Book Title: Prachin Gujaratna Sanskritk Itihasni Sadhan Samagri
Author(s): Jinvijay
Publisher: Shardaben Chimanbhai Educational Research Centre
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022691/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAcIna gujarAtanA sAMskRtika itihAsanI sAdhana-sAmagrI munizrI jinavijayajI MYER LO NUDBETON dond - SE) See , . ka Edo 110D JTAourt 9 $ prakAzaka, karavA, zAradAbena cImanabhAI ejyukezanala risarca senTara, zAhIbAga,amadAvAdaH 380 004. Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI zvetAmbara mUrtipUjaka jaina borDiMga graMthamALA : 8 pradhAna saMpAdaka : jitendra zAha prAcIna gujarAtanA sAMskRtika itihAsanI sAdhana-sAmagrI muni zrIjinavijayajI prakAzana : zAradAbahena cImanabhAI ejyukezanala risarca senTara, darzana', rANakapura sosAyaTI sAme, zAhIbAga, amadAvAda-380 004 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhana-sAmagrI (Sadhan-Samagi) prakAzaka : zAradAbahena cImanabhAI ejyukezanala risarca senTara, darzana', rANakapura sosAyaTI sAme, zAhIbAga, amadAvAda-380 004. (c) zAradAbahena cImanabhAI ejyukezanala risarca senTara punarmudraNa Disembara, 1995 nakala : 500 kiMmata : rU. 40/ prAptisthAna : zAradAbahena cImanabhAI ejyukezanala risarca senTara, darzana' baMgalo, zAhIbAga, amadAvAda-380 004. sarasvatI pustaka bhaMDAra, hAthIkhAnA, ratanapoLa, amadAvAda-380 001. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya isvIsana 1933mAM gujarAtI sabhAnA upakrame vyAkhyAna mALAnuM Ayojana thayuM hatuM. tyAre purAtattvavid munizrI jinavijayajIe eka abhyAsapUrNa ane mAhitIsabhara paheluM vyAkhyAna ApyuM hatuM. teno viSaya hato - prAcIna gujarAtanA sAMskRtika itihAsanI sAdhana sAmagrI. A vyAkhyAna varSo pUrve chapAyuM hatuM. paraMtu te sulabha na hovAne kAraNe tenuM punarmudraNa karavAmAM AvyuM che. A pustakamAM pratyeka gujarAtIne jANavI ghaTe tevI aneka upayogI vigato ApI che ane bhavya itihAsanA prasaMgono ullekha karyo che. prastuta pustakanA prakAzanathI vidvAnone, itihAsarisikone tathA gujarAtanI prajAne gujarAtanA sAMskRtika vArasAno paricaya thaze tevI AzA che. prastuta pustakanuM purovacana paM. zrI pradyumna vijayajI gaNIzrIe lakhI ApyuM che. te badala temano khUba khUba AbhAra mAnIe chIe. zrI nAraNabhAI paTele pustakanAM pUpha kALajIpUrvaka joyAM che te mATe temano AbhAra mAnIe chIe tathA kaoNpyuTara upara pustakaprakAzananuM kAma zrI akhileza mizrA(bihAravALA)e karyuM che. te badala temanA AbhArI chIe. 21 Disembara, 1995 jitendra bAbulAla zAha amadAvAda | D | Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhinandanapUrvakano savAra saMskRti e eka saMpatti che. pratyeka deze tenA srotanI surakSA karavI e eka anivArya pharaja che. pUrvajonI ghaTanAmAMthI itihAsanuM sarjana thAya che. ane itihAsanI ghaTanAmAMthI kazuMka zIkhIne paraMparAthI prApta saMskRtimAM kazuMka umerIne tene AgaLa ne AgaLa dhapAvavAnI hoya che ane e rIte tene AgaLa dhapAvavI te pratyeka nAgarikanuM kartavya che. | gujarAta dezanI paNa eka AgavI saMskRti che, Agavo itihAsa che. gujarAtane potAno vaibhavabharyo vAraso che. ahIM purAtattvavida muni jinavijaya mahodaye ghaNo parizrama laIne ghaNA jJAna-bhaMDAromAMthI tenuM cayana karIne e gujarAtanA sAMskRtika itihAsanI sAmagrI ApaNI sAme mUkI che. AvA itihAsanI sAthe saMbaddha vyAkhyAno nathI to kALanI sarahadamAM baMdhAtA, ke nathI to tenuM svarUpa baMdhiyAra hotuM. ane temAM kyAre paNa 'iti' pada AvatuM nathI. teoe sane 1933 mAM A vyAkhyAna ApyA pachI Aja sudhImAM to A ja viSayanuM ghaNuM navuM navuM kheDANa thayuM ane temAMthI gujarAtanA itihAsane samajavAmAM sahAyaka thAya tevI sAmagrI maLatI ja rahI che. udAharaNa tarIke : gAyakavADa orienTala sIrIjha taraphathI prakAzita laghu prabaMdha saMgraha nAmanI eka prAcIna kRti jovAmAM Ave to temAM vaMthalIno prasaMga ane khAsa karIne pATaNa (aNahilapura-pATaNa) rAjyanA te samayanA rIta-rivAja, mAnavasvabhAva vagere bAbato upara pUrato prakAza maLe che. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAtra nAmanI ja vicAraNA karIe to paNa Azcarya thAya tema che. nAmanI jemaja te te mANasonI aTako paNa noMdhapAtra che. AvA AvA prabaMdhonI zabdaAMgaLIe ApaNe vaLagIe to ApaNane TheTha AThaso - navaso varSanA kALanA paDadAne haThAvIne te kALane te dezanA vAtAvaraNamAM mUkI de che. Aje to tenI maulika vAstavikatA che. ghaNI vAra prabaMdhonA prasaMga ke ghaTanAmAM bahu mahattvanI ke noMdhapAtra vAta na paNa hoya chatAM te nirUpaNamAM je tatkAlIna samAjanuM vAtAvaraNa jhilAyuM hoya che, pratibiMbita thayuM hoya che te ApaNane te vakhatanA deza-kALane samajavAmAM khUba madadagAra banI rahe che. munizrI jinavijayajIe to A vyAkhyAnamAM teoe potAnA jIvanamAM je kAMI joyuM jANyuM te badhuM ja ahIM ThAlavI dIdhuM che. ahIM ApelA granthonAM nAma-ThAma, viSayanirUpaNa vagere jotAM teonuM itihAsa viSayaka vAcana-nirIkSaNano keTalo vizALa vyApa haze tenI kalpanA thaI zake che. hasta likhita bhaMDAranI nAnAmAM nAnI cabarakhImAMthI paNa temane itihAsanI koIka kaDI zodhavAno prayAsa karyo che. AvA vyApaka itihAsanA mahAlayamAM pahoMcavAmAM kAma lAge tevI svaccha keDI kaMDArI ApIne teoe ItihAsa-purAtattva ane saMskRtinA abhyAsIne upakRta banAvyA che. AnA mananapUrvakanA adhyayanathI aneka navodito itihAsavidyAno tAjo prANavAyu meLavI, maLelA chatAM vIsarAtAM vaibhavapUrNa vArasAne samRddha banAve. navI navI zodhakhoLa karIne pharIthI e prAcIna paraMparAne jIvaMta banAvavA vidyAnuM anusaMdhAna sAthe evI zubhecchA. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 ane chelle zAradAbahena cImanabhAI ejyu. risarca senTare AnuM punarmudraNa karIne A durlabha ane alpajJAta nibaMdhane sarva vidvajjana mATe sulabha banAvyo che te paNa saMsthA abhinaMdanane dhanyavAdane pAtra che. jainanagara pAlaDI, amadAvAda anaMta caturdazI, vi. saM. 2051. 7 ] ] C - paM. pradyumnavijaya gaNI Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA 36 41. prakAzakIya abhinandanapUrvakano bhAvAra paM. pradyumnavijayagaNI saMskRtinA jJAnamAM upayogI sAdhana-sAmagrI 12 mA 13 mA saikAnuM sAhitya 14 mA saikAnuM sAhitya 15 mA saikAmAM lakhAyeluM sAhitya prakIrNa sAhitya gUjarAta bahAranA rAjyonA itihAsamAM gujarAtane lagatI bAbatonI noMdho granthaprazastio zilAlekho ane tAmrapatro . sikkAo-mudrAo videzI sAhitya sthApatya ane bhAskarSa upasaMhAra vizeSa nAmo ane viziSTa ullekhonI akArAdi anukramaNI sAlavArI-prasaMgo sAthe 44 56 58 59 68 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAkSaravara adhyakSa mahAzaya ane vidyAvilAsI sajjanavarga ! gUjarAta sAhityasabhAnA sUtradhAra zrIyuta caitanyaprasAda dIvAnajIe ane temanA sahamaMtrIoe thoDA samaya upara mane AjJA karI hatI ke, sAhityasabhAe evo eka abhinava prastAva pasAra karyo che ke, sabhAnA jeTalA mAnya sabhAsado hoya temanI pAsethI akekuM lekhita vyAkhyAna sabhAe prApta karavuM ane tene yogya rUpe sadAnA mATe saMgrahI rAkhavuM. e prastAvAnusAra mAre paNa sabhAnA zrIcaraNe eka vyAkhyAnarUpI zrIphaLa bheTa karI sabhAnA Adezane saphaLa banAvavo. mArA mATe to, 'bhAvatuM hatuM ane vaidhe kahyuM tenA jevo ja A priyakara Adeza che ane tethI AnaMdapUrvaka, e Adezane anusarI, Aje A vyAkhyAnarUpI zrIphaLanI mArI sAdI bheTa laI ApanI AgaLa upasthita thayo chuM. AjanA A vyAkhyAnano zirolekha "prAcIna gUjarAtanA sAMskRtika itihAsanI sAdhana-sAmagrI" evo rAkhyo che. emAM meM, prAcInakAlIna gujarAtanI saMskRtinA jIvana-vikAsano eTale ke itihAsano sAMgopAMga abhyAsa karavo hoya to te mATe abhyAsIoe kaI kaI jAtanI sAdhana-sAmagrInuM anveSaNa-avalokana-vAcana-saMpAdana ityAdi karavuM joIe tenuM keTaluMka digdarzana karAvavA prayatna karyo che. gujarAtanA itihAsanAM samagra sAdhano ane upakaraNone ekatra karavAnuM suprabhAta to koNa jANe kyAre Ugaze ? paNa evAM sAdhanonI aDadhI-UNI yAdIo ke TUTI-phUTI rekhAonuM Alekhana paNa ApaNe karI zakIe tevI maMda pravRttivALI aspaSTa uSAno paNa hajI kyAMye AbhAsa dekhAto nathI. baMgAla, bi orisA, madrAsa, karNATaka, mahArASTra Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adi dezonA ItihAsa ane purAtattvane prakAzamAM lAvavA mATe, e prAMtomAM nAnI moTI rAjakIya ane prajAkIya aneka saMsthAo sthapANI che ane vyaktikRta ane vargakRta aneka prayatno thaI rahyA che, paraMtu ApaNe tyAM emAMnuM kazuMye jaNAtuM nathI. gujarAtanI amUlya graMthasaMpatti, jenI barAbarI hiMdusthAnano koI paNa bhAga karI zake tema nathI, te mahArASTranA pATanagara pUnAmAM, bhAMDArakara orienTala risarca insTiTyUTanI bhIMtothI gherAyelI keda paDI che. pacIseka hajAra jeTalI saMkhyAvALA e mahAna graMtharAzimAM, lagabhaga 20 hajAra jeTalA graMtho gUjarAtamAMthI gayelA che ! Aja pacAsa karatAMye vadhAre varSothI e graMtho pUnAnI havA khAI rahyA che paNa jenAthI mAtra emanAM zuddha nAma-ThAma jANI zakAya tevI saMkSipta yAdIonA rUpamAM paNa prakAzamAM AvavAnuM nUra emanA bhAgyamAM hajI camakayuM nathI. sarakAra hastaka jyAre e khAtuM hatuM tyAre to vaLI kAMIka thoDuM ghaNuM e dizAmAM kAma thatuM hatuM, paraMtu, mAre bahu ja dilagIrI sAthe kahevuM paDe che ke, jyArathI e khAtuM ApaNA bhAIonI sattA nIce gayuM che tyArathI ekadezIya ane ekaprAMtIya banyuM che. joke e khAtAne prAraMbhamAM pagabhara karavAmAM meM paNa kAMIka bhAga lIdho che tema ja gujarAtIonA paisAthI e khAtAnuM prAraMbhika piMDapoSaNa thayuM che. A vyAkhyAnamAM meM je graMthagata sAdhana-sAmagrIno paricaya karAvyo che temAMno moTo bhAga e pUnAnA graMthasaMgrahamAM rahelo che ane e uparAMta bIjI paNa ghaNI sAmagrI tyAM che jeno nirdeza huM AmAM karI nathI zakyo. mArA mane gujarAtanI e sauthI moTI ane asAdhAraNa saMpatti che. jagatano koI paNa saMskArI deze ane koI paNa kRtajJa prajA potAnI AvI saMpattinI upekSA ke avagaNanA na ja karI zake. ApaNA pUrvajoe prANa karatAM paNa vadhAre mUlyavAnuM e graMthasaMpattine gaNI hatI ane saMtati karatAMye vadhAre priya ene mAnI enuM rakSaNa karyuM hatuM. mahArASTranA-pUnAnA eka nAmAMkita vidvAna sAthe AjathI paMdareka varSa upara jyAre, huM e graMtharAzi ane gujarAtanA saMbaMdha viSe Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAto karato hato, tyAre prasaMgavaza e svadezAbhimAnI puruSe mane vyaMgyamAM jaNAvyuM hatuM ke gujarAtIomAM jo pUrvajAbhimAna ane vidyAprema hota to A graMtho pUnAmAM na hoI gujarAtanA pATanagara amadAvAdamAM vidyamAna hota. kaTAkSarUpe uccarAyelI e kaDavI vANI paNa mane bahu ja preraka lAgI ane te divasathI mane evI jhaMkhanA thavA mAMDI ke zuM gUjarAta ane gujarAtIo sAva evA gauravahIna ane saMskArazUnya che ke jeo potAnA pUrvajonI kIrtine prakAzamAM lAvavA ke sAcavI rAkhavA bhAMDArakara insTiTyUTa jevuM ekAduM paNa saMgrahasthAna ke smRtimaMdira UbhuM na karI zake ? mArI e jhaMkhanAmAM, mArA mitra zrI rasikalAla parIkha sAkSI hatA. saddabhAgye bekaja varSamAM e jhaMkhanA saphaLa thatI dekhANI. amArI preraNAthI gUjarAta vidyApITha, gUjarAta purAtattva maMdiranI sthApanA karI ane te dvArA gujarAtanA itihAsa, sAhitya ane purAtattva svarUpa gauravagarimAno uddhAra karavAno prayatna AraMbhyo. svargastha zeTha pUMjAbhAI hIrAcaMdanI niSkAma jJAnabhaktinA pratApe, purAtattva maMdirane 25-30 hajAra rUpiyA jeTalI AraMbhamAM ja udAra sakhAvata maLI ane tenI madadathI ame zodhakhoLanA kAryane atyAvazyaka evo mudrita graMthono suMdara bhaMDAra bharavA mAMDyo. pAMceka varSamAM purAtattva maMdirano e graMtha bhaMDAra eka ghaNo upayogI ane viziSTa saMgraha banyo hato. maMdiranA pUjArIomAM paNa guNa ane zakti pramANamAM ghaNAMka anurUpa hatAM, ane tethI AzAprada kArya thavAnI saMbhAvanA UbhI thaI hatI. paraMtu bhAvine e kArya gamatuM nahotuM ema kahevuM joIe. gUjarAta sAhityasabhAe, mane potAno mAnya sabhAsada banAvyo, tyAra pachI to huM yuropa jaI Avyo ane temAMye khAsa karIne jarmanInI sAhityika ane saMzodhanAtmaka aneka saMsthAono sAro paricaya karI Avyo. e dezanI jJAnapravRtti sAthe sarakhAvI zakAya tevuM ApaNe tyAM kazuM che ja nahi, tethI huM e durAzAne to dUra ja rAkhuM chuM. paraMtu 1931nI jelayAtrA pachI huM gujarAta bahAra baMgALamAMzAMtiniketanamAM jaI rahyo ane e pradezanI A jAtanI pravRttio viSe keTaloka viziSTa paricaya meLavyo; te parathI mArI e pUnAvALI jUnI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 jhaMkhanA pAchI vadhAre tIvratara thavA lAgI che. gujarAtanI purAtana saMskRti viSenI upekSA ane avagaNanA kharekhara gUjarAtIo mATe zaramAvanArI vastu thaI paDI che. gujarAtamAM ekeya AMtararASTrIya evI jJAnaprapA nathI ane ekeya AMtararASTrIya jJAnopAsaka vyakti nathI. baMga pradezamAM, baMga prajAnI jAtIya saMskRtinAM anveSaNasaMzodhanAdi kArya karanArI prAMtavAra ja nahi paNa jillAvAra saMsthAo, samitio ane patrikAo astitvamAM AvatI jAya che tyAre ApaNe tyAM mAtra sama khAvA mATe paNa koI saMsthA ke patrikA vidyamAna nathI ! Aje huM prasaMgavaza ApanI AgaLa A kahuM chuM tenuM kAraNa