMgaloM meM hotA na dekhA to zAyad zrIsaMgha ne yaha prArthanA kI hogI ki "isa bhayaMkara samaya meM aba jaMgaloM meM sAdhuoM kA nirvAha honA muzkila hai, kyoMki bhikSAcaryA ke kAraNa jaMgaloM se AkAra bhikSA karanA yA le jAne meM Apa ko kaThinatAoM kA sAmanA karanA pdd'egaa| ataH Apa nagara meM padhAra jAveM, ityaadi"| yaha bAta saMbhava bhI hai ki usa Apatti ke. samaya meM zramaNa saMgha ne bhI zrIsaMgha kI yathocita vinatI ko svIkAra kara nagara meM Akara gRhasthoM ke makAnoM meM rahanA zurUkara , liyA ho, isI kAraNa AcArya bhadrabAhu ne isa viSaya ke vizeSa :: niyama banAe hoNge| AcArya ke banAe hue niyamoM meM kaI eka aise niyama bhI haiM ki jisa makAna meM gRhastha kA dhana, dhAnya,... Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7 ) gur3a, ghRta, jala Adi ke pAtra idhara udhara bikhare par3e hoM vahA~ eka do rAtri se adhika rahanA sAdhu ko nahIM kalpe / yadi sAdhAraNa prabaMdha kiyA huA ho to eka mAsa aura vizeSa prabaMdha kiyA huA ho to cAra mAsa ThaharanA kalpatA hai, aura isI prakAra makAna ke dAtA ke lie bhI kaI niyama banAe ki kisI dukAna meM yadi makAnadAtA kA bhAga ho to vahA~ se koI vastu nahIM lenA, tathA makAnadAtA sAtha cala kara dUsaroM ke ghara se koI padArtha dilAve to use bhI nahIM lenA, ityAdi / isa lekha se jJAta hotA hai ki duSkAla ke pUrva nagaroM meM sAdhuoM ke rahane ke lie dharmazAlA va upAzrayoM kA abhAva hI thA aura sAdhuoM ke lie banI huI dharmazAlAoM evaM upAzrayoM ko AdhA karmI samajha kara ve printha usameM Thahara bhI nahIM sakate the / tathA zrAvakoM ke dharma karane ke lie apane-apane makAnoM ke eka bibhAga meM pauSadhazAlAe~ bhI rahatI thiiN| yadi kAraNavazAt koI sAdhu nagara meM bhI jAtA to gRhasthoM ke gharoM meM hI Thahara, kAraNa miTane para punaH jaMgaloM meM calA jAtA thA / yahI kAraNa thA ki jaMgaloM meM rahane vAle mahAtmA bilkula niHspRhI hote the aura unheM vastra pAtroM kI prAyaH AvazyakatAho nahIM rahatI thI aura yadi koI sAdhu ye vastue~ rakhatA to bhI nitAnta jIrNazIrNa evaM parimita hI jo ki nagaNya - sI samajhI jAtI thI jaisA ki kalpa sUtrAdi pranthoM meM kahA hai / para jaba se jaina zramaNoM ne nagaroM meM rahanA zurU kiyA aura nagaroM meM upAzraya Avazyaka vastra pAtroM kI bhI AvazyakatA gRhasthoM ke sahavAsa meM rahanA aura dUsare banane lage aura unheM par3I, kyoMki eka to anekAneka vastuoM Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 ) kAsamIpatA se suprApya ho jAnA, ataH nAgarika saMsarga bhaya se lajjA nivAraNArtha vizeSa vastroM kA rakhanA Avazyaka bhI pratIta huA ho aura kucha usa nagara saMparka se bhI sAdhuoM kI niHspRha zrAtmAe~ pralobhanoM meM pha~sa nirbala ho gaI hoN| anyathA zrI zrAcArAMga sUtra dvitIya zruta skaMdha pAtra aiSaNA nAmakAdhyayana meM jainanigraMthoM' ko pahile to acelaka ( nirvastra ) rahanA hI likhA hai para bAda meM eka do tIna vastra pAtrAdi rakhane kI chUTa de dI hai / zAyada isakA Azaya yaha ho ki vastra pAtra rakhane vAle rakkheM aura nahIM rakhane vAle nahIM rakkheM, kintu sUtrakAra ne isa viSaya sthApana utthApana karane kA koI vizeSa jhagar3A nahIM rakkhA / vastra pAtrAdikoM kA vizeSa parimANa meM rakhanA to kevala nagaroM meM Ane ke bAda hI huA hai kyoMki vahA~ ina pAtrAdikoM kI tathA surakSita sthAna evaM donoM kI saprApti sahaja thI, aura isI kAraNa se AcArya bhadrabAhu ko isa viSaya ke vizeSa niyamoM kI prAyaH nayI sRSTi racanI par3I ho / AcArya bhadrabAhu ke samaya yadyapi dvAdaza varSIya duSkAla par3A thA aura isase aneka nigraMthoM ne vasati-vAsa bhI kiyA parantu usa samaya suvihitoM kA sarvatobhAvena abhAva nahIM thA; zrapitu bhadrabAhu ke bAda sthUlibhadra bhI caudaha pUrvadhara the aura sthUlabhadra ke anantara unake paTTadhara do AcArya hue ( 1 ) zrArya mahAgiri ( 2 ) Arya suhastI sUri - jinameM zrArya mahAgiri to jaMgaloM meM raha kara jinakalpI kI tulanA kara rahe the, arthAt va pAtra rahita ho jaMgaloM meM kaThina tapazcaryA karate the aura Arya suhastIsUri ujjaina ke rAjA saMprati ko jaina banA usakI sahAyatA Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se bhArata aura bhArata ke bAhira jaina dharma kA pracAra karane meM saMlagna the / yaha bhI kahA jAtA hai ki samrAT saMprati ne 125000 naye jaina maMdira banAye the| isa hAlata meM unhoMne jaina zramaNoM ke rahane ke liye upAzraya bhI avazya banAe hoMge aura ve bhI maMdiroM ke pAsa yA maMdiroM ke antargata hI eka vibhAga meM, jisase ki sarva sAdhAraNa ko deva guru kI upAsanA evaM vandana, pUjana vyAkhyAna zravaNa zrAdi kI suvidhA rahe / Age cala kara ve upAzraya hI caityavAsiyoM ke sthAnaka bana gae hoM to koI Azcarya kI bAta nahIM hai| kAraNa eka to bhadrabAhu ke samaya akAla kA burA asara thA hI, dUsarA suhastIsUri ke samaya bhI duSkAla thA, tIsarA Age cala kara Aya vajrasUri ke samaya bhI eka bhayaGkara durbhikSa par3A thA jinakI bhISaNa mAra ne duniyAM meM trAhi-trAhi macA dI thI, arthAt bhadrabAhu ke samaya banavAsI sAdhu vasativAsI hue / Arya suhustIsUri ke samaya jaina nigrathoM ne mandira ke eka vibhAga ke upAzraya kA Azraya liyA, bAda vajrasvAmI ke samaya ke pUrva hI ve ThIka caityavAsa ke rUpa meM pariNata ho ge| __isa viSaya kA eka pramANa 'prAbhAvika caritra' meM upalabdha hotA hai ki koraMTapura ke mahAvIra mandira ke meM eka devacaMdropAdhyAya & "asti saptazatI dezo, nivezo dharma karmaNAm / yahAnezabhiyA bheju, ste rAja zaraNaM gajAH // 4 // tatra koraNTakaM nAma, pura mastyunnatA zrayam / dvijihvavimukhA yatra, vinatA nandanA janAH // 5 // tatrAsti zrI mahAvIra caityaM caityaM dadhad dRDham / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10) rahatA thA aura vaha usa mandira kI saba vyavasthA bhI karatA thA / jaba vahAM para AcArya sarvadevasUri Aye to devacandropAdhyAya ko hitopadeza de kara usakA caityavAsa chur3avA kara ugra vihArI banAyA ityAdi / isakA samaya vikrama kI dUsarI zatAbdI kA hai jo vanasvAmI ke AsapAsa kA samaya kahA jAtA hai / isa pramANa se yaha pAyA jAtA hai ki vikrama kI dUsarI zatAbdI pUrva caityavAsa zurU ho gayA thaa| parantu usa samaya bhI suvihita vidyamAna the aura hitopadeza de kara caityavAsa chur3avAte the / isase pAyA jAtA hai ki usa samaya kaI eka caityavAsa kara baiThe the, aura kaI eka caityavAsa arthAt caitya kI vyavasthA karane vAle sAdhuoM ko burA bhI samajhate the, jaise-sarvadevasUri aura devacandropAdhyAya / kailAsa zailavabhAti, sarvAzraya tayA'nayA // 6 // upAdhyAyo'sti tatra zrIdevacandra iti zrutaH / vidvadvanda ziroratna, tamastatiharo janaiH // 7 // AraNyaka tapasyAyAM, namasyAyAM jagatyapi / saktaH zaktAnta raMgA'ri-vijaye bhava tIra bhUH // 8 // sarva devaprabhu, sarva deva sadhyAna siddhibhRt / siddha kSetre yiyAsu : zrI vArANasyAH samAgamat // 9 // bahu ta parivAro, vizrAnta stana vAsarAn / kAMzcita prabodhya tAn, caityavyavahAra mamocayat // 10 // sa pAramArthika tIvra, dhatte dvAdazadhA tapaH / upAdhyaya stataH sUri, pade pUjyeH pratiSThitaH // 1 // zrI devasUri rityAkhyA, tasya khyAti yayau kila / zrayante'dyAri vRddhabhyo, vRddhA ste deva sUrayaH // 12 // "prabhAvika caritra mAnadeva prabandha pRSTha 191" Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 11 ) phira bhI usa samaya kI eka yaha bar3I bhArI vizeSatA thI ki kyA suvihita aura kyA caityavAsI jainAgamoM para saba kI aTUTa zraddhA thii| jainAgamoM meM kevala eka mAtrA bhI nyUnAdhika kahane arthAt utsUtra bolane meM ve vajrapApa aura anaMta saMsAra bar3hane kA bar3A bhArI bhaya rakhate the / caityavAsiyoM ke madhyakAla meM racI huI cUrNiyoM evaM bhASyoM ko saba mAnate the / kriyA meM sAmAnya vizeSatA hone para bhI jina-vacana sthApana utthApana kA koI bhI jhagar3A usa samaya pAyA nahIM jAtA hai / AcArya haribhadra sUri apane saMbodha prakaraNAdi granthoM meM caityavAsiyoM kI anucita pravRtti kI ghoSaNA kara cuke the, para aisA kahIM nahIM likhA ki caityavAsI apanI pravRtti kI puSTi ke liye amuka grantha banAte yA batAte the / zrAcArya jinezvarasUri ke gurU AcArya vardhamAnasUri 84 caityoM ke svAmI + hone para bhI ApakI karAI huI vimalA / * "ceiya maMDai vAsAM / pupparaMbhAi bica vAsitaM / devai davva bhogo / jiNahara sAlAe kAraNaM ca // aders fafar aort | aisiya saddhadda dhuva vAsAI / pahirajjai jattha geNa / taM gaccha mUla guNa muk // saMniha maha kammaM / jala phala kusumAi saba kacita | nicca du tivAra bhoyaNa / vigai lavagAMI taMbolaM / " "sabodha prakaraNa" + tatrAsItprazama zrIbhivarddhamAna zrI varddhamAna ityAkhya sUri caturbhiradhikAzIti caityAnAM siddhAntAbhyAsata: satya tatva vijJAya guNodadhi / saMsAra pAra bhUH // yena tatyaje / saMsRte // - prabhAvaka caritra Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) zAha nirmita zrAbU ke maMdiroM kI pratiSThA ko saba loga prAmANika mAna vandana karate the| AcArya abhayadevasUri ne apanI TIkA droNAcArya , jaise caityavAsiyoM ke nAyaka kA sanmAna kara unase saMzodhita karavAI / ye saba usa samaya ke donoM pakSoM kI varNanIya ekatA ke ujjvala udAharaNa haiN| ___ hA~, bArahavIM zatAbdI meM eka jinavallabhasari nAmaka AcArya hue| ve pUrva caityavAsI the aura caityavAsiyoM se nikala kara AcArya abhayadevasUri ke pAsa punaH dIkSita hue / Apane caityavAsiyoM ke virodha meM eka "saMghapaTTaka" nAmaka graMtha banAyA, para vaha thA ApakI prakRti kA pratibimba / yadi aisA nahIM hotA to Apake gurU prAcArya abhayadevasUri ne apanI TIkA ko jina caityavAsI prAcAryoM se saMzodhita karA unakA satkAra kiyA thA, Apa unakI hI jina pratimA ko mAMsa zakala * kI upamA nahIM dete aura una caityavAsiyoM ke saba karttavyoM ko sAvadya nahIM batalAte / khaira ! itanA hone para bhI svayaM Apane cittaur3a ke kile meM sAdhAraNa zrAvaka kI dravya sahAyatA se banavAye hue vidhi zrI nivRtAkhya kula sanada padma kalpaH / zrI dro sarira navadya yazaH parAgaH // 9 // zodhitavAn vRtimimAM yukto viduSAM mahA samuhena / zAstrArtha niSka nikaSaNa kaSa paTTaka kalpa buddhInam / / 10 // -abhayadevasUri kRta bhagavatI sUtra TIkA. 8 "AkRSTuM mugdhamInAn vAMDaza pizita vADhevamAdazya jaina" 'saMghapaTTa zloka 21 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caitya ke dvAra para pattharoM meM apane "saMgha paTTaka" nAmaka graMtha ko Adeza dekara evaM khar3e raha kara khudavAyA / kyA yaha sAvadha kartavya