e che ke gUjarAta pAse dravya che, jJAna che, kArya karavAnI zakti che ane kArya karanArI vyaktio paNa che. mAtra saMgaThana karavAnI jarUra che ane kAryanuM mahattva samajavAnI jarUra che. mArA mane svarAjya karatAMye saMskRtinA rakSaNanuM mahattva ghaNuM moTuM che. saMskRtinuM jJAna jo jIvaMta haze to svarAjya maLyA vagara rahevAnuM nathI ane jo saMskRtinuM bhAna naSTa thayuM to pachI svarAjya maLavAnuM nathI. prajAonA bhUtakALa e ja ApatkALamAM dIpastaMbha hoya che ane enA ja AdhAre prajAjIvananuM nAva vikarALa kALasamudramAM athaDAtuM-pachaDAtuM paNa potAnuM dizAbhAna TakAvI zake che. Arya prajAnI saMskRtinA sAcA rakSako rAma ke yudhiSThira nathI paNa vAlmIki ane vedavyAsa che. rAmAyaNa ane mahAbhAratanuM jJAna jyAM sudhI saMrakSita ane jIvaMta che tyAM sudhI bhAratIya prajAnuM astitva paNa jIvaMta che. astu. A to keTaluMka prAstAvika kahevAI gayuM che. have mukhya viSayamAM praveza karIe te pahelAM eka vastuno khulAso karavo Avazyaka che. zirolekhamAM 'prAcIna gUjarAta' evo nirdeza karelo che. Apa sau jANo ja cho ke prAcIna zabdano artha to bahu vyApaka che, sRSTinA AdikALathI laI, ApaNI pahelAnA thoDAka ja dUra sudhInA samayane-nikaTabhUtaneya e zabda lAgu pADI zakAya che tethI ahIM e prAcIna zabdathI mane kayo kALa arthAt samaya abhipreta che teno khulAso karI dauM chuM. meM pakhavADiyA pahelAM ja (jUna 28thI te julAI 2-33) muMbaI yunivarsiTI taraphathI, gUjarAtanI prAcIna saMskRti viSe Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 keTalAMka bhASaNo tyAM ApelAM te vakhate meM gujarAtanI saMskRtinA traNa yugo kalpyA hatA :- prAcIna, madhya ane arvAcIna. mArI e kalpanA pramANe, je divasathI gUjarAtanA rAjanagara amadAvAdanA bAdazAhI killAnA eTale ke bhadranA burja upara aMgrejI saltanatano yuniyana jeka UDavA lAgyo ane khristadharmAnuyAyI rAjadaMDanuM sarvoparI zAsana gUjarAtanI prajA upara pravartavA lAgyuM, tyArathI gUjarAtanI saMskRtino arvAcIna yuga zarU thayo. te pUrvano je musalamAnI sattAno sarva rAjyakALa tene meM gujarAtanI saMskRtino madhyayuga gaNyo che. teno prAraMbha je divase aNahilapuranI hiMdurAjasattAno chatrabhaMga thayo, te divase thayo gaNAya. e pahelAMno yuga te prAcInayuga. enI pUrvamaryAdA sthULarUpe, guptasAmrAjyanA patanakALa sAthe joDI zakAya. vikramanA 6ThThA saikAnA uttarArdhamAM gUrjara dezano udaya thayo gaNIe to tyArathI laI teramA saikAnA ardha bhAga sudhIno, AThaso varSano, mAro kalpelo e gUjarAtanI saMskRtino prAcIna yuga thAya che. itihAsakAro, sAmAnya rIte, e yugane madhyayuganA nAme oLakhAve che ane te samuccaya bhAratanA itihAsanI dRSTie yogya paNa lAge che. paraMtu gujarAtanA itihAsanI dRSTie te bahu saMgata nathI lAgatuM. kAraNa, gUjarAta eka deza tarIke bhAratanA dezomAM sauthI chello vyaktitva pAme che. A dezano to janma ja e yugamAM thayelo che. e pahelAM gujarAtanuM 'gUjarAta' tarIke astitva paNa jo na hoya to pachI A deza mATe e samayane madhyayuga tarIke zI rIte lekhI zakAya ? gUjarAtanA sAMskRtika jIvananI dRSTie e yuga prakAzavAna divasanA jevo hato. e yugamAM gUjarAtanI saMskRtino sahasrakiraNa bhAsvara bhAskara bhAratanI vibhUtinA nabhomaMDaLamAM udaya pAmyo, uttarottara prakhara rIte tejasvI banyo, pratapyo, namyo ane kALaniyamAnusAra Akhare asvaMgata paNa thayo. n a n Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRtinA jJAnamAM upayogI sAdhanasAmagrI gujarAtanA sAMskRtika jIvananA be vibhAga pADI zakAya - eka sAmAnya ane bIjo viziSTa : sAmAnya eTale, je jIvana kevaLa gUjarAtamAM ja daSTigocara na thatAM AkhAye bhAratamAM vadhatA ochA pramANamAM dRSTigocara thAya che te; ane viziSTa eTale, je mukhya karIne gujarAtanI sAthe ja saMbaMdha dharAvatuM hoya che. sAmAnya saMskRtinA jJAna mATe to upayogI evuM sAhitya, samucita bhAratIya sAhitya che tethI teno nirdeza karavo atra Avazyaka nathI. viziSTa saMskRtinI sUcaka ane paricAyaka je sAhitya sAmagrI che teno ja khAsa paricaya ApavAnuM ahIM udiSTa che. gUjarAtanI viziSTa saMskRtino paricaya te sAhityamAMthI maLI zake, je gujarAtanI bhUmimAM racAyeluM hoya athavA gUjarAta viSe jemAM kAMI lakhAyeluM hoya. gUjarAtanI bhUmimAM racAyeluM sAhitya joke ghaNA sArA pramANamAM upalabdha che paNa te ghaNA bhAge ekadezIya che. bIjA koI dezamAM nahIM thayelA eTalA badhA jaina vidvAno gUrjara bhUmimAM thayA che ane temaNe gujarAtanAM judAM judAM sthaLomAM rahIne hajAro graMthonI racanA karI che paraMtu temAMno moTo bhAga dhArmika ane sAMpradAyika hovAthI te sarva A viSayamAM upakAraka thAya tema nathI, chatAM temAM keTalAka evA graMtho paNa che ke jemAMthI pratyakSa nahIM to parokSa rIte paNa gUjarAtanI samuccaya saMskRti mATe aneka upayogI bAbato maLI Ave che; paNa temanoya viziSTa nirdeza karavo ahIM zakya nathI. tethI ahIM to evA ja sAhityano ullekha karavo yogya che je vizeSabhAve prastuta viSayane upakAraka hoya. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhana-sAmagrI e to suvidita vAta che ke ApaNA pUrva puruSone, jene ApaNe atyAre ItihAsa nAmathI saMbodhIe chIe, te viSaya upara lakhavAnI bahu ruci na hatI. manuSya jIvananI sAmAnya bAbato viSe kazuM lakhIne tene sthAyI rUpa ApavuM e temanI dRSTie atizudra kArya lAgatuM hatuM. je manuSyanA jIvanamAM koI divya ghaTanA ke camatkArika vastu banI na hoya te manuSya jIvana viSe bIjAne zuM jANavA jevuM ke vicAravA jevuM hoya ema teo mAnatA. bhAratanA e pUrva puruSonA jIvanano mukhya Adarza kevala dharma hato. dhArmika jIvana e ja temanA mane mAtra eka mahattvanI vastu hatI. tethI dhArmika dRSTie jenA jIvanamAM kAMI apUrva mahattva ke alaukikatA hoya tenA ja jIvananuM kIrtana karavuM evI temanI rUDha mAnyatA thaI hatI. evA jIvana sAthe jeTalI vadhAre amAnuSika ane camatkArapUrNa vAto saMkaLAyelI hoya teTaluM ja te jIvananuM vadhAre mahattva ane gaurava; ane te ja vAto graMtharUpe lakhavAmAM vidvAnonI vidvattAnI sArthakatA. e daSTie lakhAyelA graMthomAMnuM varNana e ja ApaNA pUrvajonI dRSTimAM itihAsa. e jAtano itihAsa noMdhI rAkhavA mATe to ApaNA e purAtana vidvAnoe lAkho zloko lakhI rAkhelA che ane ekanI eka hakIkatane seMkaDo graMthomAM utArI rAkhI che. paraMtu ApaNI itihAsa viSenI Adhunika mAnyatA, tadana judI ja jAtanI thaI javAthI ApaNane e seMkaDo graMthonA lAkho zlokomAMthI, kahevAtA ratnAkaramAMthI jema bhAgye ja koI ratna jaDI Ave che tema, e kahevAtA itihAsamAMthI bhAgye ja koI itihAsano yathArtha ullekha maLI Ave tema che. lagabhaga vikramanA dazamA saikA sudhImAM, jene ApaNe aitihAsika ke ardha-aitihAsika graMtha kahI zakIe, evo ekeya graMtha, ApaNA ATalA badhA vizALa bhAratIya-sAhityamAM lakhAyelo maLI Avato nathI. suprasiddha arabI graMthakAra albarUnI, jeNe saMskRta bhASAno suMdara abhyAsa karI, bhAratanI saMskRtino viziSTa paricaya prApta karavA ane tene potAnI bhASAmAM lipibaddha karavA adbhuta prayatna karyo hato. te hiMduonI aitihAsika jJAna viSenI upekSA viSe dilagIrI pUrvaka potAnA kitAbula hiMdu nAmanA prakhyAta graMthamAM lakhe che ke Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRtinA jJAnamAM upayogI sAdhana-sAmagrI -"e durbhAgyanI vAta che ke hiMduo aitihAsika bAbatonA anukrama viSe bahu dhyAna nathI ApatA. potAnA dezanA rAjAonI paraMparAnA kAlakramanI bAbatamAM teo bahu ja bedarakAra hoya che. temane jyAre dabANapUrvaka A bAbatonI hakIkata mATe pUchavAmAM Ave che tyAre teo eno zo uttara Apavo e kazuM na jANatA hovAthI, ekadama koI kathA kahenArane pakaDI lAve che." (albarUnInuM "inDiyA" bhA. , pR. 10) eTale ke e ukti pramANe ApaNA je purANa kathAkAra te badhA, e jamAnAmAM itihAsakAra manAtA. - dazamA saikA pachI ApaNA lokonuM lakSya, A viSaya tarapha, kAMIka kheMcAyuM jaNAya che; ane khAsa ItihAsane to nahi paNa itihAsanA AlekhanamAM ThIkaThIka upayogI thAya tevI keTalIka sAmagrIvALA graMtho - prabaMdho-caritro vagere lakhavA tarapha ApaNA pUrvajonI pravRtti thaI che. musalamAnonA vizeSa saMsargane pariNAme A pravRtti ApaNAmAM AvI hoya ema lAge che. tavArIkho lakhavAno rivAja arabI ane phArasI bhASAbhASI prajAmAM ghaNA jUnA samayathI cAlyo Ave che. e prajAno vizeSa paricaya thatAM ApaNA lokone paNa e viSaya tarapha kAMIka ruci utpanna thaI hoya ema mAnI zakAya. ApaNI prajAnI vizALatA temaja sAhityanI vipulatAnI dRSTie jo vicAra karIe to e jAtanA je nAnA-moTA 25-50 graMtho atyAre ApaNane maLI Ave che te mahAsAgaramAM bindu jeTalA paNa nahi kahevAya; chatAM gujarAtanA itihAsanI apekSAye temanuM pariNAma kaMIka vadhAre saMtoSakAraka kahI zakAya. gujarAtanA e prAcIna itihAsanI sAmagrI jeTalI vizvasanIya ane pramANabhUta maLI zake che teTalI, hiMdusthAnanA bIjA koI bhAganI nahi - emAMye khAsa karIne aNahilapuranA cAlukya rAjavaMzanA samayanI. gUjarAtanA itihAsa ane saMskRtimAM khUba rasa lenAra sva. DaoN. byulDara kahe che ke - kharekhara hiMdusthAnanA bIjA koI rAjavaMza karatAM cAlukyonA itihAsa mATe vadhu Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhana-sAmagrI ane vadhAre vizvAsapAtra prabaMdhakAro maLI Ave che ane jaina saMghanA bhaMDAromAM badho nahi to paNa temanAM lakhANomAMno moTo bhAga sAcavI rAkhavAmAM Avyo che. (inDI. enTI. pu. 6, pR. 180) gujarAtanI saMskRti ane aitihAsika paristhiti viSe je je graMthomAMthI thoDI ke ghaNI - sIdhI mAhitI ke ADakatarI noMdha maLI Ave che tenI have TUMkI jhAMkhI karIe. mahAkavi bANakRta 'harSacarita' e graMthomAM sauthI pahelo graMtha mahAkavi bANanuM banAveluM harSacarita gaNAya. sArAye saMskRta sAhityamAM e ja prathama graMtha che, jemAM aitihAsika yuganA AryAvartanA eka mahAna samrATanuM, itihAsanI daSTie pramANabhUta kahI zakAya tevuM keTaluMka caritavarNana, vyavasthitarUpe karavAmAM AvyuM che; ane e ja graMthamAM sauthI prathama "gUrjara" e zabdanuM ApaNane eka vAra darzana thAya che. enI pahelAMnA bhAratIya sAhityamAM e zabda kyAMye daSTigocara thato nathI. gujarAtanI saMskRtinA mahAvRkSano prathama aMkura ApaNane emAM dekhAya che. cakravartI harSathI eka be saikA pahelAM ja gUrjaro paMjAbamAMthI siMdhanA raste thaI arbudAcaLanI pazcime AvelA marubhUminA bhillamALanA pradezamAM AvyA ane tyAM temaNe potAnAM smaraNIya thANAM nAMkhyAM. purANakALathI prasiddha e mabhUmi gUrjaronA vasavATane lIdhe ane gUrjarothI rakSita thavAnA kAraNe te kALathI gUrjarabhUmi yA gUrjaratrAnA nAme oLakhAvA lAgI. bhillamALa, je pUrve eka jAtanI bhillonI pallI hatI e gUrjara rAjadhAnI banI, ane tyAMno rAjA e gUrjararAja kahevaDAvA lAgyo. gujarAtanA vyaktitvanuM e asala garbhasthAna. gujarAtanI saMskRtinA jIvanano e garbhakALa. guptavaMzanA patanakALa daramyAna gaMdhAra, sinha, hUNa, gUrjara ane lATa loko, hiMdusthAnanA rAjakAraNamAM AgaLa paDatA thayA ane gupta sAmrAjyanI sattA nIce AvelA keTalAka pradezone teo potapotAnI Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRtinA jJAnamAM upayogI sAdhana-sAmagrI paristhiti ane zakti pramANe kabaje karavA lAgyA. bIjI bAju valabhInA maitrako ane sthAnezvaranA vaisavaMzIo, - jeo guptonA pramukha sAmanto hatA ane potAnA samrAhnA siMhAsananI nabaLI paristhitino ucita lAbha laI jeo paNa svataMtra rAjAdhirAja jevA thayA hatA, - pota-potAnI sattAne vadhAravA ane majabUta karavA yatheSTa prayAsa karI rahyA hatA. valabhInA maitrakono rAjyapradeza sAMkaDo ane lATa, mAlava, gUrjara ane sindha jevAM pararAjyothI cAre bAjue gherAyelo hovAthI temane potAnI rAjyasImA vadhAravAno ke viziSTa balazakti saMpAdana karavAno vadhAre avakAza na hato. paNa sthAnezvaranA vaisavaMzane AryAvartana AkhAye vizALa madhya pradeza upara potAnI sattA sthApana karavAno suyoga maLI javAthI tenI zakti khUba vadhI hatI; ane dhIme dhIme gupta sAmrAjyanI saghaLI prabhutA tenA adhikAra nIce bhegI thAya tevI paristhiti UbhI thaI hatI. e vaMzano sauthI prathama mahArAjAdhirAja prabhAkaravardhana thayo je khUba parAkramI ane pratApI hovAthI pratApazIlanA upanAmathI oLakhAyo. mahAkavi bANe ene hUNahariNake sarI, sindhurAjajvaraH, gUrjarapa jAgaraH, gAndhArAdhipagandhadvipakU TapAlakaH, lATapATavapaTaccaraH, mAnavatnakSmatatAparaH evAM evAM vizeSaNothI saMbodhyo che. tethI jaNAya che ke eNe hUNa, gUrjara, lATa, mAlava, sidhu ane gAndhAra (aphaghAnisthAna)nAM rAjyo sAme bAtha bhIDI hatI ane vadhatA jatA emanA prabhAvane khALavA prayatna karyo hato. AmAM jaNAvelA huNa, sidhu, gAdhAra, lATa ane mAlava loko to enI pahelAM paNa hiMdanA itihAsanI raMgabhUmi upara keTaloka bhAga bhajavatA AvatA hovAthI temano ApaNane keTalAka paricaya e kALa pahelAMnA sAhitya dvArA thAya che paNa AmAM jaNAvelA gUrjaro viSeno ullekha bhAratIya sAhityamAM prathama vAra ja dRSTigocara thato hovAthI, gUjarAtanI saMskRtinA itihAsanuM prathama sAdhana bANanuM A "harSacarita' gaNI zakAya. e uparAMta A caritamAM harSakAlIna rAjakIya, sAmAjika ane dhArmika paristhitino paNa keTaloka citAra ApavAmAM Avelo che je sA. 2 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhana-sAmagrI