nahIM thA ? kyA isako caityavAsiyoM kA rUpAntara nahIM kahA jA sakatA hai ? ____ AcArya jinavallabhasRri ne caityavAsiyoM ke virodha meM "saMghapaTaka"graMtha banAyA usake pratyuttara meM caityavAsiyoM ne kucha kahA yA nahIM ? isake liye to Aja koI pramANa upalabdha nahIM hai| para jinavallabhasRri ne cittaur3a ke kile meM raha kara bhagavAna mahAvIra svAmI ke pAMca kalyANaka ke badale chaH kalyANaka kI prarUpaNA kI, isake liye caityavAsiyoM ne khUba hI Andolana utthaayaa| yahAM taka ki jinavallabhasUri ko ninhavoM kI koTi meM rakha utsUtra prarUpaka ghoSita kara diyaa| kyoMki inake pUrva kisI ne bhI bhagavAna mahAvIra ke chaH kalyANaka nahIM mAne the / jainAgamoM ke atirikta AcArya haribhadrasUri ne apane "paMcAsaka" nAmaka graMtha meM vartamAna saba tIrthaGkaroM ke kalyANaka tithIyoM kA ullekha karate hue bhagavAna mahAvIra ke bhI paMca hI kalyANaka* aura unakI tithI batalAI hai / aura usa graMtha kI TIkA karate hue AcArya zrI abhayadevasRri jo jinavallabhasUri ke gurU the, unhoMne bhI bhagavAna mahAvIra ke pAMca kalyANaka kI pAMca tIthiyAM para TIkA karate hue pAMca hI kalyANaka mAne haiM / inake sivAya bhI jinavallabhamUri ne kaI nyUnAdhika kriyAeM sthApita kI thI aura usa samaya ina bAtoM kA tIvra virodha bhI huA thA aura Aja - dekho saTIka paMcAzaka grantha / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) taka bhI vaha virodha vidyamAna hai / kintu prasaGgopAtta maiM itanA hI kaha kara aba caityavAsiyoM ke viSaya meM maiMne jo kucha abhyAsa kiyA hai, usameM se sAra rUpa pAThakoM kI jAnakArI ke lie yahAM likha detA huuN| __vikrama kI pahilI zatAbdI se terahavIM zatAbdI taka kA samaya caityavAsI-yuga kahA jAtA hai| isa bIca meM kaI eka kriyoddhAraka bhI hue the para prabalatA caityavAsiyoM kI hI rhii| .. "caityavAsI sAdhu-caitya (mandira) meM rahane vAle sAdhu" yadi caityavAsI sAdhu kA itanA hI artha hotA ho to yaha utanA burA nahIM hai jisase ki hama ghRNA kareM / kyoMki khAsa tIrthaGkaro ke pAsa bhI sAdhu rahate the, aura vahA~ AhAra pAnI karanA Adi saba kriyAeM karate the / itanA hI kyoM para zrAvakoM ke gharoM meM bhI tIrthaGkaroM kI mUrtiyA~ rahatI thIM aura Aja bhI haiM / sAdhuoM ke upAzrayoM meM bhI jaina mUrtiyA~ thIM aura isa samaya bhI kaI eka upAzrayoM meM haiM / prAcIna granthoM evaM caritroM ke se bhI patA calatA hai ki sAdhu sAdhviyoM ke upAzrayoM meM mUrtiyA~ thIM, isa hAlata meM yadi jaina sAdhu mandira ke eka vibhAga meM Thaharate hoM to kyA hAni hai ? isase to ulTA lAbha hai jaise ki mandiroM kI rakSA, gRhasthoM ke bhAvoM kI vRddhi tathA mandira upAzraya pAsa 2 hone se deva guru kA vandana pUjana aura vyAkhyAna zravaNAdi meM gRhasthoM ko bhI suvidhA rahatI hai / isa para bhI hamAre cirakAla se saMskAra . *AcArya haribhadrasUri kRta samarAditya kathAmeM likhA hai ki sAdhviyoM ke upAzraya meM mUrtiyAM thiiN| Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 15 ); hI aise par3e hue haiM ki hama svataH inake Age avanata ho jAte haiM / phira bhI yadi koI haTha se isa bAta ko na mAneM to bAta dUsarI hai / mere khayAla se to sAdhu caitya meM rahane se ho caityavAsiyoM ke prati jaina samAja kI itanI udAsInatA nahIM huI hogI apitu isameM aura bhI aneka kharAbiyeM hoNgii| kintu isake tAtvika nirNaya ke lie hamAre pAsa philahAla koI puSTa pramANa nahIM hai jisase ki hama ThIka nirNaya kara sakeM / caityavAsiyoM ne mandira' meM rahane ke alAvA jainAgamoM ke viruddha kyA-kyA kArya kiye the ? jaise kI caityavAsiyoM se alaga ho kara nAmadhArI kriyA uddhArakoM ne kiye + | T Aja hama loga jina caityavAsiyoM kI avahelanA evaM nindA kara rahe haiM vaha kevala eka taraphI hI hai jo ki caityavAsiyoM ke pratipakSI nAmadhArI kriyoddhArakoM ke nirmita granthoM ke AdhAra para hI karate haiM / para khuda caityavAsiyoM kI ora se anya viSayoM ke aneka granthoM ke milane para bhI isa viSaya kA koI aisA graMtha nahIM milatA hai ki caityavAsI kauna the ? aura unhoMne aisA kaunasA kArya jainAgamoM ke viruddha kiyA ki jisakI hama niMdA kareM ? caityavAsiyoM ke khilApha logoM ne caityavAsiyoM kI kriyA + kisI ne bhagavAn mahAvIra ke pAMca kalyANaka ke badale chaH kalyANaka kI prarUpaNA kI, kisI ne striyoM ko pujA karanA niSedha kiyA, kisI ne bhAvakoM ko caravalA mu~hapattI rakhanA niSedha kiyA, kisI ne dravya pUjA meM pApa batalAyA ityAdi / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 16 ) zithilatA batAI hai vaha bhI vAstava meM kahA~ taka ThIka hai ? aura usameM atizayokti kA bhAga kitanA hai ? isa viSaya meM hama jaba taka donoM ora ke graMthoM ko bhalI bhAMti na par3ha leM taba taka koI ThIka nirNaya nahIM kara skte| caityavAsa ke samaya kA itihAsa dekhane se itanA patA to sahaja hI meM mila sakatA hai ki jaina dharma kA jitanA gaurava, mAna, pratiSThA aura usake pracAra meM sacce hRdaya kI lagana caityavAsiyoM meM thI utanI zAyada hI kisI anya kriyA uddhAraka varga meM rahI ho tathA caityavAsiyoM ke samaya meM janatA kI jitanI zraddhA dharma para thI utanI bAda meM nahIM pAI jAtI hai / jaina samAja kA jaisA abhyudaya caityavAsiyoM ke samaya thA vaisA bAda