tatkAlIna gujarAtanI saMskRtine paNa lAgu paDe che. uddyotanasUrikRta 'kuvalayamAlA kathA' harSacarita' pachI bIjo graMtha vartAyAtrA zaha nAmano prAkRtabhASAno jaina kathAgraMtha che jemAM gUrjaradeza ane gUrjarabhASA viSeno eka saMkSipta paNa sUcaka ullekha maLI Ave che. udyotana nAmanA jaina sUrie prAcIna gUrjara dezanI bIjI rAjadhAnI jAvAlipura (Adhunika mAravADanuM jhAlora)mAM, vikrama saMvata 835mAM e kathAnI racanA karI hatI. bhAratanI bhUmimAM gUrjara zabdano jayaghoSa karAvanAra gUrjara pratihAra vaMzano samrAT vatsarAja te vakhate tyAM rAjya karato hato. AdhyAtmika vikAsamAM Avazyaka evA akrodha, alobha, amAna, amAyA Adi je saguNono jaina dharmamAM upadeza karavAmAM Avelo che tene rUpaka ApI, temanA AcaraNa-anAcaraNa dvArA thatA lAbha-alAbhanuM pariNAma batAvavA mATe A eka kalpita kathAnI kartAe sarasa saMkalanA karI che. emAM prasaMgavaza tatkAlIna sAmAjika dazAnuM keTaluMka ramya citra AlekheluM che ane eka ThekANe bhAratanI prasiddha ane mukhya mukhya bhASAonuM sodAharaNa sUcana kareluM che. temAM gUrjara lokonI prakRti, vezabhUSA ane bhASAno paNa TUMko nirdeza maLI Ave che. e sivAya, te vakhate e prAcIna gujarAtamAM je dezya-apabhraMza bhASA bolAtI hatI tenAM paNa keTalAMka avataraNo e mahattvanA graMthamAMthI maLI Ave che je bhASAvikAsanA itihAsanI dRSTie ghaNAM upayogI thaI paDe tema che. rAjazekharakavikRta kAvyamImAMsA te pachIno graMtha rAjazekhara kavino kAvyamImAMsA nAme che. temAMthI tatkAlIna dezonI bhaugolika sImA viSe, tathA lokonI vidyA ane bhASA viSe keTalIka khAsa mAhitI maLI Ave che. rAjazekhara, Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRtinA jJAnamAM upayogI sAdhana-sAmagrI gUrjara pratihAravaMzanA sauthI vadhAre pratApI rAjA mahendrapAlano vidyAguru hato ane teNe mahendrapAlanA putra mahIpAlanA rAjyanI gauravabharelI kArakirdI paNa joI hatI. vi. saM. 950thI 980 sudhImAM te hayAta hato. bhojarAjaracita sarasvatIkaNThAbharaNa te pachIno bhojarAja racita sarasvatIkaMThAbharaNa graMtha che jemAM gUrjara kaI bhASAnA sAhityathI saMtuSTa thAya che tenI eka noMdha maLI Ave che. apabhraMzena tuSyanti svena nAnyena gUrjarAH / kAyasthakavi soDDalanI udayasundarI kathA caulukya bhImadevanA samayamAM, gujarAtanA dakSiNa bhAga upara, je te samaye lATa dezanA nAme oLakhAto hato ane bharUca jenI rAjadhAnI hatI, dakSiNanA cAlukyonI sattA pravartatI hatI. vatsarAja nAme vidyAvilAsI ane kaviono AzrayadAtA rAjA e vakhate lATa dezano svAmI hato. soDhala nAmano kAyasthajAtIya kavi enI rAjasabhAno mukhya vidvAn hato. teNe bANanI kAdaMbarI mahAkathAnuM anukaraNa karatI udayasuMdarI nAme eka sarasa ane kavitvapUrNa saMskRta gadya kathAnI racanA karI che. kavi vaMze vAlabha kAyastha hato tethI teNe kathAnA prAraMbhamAM potAno vaMzaparicaya ApatI vakhate, kevI rIte valabhImAMthI e kAyasthakuLanI utpatti thaI tenI keTalIka kiMvadantI mizrita hakIkata ApI che jemAMthI keTaluMka aitihAsika tAraNa tAravI zakAya che. kavinA pUrvajo valabhI choDIne lATamAM AvIne vasyA hatA, ane tyAM kAMIka rAjyAdhikArIpaNuM bhogavatA hatA. lATanA rAjAono, koMkaNa pradeza ke jenI rAjadhAnI ThANA hatuM tyAMnA, zilAhAravaMzIya rAjAo sAthe maitrI saMbaMdha hato, tethI kavi keTaloka samaya e rAjAonI sabhAmAM paNa sAro satkAra pAmyo hato ane potAnI Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhana-sAmagrI kavitAthI tyAMnA nRpationuM teNe manoraMjana karyuM hatuM. e kavinI kathAmAM lATa deza temaja bharUca, sUrdhAraka vagere sthaLonuM keTaluMka varNana maLe che. kavinA gADha mitromAM candanAcArya ane vijayasiMhAcArya nAmanA be jaina zvetAMbara vidvAno, temaja mahAkIrti ane iMdrAcArya nAmanA be digaMbara jaina vidvAno hatA, jemaNe kavinI e racanAmAM saMzodhana AdinI khAsa sahAyatA ApI hatI. lATa dezamAM racAyelI kRtiomAM A kathAnuM viziSTa sthAna che. vikramanA agiyAramA saikAnA aMta sudhImAM racAyelA sAhityamAM A pramANe bahu ja virala ullekho, ApaNA gujarAta deza ke gujarAtanI prajA mATe karelA maLI Ave che. D D D. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 mA 13 mA saikAnuM sAhitya bAramA saikAthI khAsa viziSTa prakAranuM sAhitya racAvA lAgyuM hatuM, jemAMthI gujarAtanA itihAsanI vividha prakAranI sAmagrI vizeSa pramANamAM upalabdha thAya che. bilhaNakavikRta karNasundarI nATikA A prakAranA sAhityamAM sauthI prathama kRti kAzmIrI kavi bilDaNanI che. bAramA saikAnA bIjA pAkanI zarUAtamAM A kavi gujarAtamAM Avyo hato ane keTaloka samaya gujarAtanI rAjadhAnI aNahilapuramAM rahyo hato. siddharAja jayasiMhano pitA karNadeva te vakhate rAjA hato. e rAjAnI eka praNayakathAne lakSIne karNasundarI nAme eka nATikA eNe racI je mahAmAtya saMpankara Urphe sAMtUe baMdhAvelA zAMtinAthajinanA maMdiranA pratiSThotsava prasaMge bhajavavAmAM AvI hatI. e nATikAmAMthI maMtrI sAMta, rAjA karNa, tenI paTTarANI mayaNallA ane rAjAe karelI gajanI uparanI caDhAI viSenI keTalIka sUcaka hakIkata maLI Ave che. vikramADUdevacarita * gujarAtamAM thoDo samaya rahIne e kavi somanAthanI yAtrAe gayo ane pachI tyAMthI dakSiNamAM gayo. tyAM kalyANanA caulukya rAjA Ahavamalla athavA railokyamallanA putra vikramAMkadevanI rAjasabhAno e mukhya vidvAna banyo ane te rAjAnA guNakIrtana mATe eNe Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhana-sAmagrI vikramAMkadevacarita nAmanuM 18 sargovALuM eka mahAkAvya racyuM. e kAvyano mukhya varNaviSaya to vikramAMkadevanuM guNotkIrtana che paNa temAM aMtarnihita varNana u52thI gUjarAtanI saMskRti upara paNa keTaloka prakAza paDe che. 10 hemacandrAcAryaracita caulukyavaMzotkIrtana -dvayAzraya mahAkAvya gUjarAtanA aitihAsika prabaMdha ke carita lakhanArAomAM sauthI prathama sthAna suprasiddha AcArya hemacaMdrane maLe che. temaNe potAnA siddhahemazabdAnuzAsana nAmanA vyAkaraNagraMthanA dareka pAdane aMte akeka zloka racIne mUkyo che, jemAMthI gujarAtanA caulukya rAjavaMzanA mULapuruSa mULarAjathI laI siddharAja paryaMtanA rAjAonI nAmAvaLI maLI Ave che. temanI e viSenI bIjI paNa mukhya ane mahattvanI kRti te caulukyavaMzotkIrtana nAmanuM dyAzraya mahAkAvya che. e kAvya be bhAgamAM che. pahelo bhAga saMskRtabhASAmAM che ane bIjo bhAga prAkRta Adi cha bhASAmAM che. prathama bhAganA 20 sarga che ane bIjAnA ATha sarga che. prathama bhAgamAM aNahilapuranA varNana sAthe mULarAjathI laI kumArapAlanA vijayIjIvana sudhInuM varNana che ane bIjA bhAgamAM mAtra kumArapALanA rAjakIya ane dhArmika jIvananuM keTaluMka varNana che. e kAvyamAMthI prAcIna gUjarAtanI rAjakIya, sAmAjika ane dhArmika paristhiti upara savizeSa prakAza paDe che. kaviyazazcandranuM mudritakumudacaMdra prakaraNa siddharAja jayasiMhanA adhyakSatva nIce, tenI rAjasabhAmAM, vi saM. 1181mAM jainadharmanA zvetAMbara ane digaMbara nAmanA be pakSanA mukhya AcAryo vacce eka moTo sAMpradAyika vAda-vivAda thayo. emAM zvetAMbara pakSano vijaya ane digaMbara pakSano parAjaya thayo. e vAda-vivAdanuM varNana karanAruM mudritakumudacaMdra nAmanuM eka paMcAMkI nATaka dharkaTavaMzanA yazazcaMdra nAmanA kavie te vakhate lakhyuM che. e eka sarvathA aitihAsika Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 mA 13 mA saikAnuM sAhitya 11 nATaka che ane emAM sUcavelAM pAtro ane varNavelI kathAvastu lagabhaga aitihAsika che. siddharAjanI rAjasabhAnuM emAM vizvasanIya citra ApeluM che. te vakhatanI lokonI dhArmika spardhA, dharmAcAryonI pArasparika asahiSNutA, rAjAonI nyAyapriyatA temaja svadeza ane svarASTranI vijayotkaMThA Adi aneka vastuono ghaNo sAro paricaya e nATakanA AlekhanamAMthI maLI Ave che. rAmacandrakavikRta kumAravihAra zataka hemacaMdrasUrinA ziSya rAmacaMdra kumAravihArazataka nAmanuM eka khaMDa kAvya racyuM che jemAM aNahilapuramAM kumArapAla rAjAe baMdhAvelA pArzvanAtha jinamaMdiranuM kAvyAtmaka zobhAvarNana karavAmAM AvyuM che. tatkAlIna devamaMdiro ane temAM thatAM pUjAvidhAnonI keTalIka jhAMkhI kalpanA A kAvyamAMthI maLI Ave che. kaviyazaHpAlaracita moharAjaparAjaya nATaka - kumArapAlanA mRtyu pachI tenI gAdIe ajayapAla beTho ane teNe traNeka varSa rAjya karyuM. tenA samayamAM, tenA eka rAjyAdhikArI moDhavaMzIya kavi yazapAle moharAjaparAjaya nAmanuM paMcAMkI rUpakAtmaka nATaka lakhyuM ane te thArApadra eTale Adhunika tharAda gAmamAM AvelA kumAravihAra nAmanA mahAvIrajinamaMdiramAM bhajavavAmAM AvyuM. hemacaMdrAcAryanA upadezAnusAra kumArapAle je jIvadayApravartanarUpa jainadharmanI dIkSA lIdhI te vastune rUpaka ApI A nATakanI vastusaMkalanA karelI che. emAM kumArapAla sivAya varNavelAM pAtro badhAM ja kAlpanika che; paraMtu kathAvastu lagabhaga saMpUrNarUpe satyaghaTanAtmaka che. e nATakamAMthI, te vakhatanI gujarAtanI sAmAjika, dhArmika ane naitika vastusthitino ghaNo sAro citAra ApaNane maLI Ave che. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhana-sAmagrI somaprabhasUrigrathita kumArapAlapratibodha kumArapAlanA mRtyu pachI 11 varSe, somaprabhasUri nAmanA jaina AcArye kumArapAlapratibodha nAmano eka kathApUrNa bRhad graMtha pATaNamAM ja lakhyo e graMthamAM mukhya rIte to, hemacaMdrasUrie kumArapAla rAjAne je jAtano dharmabodha vAraMvAra Apyo, ane tenA zravaNathI pratibuddha thaI ja rIte kumArapAle jainadharmano svIkAra karyo te vastu varNavelI che. paNa e vastunI bhUmikArUpe Avazyaka evI keTalIka aitihAsika hakIkata paNa prasaMgopAtta emAM ApavAmAM AvI che je vizvasanIya hovAthI upayogI ane mahattvanI che. zatArthI kAvya e ja somaprabhasUrie saMskRtamAM vasantatilakAchaMdamaya eka padya banAvyuM che, jenA judA judA so artho karyA che ane tethI tenuM nAma zatAtha hAtha rAkhavAmAM AvyuM che. enA je so artho karelA che temAM 10 artho, tatkAlIna gujarAtanI 10 vyaktione lagADavAmAM AvyA che jemAM keTaluMka aitihAsika tattva paNa ghaTAveluM che. e 10 vyaktiomAMthI siddharAja, kumArapAla, ajayadeva ane bAlamUlarAja e cAra graMthakAranA samakAlIna gujarAtanA rAjAo paNa che. vastupAla-tejapAlanu kIrti-kathAsAhitya caulukya vaMzanA chellA rAjA bIjA bhImadevanA samayano gujarAtano itihAsa pramANamAM sauthI vadhAre vigatavALo ane vadhAre vizvasanIya purAvAvALo maLI Ave che; ane tenuM kAraNa, te samayamAM thayelA cANakyanA avatArasamA gujarAtanA be mahAna ane advitIya baMdhamaMtrI vastupAla-tejapAla che. e be bhAIonAM zaurya, cAturya ane audArya Adi aneka adbhuta guNone laIne, emanA samakAlIna gUjarAtanA pratibhAvAnuM paMDito ane kavioe emanI kIrtine amara karavA mATe jeTalAM kAvyo, prabaMdho ane prazastio vagere racyAM che teTalAM hiMdusthAnanA bIjA koI rAjapuruSa mATe nahi racAyAM hoya. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 12 mA 13 mA saikAnuM sAhitya vastupAlaviracitanaranArAyaNAnaMda kAvya vastupAla maMtrI jAte eka sarasa kavi ane bahu vidvAn puruSa hato. te prAcIna gujarAtanA vaizyajAtIya mahAkavi mAghanI jema zrI ane sarasvatI baMneno parama kRpApAtra hato. teNe, jema maMdiro vagere asaMkhya dharmasthAno UbhAM karI ane agaNita dravya dAna-puNyamAM kharce lakSmI devIno yathArtha upabhoga karyo hato, tema aneka vidvAno ane kavione atyaMta AdarapUrNa ananya Azraya ApI, temaja pote paNa kavitA ane sAhityamAM khUba rasa laI, sarasvatI devIno sAco upAsaka banyo hato. keTaleka aMze mahAkavi mAgha e vastupAlanA mAnasano Adarza puruSa hoya tema mane lAge che. mAghanA "zizupAlavadha" mahAkAvyanA anukaraNarUpe vastupAla naranArAyaNAnaMda nAmanuM mahAkAvya banAvyuM che. e kAvyanA aMtima sargamAM maMtrIe potAno vaMzaparicaya vistArathI Apyo che ane pote kevI rIte ane kaI IcchAe, gUjarAtanA e vakhatanA arAjakataMtrano mahAbhAra mAthe upADavA amAtyapada svIkAryuM che tenuM keTaluMka sUcana karyuM che. somezvarakavikRta kIrtikaumudI gujarAtanA caulukyavaMzano rAjapurohita nAgaravaMzIya paMDita somezvara gujarAtanA kaviomAM zreSTha paMktino kavi thaI gayo. e vastupAlano parama mitra hato. vastupAlane mahAmAtya banAvavAmAM eno kAMIka hAtha paNa hato. vastupAlanI jIvanakIrtine amara karavA mATe eNe kIrtikaumudI nAmanuM nAnuM paNa ghaNuM suMdara kAvya banAvyuM. e kAvyamAM, kavie prathama gUrjara rAjadhAnI aNahilapuranuM varNana karyuM. te pachI temAM rAjakartA cAlukyavaMzanuM ane maMtrInA pUrvajonuM varNana ApyuM. te pachI, kevI rIte maMtrIne e maMtrIpadanI prApti thaI tenuM, maMtrI thayA pachI khaMbhAtanA taMtrane vyavasthita karyAnuM, ane tema karatAM zaMkharAja sAthe karavA paDelA yuddhanuM varNana karyuM. te pachI maMtrIe zatruMjaya, giranAra ane somezvara vagere tIrthasthAnonI moTA saMgha sAthe karelI yAtrAnuM suramya Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 sAdhana-sAmagrI varNana ApyuM che. e yAtrA karI maMtrI pAcho potAne sthAne Ave che te ThekANe kavi potAnA kAvyanI samApti kare che. ethI jaNAya che ke vi saM. 1280nI lagabhaga e kAvyanI racanA thaI hovI joIe. arisiMharacita sukRtasaMkIrtana somezvara mAphaka arisiMha nAmanA kavie vastupAlanA sukRtanuM saMkIrtana karavAnI icchAthI mutasaMLIrtana nAmanuM anvarthaka kAvya banAvyuM che. e kAvyamAM paNa lagabhaga tiAmuddI jevuM ja badhuM varNana Ave che. emAM vizeSa eTalo che ke, kIrtikaumudImAM jyAre aNahilapuranA rAjyakartA mAtra caulukyavaMzanuM ja varNana ApeluM che, tyAre AmAM e varNana aNahilapuranA mULa saMsthApaka vanarAja cAvaDAthI zarU karavAmAM AvyuM che ane temAM cAvaDAvaMzanI pUrI nAmAvalI ApavAmAM AvI che. A kAvyanI racanA kIrtikaumudInA samaya karatAM saheja thoDI pAchaLathI thaI haze ema enA varNana uparathI jaNAya che. bAlacaMdrasUriviracita vasantavilAsa kIrtikaumudI ane sukRtasaMkIrtana uparAMta vastupAlanA guNonuM gaurava gAnAruM trIjuM kAvya bAlacaMdrasUrikRta vasaMtavilAsa nAmanuM che. e kAvya, uparanAM baMne kAvyo karatAM jarA moTuM che ane enI racanA vastupAlanA mRtyu pachI, paNa tarata ja, thaI che. kavie khAsa karIne maMtrInA putra jayantasiMhanI paritRSTi khAtara A kAvyanI racanA karI che. A kAvyamAM paNa varNaviSaya lagabhaga uparanAM kAvyo jeTalo ja che. vizeSa e che, ke, emAM vastupAlanA mRtyunI hakIkata paNa ApavAmAM AvI che. e kAraNathI AnI racanA vi saM. 1300nI lagabhaga thayelI mAnI zakAya. udayaprabhasUrikRta dharmAbhyudaya mahAkAvya vastupAlanA dharmaguru AcArya vijayasenasUrinA paTTadhara AcArya Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 mA 13 mA saikAnuM sAhitya 15 udayaprabhasUrie purANa paddhati upara eka dharmAlyudaya nAmano graMtha banAvyo che. vastupAla saMghapati thaI, ghaNA bhAre ADaMbara sAthe, je zatruMjaya giranAra Adi tIrthonI yAtrAo karI hatI tenuM mAhAbhya batAvavA ane samajAvavA mATe e graMtha racavAmAM Avyo che. vastupAlanI jema purANakALamAM kayA kayA puruSoe moTA moTA saMgho kADhI e tIrthonI yAtrAo karI hatI, temanI kathAo emAM ApavAmAM AvelI che. graMthano moTo bhAga paurANika kathAothI bharelo che, paNa chevaTanA bhAgamAM, siddharAjanA maMtrI Azuke, kumArapAlanA maMtrI vAlmaTe ane aMte vastupAle je yAtrA karI te saMbaMdhI keTalIka aitihAsika noMdho paNa emAM ApelI maLI Ave che. jayasiMhasUrikRta hamIramadamardana nATaka vastupAle gujarAtanA rAjataMtrano sarvAdhikAra hAthamAM lIdhA pachI, krame krame potAnAM zaurya ane buddhicAturya dvArA eka pachI eka rAjyanA aMdaranA ane bahAranA zatruonuM kaLa ane baLathI damana karavuM zarU karyuM. te joI gUjarAtanA paDozI rAjAo khUba khaLabhaLI UThyA ane temaNe gUjarAtamAM punaHsthApana thatA sutaMtrane uthalAvI pADavAnA irAdAthI A deza para AkramaNa karavA mAMDyAM. vi. saM. 1258nA arasAmAM dakSiNanA devagirino yAdava rAjA siMhaNa, mAlavAno paramAra rAjA devapAla ane tarUSka senApati amIre zIkAra - ema dakSiNa, pUrva ane uttara traNe dizAomAMthI ekI sAthe traNa baLavAn zatruoe gUjarAta upara caDhAI laI AvavAno lAga zodhyo. e bhayaMkara kaTokaTInA vakhate vastupAle potAnI tIkSNa cANakyanItino prayoga karI zatruone chinnabhinna karI nAMkhyA ane dezane AbAda rIte bacAvI lIdho. dilhInA bAdazAhI sainyane AbunI pAse sakhata hAra ApI pAchuM hAMkI kADhyuM; ane e rIte e turUSka amIra, jene saMskRtamAM hamIra tarIke saMbodhavAmAM Ave che, tenA madanuM mardana karI gujarAtanI sattAnuM mukha ujvaLa karyuM. e AkhI ghaTanAne mULa vastu tarIke goThavI, bharUcanA jaina vidvAn AcArya jayasiMhasUrie mIra-mana nAmanuM paMcAMkI nATaka banAvyuM. A nATakanI Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 sAdhana-sAmagrI racanA karavAmAM mukhya preraNA, vastupAlano putra jayantasiMha, je te vakhate khaMbhAtano subo hato tenI hatI, ane tenA ja pramukhatva nIce bhImezvaradevanA utsava prasaMge khaMbhAtamAM te bhajavavAmAM AvyuM hatuM. e rIte A eka aitihAsika nATaka che jene, bhAratIya nATaka sAhityamAM atyaMta viralakRtiomAMnI eka kRti tarIke gaNI zakAya. vastupAlanA vakhatanI rAjakAraNa sUcavatI je hakIkato A nATakamAM gUMthelI che te bIjI kRtiomAM nathI maLatI tethI e itihAsa mATe A ghaNo upayogI ane mahattvano prabaMdha che. keTalAka vidvAnoe, emAM ApelI hakIkatone, vadhAre atizayokti bharelI jaNAvI che paNa te barAbara nathI. mArA mate enuM aitihAsika mUlya vadhAre UMcA prakAranuM che. vastupAlaprazastio upara je vastupAla viSenAM kAvyo vagereno paricaya Apyo che te uparAMta e bhAgyavAnuM puruSanI kIrti kathanArI bIjI keTalIka TUMkI TUMkI kRtio maLe che, je prazastio kahevAya che. evI prazastiomAMthI keTalIka A pramANe che. udayaprabhasUrikRta sukRtakIrtikallelinI upara varNavelA dharmAbhyadaya kAvyanA kartA udayaprabhasUrie sutItikoninI nAmanI 179 paghonI eka saMskRta prazasti racI che. emAM arisiMhanA sutasaMkIrtana nAmanA kAvyamAM je hakIkata che tevI ja hakIkata saMkSipta rIte varNavAmAM AvI che. aNahilapuranA cAvaDAvaMzanI hakIkata paNa emAM, ukta kAvyanI jema ApavAmAM AvI che ane aMte vastupAle karAvelAM keTalAMka dharmasthAnonI yAdI paNa ApI che. kadAcit zatruMjaya parvata uparanA AdinAthanA maMdiramAM koka ThekANe A prazasti zilApaTTa para kotarIne mUkavA mATe banAvavAmAM AvI hoya. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 7. 12 mA 13 mA saikAnuM sAhitya jayasiMhasUrikRta vastupAla-tejaHpAlaprazasti jemaNe hamIramadamadana nAmanuM nATaka racyuM te ja jayasiMhasUrie vastupAla-tejapAla prazasti nAme eka 99 ponI TUMkI racanA karI che. emAM aNahilapurane caulukyavaMzanuM, vastupAlatejapAlanA pUrvajonuM ane temaNe karAvelAM keTalAMka dharmasthAnonuM varNana che. tejapAla jyAre bharUca gayo tyAre tyAM teNe jayasiMhasUrinI preraNAthI, tyAMnA purAtana suprasiddha zakunikA vihAra nAme munisuvratajinacaityanAM zikharo upara suvarNakalaza ane dhvajAdaMDa vagere caDhAvI e maMdirane khUba alaMkRta banAvyuM hatuM, tethI tenI prazasti tarIke A kRti banAvavAmAM AvI che. narendraprabhasUriviracita maMtrIzvaravastupAlaprazasti vastupAlanA mAtRpakSIya dharmaguru narendraprabhasUrie 104 zlokonI eka vastupAla prazasti banAvI che. emAM caulukyavaMza ane vastupAlanA vaMzanuM TUMka varNana ApI, e maMtrIe je je ThekANe mukhya mukhya dharmasthAno ke devasthAna karAvyAM agara samarAvyAM tenI laMbANathI yAdI ApI che. prazastikAra pote ja e yAdIne bahu TUMkI jaNAve che, chatAM e dAnavIre gUjarAtanI puNyabhUmine bhavya sthApatyanI vibhUtithI alaMkRta karavA mATe je agaNita lakSmI kharcA che tenI keTalIka sArI kalpanA e prazastinA pAThathI thaI zake che. e ja AcAryanI racelI 39 paghonI eka bIjI nAnI sarakhI prazasti, tathA emanA guru AcArya naracaMdrasUrinI karelI 26 padyovALI eka bIjI prazasti, tema ja sukutakIrtikallolinInA kartA udayaprabhasUrinI racelI 33 padyovALI vastupAlastuti vagere keTalIka anya kRtio paNa mane maLI che. vijayasenasUrikRta revaMtagirirAsu vastupAlanA itihAsa mATenI upayogitAmAM chellI paNa bhASAvikAsanA abhyAsa mATenI yogyatAnI daSTie pahelI, kRti tarIke Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhana-sAmagrI vijayasenasUrinA banAvelA gUjarAtI revaMtagirirAsunI noMdha paNa A sAdhanasAmagrI bhegI levI joIe. e vijayasenasUri vastupAlatejapAlanA mukhya dharmAcArya. emanA upadezane anusarIne ja e baMne bhAIoe eTalAM badhAM sukRtanAM kAryo karyAM hatAM. emanA kathanane mAna ApIne ja vastupAle sauthI pahelo giranAranI yAtrA mATeno moTo saMgha kADhyo. e saMghamAM strIvarganA gAvA mATe giranAra vagerenuM suMdara varNana gUMthI e rAsanI racanA karavAmAM AvI che. emAM vizeSa aitihAsika sAmagrI jaDatI nathI chatAM enuM aitihAsika mUlya A dRSTie viziSTa che ja ane gUjarAtI bhASAnI eka AdyakRti tarIke to enI viziSTatA sarvoparI gaNI zakAya. jinabhadrakRta nAnAprabaMdhAvali vastupAlanA putra jayantasiMhanA bhaNavA mATe saMvata 1290mAM, uparyukta udayaprabhasUrinA ziSya jinabhadre aneka kathAonA saMgrahavALI eka graMtharacanA karI che je khaMDita rUpamAM mane pATaNanA bhaMDAramAMthI maLI AvI che. emAM pRthvIrAja cAhamAna, kanojanA jayantacaMdra, ane nADolanA lAkhaNarAva cohANa vagerene lagatA keTalAka aitihAsika prabaMdho paNa ApelA che. prabaMdhaciMtAmaNinA kartAnI sAme A prabaMdhAvali hoya ema lAge eTaluM ja nahi paNa keTalAka prabaMdho to temaNe emAMthI ja nakala lIdhelA hoya tevuM paNa spaSTa bhAse che. caMda baradAInA nAme caDhelA ane hiMdI bhASAnA AghakAvya tarIke oLakhAtA pRthvIrAja rAsonA kartRtva upara keTaloka navIna prakAza A prabaMdhAvali uparathI paDe che. e ja saMgrahamAM, ghaNuM karIne pAchaLathI koIe, vastupAlanA jIvanacaritrane lagatI paNa keTalIka viziSTa hakIkata ApelI che je aitihAsika dRSTie ghaNI mahattvanI che. 18 sumatigaNIkRta gaNadharasAdarddhazataka bRhadvRtti saMvata 1295mAM sumatigaNI nAmanA eka jaina paMDite gaNadhara Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 mA 13 mA saikAnuM sAhitya 19 sArdhazataka nAmanA graMtha upara eka TIkA lakhI che. e graMthamAM jaina dharmamAM purANakALathI mAMDI 12mA saikA sudhImAM thayelA keTalAka jaina sUrionI kathAo ApI che. enA chellA bhAgamAM jinezvarasUri, abhayadevasUri, jinadattasUri, jinavallabhasUri vagere eka gacchanA AcAryono vigatathI paricaya Alekhyo che; jeo bhImadeva pahelAnA samayathI te kumArapAla sudhInA samayamAM thaI gayA. emAM vadhAre vigato to sAMpradAyika dRSTie lakhAyelI che paNa temAMthI thoDIka noMdho ApaNA sAMskRtika itihAsa mATe paNa kAmanI che. siddhasenAdi prabaMdha ghaNuM karIne vastupAlanA jamAnAmAM ja koI vidvAne prAkRta bhASAmAM siddhasena, mallavAdI, bappabhaTTI vagere 4-5 jaina AcAryonA prabaMdhonI racanA karI che. racanAranuM nAma vagere maLatAM nathI paNa tenI eka tADapatranI khaMDita prata pATaNanA bhaMDAramAM saM. 1292nI lakhelI maLI AvI che tethI e pahelAM pa-25 varSe enI racanA thayelI hovI joIe. kAraNa emAM pATaNano turaSkoe karelA bhaMgano ullekha che je kadAcita zahAbudina ghorInA vakhatanI lUTane sUcavanAruM hoya. emAM keTalIka hakIkato gujarAtanA itihAsa mATenI sAmagrImAM noMdhI zakAya evI maLe che. vinayacaMdrasUrikRta kavizikSA vastupAlanA jamAnAmAM eka vinayacaMdrasUri nAmanA jaina vidvAna thayA. temaNe pArzvanAtha caritra Adi aneka graMthonI racanA karI che. temano eka graMtha kAvyanI zikSA viSeno che jenuM nAma vizikSA che. rAjazekharanI kAvyamImAMsAne maLato keTaloka viSaya emAM varNavyo che. enA bhaugolika prakaraNamAM gUjarAta dezanI tatkAlIna mahAla ke jillAvAra jevI yAdI ApI che je ApaNA viSayamAM khAsa upayogI gaNI zakAya. e yAdImAM, hIruyANI, pATaNa, mAtara, vaDu, bhAlijja, Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhana-sAmagrI harSapura, zrInAra, jaMbUsara, paDavANa, darbhAvatI, peTalAdra, kherAlu, bhogapura, dhoLakkA, moDAsA Adi taLa gujarAtanA lagabhaga badhA vibhAgone, te vibhAgonI saMkhyA sAthe jaNAvyA che. pATaNanA bhaMDAramAM A graMthanI eka mAtra adhUrI tADapatranI prata rahelI che. Ama vastupAlakAlIna sAhitya sAthe vikramano teramA saiko pUro thAya che. D B D Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14mA saikAnuM sAhitya sarvAnaMdasUrikRta jagaDucaritra vikrama saMvata 1313thI 1pa sudhIno traNa varSano gUjarAtamAM ghaNo bhayaMkara dukALa paDyo. vAghelA vIsaladeva te vakhate gujarAtanI gAdIe rAjya karato hato. kacchanA bhadrezvara gAmamAM jagaDa zAha jaina vaNi raheto hato. tenA gurue tene bhAvI dukALanI AgAhI ApI hatI ane tethI teNe potAnI sarva saMpatti kharcA anAjano moTo saMgraha agAuthI karI rAkhyo hato. e traNavarSa dukALamAM jyAre annanA ekeka kaNa mATe mANaso marI jatA hatA tyAre e jagaDue aneka ThekANe dAnazALAo ughADI hajAro lAkho lokone annadAna ApI motanA moDhethI bacAvyA hatA. khuda gUjarAtanA, mAlavAnA ane siMdhanA rAjAone paNa eNe hajAro muDA annanA maphata ApI e rAjyone upakAranA AbhAra nIce mUkyAM hatAM. e jagaDanA dAnI jIvanano bodha bIjAone maLe te mATe sarvAnaMdasUri nAmanA eka vidvAne jagaDucarita nAmano eka saMskRta prabaMdha racyo che jemAM A badhI hakIkata TUMkANamAM ApI che. graMtha lagabhaga e ja samayamAM racAyelo che. prabhAcaMdrasUrikRta prabhAvakacaritra vi. saM. 1334mAM prabhAcaMdra nAmanA jaina paMDite prabhAvakacaritra nAmano eka prabaMdhAtmaka sarasa graMtha racyo che. emAM jaina dharmamAM thaI gayelA 23 prabhAvazALI AcAryonAM caritro ApavAmAM AvyAM che. emAMnA ghaNA kharA AcAryono gUjarAta sAthe saMbaMdha hato. vIrasUri, sA. 3 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 sAdhana-sAmagrI zAntisUri, mahendrasUri, sUrAcArya, abhayadevAcArya, vIradevagaNI, devasUri ane chellA hemacaMdrasUri ema e ATha AcAryo to caulukyonA vakhatamAM, pATaNamAM ja, thayA hatA. e badhA AcAryo vadhatA ochA pramANamAM gujarAtanA rAjAonA paricayamAM AvelA hatA ane keTalAke to gUjarAtanA utkarSamAM ghaNo moTo bhAga bhajavyo hato. graMthakAre yathAlabdha aitihAsika hakIkato bhegI karavAno prayatna karyo che tethI emAM ApaNane gujarAtanI saMskRtinI sAmagrI sArA pramANamAM maLI Ave che. merutuMgAcAryaracita prabaMdhaciMtAmaNi saMvata 1361mAM meratuMgAcArya, vaDhavANamAM rahIne, gUjarAtanA itihAsano sarvasaMgraha jevo prabaMdhaciMtAmaNi graMtha racyo. gujarAtanA prAcIna itihAsa mATe A graMtha mukhya AdhArabhUta gaNAya che. karnala phaoNrbase