meM kabhI nahIM huaa| ataeva hamArI niSpakSapAta rAya meM to caityavAsa kA samaya jainoM kI utkRSTa unnati kA hI samaya thA yaha kahanA koI atyukti nahIM hai| caityavAmI loga yadi rAja vaibhava jaise ThATha-pATa se rahate hoM athavA kriyA meM aneka ApattiyoM ke kAraNa zaithilya A gayA ho to bAta dUsarI hai / phira bhI yaha to satya hI hai ki Aja unakI vyarthaM bhara-peTa nindA karane vAle kaliyugI jIvoM se to ve hajAra darje hI nahIM apitu lAkha darje acche the kyoMkiH 1-caityavAsI mandira ke eka vibhAga meM rahate the, aura Aja ke kaI nAmadhArI kriyA-pAtra hajAroM lAkhoM rupayoM kI lAgata ke AlIzAna makAnoM meM svatantra rupa se rahate haiN| aise makAna bicAre gRhasthoM ko to saikar3oM rupaye kirAyA ke kharca karane para bhI hAtha nahIM lagate haiN| Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17 ) 2-caityavAsI loga zAyada vastra pAtrAdikoM kA saMgraha karate hoMge, para ve the usa jamAne kI khAdI vagairaha ke / kintu Ajakalake kaI mahAtmAoM (1) ke bhI inakI kamI nahIM hai apitu unase vizeSa hI haiM, kyoMki eka 2 padavI meM sau 2 kambale tathA cAdareM AtI haiM ve bhI mahAn hiMsA se banI huI bahumUlya vAlI / 3-caityavAsI loga zAyada dravya rakhate yA rakhAte hoMge ? 'parantu Aja ke kaI nAmadhArI kriyA pAtroM ke adhikAra meM dravya kI kamI nahIM hai / kisI ke jJAnakhAtA, kisI ke upadhAna ujamaNA, kisI ke dIkSA phaMDa, kisI ke vidyAlayoM kI mAlako meM dravya rahatA hai aura vaha dravya una adhipatyoM ke AdezAnusAra ho vyaya hotA hai / ina donoM meM itanA antara avazya hai ki caityavAsiyoM kA ekatra kiyA huA dravya jaina zAsana ke kAma AtA thA kintu bhAjakala ke mahApuruSoM ( / ) kA dravya to zAyada saToriyoM, dhUtoM evaM mazakaroM ke kAma meM hI AtA hai, aura kaI ekoM ke dravya kA to baiMka devAlA phUMka cukI haiN| __4-caityavAsI loga zAyada sAvadha kArya bhI karate karAte hoMge, para-Aja ke sUrIzvara (1) bhI sAvadha kAryoM ke Adezopadeza se baca nahIM sake haiM / apitu Ajake sUrizvara (1) to unase bhI do kadama zrAge hI bar3he hue haiN| 5-caityavAsI torthaGkaroM ke sivAya kisI bhI sAmAnya vyakti kI mUrti nahIM banAte the para Aja to patitoM ko pAdukAeM aura mUrtiyoM ke nambara khUba hI bar3he hue haiN| itanA hI kyoM para samAja ko bhArabhUta vyabhicArI evaM apaThita zithilAcAriyoM kI. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) bhI mUrtiyA~ aura pAdukAe~ bananI prArambha ho gaI haiN| isa kArya meM aba sadhviyAM bhI pIche nahIM rahI haiN| 6-caityavAsiyoM meM aise vaise ko padavI nahIM dI jAtI thI, para Aja to cAhe sadAcArI ho yA durAcArI, paThita ho yA apaThita, / yogya ho yA ayogya sabhI ke liye padaviyoM kA kA bAjAra khulA huA hai / itanA hI kyoM para jo vyabhicAra ke kor3e aura indriyoM ke gulAma bane huye haiM, ve bhI sUrIzvara bana baiThe haiN| . ___7-jina caityavAsiyoM kI hama nindA karate haiM to ve caityavAsI kyA Aja ke patitoM se bhI bar3ha kara zithila the ? (nahIM kabhI nahIM !) ____ yadi koI vyakti niSpakSa ho caityavAsiyoM ke samaya kA itihAsa par3he to mAlUma hogA ki caityavAsiyoM ne kisa prakAra aneka kaThinAiyoM kA sAmanA karake bhI usa bhApata samaya meM jaina dharma ko jIvita hI nahIM kintu use rASTrIya dharma banAye rakkhA thaa| kyA yaha caityavAsiyoM kA jaina samAja para kama upakAra hai ? jarA vicAra kiijiye| ___ bhagavAna mahAvIra ke syAdvAda siddhAnta meM saba ko sthAna milatA hai, jaise:- kaI eka kevala jJAna dhyAna meM masta rahate haiM, to kaI kiyA pAtra kriyA kI dhuna meM hI lIna rahate haiN| isIbhAMti anekoM dharma pracAraka yadi apane dharma pracAra kArya ko hI akSuNNa banAye baiThe haiM to kaI vinaya bhakti vyAvacca karane vAle usI meM magna rahate haiN| kahane kA matalaba yaha hai ki jisakI jisameM ruci ho vaha unhIM kAmoM ko karatA hai kyoMki Atma-kalyANa ke eka nahIM.. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 19 ) anekoM sAdhana haiN| yadi koI kevala eka kriyA ko hI apanAveM aura usI kA Agraha kare to usakI yaha bhArI bhUla hai kyoMki kevala kriyA kA pakSa sadaiva nirbala rahA hai; kAraNa kiyA, sadA sarvadA eka sarIkho hI nahIM rahatI hai para vaha to samaya 2 para badalatI jAtI hai| bhagavAna mahAvIra ke samaya vajraRSabhanArAca saMhanana bAloM ke lie kriyA saMbaMdhI jo zAstroM meM ullekha kie gae haiM kyA ve maMda saMhanana vAloM ke lie upayukta ho sakeMge ? tathA pAMcaveM zrArA ke anta samaya taka jo ArAdhika honA batalAyA hai kyA unakI kriyA aura mahAvIra ke samaya kI kriyA eka hogI ? (nhiiN)| kriyA to zarIra ke saMhanana kI apekSA rakhatI hai / ___astu ! jaba hama kriyA uddhArakoM kI ora dekhate haiM to ve kisI kAraNa ko pAkara kriyA kA bahAnA mAtra le pUrva pakSa se alaga ho jAte haiN| aura bhaviSya kA jarA bhI vicAra na kara svalpa samaya taka kriyA kA kucha DhoMga jarUra rakhate haiM para Akhira thor3e samaya meM ve khuda yA unakI saMtAna itanI zithila par3a jAtI haiM ki unakI kriyA pUrva pakSa vAloM se bhI ghRNita ho jAtI haiM kyoMki unameM eka do guNa (!) aura bar3ha jAte haiM / 1-una para na to koI nAyaka hotA hai aura 2-na una ko Agama vacanoM kA hI itanA bhaya rahatA hai| aura kaI matAgrahI pakSAndha