potAnuM rAsamALA nAmanuM gujarAtanA itihAsanuM prathama pustaka moTe bhAge A ja graMthanA AdhAre banAvyuM. baoNmbe gejheTiyaranA prathama bhAgamAM je aNahilapurano ItihAsa Apelo che teno mukhya AdhAra paNa prabaMdhaciMtAmaNi che. gujarAtanA itihAsa mATe prabaMdhaciMtAmaNi je sAmagrI pUrI pADe che tevI sAmagrI ApanAra bIjo koI graMtha, jo kAzmIranA itihAsa mATenA rAjataraMgiNI graMthane apavAdarUpe gaNIe to, hiMdusthAnanA bIjA koI paNa prAMtanA itihAsa mATe upalabdha nathI. aNahilapura sAthe saMbaMdha dharAvatI je hakIkato emAM ApelI che te lagabhaga saMpUrNa vizvasanIya gaNI zakAya. emAM aNahilapuranA rAjAono je rAjyakALa Apyo che te paNa bIjA aitihAsika purAvAothI ghaNA bhAge puravAra thayo che. graMthakAre gujarAtanA e vakhatanA vizeSa prasiddha manAtA ane gujarAtanA gauravanI vRddhimAM bhAga bhajavatA badhAye puruSonA prabaMdhono ekatra saMgraha karavAno prayatna karyo che. graMthakartA pote eka jaina AcArya che ane jaina zrotAonuM manoraMjana karavA mATe graMtharacanA karavAno temano mukhya uddeza che. tethI svAbhAvika rIte ja jaina hakIkato tarapha graMthakArano pakSapAta hoya. chatAM gujarAtanA samucita prabhAva upara paNa temano anurAga che ane tethI jemano jaina Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14mA saikAnuM sAhitya 23 sAthe jarAye saMbaMdha nathI evI paNa keTalIka bAbatono, kevaLa itihAsa saMgrahanI dRSTie, emaNe potAnA e saMgrahamAM saMgrahI rAkhavAno prayAsa karyo che. e graMtha vidvAnone ghaNo kharo jANIto che; temaja huM e graMthanI eka sarvAga paripUrNa viziSTa AvRtti taiyAra karI rahyo chuM - jenAM be pustako to taiyAra paNa thaI gayAM che, tethI e viSe ahIM vadhAre lAMbu vivecana karavAnI AvazyakatA nathI joto. jinaprabhasUrikRta vividhatIrthakalpa vi. saM. 1389mAM dakSiNanA devagiri nagaramAM rahIne, jinaprabhasUrie vividhatIrthakalpa nAmano eka ghaNo upayogI graMtha pUrNa karyo. e graMthamAM, te vakhate bhAratavarSamAM, jainonAM je je prasiddha tIrthasthAna gaNAtAM ane jemanI yAtrA karavA mATe loko jatA AvatA te badhAM sthAnonuM prAcIna mAhAbhya ane itihAsa ApelAM che. gUjarAta, kAThiyAvADa, dakSiNa, rAjapUtAnA, madhyabhArata, saMyukta prAMta, avadha, bihAra, dakSiNa ane karNATaka e pradezomAM AvelAM lagabhaga pacAseka sthAnonAM emAM kalpo che. bhaugolika ane aitihAsika baMne daSTie A graMtha ghaNo upayogI che. graMthanI racanA kakaDa kakaDe thaI che ane Akho graMtha lagabhaga cALIseka varSamAM pUro thayo lAge che. emAM ApelAM ghaNAM kharAM sthAnonI graMthakAre jAte yAtrA karI hatI, ethI je sthAnanI jyAre yAtrA karavAmAM AvI te vakhate te sthAna viSeno eka kalpa lakhI maDhavAmAM Avyo. ethI emAMno koI kalpa saMskRtamAM che to koI prAkRtamAM che, ane koI vaLI padyamAM che to koI gadyamAM, graMthakAra AcArya potAnA jamAnAnA bahuzruta vidvAnuM ane prabhAvazALI puruSa hatA. bhAratanI saMskRtinA mahAna saMkaTakALa vakhate teo vidyamAna hatA. ' temanA ja samayamAM bhAratavarSanA hiMdu rAjyonuM sAmUhika patana thayuM ane islAmI sattAnuM sthAyI zAsana jAmyuM. gUjarAtanI prAcIna saMskRtinI vibhUtinA nATakano chello paDado emanI najara AgaLa ja paDyo. * alAuddInanA sainya gUjarAtanI rAjya sattAno uccheda karI gUrjara prajAnAM sAhitya, sthApatya ane saukhyanI samRddhino, je kALe ane je rIte saMhAra Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 sAdhana-sAmagrI karyo, tene najare jonAra eka sAkSI tarIke, e ApaNane keTalIka vigato, emanA e tIrthakalpagraMtha dvArA pUrI pADe che. alAudInanI gAdIe AvanAra mahamadazAha bAdazAhano to emane pratyakSa paricaya paNa ghaNo sAro hato ane tethI emaNe potAnI keTalIka camatkArika lAgavaga vAparI e bAdazAha pAsethI, nAza thatAM keTalAMka devasthAnonuM rakSaNa karAvavA jeTalA e zaktivAna paNa thayA hatA. emaNe potAnA e graMthamAM jyAM tyAM evI keTalIye aitihAsika ghaTanAonuM upayogI sUcana karyuM che. mahamUda gajanavInI gUjarAta uparanI savArIno ullekha, gUjarAtanA samagra sAhityamAM, eka mAtra emanA ja lakhANamAMthI maLI Ave che. mlecchonA hAthe valabhIno nAza thayAnI, vikrama saMvata 845nI je miti emaNe ApI che, te bIjA badhA karatAM vadhAre vizvanIya gaNI zakAya che. pethANa (saM. 1360nI AsapAsa) poravADa jAtinA jaina vaizya vardhamAnanA putra cAMDasiMhanA kulamAM siMha jevA pethaDa Adi cha bhAIo avataryA. pethaDa badhA bhAIomAM vizeSa pratApI hato. enA manamAM potAnI lakSmIno lahAvo levAnI IcchA thaI tethI eNe zatruMjaya-giranAra vagere tIrthonI yAtrA karI AvavAno potAno vicAra badhA bhAIone kahI jaNAvyo. bhAIo badhA sammata thayA ane saMghanI moTI taiyArI karI. pATaNamAM te vakhate karNadeva rAjya karato hato tenI pAse jaI yAtrA karavA mATe javAno dezapaTTo meLavyo. ziyALo Utare phAgaNa sudI pAMcamanA divase saMghe . prayANa karyuM. pahelo mukAma pIluANA gAme karyo. rastAmAM koI coracaraTAono trAsa na thAya te mATe karNarAye, bilDaNanA vaMzamAM janmelo deda nAmano subhaTa tenI sAthe mokalyo. rastAmAM DAbhalanagara, mayagalapura, nAgalapura, pethAvADA, jaMbu, bhaDaku, rANapura, lolIANA ane pIMpalAI vagere gAmomAM paDAva nAMkhato saMgha pAlItANe pahoMcyo. rastAmAM, pethAvADAnA jAgIradAra maMDaNadeve, jaMbunA jhAlAe, ane gohIlakhaMDanA rANA vageree saMghano satkAra karyo, pAlItANe yAtrA karI, Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14mA saikAnuM sAhitya 25 amarelI vagere thaI, saMgha giranAra gayo. tyAMthI somanAtha ane prabhAsamAM caMdraprabhunI yAtrA karI AnaMdakhema pAcho svasthAnake Avyo. e saMghamAM janAra nArI janonA ramavA mATe ane bIjA lokonA gAvA mATe maMDalika nAmanA kavie pethaDarAsa nAmano eka nAno sarakho gUjarAtI kavitAbaddha rAsa racyo che. A rAsa Ama itihAsa ane bhUgolanI daSTi uparAMta, prAcIna gujarAtI bhASAnI kavitAnI dRSTie paNa bahu upayogI che. emAM vacce becAra kaDIo evI che jemAM ApaNane te kAlanI marAThazAhI gujarAtInI jhalaka maLe che. dIThallA, lAgallA, maMDiyale, koyale, Thaviyale, ta--ci vagere zabdaprayogo kavie kavitAmAM kAMIka jhamaka lAvavA mATe khAsa vAparelA hoya tema lAge che. gujarAtano ane mahArASTrano saMbaMdha te vakhate keTalo nikaTano hato te tarapha kAMIka vicAra karavAnI sAmagrI ApaNane A rAsa upasthita kare che. aMbadeva upAdhyAyakRta samarArAsa saMvata 1369mAM, pATaNanA subA alaphakhAnanA sainya jainonA pavitratama tIrtha zatruMjaya upara AkramaNa karyuM ane e tIrthanAyaka AdinAthanI bhavya mUrtine toDIphoDI, maMtrI bAhaDe baMdhAvelA maMdirane bhaSTa karyuM. enA samAcAra aNahilapura pahoMcatAM tyAMnA jaina saMghane pArAvAra kaleza thayo. samarAsAha osavAla te vakhate pATaNamAM ghaNo dhanavAna ane lAgavagavALo puruSa hato. musalamAna subA alaphakhAna sAthe paNa teno sAro paricaya hato. teNe pATaNanA jaina saMghavatI alaphakhAnane jaIne badhI bAbata jaNAvI, ane je thayuM te thayuM paNa bIjAM koI devasthAnone have vadhAre bhraSTa na karavAmAM Ave, te mATe tarata tenI pAsethI pharamAna kaDhAvyAM; tathA zatruMjayanAM maMdira ane mUrtine je. khaMDita karI nAMkhyAM che teno pharI uddhAra karavA mATenI paravAnagI meLavI. lAkho rUpiyA kharcI be varSanI aMdara e tIrthano punaruddhAra karAvyo ane saM. 1372nI sAlamAM pATaNathI eka moTo saMgha laI te zatruMjaya upara gayo ane tyAM maMdira ane mUrtinI pharI pratiSThA karI. e prasaMgane udezIne, e saMghamAM sAthe janAra aMbadevasUrie, gUjarAtI bhASAmAM Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 sAdhana-sAmagrI samarArAsa nAmanI rasabharI racanA karI e racanAmAM saMkSepamAM upara AvelI badhI vigata varNavI che. bhASA ane itihAsa baMne dRSTie A kRti upayogI che. kakkasUrikRta zajayamahAtIrthoddhAra prabaMdha upara varNavelA prasaMganuM varNana karato bIjo eka saMskRta graMtha che jenuM nAma zatruMjaya mahAtIrthoddhAra prabaMdha che. e graMtha saM. 1392mAM pUro : thayo hato. enA kartA samarAsAhanA dharmAcAryanI gAdIe AvanAra AcArya kakkasUri che. graMthakAra, e tIrthoddhAranA AkhAye prasaMgamAM eka pramukha bhAga bhajavanAra hatA tethI graMthagata varNanane vizvasanIyatAnI chApa lAgelI che. A graMthamAM e badhI hakIkata khUba vistAra sAthe ApelI che ane prAraMbhamAM samarAsAhanA pUrvajono paNa vistRta itihAsa Apyo che. mULamAM e loko mAravADamAMthI pAlaNapura AvIne vasyA ane pachI tyAMthI pATaNa AvIne sthira thayA. samarAsAha 4 bhAIo hatA. teo badhA bahu bAhoza ane zaktizALI hatA. eka bhAI khaMbhAtamAM ane bIjo bhAI cheka madrAsa prAMtanA uraMgala zaheramAM moTo kArabhAra calAvato hato. e dareka bhAIne te te sthAnamAM rAjya ane prajA taraphathI ghaNuM sanmAna maLatuM hatuM. pAchaLathI samarAsAha AkhA tilaMgadezano moTo rAjyAdhikArI - gavarnara - tarIke paNa nimAyo hato ane teNe potAnI lAgavagathI musalamAnonA atyAcAramAMthI hajArolAkho lokonuM saMrakSaNa karyuM hatuM. prAcIna gujarAtano e aMtima mahAjana hato. svAdhIna gUrjara bhUmimAM janma lenAra e chello gujarAtI mahattama hato. enA jamAnAnA gujarAtanA itihAsa mATe A graMtha ghaNo upayogI che. meM kahyuMlI gujarAtanI prAcIna saMskRtinI maryAdA e graMthanA samaya ane viSaya sAthe samApta thAya che. merutuMgAcAryakRta sthavirAvalI prabaMdhaciMtAmaNinA kartAthI bhinna eka bIjA merUtuMgAcArya e Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14mAM saikAnuM sAhitya samayamAM thayA che jemaNe sthavirAvalI athavA vicArazreNI nAmanI eka jaina kAlakrama sUcaka nAnI sarakhI kRti karI che. e kRti mukhyapaNe to jaina sUrionI paTTa paraMparAno kALakrama batAvavA arthe banAvavAmAM AvI che paNa enA aMtabhAgamAM gUjarAtanA rAjAonI - aNahilapuranA cAvaDA, caulukyo ane vAghelAonI yAdI ApI che, ane temanI rAjyagAdInI sAlo paNa ApI che, je ApaNA itihAsasAdhanamAM khAsa kAmanI che. keTalAka lekhako, AnA kartAne ane prabaMdhaciMtAmaNInA kartAne eka ja vyakti mAnI, te rIte ja emanA paraspara virodhI jaNAtAM lakhANono goTALo karatA AvyA che. paNa vastutaH tema che ja nahi. A baMne graMthakAro judA che. chellI kRtinA kartA vi. saM. 1400nI AsapAsa thayA che. sthaMbhanakapArzvanAthacaritra merUtuMganI ja eka racanA, jenuM nAma sthaMbhanakapArzvanAthacaritra che, pATaNanA bhaMDAramAM mArA jovAmAM AvelI. khaMbhAtamAM sthaMbhanapArzvanAthanuM jainonuM prasiddha tIrthabhUta sthAna che. mULa e sthAna seDhI nadInA kAMThe AvelA thaMbhaNa gAmamAM hatuM. paNa pAchaLathI e sthAnanI pratiSThA khaMbhAtamAM karavAmAM AvelI. e sthAnasthita pArzvanAthanI mUrtino itihAsa ghaNo jUno che. jainonI paraMparA pramANe AMdhavaMzIya rAjA sAtavAhananA samayamAM e mUrtinuM mAhAbhya prasiddhimAM AveluM. paNa vacce e mUrti lupta thaI gaI hatI jenuM punaH prakaTIkaraNa karNadeva cAlukyanA vArAmAM abhayadevasUrie karyuM. saMvata 1360nI AsapAsa e mUrti khaMbhAtamAM lAvavAmAM AvI. e viSenI keTalIka aitihAsika mAhitI A graMthamAM ApelI che. pATaNanA bhaMDAranI e prati apUrNa, che tethI graMthakartA kayA merUtuMgasUri che teno nirNaya karI zakAya tema nathI. khaMbhAtanA itihAsamAM A vastu upayogI gaNAya. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 sAdhana-sAmagrI prakIrNa prabaMdhAvali mane eka prabaMdhavAlinI hastalikhita purAtana prati maLI che jenA kartAno kazo nirdeza nathI maLato. e prati saMvata 1400nI AsapAsanI lakhelI che tethI chevaTano eno samaya caudamA saikAno aMtima bhAga gaNI zakAya. e prati eka prakAranI prakIrNa noMdhapothI jevI che ane emAM koI 140 jeTalI bAbato nodhelI che. e noMdhomAM keTalIka aitihAsika noMdho paNa che je siddharAja, kumArapAla, bhImadeva, viradhavala, vIsaladeva Adi rAjAonA samaya sAthe saMbaMdha dharAve che. gUjarAtanA itihAsamAM umerI zakAya evI keTalIye bAbato AmAM taddana navI maLe che je bIje kyAMye jovAmAM nathI AvatI. kumArapAla caritra jema vastupAlanAM caritro viSe vividha graMtho maLI Ave che tema kumArapAla rAjAnAM caritro paNa vividha prakAranAM maLI Ave che. kumArapAlanA samakAlIna graMthakAronA graMtho viSe to ApaNe e pahelAM jANI lIdhuM che. pAchaLathI lakhAyelAM svataMtra caritromAM, atyAre huM je caritrano paricaya ahIM ApuM chuM te saumAM jUnuM gaNAya. e caritra TUMkuM ane muddAnI hakIkato ApanAruM che. enA kula 222 zloka che. kartAnuM nAma nathI temaja Adi aMtamAM tenI bIjI paNa kazI mAhitI ApI nathI. pATaNanA bhaMDAramAMthI A caritranI je prati maLI che te saM 1385nI AsapAsa lakhAyelI che. eTale e pahelAM A caritranI racanA thaI ema to cokkasa mAnI zakAya. A caritramAM kumArapAlanuM jIvana saMkSipta rIte paNa badhA muddAnI bAbato sAthe varNaveluM che. keTalIka evI paNa bAbato AmAM najare paDe che ke je bIjAM caritromAM nathI dekhAtI. dAkhalA tarIke A caritramAM lakhyuM che ke, kumArapAla jyAre pravAsI dizAmAM pharato pharato kAnyakunjamAM gayo tyAre tyAM lAkho AMbAnAM jhADo ane bagIcAo joI te khUba vismita thayo ane tethI teNe lokone pUchyuM ke A pradezamAM ATalAM badhAM AmravRkSo kema che. tenA Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 14mA saikAnuM sAhitya javAbamAM tene jaNAyuM ke e pradezamAM AMbAnA jhADa upara koI paNa prakArano