loga unake pakSa meM ho jAte hai phira sUtra ho yA utsUtra ho para matAndhatA ke kAraNa ve unheM kucha nahIM kaha sakate haiN| antato gatvA ina saba kA natIjA yaha hotA hai ki usa kathita kriyA ko dikhAne ke lie bAda meM aneka jAla, mAyA, prapaMca, chala, kapaTa Adi kara apanI ijjata rakhanI par3atI hai aura isa prakAra kapaTa adi kA Azraya Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 20 ) lene se unheM vratoM kA phala to dUra rahA apitu samakita se bhI hAtha dho baiThanA par3atA hai| ___ hamArA koI yaha siddhAnta nahIM ki kriyA kucha vastu hI nahIM hai, para kriyA aisI kI jAya ki jisa meM mAyA, kapaTa, mithyAtva Adi kA aMza mAtra bhI na ho aura use samayAnusAra saba sahUliyata se kara skeN| dUsarA yaha bhI to eka kAraNa hai ki yadi jJAna sahita kriyA kare to bhI kevala eka vyakti ( kartA ) hI apanA kalyANa kara sakatA hai, parantu dharma pracAra se to anekoM kA kalyANa ho sakatA hai aura dharma pracAra ke lie kevala kriyA hI nahIM para usake atirikta anyAnya sAdhanoM kI bhI AvazyakatA rahatI hai / dekhiye ! bhagavan mahAvIra ne kriyA kANDa, mauna vrata evaM adhyAtma se kaivalya jJAna ko paidA kara liyA para dharma pracAra ke lie to unako bhI samavasaraNa Adi aSTa mahA pratihAryAdi kI apekSA avazya rahI thii| isI prakAra caityavAsiyoM ke samaya jaina dharma rASTra-dharma hone se usako kucha samayA'nusAra ADambaroM kI bhI AvazyakatA huI ho aura unhoMne aisA kiyA bhI ho to isameM burA kyA thA ? Aja to binA kucha jarUrata ke aura ayogya hote hue bhI ADambaroM ke lie lar3a jhagar3a zAsana ko unmUla kiyA jA rahA hai / yadi, hama loga Aja jaise caityavAsiyoM ke lie kahate haiM vAstava meM ve vaise hI hote to unakA prakANDa prabhAva rAjA mahArAjAoM para zAyada hI par3a sakatA ? kintu jaba caityavAsiyoM ne apane hI zAsana kAlameM karIba 100 rAjAoM ko evaM lAkhoM karor3oM ajainoM ko jaina-dharma meM dIkSita kiyA taba nAmadhArI kriyA (r) dekho merA likhA 'prAcIna itihAsa saMgraha' bhAga duusraa| Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 21 ) uddhArakoM ke viSaya meM aisA eka bhI udAharaNa upalabdha nahIM hotA hai| itanA hI kyoM para yadi saca pUchA jAya to nAmadhArI kiyA uddhArakoM ne hI caityavAsiyoM ko nirmUla karane meM apanA pUrNa sahayoga de zAsana ko bar3I bhArI hAnI pahu~cAI hai jitanI ki svayaM caityavAsiyoM ne bhI nahIM pahu~cAI / mere isa kathana kA koI vyakti ulTA artha kara yaha na samajha le ki caityavAsa hI acchA aura kriyA uddhAra karanA burA hai kintu hA~ kisI Apatti ke samaya yadi caityavAsa ke vikRta rUpa se zAsana ko kucha hAni, bhI huI ho to use sudhAranA cAhiye na ki zAsana ke sthaMbha bhUta caityavAsiyoM ko hI ukhAr3a pheMkanA cAhie kyoMki aisA karane se to zAsana kA koI hita nahIM pratyuta ahita hI siddha huA hai jaise eka vRkSa aneka prANiyoM kA AdhAra bhUta hai parantu koI dina pratikUla havA pAnI ke kAraNa unake bure phaloM se koI hAni bhI ho gaI ho to kyA usa vRkSa ko hI kATa pheMkane meM buddhimattA hai ? ( nahIM ), kyoMki vRkSa nirmUla hone se aba kabhI usa se suphaloM kI AzA nahIM rahegI, yahI hAla caityavAsiyoMko nirmUla karane se huA hai aura Aja hama usa sthiti para A pahu~ce haiM ki hamArA kahIM sthAna bhI nahIM hai / caityavAsI zAsana rakSaka the usa samaya kA itihAsa dekhane se jJAta hotA hai ki unhoMne hajAroM kaThinAIyoM ko sahana karate hue bhI jaina-dharma ko apane kaMdhoM para surakSita rakhA | dekhiye- usa samaya eka to bAraMbAra duSkAla kA par3anA / dUsarA aneka vidharmiyoM kA jaina-dharma para saGgaThita AkramaNa karanA aura unhoM ko dabAne ke lie unhoM ke sAmane morcA bA~dha khar3e rahanA, isa hAlata meM bhI lAkhoM karor3oM Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 22 ) ajainoM ko jaina banAnA va aneka rAjA mahArAjAoM ko jaina dharma ke bhakta banAnA, aneka apUrva graMthoM kA nirmANa karavAnA, jaina maMdira mUrtiyoM kI pratiSThA karavAnA aura naye-naye nAmadhArI kriyA udvArakoM ke sAmane DaTa ke khar3A rahanA kyA yaha caityavAsiyoM kI zAsana pratima sevA kahI jA sakatI hai ? kyA caityavAsiyoM ke anantara aisI dRr3ha sevA anya kisI ne kara ke batAI hai ? (kisI ne nahIM.) unhoMne to ulTA apane pairoM tale hI kulhAr3A mArA hai isake atirikta koI bhI kArya nahIM kiyA / caityavAsa karane meM to una dIrgha dRSTi vAloM kI zubha bhAvanA aura ujjvala uddezya hI kAraNa bhUta the parantu bAda meM Apat kAla se usa meM vikRti bhI ho gaI to bhI ve itane patita nahIM hue the ki kriyA- uddhArakoM ko "bAloM ke badale zira kATa DAlane kI dhRSTatA karanI pdd'ii| "" caityavAsiyoM ke sAtha meM eka samUha aura bhI thA jisakA nAma thA " nigama vAdI" jaise zrAgama vAdI AgamoM ko mAnate the vaise hI nigamavAdI nigamoM ko mAnate the, una nigamoM kI saMkhyA 36 thI aura ve mandira mUrtiyoM kI aJjana zalAkA pratiSThA Adi dharma kArya, aura jainoM ke 16 saMskAra tathA aura saba kArya karavAte the, para kriyA uddhArakoM kI krUra dRSTi se ve bhI baca nahIM sake / isakA phala yaha huA ki dhArmika kArya to AgamavAdiyoM ko hAtha meM lene par3e jinako ki ve sAvadya batalA kara unase pahile dUra rahate the arthAt sAvadya kAryoM meM Adeza nahIM karate the / aura jaina gRhasthoM ke saba saMskAra vidharmI brAhmaNoM ke hAthoM meM cale * dekho hI* haM0 saM0 jaina dharma kA prAcIna itihAsa bhAga dUsarA / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) gae jaise ki Aja jainoM ke yahA~ saba saMskAra vidharmiyoM ke vidhi vidhAna se hI hote haiM, tathA jainoM ke gharoM meM vrata, vratoliyA, parva, tyauhAra vagairA saba ke saba vidharmiyoM ke hI hote haiM / yaha saba kriyA uddhArakoM kI kara kRpA kA hI phala hai| kriyA-uddhAra vahI kara sakatA hai, jisameM bigar3I ko sudhArane kI yogyatA ho / jaise bhagavAn mahAvIra ne kriyA uddhAra kiyA unhoMne caturvidha saMgha kI sthApanA kii| yadyapi unake pUrva pramu pArzvanAtha ke hajAroM santAniye vidyamAna the aura ve pArzvanAtha ke zAsana kI kriyA karate the, para bhagavAna mahAvIra ne una se kaI kaThina naye niyama banA kara bhI eka zabda aisA uccAraNa nahIM kiyA ki jisase pArzvanAtha ke santAniyoM kA apamAna ho yA unake dila ko kisI prakAra kI coTa pahu~ce / isa udAratA kA phala yaha huA ki binA kisI vivAda ke pArzvanAtha ke santAniye eka ke pIche eka arthAta saba ke saba mahAvIra zAsana meM A kara unakI kriyA ko karane laga gaye aura ve ubhaya samudAya eka ho kara zAsana kI zrIvRddhi karane lge| caityavAsiyoM ke samaya jo saMgaThana thA usake Tukar3e 2 kara samAja meM bheda DAlane vAle jitane kriyA uddhAraka hue, unameM eka meM bhI aisI zakti nahIM thI ki ve usa samaya kI bigar3I dazA kA sudhAra karate yA caityavAsiyoM ko samajhA bujhA kara unako sAtha meM le kara kriyA uddhAra krte| yA kisI anya dharmiyoM ke sAtha vAdavivAda karake una ajainoM ko jaina banAte, para itanI to yogyatA hI kahAM thI ? inhoMne to zAsana kA jo kucha masAlA jaise"Agama yA paramparA ke gUr3ha rahasya, kalpa, maMtra, taMtra, yaMtra, Adi Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) alaukika vidyAeM, jo saba ghara dhaniyoM (caityavAsiyoM ) ke pAsa meM thIM una sabako chor3a unakI paravAha na karate hue kevala jholI jhaNDA hAtha meM lekara kriyA uddhAra ke nAma se ghara bAhira nikalanA ucita samajhA / para aisA karake bhI ve kucha kara nahIM sake kevala dveSa vaza jisa ghara se nikale the unakI niMdA mAtra kara unako nirmala karane kA athaka parizrama kiyA aura isake lie jhUThe sacce zranekoM prapaMca race, saMgha meM phUTa DAlI; parantu caityavAsI bhI kisI aise-taise mAlI ke bAg2a kI mUlI nahIM the jinako ki ye nAmadhArI kriyA uddhAraka sahasA ukhAr3a dUra pheMka dete| usa samaya ye kriyoddhAraka to hitA'hita kI kartavya buddhi ko bhI bhUla gae the, jisase inhoMne itanA hI nahIM socA ki jisa mUla se hama paidA hue haiM aura aba usI mUla ko hama ucchedana karanA cAhate haiM to aisA karane se hama bhaviSya meM duHkhI hoMge yA sukhI ? hamArI unnati hogI yA avanati ? yaha bAta kevala una caityavAsiyoM ke samakAlIna kriyA uddhArakoM ke lie hI nahIM thI para hama to jitane isa koTi ke kriyA uddhArakoM ko dekhate haiM una sabake lie bhI yahI bAta hai / aura isa kupravRtti se unakA bhI patana hI huA hai na ki udaya jaise ki: ( 1 ) caityavAsiyoM ke saMgaThana ko chinna-bhinna karane vAle kriyA uddhAraka Age cala kara kaI nAmadhArI gacchoM meM vibhakta ho kara Apasa meM jhagar3ane lage usa samaya bhI caityavAsiyoM kA sammAna bar3e bar3e rAjA mahArAjA evaM samUcA jaina samAja karatA thA / parantu kriyA uddhArakoM kA sammAna, unake hisse meM jitane bhadrika zraye ve hI karate the / Age cala kara ve kriyA uddhAraka bhI 1 - Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 25 ) jaba rUpAntarita ho caityavAsI hI nahIM apitu unase bhI Age do kadama bar3ha ge| parantu itanI bAta jarUra khuzI kI thI ki ve maMdi mUttiyoM aura paMcAMgI sahita zrAgama mAnane meM sahamata rahe ki alaga-alaga ho jAne para bhI pUjA meM, maMdira meM, varaghor3A meM, jalayAtrA meM, pratiSThA meM aura tIrtha yAtrArtha saMgha meM ve Apasa meM mila bheTa sakate the / para saMgha meM phUTa DAla alaga akhAr3A jamAne kI pravRtti bahuta burI thI, isase Age cala kara aura bhI bar3ha ke nuqasAna huA kyoMki yaha mArga hI svacchandatA kA thA isakA avalaMbana Age cala kara yogya, ayogya, paThita, apaThita, lAyaka, nAlAyaka, sabhI kara sakate the aura aisA huA bhI hai jaise ki - ( 2 ) lauMkAzAha Adi kaI gRhastha logoM ne bhI apane apamAna ke kAraNa svayaM kucha yogya na hote hue bhI anAdhikAra ceSTA kara kriyA uddhAraka ke nAma para jaina zAsana meM phUTa DAla apanI Der3ha cAvala kI khicar3I alaga hI pakAI para inake pAsa na to jJAna thA aura na kriyA thI tathA na thI zAsana kI paramparA, itanA hone para bhI unhoMne jainAgama jaina mandira mUttiyoM se khilAfa hokara mithyA pracAra karanA zurU kiyA aura ajJa logoMne aise zAsana bhaMjakoM kA bhI sAtha de diyA, parantu Akhira retI meM nAva kahA~ taka cale, ataH isa naye pantha ko hue pUre 100 varSa bhI nahIM hue the ki isake andara bhI vahI zithilatA thA ghusI ki jisa se eka lavajI nAmaka + vyakti ne DorA r3Ala mu~ha para mu~hapattI bA~dha * vi. saM. 1908 meM lauMkAzAha ne apanA lauMkAmata calAyA / vi. saM. 1524 meM kaDuAzAha ne kaDuAmata calAyA / + vi. saM 1708 meM luMpakayati lavajI ne mu~ha para kapaDAkI paTTI -bAMdha kara iMDiyA dharma calAyA - Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) apanA eka alaga hI paMtha calAyA anantara isameM se bhI aneka mata, paMtha, TolA, sigAr3a Adi nikala-nikala ke vaha bhI chinna bhinna ho gyaa| ( 3 ) jina caityavAsiyoM se alaga ho kaI logoM ne kriyA uddhAra kiyA thA zrAkhira unakA bhI patana ho gayA aura unameM zrIpUjya yati Adi ho gae kintu ina logoM ne to phira bhI pUrvAcAryoM kA upakAra mAnA aura unake graMthoM kA bahuta mAna kiyA tathA kriyA se zithila ho jAne para bhI ina yati AdikoM ne kaI rAjA mahArAjAoM para apanA prabhAva DAlA, tathA una rAjA bAdazAhoM ne bhI ina zrI pUjya yattiyoM AdikoM kA pUrA Adara mAna kiyA aura isa kAraNa se jaina dharma jagat meM phira camakane lgaa| parantu maiM Upara likha AyA hU~ ki kriyA uddhArakoM ne zAsana meM eka aisA roga phailA diyA thA ki jisase svacchaMdatA pUrvaka hara eka vyakti apane pUrva mArga ko chor3a naye mArga kA nirmANa kara sakatA thA / jaba ina zrI pUjyoM aura yatiyoM kA ThIka saMgaThana jama gayA thA to inameM se eka panyAsa satyavijaya ne phira se kriyA uddhAra kA jhaMDA uThAyA / paM0 satyavijaya meM itanI yogyatA to avazya thI ki vaha na to apane guru se vimukha hue aura na kabhI unake avaguNa vAda kahe phira bhI isakA natIjA to jo pahile vAloM kA huA thA vahI huA / ve nahIM to unake sAthiyoM ne evaM saMtAna ne unhI zrIpUjya aura yatiyoM ke saGgaThana ko chinna bhinna kara DAlA / zeSa thor3A bahuta zAsana kA mazAlA jo una zrI bAda meM bIjAmatI gulAba paMthI ajIvapanthI Adi vi. saM. 1815 meM DhUMThiyA bhikhamajI ne teraha panthI mata nikAlA / Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 27 ) pUjyoM ke pAsa thA vaha unake hI pAsa raha gayA / aura una kriyA uddhArakoM ke hAtha kevala samAja ko Apasa meM lar3A jhagar3A kara apanI udara pUraNA karane mAtra kI yogyatA raha gaI / yadi samAja zurU se hI zrI pUjyoM Adi ko zithala na hone detI, una para aMkuza rakhatI yA unako ThIka mArga para lAkara zrIpUjyoM kA Adara karatI to kyA zatruMjaya jaise eka prabhAvazAlI tIrtha kI yAtrA karane vAloM ko 60000) vArSika daMDa kA denA par3atA ? ( kabhI nahIM ) tathA kyA vidharmI loga jaina tIrthaGkaroM ke lie vitra bhAvA meM asabhyatA pUrvaka AlocanA kara sakate ? (nahIM) para vicAra kiyA uddhAraka kyA kareM kyoMki aba to " nAI kI jAna meM saba ke saba ThAkura" isa kahAvata ko caritArtha karate hue sabhI mahendra bana baiThe haiN| yadi Apasa meM lar3ane jhagar3ane kA kAma par3e to re re ta~ ta~ karane meM sabhI bar3e zUravIra haiM / jisa jaina dharma kA khAsa uddezya Atma kalyANa kA thA aura isake lie jJAna, dhyAna, kSamA, dama, zIla, saMtoSa aura niHspRhatA thI unakA to Aja darzana honA bhI duSkara ho gayA hai aura unake badale phUTa, kusaMmya, kleza, kadAgraha, mAyA, gUr3ha mAyA, chala, prapaMca, midhyAmAna, bar3AI aura tRSNA Adi ke hI yatra tatra darzana hote haiM / zrI pUjya loga sarala svabhAva hone ke kAraNa kriyA meM zithila hoMge aura thor3A bahuta parigraha bhI rakhate hoMge, parantu saGgha yadi unake anukUla raha kara sudhArane kI koziza karatA to ye * yaha vartamAna zrI pUjyoM ke lie nahIM para pahale samaya ke zrIpUjya ke lie hai / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 28 ) kaisI kImatI zAsana kI sevA karate ? khaira saGgha ne jina logoM para zAsana sevA kA bhAra rakha unake bahakAvaTa meM Akara zrI pUjyoM ke astitva ko to naSTa kara diyA, para aba ve kriyA uddhArakoM kI santAneM kyA kara rahI haiM unako to jarA dekheM / ( 1 ) kaI sUrIzvara to apane nAma ke sAtha vizeSaNoM kI sRSTi racane meM laga rahe haiN| ve vizeSaNa bhI sAmAnya nahIM kintu jo pahale kabhI tIrthaGkara gaNadharoM ko bhI nahIM lage the unheM apane nAma ke sAtha jor3a rahe haiM / ( 2 ) kaI apanI nAmavarI ke lie samAja ko jarUrata na hone para bhI patthara kuTAne meM tathA mandira banavAne meM samAja ke lAkhoM rupayoM kA vyaya kara becArI alpa saMkhyaka evaM prAyaH nirdhana kauma para bhaviSya meM bar3A bhArI asahya Taiksa lagAne kA prayatna kara rahe haiN| ( 3 ) kaI loga apanI jIvitAvasthA meM hI bar3e-bar3e mUlya vAlI mUrttie~ banavA ke unako pujAne kI dhuna meM masta haiM / kyoMki unako vizvAsa hai ki hamane jaina jAti ko DubAne ke alAvA koI bhI acchA kAma nahIM kiyA hai isa hAlata meM hamAre bAda hamArI mUttie~ banavA ke ve pUjeMge yA nahIM ? isase bahatara acchA hai ki hama hamAre hAthoM se hI mUrttie~ banavA kara sthApana karavA unakI pUjA apanI A~khoM se dekhaleM / para unako yaha qhabara nahIM hai ki pichale loga aisI 2 mUrttiyoM ko uThA kara khAre samudra meM pheMka deMge / ( 4 ) kaI mahAtmA kalpa sUtra se ATha gunA apanA jIvana caritra likhavAne meM anekoM paMDitoM ko pAsa meM biThalA kara mUMThI saccI bAtoM kI pUrti kara rahe haiM / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) kaI mahA puruSa (1) apane ziSya cAhe yogya ho yA ayogya, sadAcArI ho yA vyabhicArI, paTita ho yA apaThita ho para unako AcArya zrAdi padaviyoM se vibhUSita kara apane Apako itane AcAryoM kA mAlika banane ke manoratha ko pUrNa karate haiN| (6) kaI loga eka dUsare ke avaguNa vAda likhavAne aura chapavAne meM hI khUba dila khola prayatna kara rahe haiN| (7) kaI isa bekArI aura Arthika saMkaTa ke samaya bhI apanI mauja, zauqa aura khAne pIne meM vicAre gRhasthoM ke gharoM ko barbAda karate haiM / unako yaha paravAha nahIM hai ki kaI jainoM ko donoM bakta pUrA anna bhI milatA hai yA nahIM para unako to svayaM ke lie subaha cAha, dUdha, ghRta, khAkharA, dopahara ko seva, saMtarA Adi phUTa aura zAma ko dAla bhAta caahie| (8) ina niHspRhI nigraMthoM ( 1 ) kA yadi saMgraha koSa jAkara dekhA jAya to Azcarya hue binA kadApi nahIM rahegA kyoMki itanA vizAla saMgraha zAyada sAdhAraNa gRhasthoM ke bhI nahIM milatA hai / kyoMki inako koI kamAI karane ko to kahIM jAnA hai nahIM, kevala "dharma lAbha" kahane mAtra se hI sarva padArtha mila jAya to phira kamI kyoM rakhI jaay| ___ityAdi, isa karma kahAnI ko kahA~ taka likhA jAya / hajAroM bAra lala kAra-phaTakAra lagAI gaI parantu ina maThapatiyoM se maThaH nahIM chUTatA hai tathA eka prAnta se dUsare prAnta meM jAne kI bhI himmata nahIM hotI hai yahI kAraNa hai ki aise patitoM se samAja zakhta virodha karatA hai aura inase aba dharma kI unnati hone ke lie samAja hAtha dho baiThA hai arthAt ina mAyAvI puruSoM se dharmo Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kazA chor3a dI hai| aba to koI adhiSThAyaka deva hI ina mRtaprAya AtmAoM meM koI naye khUna kA saMcAra kara de aura ye gurjara prAnta evaM upAzraya kI vyavasthA ko sarpa kacukI ke sadRza chor3a kamara kasa leM to bAta dUsarI hai aura isa prakAra karake yadi ye loga zAsana sevA kara yaza kamAnA cAheM to isa kArya meM inheM acchI saphalatA mila sakatI hai / kyoM ki isa vakta taka to unnati ke saba sAdhana bilakula lupta nahIM ho gae haiM apitu gupta rUpa se saMprApta haiM / hama dekhate haiM ki aba adhiSThAyaka deva kaba jAgRta hote haiM / hamane yaha lekha samAja kI durdazA se saMtapta ho apane dhadhakate antaH kAraNa kI preraNA se likhA hai na ki vyaktigata rAga dveSa ke kAraNa | kyoMki merI hArdika bhAvanA sadA zAsana ko samunnata dekhane kI rahatI hai ataH yadi isa lekha se kisI ke dila ko Thesa pahu~ce to hama unase eka bAra nahIM sahasroM vAra kSamA ke prArthI hai / isa lekha meM hamane suvihitta zrAcAryoM, caityavAsI AcAryoM aura kriyoddhAraka AcAryoM ke viSaya meM jo kucha likhA hai vaha mukhyatA ko lakSya meM rakha kara hI likhA hai kyoMki gauNatA meM isase anya prakAra se bhI honA saMbhava hai jaise ki: -- "suvihitoM ke samaya kaI vyakti zithila hoMge ? caityavAsiyoM ke samaya sabake saba zithilAcArI nahIM para anekoM zrAtmArthI kriyA karane vAle bhI hoMge aura kriyA uddhArakoM ke samaya bhI kaI sacce dila se zAsana kI sevA karane vAle hoMge aura aba bhI kaI aise kriyA uddhAraka mahAnubhAva hoMge ki ve apanI AtmA ko ekAnta meM Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 31 ) rakha kara zAnti ke sAtha zAsana sevA yA sva-para-kalyANa kA saMpAdana karate hoMge / kAraNa ekAnta vAda to kisI samaya ho hI nahIM sakatA hai para jisa bAta ko lakSya meM rakha kara lekha likhA jAtA hai mukhyatA meM vahI bAta usa lekha meM saMniviSTa ho jAyA karatI hai| ____anta meM hama phira yaha nivedana karane hue kSamA yAcanA karate haiM ki yaha lekha hamane na to kisI ko nIcA dikhAne kI niyata se likhA hai aura na hama khuda hI kucha karane kAbila haiM ki jo aise likha kara apanI yogyatA dikhAve / parantu hama jaba kabhI ekAnta nivRtti sthAna meM vaiTate haiM aura zAsana kI patita dazA kA siMhA'va lokana karate haiM taba citta atyanta vyAkula ho jAtA hai ki yadi merepAsa koI sAdhana hotA to maiM yathAsAdhya zAsana kI sevA karatA para kyA kiyA jAyA jahA~ karane kI icchA rahatI hai vahAM to sAdhanoM kA abhAva hai aura jinake pAsa saba taraha ke sAdhana hai vahAM kucha karane ko nahIM hai / isa hAlata meM apanI Atma ke ujvala vicAroM ko sabake samakSa rakhane ko kevala lekhanI dvArA likha kara kucha kucha samaya ke lae apane saMtapta citta ko zAnta kiyA jAtA hai isake atirikta aura koI bhI upAya nahIM hai| zeSa meM hama punaH una mahAnubhAvoM se jinake ki ArAma priya AtmAoM para isa udbodhaka lekhase Thesa pahu~cI ho unase kSamA bhikSA mAMga apane isa lekha ko samApta karate haiM / tA01-5-37 I0 saMgha caraNaraMja prAcIna tIrtha zrIkAparaDAjI jJAnasundara Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ................ ... banArasa meM cAMdI sone kI cIjoM kA kArakhAnA _ jisameM ki hara prakAra kA cAMdI sone kA sAmAna jaise- - kursI, palaGga, haudA, gAr3I, ratha, nAlakI, vaidI, caudaha siMghAsana, bijalI kA jhAr3a, jhUlana tathA hAthI va ghor3e kA AsA, soTA, ballama, char3I vagairaha, gulAbapAsa, a phUladAna, pAnadAna, thAlI, loTA, gilAsa ityAdi hara pharnIcara taiyAra rahatA hai va oNrDara dvArA ThIka samaya pa kiyA jAtA hai| ucita mUlya aura bar3hiyA 6... isake alAvA banArasI sAr3iyAM, lahaMgA, dupaTTA, sAphA, khinakhApa, pota, pAtala, khaMDa aura kAzI silka ke kapar3e bhI thoka taiyAra rahate haiM-eka daphe oNrDara dekara avazya khAtrI kiijiye| koji jAla jaina rA-banArasa siTI rA-ba. Benares City. BerAdarza priMTiMga prasa, kaisaragaMja ajamera. jiy|