rAjakara nathI ane tethI loko A jhADo uchere che. kumArapAlane A vAta ghaNI gamI ane tethI teNe manamAM nizcaya karyo ke jyAre potAne gujarAtanI rAjyagAdI maLe tyAre, A dezanI mAphaka gUjarAtamAM paNa AMbAnA jhADa uparano kara mApha karavo. ane e saMkalpa pramANe rAjya maLyA pachI teNe te kara mApha karyo. jyAM sudhI mane yAda che A hakIkata bIjAM caritromAM nathI dekhAtI. bIjI eka noMdha e caritramAM e maLI Ave che ke - e ja pravAsI dazAmAM kumArapAla bhaTakato bhaTakato jyAre mevADanA suprasiddha cittoDanA killA upara gayo tyAre tene tyAMno itihAsa saMbhaLAvanAre, e killAnI pAse AvelI madhyamApurInuM keTaluMka varNana kahI saMbhaLAvyuM. A madhyamApurI te bhASyakAra pataMjalie jaNAvelI mAdhyamikA che. enA khaMDero Aje paNa tyAM che ane loko tene nagarInA nAme oLakhe che. ArkiolaoNjIkala khAtAnI zodhakhoLa dvArA tyAM AgaLathI keTalAka jUnA sikkAo maLI AvyA hatA ane te uparathI e sthAnanA nAmaThAmano patto meLavavAmAM Avyo hato. e sivAya sAhityamAM, A sthAnano paricaya Ape evo ekeya ullekha, huM dhAruM chuM tyAM sudhI, hajI sudhI maLI Avyo nathI. Ama A caritramAM keTalIka upayogI aitihAsika bAbato jANavA jevI che. pAchaLanA caritrakartAoe A caritrano keTaloka upayoga karelo che. jinamaMDananA kumArapAla prabaMdhamAM AmAMnA aneka zloko utArelA maLI Ave che. D I D Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15mA saikAmAM lakhAyeluM sAhitya rAjazekharasUrikRta prabaMdhakoSa saMvata 1405mAM dillImAM rahIne rAjazekharasUrie prabaMdhakoSa - jenuM bIjuM nAma caturvizatiprabaMdha paNa che - graMtha racyo. e graMtha prabaMdhacittAmaNinA pUrtirUpe racAyelo gaNI zakAya. jo ke enuM aitihAsika mahattva tenA jeTaluM nathI. emAM kula 24 prabaMdho che. temAMthI keTalAka mArA jaina sAMpradAyika, keTalAka paurANika ane keTalAka aitihAsika che. aitihAsika prabaMdhomAM hemacaMdrasUri, harSa kavi, harihara kavi, amaracaMdrasUri, AbhaDa ane vastupAlanA prabaMdho gUjarAtanI saMskRti sAthe saMbaMdha dharAvanArA gaNAya. te uparAMta, bappabhaTTasUri, haribhadrasUri, malavAdIsUri, pAdaliptasUri, jIvadevasUri vagere jaina AcAryonA je prabaMdho che te paNa keTaleka aMze ApaNA viSayanI sAthe - saMbaMdha dharAvanArA gaNI zakAya. joke prabhAvaka caritra vageremAM AmAMnA keTalAka prabaMdho AvelA hovAthI A graMthamAM te viSe navInatA jevuM vizeSa kazuM maLatuM nathI. kumArapAlanAM caritro rAjazekharasUrinA prabaMdhakoSa pachI racAyelA graMthomAM kumArapAlanAM 3-4 caritro mukhya gaNAvI zakAya. saM1822mAM somatilakasUrie ane e samayanI AsapAsa jayasiMhasUrie judAM judAM kumArapAla caritronI, saMskRtamAM zlokabaddha racanA karI. saM1437mAM Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15mA saikAmAM lakhAyeluM sAhitya 31 dhanarane gadyapadyamizrita caritra lakhyuM ane chevaTe saM., 1492mAM jinamaMDanopAdhyAye vistRta kumArapAla prabaMdha banAvyo. A traNe-cAre graMthamAM ghaNI kharI to eka jevI ja vigato che; paNa ekaMdare Akho saLaMga itihAsa AlekhavA mATe e badhAno svataMtra upayoga che ja. koI caritramAM koI vAta vadhAre che to koImAM koI ochI che. koImAM vaLI kAMIka pheraphAra paNa maLI Ave che. kumArapAlanA samayanI gUjarAtanI sarva prakAranI paristhitino UhApoha karavA mATe A graMtho vividha prakAranI sAdhanasAmagrI pUrI pADe che. jinaharSakRta vastupAlacaritra kumArapAla caritranI mAphaka A saikAnI Akhare vastupAlanuM eka vistRta caritra racAyuM. enA kartA jinaharSasUri che. A caritramAM vastupAla viSenI lagabhaga sarva hakIkato ekatra gUMthavAmAM AvI che. caritrakAre potAnI pahelAMnI ghaNI kharI sAmagrIno upayoga e caritra lakhavAmAM karyo che. kalpanA ane varNano karatAM A graMthamAM itihAsa vadhAre che. kalhaNanI rAjataraMgiNInuM je jAtanuM aitihAsika mUlya AMkavAmAM Ave che te jAtanuM mUlya A graMthanuM paNa AMkI zakAya. A jAtanA bIjA badhA graMtho karatAM AmAM atizayokti ochI najare paDe che. paNa graMthakAre eka mahattvanI vAtane je rIte oLavI nAMkhI che te emanA kathanane jarA satyathI vegaLuM mUke che. vastupAla tejapAlanAM mAtA kumAradevI AzarAja sAthe punarlagnanA saMbaMdhathI joDAyAM hatAM e vAta merUtuMgAcArye prabaMdhaciMtAmaNimAM spaSTa lakhI che ane tenuM sUcana bIjA paNa tevA purAtana prabaMdhomAM tathA te pachInA gujarAtI rAsAomAM spaSTapaNe karavAmAM AvyuM che, paraMtu jinaharSa potAnA graMthamAM te viSeno jarA paNa AbhAsa thavA detA nathI. joke temanI jANamAM A vAta avazya hovI ja joIe. punarlagna viSe te vakhate samAjanI kalpanA halakI hovAthI potAnA AvA lokottara caritranAyakone tevA kahevAtA sAmAjika kalaMkathI aspaSTa rAkhavA mATe ja graMthakAre A vAtane irAdApUrvaka TALI dIdhI hoya ema mAnavAne kAraNa che. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhana-sAmagrI bIjI rIte e jamAnAnA itihAsa mATe A graMtha bahu mUlyavAna che emAM zaka nathI. prabaMdhasaMgraha pATaNanA bhaMDAramAMthI mane eka prabaMdhasaMgrahanI prati maLI che jemAM prabaMdhakoSanI jema aneka prabaMdhono saMgraha che. kamanasIbe A prati khaMDita che. emAM vacce vacce aneka pAnAMo jAya che, temaja aMtano bhAga paNa upalabdha nathI. tethI Ano kartA koNa che ane emAM kula keTalA prabaMdho che te viSe kazuM jANI zakAyuM nathI. maLelI pratinuM chelluM pAna 76muM che ane temAM je prabaMdha pUro thAya che teno aMka 66no che, ethI samajAya che ke graMtha khAso moTo che ane emAM prabaMdhonI saMkhyA sArI sarakhI hovI joIe. kadAca, upadezataraMgiNI nAmanA graMthamAM caturvizati prabaMdha sAthe eka dvisaMtati prabaMdhano paNa je ullekha Ave che te 72 prabaMdhavALo A graMtha hoya. joke A graMthamAM paNa prabaMdhaciMtAmaNi ane prabaMdhakoSamAMnA ghaNA prabaMdhonI punarAvRtti jovAmAM Ave che paNa temAM keTalAka navA prabaMdho paNa che; ane je prabaMdho enA e che temAM paNa keTalAka pheraphAro ane sudhArA-vadhArAo najare paDe che. maLelI prati 15mA saikAmAM lakhAyelI hovI joIe. tethI eno samaya moDAmAM moDo 15mo saiko mukAya. emAMnA bhojagAMgeya prabaMdha, dhArAdhvasa prabaMdha, madanavarma jayasiMhadeva prIti prabaMdha, pRthvIrAja prabaMdha, nAhaDarAya prabaMdha, nAlA lAkhaNa prabaMdha vagere prakaraNo khAsa upayogI aitihAsika sAmagrI pUrI pADe che. lAvaNyasamayano vimalaprabaMdha gujarAtanI sthApatyakaLAnuM adbhuta nidarzana karAvatuM Abuparvata paranuM AdinAthanuM jagaprasiddha jaina maMdira, cAlukya bhImadeva pahelAnA pradhAna senApati vimalazAha poravADe baMdhAvyuM hatuM. vimalazAha gujarAtano eka mahAna bhaDavIra ane raNakuzaLa daMDanAyaka hato. enA Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 15mA saikAmAM lakhAyeluM sAhitya pUrvajo prAcIna gujarAtanA sarvapradhAna nAgariko ane aNahilapuranA nagarazeTho hatA. aNahilapuramAM sarva prathama, pradhAna vyApArI ane mahAjanonA pramukha netA tarIke, vanarAja cAvaDAe enA pUrvaja neDha maMtrIne sthApyo hato. TheTha vanarAjathI laI kumArapAla sudhInA samaya lAgI enA vaMze evI ne evI pratiSThA jALavI rAkhI hatI. e vimala maMtrInA caritrane lagato vimalaprabaMdha nAmano gUjarAtI bhASAmAM saMvata 1568mAM 50 lAvaNyasamaye sarasa rAsa racyo che. prabaMdhanAyakanA samaya pachI lagabhaga pAMcaso varSe racAtA graMthamAM, aitihAsika hakIkata upara kalpanAnAM ghaTTa AvaraNo caDhe e svAbhAvika ja che, tethI e graMthamAM ApaNane te kAlanI bahu prAmANika vigato nathI maLatI. paNa emAM, te prAcIna gujarAtanI sAmAjika saMskRtino je keTaloka suMdara citAra Apelo che te ghaNo upayogI che. gUjarAtamAM vasatI ucca jAto vagerenAM mULa sthAna zrImAla Urphe bhillamAlane lagatI je daMtakathA vagerenuM varNana emAM ApyuM che te prAcIna gUjarAtanI saMskRtinuM citra doravAmAM mahattvanI sAmagrInuM kAma Ape evuM che. indrahaMsapaMDitaracita vimalacaritra e ja vimalazAhanA prabaMdhane lagato eka saMskRta graMtha IndrAMsa nAmanA paMDite saMvata 1578mAM banAvyo. e graMtha joke mukhyapaNe to ukta lAvaNyasamayanA gUjarAtI prabaMdhanA AdhAre ja racavAmAM Avyo che, paNa te sAthe graMthakAre bIjI paNa keTalIka sAmagrIno upayoga karyo hoya tema lAge che. jJAtio vagerenI bAbatamAM A graMthamAM kAMIka vadhAre varNana ApyuM che. vimalazAhane lagatAM purANAM stuti kAvyo, je naSTa thaI gayelI prazastiomAMnAM hovAM joIe, e graMthamAM avatArelAM dRSTie paDe che. vastupAla rAsAo e saikAmAM saMskRta caritronI jema, gUjarAtI bhASAmAM paNa, Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhana-sAmagrI vastupAla upara TUMkI TUMkI rAsAtmaka kRtio racANI che jemAMnI 1 lakSmIsAgarasUrinI ane 2 jI pArzvacaMdrasUrinI prasiddhimAM AvI che. A baMne kRtio TUMkI che ane tethI temAM vizeSa hakIkata maLavAno avakAza ja nathI. paNa jema meM upara jaNAvyuM, e rAsAonI eTale aMze vizeSatA che ke emAM vastupAlanI mAtA kumAradevI ane pitA AzarAja baMne punarlagnanA saMbaMdhathI joDAyA hatA e vAtano spaSTa nirdeza karelo che, ke je vAta prabaMdhacintAmaNi ane bIjA eka evA purAtana prabaMdha sivAyanA anya saMskRta graMthomAM jaNAvavAmAM nathI AvI. vastupAlanA caritramAM A eka ghaNo mahattvano muddo che. kRSNakavikRta ratanamALa kRSNa kavi nAmanA jainetara lekhake ratnamALa nAmano vistRta graMtha, hiMdI kavitAmAM gujarAtanA itihAsa upara lakhavA dhArelo, jenA kula 8 ratna atyAre maLe che, graMthakArano mULa saMkalpa, e ratnamALanA 108 ratno banAvavAno hoya tema lAge che paNa te saMkalpa pUro nahi karI zakyo hoya. graMthanI bhASA jotAM te 17mA-18mA saikAmAM racAyelo lAge che. e upalabdha bhAgamAM cAvaDAvaMzanI hakIkata Ave che. vanarAjanA pitA jayazikharI cAvaDAe karelA yuddhanuM bhATazAhI varNana che je kAM to koI bhATa-cAraNanI karelI sRSTi hoya ke kAM to kRSNAjI kavie pote ja te sarjI kADheluM hoya. chatAM eka kiMvadaMtI tarIke tenuM saMskRtinA sAhityamAM sthAna che ja. emAM cAvaDA rAjAonI sAlavArI je ApI che te prabaMdhaciMtAmaNimAM ApelI eka jAtanI sAlavArI sAthe maLatI Ave che. mane lAge che ke mAravADa vagere rAjyonI muMhatA naiNasI AdinI racelI jevI khyAto che tevI khyAto, e jamAnAmAM gujarAtanA rAjAonI paNa hovI joIe. paraMtu musalamAnI rAjya amala daramyAna gUjarAtamAM tevAM koI svataMtra rAjyo na rahyAM tethI e jAtanuM sAhitya gujarAtamAM vikasyuM to nahi ja paNa je jUnuM haze te paNa kamanasIbe nAza pAmyuM hovuM joIe. ajaina kRti tarIke A racanA vizeSa UhApoha ane DhAlanI bIjI bAju jovA tarIke ThIka ThIka kAmanI che. 34 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15mA saikAmAM lakhAyeluM sAhitya raMgavijayakRta gUrjara - bhUpAvalI 35 cheka vi. saM. 1865mAM, raMgavijaya nAmanA eka yatie, bharUcamAM, bhagavaMtarAya khatrInA kahevAthI, gUrjaradezabhUpAvalI nAme 95 zlokano saMskRta prabaMdha racyo, jemAM merutaMganI vicArazreNInI jema TheTha mahAvIranA nirvANathI laI, potAnA samaya paryaMtanA - eTale ke gujarAtamAM musalamAnonI sattA sadAnA mATe naSTa thaIne aMgrejonI sattA sthira thaI tyAra sudhInA - rAjAono rAjyakALa noMdhyo che. aNahilapuranA pahelAMnA rAjAonI yAdI to, tenA jevI bIjI yAdIonI mAphaka, itihAsanA AdhAra vagaranI ja gaNAya; paNa aNahilapuranA cAvaDA, caulukya, ane vAghelA vaMzanI je sAlavArI che te ApaNane upayogI thAya evI che. emAM gujarAtanA aMtima hiMdu rAjA karNava ghelAnuM rAjya vi saM. 1368 sudhI cAlyuM ema lakhyuM che je gejheTiyara vageremAM TharAvelI sAla karatAM 7 varSa moDuM che. temaja e bhUpAvalImAM, cAvaDAonI pahelAM, gujarAtamAM, Ama ane bhoja Adi 7 rAjAonuM 245 varSa sudhI rAjya rahyuM hatuM evo ullekha maLe che je gUrjara pratihAra vaMzanuM sUcana kare che. A ullekha bIjA koI tevA jUnA graMthamAM jovAmAM nathI Avato. tethI prabaMdhakAra sAme tevI koI jUnI paraMparA che je gUjarAta upara eka kALe pratihAra vaMzanuM prabhutva hatuM teno AbhAsa ApanArI hoya. alabatta samayAdi vagere upara vadhAre bhAra ApavA jevuM kazuM nathI ja. Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakIrNa sAhitya upara je graMthono paricaya Apyo che, te badhA ghaNA bhAge caritrAtmaka ke aitihAsika prabaMdhAtmaka che. e sivAya bIjA paNa evA keTalAka graMtho che jemAM A viSayane lagatI keTalIka noMdho maLI Ave che. ratnamaMdira kRta upadezataraMgiNI nAmano eka graMtha che jenI racanA 16mA saikAnA prAraMbhamAM thayelI che. e graMthamAMthI gujarAtanA itihAsane lagatI ghaNI badhI noMdho maLI Ave che. e ja samayano, upadezasaptati nAmano eka graMtha che jemAM bhImadeva 1lAnA sAMdhivigrahika DAmara nAgaranI kathA tathA tevI bIjI keTalIka aitihAsika kathAo ApelI che. AcAropadeza ane zrAddhavidhi nAmanA graMthomAM paNa kumArapAla vastupAla tejapAla vagerenA saMbaMdhanI kAMIka kAMIka TUMkI noMdho ApelI che. sattaramA saikAmAM thayelA dharmasAgaropAdhyAyanA pravacanaparIkSA nAmanA graMthamAM aNahilapuranA cAlukyonI sAlavArI ApelI che; tema ja temanI banAvelI tapAgaccha paTTAvalImAM paNa keTalIka jaina vyaktionI noMdho AvelI che. dharmAraNya nAmanA moDha jAtinA purANagraMthamAM cAvaDAonI vaMzAvalI ApelI che ane moDherAne lagatI keTalIka hakIkata che. A graMtha 16mA saikAmAM racAyo haze. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37 prakIrNa sAhitya skaMdapurANamAM gujarAtanA keTalAMka tIrthasthAnonuM mAhAbhya varNaveluM che je bhaugolika hakIkato mATe upayogI gaNAya. jainapratipakSI tarIke kumArapAlane lagatI je keTalIka hakIkata emAM ApelI che te ApaNA samAjanI sAMpradAyikatAnuM citra doravavAmAM sAdhanabhUta thAya tevI vastu che. siddharAjanA samayamAM lakhAyelA gaNaratnamahodadhi nAmanA vardhamAnasUrie racelA vyAkaraNa viSayaka graMthamAM siddharAjanI stuti darzAvanArAM keTalAMka padyo uddhata karelAM che. mayalagiri sUrie racelA saMskRta vyAkaraNamAM kumArapAle arNorAja upara meLavelI jItanI noMdha che. nemikamArasuta vAmbhaTakavi racita kAvyAnuzAsanamAM ane somasuta kavi bAhaDanA vAbhadAlaMkAramAM, ane hemacaMdrAcAryanA chaMdonuzAsanamAM paNa siddharAja vagerenI prazaMsAnAM paDyo najare paDe che. A uparAMta jaina bhaMDAromAM keTalAMka paracUraNa pustako maLI Ave che je 14mA, 15mA ane 19mA saikAmAM lakhelAM che. e pustakomAM prakIrNa kathA daSTAMto vagerenA saMgraho hoya che je lakhanAre potAnA vAcana-paThana mATe, game te koI graMthamAM vAMcelI ke pachI jAte koI ThekANethI sAMbhaLelI vastune potAnI bhASAmAM lakhI lIdhelI hoya che. e saMgrahomAM keTalIka aitihAsika vAto paNa hoya che. mArA jovAmAM AvA pa-10 saMgraho AvelA che ane temAMnI AvI vAtone tAravavAno meM keTalAka prayAsa paNa karyo che. AvA saMgrahomAMthI mane eka e noMdha maLI ke-siddharAje je rudramahAlaya baMdhAvyo tenI vyavasthAno bhAra pradhAna Aligane soMpavAmAM Avyo hato. teNe potAnA kharce siddhapuramAM eka caturmukha prAsAda baMdhAvyo jenuM nAma rAjavihAra ApavAmAM AvyuM. rAjAe AthI prasanna thaIne tene saM. 1189mAM keTalAMka grAmono grAsa vagere karI ApI tenuM sanmAna karyuM vagere. sA. 4 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 sAdhana-sAmagrI AvA ja eka saMgrahamAMthI evI noMdha maLI che ke-siddharAje mAlavA sAthe bAra varSa sudhI laDAI jAhera rAkhI paNa dhArano killo sara na karI zakyo, tyAre chevaTe yaza paTaha nAmanA rAjyanA paTTahastInA bhoge dhArAno tripoLIyo daravAjo bhAMgavAmAM Avyo. e daravAjAne je loDhAnI mahAna argalA vaLagADelI hatI te tyAMthI upADI, vijayanI smRti tarIkenI eka vasturUpe, somanAthanA maMdiranI AgaLa mUkavAmAM AvI che Aje paNa eTale ke saMgrahakAranA kathana vakhate tyAM paDelI dekhAya che. (saMgrahakAranA vakhata sudhI tyAM paDelI haze tethI teNe lakhyuM ke e argalA Aje paNa tyAM daSTigocara thAya che.) mahamUda gajanavInA itihAsa lekhaka musalamAnoe lakhyuM che ke-mahamUde somanAthanA mukhya dvAranA bAraNAMo tyAMthI upADI jaI gajanInI jumAmasIda AgaLa, smRticihna tarIke mUkyAM hatAM. tenA jevo ja A paNa banAva kahI zakAya. kevaLa musalamAno ja ema karatA hatA evuM nathI. hiMdu rAjAomAM paNa e paddhati cAlu hatI jeno purAvo A ullekha pUro pADe che. lekhapaddhati rAjakIya, sAmAjika ane vyAvahArika kAmakAjane lagatAM lakhANonuM sodAharaNa jJAna ApavA mATe rAjakIya zAsanapatro, AjJApatro, dAnapatro, nyAyapatro, tathA anya dastAvejo khatapatrokauTuMbika samAcArapatro Adi kevI paddhatie lakhavAM, te samajAvanArA lekhasaMgrahanI athavA lekhapaddhati nAmanA graMthanI keTalIka jUnI lakhelI pratio maLI Ave che. AvA judA judA traNa-cAra saMgrahonA AdhAre lekhapaddhati nAmanuM eka pustaka gAyakavADa sIrIjhamAM svargastha vidvAn zrI cimanalAla DAhyAbhAI dalAle prakAzita karyuM che. A pustakamAM je sauthI jUno ane vadhAre mahattvano saMgraha che te saMvata 1288nI AsapAsamAM koI paMDite karelo lAge che. emAM lagabhaga pacAseka lekhonA namUnA ApelA che jemAMthI tatkAlIna rAjakIya ane sAmAjika vyavahArone lagatI ane upayogI bAbatono bahu ja sAro saMgraha tAravI zakAya che. emAMnA ghaNAkharA dastAvejo-sAcA dastAvejo che. temAM ApelI vigato Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakIrNa sAhitya 39 sAcI ane aitihAsika che. mAtra je mitio e dastAvejonI aMte ApavAmAM AvelI che te badhI yathArtha che ema mAnavAnuM kAraNa nathI. saMgraha karanAre, prathama amuka mukhya dastAvejo, je vAstavika mitivALA bhegA karyA haze, ane je tenA saMgrahakALa daramyAna ja lakhAyA haze, te ja miti pramANe bIjA paNa tevA badhA dastAvejonI miti teNe mUkI dIdhI che. paNa lekhagata majakuramAM pheraphAra karavAnuM khAsa kAMI kAraNa na hovAthI, mitinI mAphaka majakuramAM kalpitatAno saMbhava ocho che ane ane tethI temAMnI vigato ghaNA bhAge aitihAsika tathyavALI che ema mAnavAmAM vAMdho nathI. e lekhapaddhatimAM, rAjA potAnA khaMDiyA rAjA ke sAmaMto vagerene, zatru upara caDhAI karavAno prasaMga Ave tyAre temAM joDAvA mATe kevI rIte Adezapatra lakhI mokale tenA lekhano namUno che. koI paNa brAhmaNa, dharmAcArya ke devasthAnane, parva prasaMge rAjA je bhUmidAna vagere Ape che tenuM zAsana kevI rIte lakhI ApavuM joIe tenA lekhano namUno che. rAjAo taraphathI, potAnI hakUmatanA jAgIradAro-sAmaMto, mahAmAtyo ane rANA vagerene rAjya taraphathI je bhUmi inAma tarIke ke jAgIra tarIke ApavAmAM Ave, teno lekha kevI jAtano hoya teno namUno che. rAjyanA moTA vyApArIo eka ThekANethI bIje ThekANe, moTA pramANamAM je mAlanI le Ava-jAva kare tyAre tenA rakSaNa mATe ke jakAta vagerenI khAsa sagavaDa karI ApavA mATe, te te sthAnanA adhikArIone je sUcanA karavAmAM Ave teno lekha kevI jAtano hovo joIe teno namUno che. koI vyaktine amuka grAmano vArSika rAjakara ugharAvavA mATe amuka rakamanuM je UdhaDa. ApavAmAM Ave to teno lekha kevo karavo tene namUno che. evI rIte, mahAmAtya taraphathI tenA hAtha nIce nA judA judA kArabhAronA kArabhArIone je lakhANa mokalavAmAM Ave tenA namUnAo che. temaja loko vacce thatAM jamInonAM, gharonAM, jAnavaronAM ke bIjI tevI vastuonAM vecANa vagerenAM khatapatronAM lakhANo kevI jAtanAM hovAM joIe tenA namUnAo che. be rAjAo vacce je sandhi thAya tenuM Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhana-sAmagrI lakhANa kevuM hoya teno namUno che. dAsI jo vecANathI rAkhI hoya to tenuM lakhANa kevuM hovuM joIe; koIne vyAje rakama dhIravI hoya to tenuM lakhANa kevuM karavuM joIe; bhAIo bhAIo vacce milakatanI vaheMcaNI karavI hoya to teno lekha kevo thavo joIe - tenA aneka namUnAo che. koI be jaNa vacce milakata Adi mATe koI prakArano bhAre kalaha thayo hoya ane pachI pAchaLathI amuka rIte samAdhAna thayuM hoya to teno lekha kevo karavo joIe. koI kuTuMbanI amuka vyakti kulAcArathI dUra jaI, kuTuMbanI kIrtine kalaMka lagADe tevuM AcaraNa karanArI nIvaDe to te viSe rAjamAM kevI jAtanuM lakhANa karI ApavuM joIe; eka pariNIta strInA chUTAcheDA karavAmAM ane tene bIje paraNAvavAmAM Ave to te viSe rAjakIya sAkSmavALuM kevuM lakhANa thavuM joIe; ityAdi aneka prakAranA vyavahAranA vividha jAtanAM lakhANonAM suMdara ane udAharaNabhUta patrono AmAM saMgraha thayelo che, ane te parathI e kAlanI aneka sAmAjika rIti-nItione lagatI bAbato para keTaloka anyatra aprApya evo prakAza pADI zakAya che. 40 ] ] Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gUjarAta bahAranA rAjyonA itihAsamAM gUjarAtane lagatI bAbatonI noMdho pRthvIrAjavijaya kAvya dillInA aMtima hiMdu samrATa cAhamAna pRthvIrAje, zAhabudina sAthenA pahelI vAranA yuddhamAM je vijaya meLavyo tene lakSIne, ghaNuM karIne kAzmIrI kavi jayAnake pRthvIrAjavijaya nAmanuM, pRthvIrAjanA caritra viSayanuM ghaNuM suMdara kAvya banAvyuM. kamanasIbe adyApi e kAvya ApyuM nathI maLyuM. pUnAnA rAjakIya graMthasaMgrahamAM, bhojaparA para, zAradAlipimAM lakhelI enI eka mAtra khaMDita prati atyAre vidyamAna che. e graMthamAM prathama cAhamAna vaMzano kAvyAtmaka paricaya ApI pachI pRthvIrAjanuM caritra varNana kareluM che. pRthvIrAjano pitA somezvara, gUrjarezvara siddharAja jayasiMhano dauhitra thato hato ane tethI tenI bAlyAvasthA gUrjararAjadhAnI aNahilapuramAM pasAra thaI hatI. siddharAjanA mRtyu pachI tenuM lAlana-pAlana kumArapAle karyuM hatuM ane koMkaNapati mallikArjuna sAthe je kumArapAlanI laDhAI thaI temAM teNe bhAga lIdho hato. A rIte, gUjarAtanA itihAsa sAthe saMbaMdha dharAvatI keTalIka vAto A kAvyamAM varNavelI hovAthI, gujarAtanA itihAsanI sAdhanasAmagrImAM A graMthamAM gaNanA agatyanI che. hammIra mahAkAvya cauhANavaMzano aMtima vIra ane pratApI rAjA hamIradeva thayo, jenI rAjadhAnI raNathaMbhora hatI ane jeNe alAuddIna sAthe adbhuta Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 sAdhana-sAmagrI parAkrama dAkhavI pRthvIrAjanI kIrtine eka vAra hiMdusthAnamAM punarjIvita karI hatI. e kSatriyavIranI yazogAthA gAvA mATe, jaina vidvAn naracaMdrasUrie, saMvata 1400 nI AsapAsa, hammIra mahAkAvya nAmano sarasa graMtha banAvyo. e kAvyamAM 14 sarga che ane kula maLIne koI 1583 jeTalAM paDyo che. e cAhamAna mahAvIra, je rIte alAuddIna khIlajI sAthe yuddha khelyo ane potAnI kulakIrtine amara banAvI svarge sidhAvyo, teno bahu ja rasaprada citAra e kAvyamAM Apyo che. enuM aitihAsika mUlya paNa teTaluM ja UMcuM che. gUjarAtanA sAmrAjya mATe AgaLIyA jevuM rakSaka gaNAtuM e hamIranuM raNathaMbhoranuM rAjya naSTa thayuM ke te pachI tarata ja islAmI sainyanA bubhukSita ToLAo dhanadhAnya paripUrNa gUrjarabhUmi upara tUTI paDyA. zaktihIna karNa vAghelo, potAnI prajAne anAthava rakhaDatI mUkIne nAsI gayo, ane gujarAtanI svataMtratA sahajabhAve sadAne mATe naSTa thaI gaI. e badhI vastusthiti samajavAmAM A graMthagata sAmagrI upayogI thAya tema che. padmanAbhakRta kAnhaDade prabaMdha dillI ane gujarAtanI vacce jema raNathaMbhoranuM rAjya eka moTA saMrakSaka durga jevuM hatuM, tevuM ja, siMdha ane gUjarAta vaccenA rAjamArga upara jAloranuM rAjya hatuM. tyAM paNa cauhANavaMzanI ja eka zAkhAnuM rAjya hatuM ane hamIranA jevo ja vIra puruSa kAnhaDade te vakhate e rAjyano adhinAyaka hato. aNahilapuranuM rAjya siMhAsana hastagata karyA pachI tarata ja alAudInanI dRSTi e rAjya upara paDI ane eka pracaMDa sainya jAloranA killA tarapha ravAnA karI tene paNa pAdAkrAMta karyo. viravara kAnhaDade ghaNI vIratA sAthe laDyo ane Akhare vIragatine pAmyo. e cauhANakulatilakanI kIrtikathAnuM varNana karavA, padmanAbha nAmanA vIsanagarA nAgara kavie, saMvata 1512mAM, gUjarAtI bhASAmAM, kAnhaDade prabaMdha nAmanuM suMdara kAvya banAvyuM. padmanAbha kAnhaDadenA ja vaMzaja cauhANa rAjA abherAjano rAjakavi hato. e prabaMdhamAM, aNahilapuranA rAjyanA nAzanI kathA paNa vistArathI ApelI Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gUjarAta bahAranAM rAjyonA itihAsamAM....noMdho 43 che. kaI rIte karNavAghelAno pradhAna mAdhava nAgara, rAjAe karelA potAnA bhAInI strI uparanA atyAcArathI kupita thaI, dillInA bAdazAhane jaIne maLyo ane te vera vALavA gUjarAta upara mlecchonA sainyane teDI lAvyo, vagere hakIkata e ja prabaMdhamAM mukhyapaNe maLe che ane tethI gUjarAtanA svAtaMtryanA aMtima samaya mATe e graMtha ghaNo agatyano che. madanakavinI pArijAtamaMjarI nATikA cAlukya bhImadeva bIjAnA vakhatamAM, gUjarAtamAM eka prakAranI arAjakatA jevI sthiti thaI paDI hatI. mevADa ane mAlavA para gujarAtanuM je Adhipatya hatuM te tethI lagabhaga naSTaprAya thayuM hatuM eTaluM ja nahi paNa UlaTA tyAMnA rAjAo gUjarAta upara AkramaNa karavAnA prayatno paNa karavA lAgyA hatA. aNahilapuranA rAjavaMzamAM AMtarakalaha jAmelo hato. vi. saM. 1270nI AsapAsa, koI jayantasiMha nAma rAjavaMzI bhImadevanI viruddha potAne gujarAtano mahArAjAdhirAja jAhera karI kyAMka sattA calAvato hato. e vakhate mAlavAnI dhAravALI zAkhAno paramAra rAjA arjunavarmA gUjarAta upara lAga sAdhI caDhI Avyo; ane pAvAgaDhanI nIce e nAmadhArI rAjA jayantasiMha sAthe yuddha karI teno parAjaya karyo ane e taraphano gUjarAtano keTaloka bhAga potAnA kabaje karyo. e vijayanA upalakSyamAM, arjunavarmAnA rAjakavi madane pArijAtamaMjarI nAmanI eka nATikA banAvI, je vasantotsavanA samaye dhArAnA sarasvatI maMdiramAM bhajavavAmAM AvI. A nATikAnA be ja aMko zilA upara kotarelA dhArAnA e sarasvatI maMdiranI dIvAlamAM, jene musalamAnoe pAchaLathI masjida banAvI dIdhI che, caNelAM maLI AvyAM che. mAlavAnA e rAjAe gujarAta upara karelA A AkramaNanuM prabaMdhaciMtAmaNimAM sUcana che. gUjarAta ane mAlavAnA saMbaMdhanA prakaraNamAM A kRti kAmanI che. | | | Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthaprazastio granthagata sAdhanasAmagrIno eka bIjo prakAra che je tarapha zodhakonuM lakSya joIe tevuM hajI gayuM nathI. paNa tenI upayogitA zilAlekho ane tAmrapatronAM lakhANo jeTalI ja mUlyavALI gaNI zakAya. e prakAra te graMtho racanArA ane graMthonI nakalo karanArAkarAvanArAonI nAnI moTI prazastiono che. durbhAgye, prastuta yuganA pUrva bhAgamAM thayelA graMthomAM to AvI prazastio nathI maLatI; paNa 8mA 9mA saikA pachInA banelA graMthomAMnA koI koImAM e maLI Ave che. siddharAja pachInA graMthomAMnI e prazastionI saMkhyA ghaNI sArI che ane emAMthI keTalIye kAmanI bAbato maLI Ave che. A prazastionA be prakAra che, jemAM eka to graMthanI racanA karanAranI prazastiono che ane bIjo graMthanI nakala karAvanAranI prazastiono che. graMtha racanAranI prazastiomAM graMthakAra potAno keTaloka paricaya Ape che jemAM mukhyapaNe guruparaMparA ane graMtha racavAnA samaya ane sthAnAdino nirdeza hoya che. be-traNa-cAra zloko jeTalI nAnI kRtiothI laI so-savAso zloko jeTalI moTI prabaMdhAtmaka paNa AvI graMthaprazastio maLe che. A prakAranI prazastionI saMkhyA, ema to seMkaDo jeTalI thavA jAya che paNa e badhI ja kAMI ApaNA viSayamAM, sarakhI ja, mahattvanI ke kAmanI nathI hotI. emAMnI ghaNI kharI to mAtra sAMpradAyika itihAsamAM ja upayogI thAya tevI hoya che; paNa keTalIka tethI vadhAre vyApaka ane upayogI sAmagrI paNa pUrI pADanArI hoya che. AvI prazastiomAMnI be cAranI noMdha ahIM jANavA khAtara ApI jAuM. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthaprazastio 45 (1) upara kuvalayamAlA nAmanI kathAno ullekha karyo che. e graMthanI aMte kartAe 28-30 gAthA jeTalI lAMbI potAnI paricAyaka prazasti ApI che. gUrjara deza viSeno sAhityagata jUnAmAM jUno ullekha, jyAM sudhI huM dhAruM chuM, A ja prazastimAM maLe che. toramANa (je hUNavaMzIya mihirakulano bApa hato) rAjAnI rAjadhAnI kyAM hatI teno purAvo koI paNa itihAsamAM nathI maLato, te A prazastimAMthI maLI Ave che. pratihAra vaMzanI rAjadhAnI kanoja thaI te pahelAM, rAjapUtAnAmAM tenuM pATanagara kayuM hatuM, te viSe vidvAnoe aneka tarkavitarko karelA che paNa jeno kazo nirNayAtmaka ullekha kyAMye nahoto maLato te A kathAmAMthI maLI Ave che. jaina AcAryomAM suprasiddha ane mahAna paMDita haribhadrasUri kayAre thaI gayA, tenA saMbaMdhamAM yuropanA ane hiMdanA aneka vidvAnoe ghaNI lAMbI lAMbI carcAo karI che ane aneka mato pratipAdita karyA che paNa je badhA ja anizcayAtmaka hatA, teno nirNaya A kathAnI prazastinA lekhathI ghaNI sArI rIte thaI jAya che. AvI rIte A eka ja prazastinA AdhAre aneka aitihAsika gUMco ukelI zakAya che. (2) saMvata 1193mAM zrIcaMdrasUri nAmanA jaina AcArye munisuvratajina caritra nAmano eka moTo prAkRta graMtha banAvyo. e graMthanI aMte lagabhaga so zloka jevaDI moTI prazasti graMthakAre ApI che. e prazastimAM temaNe potAnA dAdAguru ane gurunuM guNavarNana keTalAka vistAra sAthe karyuM che. temAM zAkaMbharInA rAjA pRthvIrAja, gvAliyaranA rAjA bhuvanapAla, soraThanA rAjA kheMgAra ane aNahilapuranA nRpati siddharAja jayasiMha vagereno ullekha che. pATaNano eka saMgha giranAra tIrthanI yAtrArthe gayo tyAre vanathalImAM teNe chello paDAva nAMkhyo. e saMghamAM AvelA lokonI AbhUSaNa vagerenI samRddhi joI soraThanA rA' kheMgAranI dAnata bagaDI. tenA lobhI sahacaroe tene kahyuM ke pATaNanI badhI lakSmI ghera beThAM tAre tyAM AvI che mATe e badhA lokone lUTI potAno khajAno tara banAva. eka tarapha lakSmIno lobha ane bIjI tarapha jagatamAM thanAra apakIrtinA bhayanA vamaLamAM te sapaDANo. keTalAye Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhana-sAmagrI divasa sudhI saMghane tyAMthI khasavAnI teNe rajA na ApI. graMthakAranA guru AcArya hemacaMdra (A hemacaMdra bIjA che) jeo bahu prabhAvazAlI sAdhu hatA, teo prasaMga sAdhI rA' kheMgAranI sabhAmAM gayA ane tene dharmopadeza ApI tenA duSTa vicArathI tene parAvartita karyo ane saMghane ApattimAMthI choDAvyo vagere. AvI keTalIka najare joyelI aitihAsika bAbato graMthakAre e prazastimAM ApelI che. aNahilavADa, bharUca, AzApallI, harSapura, raNathaMbhora, sAcora, vaNathalI, dholakA ane dhaMdhukA vagere sthaLono temaja maMtrIvara sAMtu, aNahilapurano mahAjana sIyA, bharUcano zeTha dhavala ane AzApallIno zrImALI zeTha nAgila vagere keTalAka nAmAMkita nAgarikono nirdeza paNa emAMthI maLI Ave che. (3) e ja zrIcaMdrasUrinA eka gurubhrAtA nAme lakSmaNagaNIe saM. 1199nA mAgha sudI dazamIne guruvAranA divase, mAMDalamAM rahIne supAsanAcariya nAmano eka tevo ja bIjo moTo prAkRta graMtha pUro karyo, e graMthanI aMte 17 gAthAvALI prazasti ApI che temAM uparanI prazastimAM varNavelI vigatamAMthI thoDIkanuM sUcana karyuM che; paNa vizeSa mahattvanI noMdha emAM e karelI che ke, je samaye e graMtha pUro thayo te vakhate, aNahilapuramAM rAjA kumArapAla rAjya karato hato. kumArapAlanA rAjyano A sauthI pahelo ullekha gaNAya. prabaMdhaciMtAmaNi vageremAM e rAjAnI rAjyagAdIe besavAnI je saM. 1199nI sAla ApI che te A tatkAlIna ane asaMdigdha kathanathI sarvathA satya Thare che. DaoN. devadatta bhAMDArakare, thoDAM varSa agAu, godharA ane mAravADanA eka lekhano bramapUrNa artha karI, kumArapAla saM. 120) pachI gAdIe Avyo hovo joIe ane tethI prabaMdhaciMtAmaNimAM ApelI sAla barAbara na hovI joIe, evo mata bAMdhyo che te A prazastinA ullekha parathI sarvathA brAMta Thare che. (4) saMvata 1216mAM, aNahilapuramAM ja, kumArapAlanA rAjya vakhate haribhadrasUri nAmanA eka AcArye neminAtha caritra nAmano eka graMtha racyo. enI aMte apabhraMza bhASAnI 23 kaDIovALI prazasti Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthaprazastio 47 ApI che. maMtrI pRthvIpAlanI preraNAthI AcArye e graMthanI racanA karI che tethI potAnI guruparaMparA vagerenA paricayanI sAthe e maMtrInA pUrvajono paNa thoDoka paricaya emAM Apyo che. maMtrI pRthvIpAla, suprasiddha daMDanAyaka maMtrI vimalazAha poravADano vaMzaja hato. enA pUrvajo aNahilapura vasyuM te divasathI tyAM AvIne vasyA hatA. mULa e loko zrImAlanA nivAsI paNa pAchaLathI, pATaNa pAsenA gAMbhu nAmanA sthAnamAM AvIne vaselA. vanarAjanA vakhatamAM e vaMzano prasiddha puruSa Thakkara ninvaya karIne hato. te hAthI, ghoDA ane dhanasamRddhinA dhAma jevo hato. vanarAje tene potAnA pitA jevo gaNyo hato ane pote vasAvelI navIna rAjadhAnI pATaNamAM tene AgrahapUrvaka laI jaI vasAvyo hato. e Thakkura nimnayano lahara nAme moTo parAkramI putra thayo je vidhyAcaLamAM jaI seMkaDo hAthI pakaDI lAvyo ane gujarAtanA UgatA sAmrAjyane baLavAna banAvavAmAM teNe moTo bhAga bhajavyo. vanarAjathI laI durlabharAja cAlukya sudhInA 11 rAjAonA koI ne koI jAtanA pradhAnapade e vaMzanA puruSo kramathI cAlyA AvyA hatA. durlabharAjanA vakhatamAM vIra nAme pradhAna thayo, tenA be putra : moTo neDha ane nAno vimala. moTo putra bhImadevano mahAmAtya thayo ane nAno daMDanAyaka thayo. bhImanA AdezathI AbunA paramAra rAjAne jItavA mATe vimala moTuM sainya laI caMdrAvatI gayo ane tene jItI gUjarAtano sAmata banAvyo. pachI teNe aMbAdevInI kRpAthI Abu upara suprasiddha AdinAthanuM bhavya maMdira baMdhAvyuM. neDhano putra dhavala thayo je karNadevano eka amAtya hato. teno putra AnaMda thayo je siddharAja ane kumArapAlanA samayamAM paNa koI eka pradhAnapade hato. teno putra mahAmAtya pRthvIpAla. eNe Abu upara vimalazAhanA maMdiramAM potAne pUrvajonI hastiskaMdhArUDha cha mUrtio banAvI. pATaNanA paMcAsara pArzvanAthanA maMdiramAM eka bhavya sabhAmaMDapa banAvyo, tema ja caMdrAvatI, rohA, vArAhI, sAvaNavADA Adi gAmomAM paNa devasthAno vagere baMdhAvyAM, aneka pustako lakhAvI bhaMDAromAM mukAvyo - ityAdi hakIkata A prazastimAM ApI che je eka AkhAye prabaMdhanI garaja sAre che. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 sAdhana-sAmagrI vanarAja viSeno sAhityamAM Avelo A ullekha sauthI pahelo gaNAya. vimalamaMtrI viSenI AmAMnI noMdha paNa sauthI pahelI gaNAya. gUjarAtanA rAjavaMza ane pradhAnavaMzanI A avicchinna paraMparA, aitihAsika dRSTie ghaNI mUlyavAna mAnI zakAya, ane tethI A prazasti ApaNane gujarAtanA itihAsanI mALAno eka kiMmatI maNako pUro pADe che. (5) vastupAlanA naranArAyaNAnaMda nAme kAvyanI prazastimAM enA kuLano yogya paricaya maLe che, e ApaNe upara joI gayA chIe. (6) somezvara kavie suratotsava nAmanA kAvyamAM potAnA vaMzano je paricaya Apyo che te parathI gujarAtanA caulukya vaMzanA rAjapurohitanA gauravazALI kuLano ghaNo sAro paricaya maLe che ane bIje ThekANe nahi jaNAtI evI keTalIka itihAsanI kaDIo paNa emAMthI jaDI Ave che. (7) vi. saM. 12papamAM muniratnasUri nAmanA vidvAne, jaina mAnyatA pramANe zrIkRSNa vAsudeva, je bhAvI avatAramAM jaina tIrthakara thavAnA che, temane lagatuM eka purANAtmaka caritra banAvyuM che. e graMthanI aMte 34 padyovALI eka prazasti ApI che. temAM e kAlanI gujarAtanI keTalIka pramukha aitihAsika vyaktiono ullekha maLI Ave che. je gRhasthanI preraNAthI e caritranI racanA karavAmAM AvI, te kumArapAlanA mahAmAtya yazodhavalano putra jagadeva hato. te jAtie zrImAla vaizya hato ane tenuM mULa vatana vArAhI hatuM. jagadeva khUba vidvAn hato ane bALapaNamAM ja kavitA karato hato, tethI hemAcArye tene bALakavinI padavI ApI hatI; ane tyArathI te lokomAM potAnA e upanAme ja sarvatra oLakhAto hato. e bALakavino jIvalaga mitra maMtrI nirNaya nAmano brAhmaNa hato jeno pitA rudrazarmA, rAjA kumArapAlano rAjyotiSI hato. e maMtrI nirNaya ane bIjo koI prasiddha bhaTTa sUdana banne rAjamAnya brAhmaNa hatA chatAM jainadharma prati khUba sahAnubhUti rAkhatA hatA. muniratnasUrinI e kRtinI prathama nakala, gUrjara jJAtIya Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 granthaprazastio maMtrI udayarAjanA vidvAna putra sAgaracaMdra lakhI hatI. ane rAjyano variSTha nyAyAdhIza kavi kumAra, je kavi somezvarano pitA thAya, teNe tenuM saMzodhana karyuM hatuM. vaiyAkaraNAgraNI paM. pUrNapAla ane yazapAla, svayaM bAla kavi, tathA AmaNa ane mahAnaMda nAmanA sabhyoe e caritranuM prathama zravaNa karyuM hatuM. pachI maMtrI bALa kavie e graMthanI potAnA kharce keTalIka nakalo karAvI ane vidvAnone bheTa ApI. AmAM sUcavevA kumArapAlanA mahAmAtya yazodhavalano nAmanirdeza, saM. 1218nA kumArapAla viSayaka eka lekhamAM Ave che. gUrjararAjya purohita kavi somezvarano pitA kavi kumAra, bIjA bhImadevanA vakhatamAM, saM 1255nA arasAmAM, gUjarAtano variSTha nyAyAdhIza hato e vAta A prazastinA lekha parathI navI jANavAmAM Ave che. jaina vidvAno ane rAjanA agragaNya brAhmaNa vidvAnomAM paraspara keTalI badhI sahAnubhUti ane mitratA hatI tenuM eka suMdara udAharaNa ApaNane A prazasti pUruM pADe che. mAtra TUMka paricayanI khAtara A 6-7 prazastionI ahIM noMdha lIdhI che; ane A jAtanI prazastio, jema meM upara kahyuM che, saMkhyAmAM seMkaDo jeTalI maLe che. have A graMtha prazastiono je bIjo prakAra tenI paNa TUMka noMdha laIe. A prakArane meM pustakaprazasti AvuM nAma ApeluM che. uparanA prakArane graMthaprazastinA nAme saMbodhI zakAya. pustakaprazasti eTale, AgaLanA vakhatamAM je jJAnapriya gRhastho thatA te potAnA kharce, jema Aje pustako chapAvIe chIe tema, tADapatrAdi para pustako lahiyA pAse lakhAvatA ane te pustako vidvAnone temaja jJAtIya pustaka bhaMDArone bheTa ApatA. keTalAka zrImAno to A kAmamAM hajAro lAkho rUpiyA kharca karatA ane svataMtra evA sarasvatI bhaMDAro paNa sthApana karatA. vastupAla tejapAla vageree AvA aneka jJAnabhaMDAro sthApana karyA hatA tevA ullekho emanA viSenA graMthomAM, jyAM tyAM maLI Ave che. je gRhastho Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 sAdhana-sAmagrI AvA jJAnoddhAranA kAmamAM dravya kharcatA, temanA A satyanA smaraNArthe vidvAno tenI nAnI moTI prazasti banAvatA ane te prazasti emanA lakhAvelA dareka pustakanI pAchaLa lakhavAmAM AvatI. A prazastionI racanA paNa lagabhaga uparanI prazastio jevI ja hoya che ane emanuM aitihAsika mUlya paNa sarvathA temanA jeTaluM ja AMkI zakAya. pATaNa, khaMbhAta, jesalamera ane pUnA vagerenA pustasaMgrahomAM tADapatranI je pratio che temAMnI keTalIye pratiomAM aMte AvI prazastio lakhelI maLe che. kolhorna, pITarsana, byulDara ane bhAMDArakara vagere pustaka gaveSakonA gaveSaNakArya nirUpaka riporTomAM AvI keTalIka prazastio prakaTa thaI che. ghaNI prazastio hajI aprakaTa che. meM AvI aneka prazastiono eka saMgraha taiyAra karyo che je atyAre presamAM che. vikramanA 12mA saikAnA prAraMbha pachI lakhelI pratiomAM AvI pustakaprazastio maLI AvI che. te pahelAMnI mArI jANamAM nathI. tenuM kAraNa e che ke ApaNA dezamAM je tADapatra para lakhelAM pustako maLe che temAM sauthI jUnAM lagabhaga e ja kALanAM gaNI zakAya. e pahelAMnAM lakhelAM pustako maLatAM nathI. mArA saMgrahanI sauthI jUnI pustakaprazasti vi. saM. 1139nI che. siddharAjanA vArAmAM lakhAyelAM pustakonI saMkhyA kAMIka sArI maLe che. e pachI kumArapAla, bhImadeva, vIsaladeva, arjunadeva, sAraMgadeva vagerenA samayanI keTalIka maLe che. A prazastio moTe bhAge jaina zrAvakonAM kuTuMbone lagatA itihAsa mATe kAmanI che; paNa e kuTuMbomAMthI keTalAka rAjyAdhikArIo vagere paNa hatA ane tethI emanA paricayamAM rAjA vagerenA ullekho paNa jyAM tyAM maLI Ave che. sAmAjika ane bhaugolika paristhitinA jJAnamAM upayogI thAya evA sarvasAmAnya ullekha paNa AmAMthI ghaNA maLI zake che. udAharaNa tarIke eka prazastino kAMIka paricaya karIe. pATaNa pAsenA saMDera gAmanA rahevAsI parabata ane kAnhA nAmanA be bhAIoe, saM. 1571mAM seMkaDo graMtho potAnA kharce lakhAvI eka moTo jJAnabhaMDAra sthApita karyo. e kAryanI kIrti kathanArI 33 zlokanI eka Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthaprazastio 51 prazasti emanA lakhAvelAM dareka pustakanA aMte lakhavAmAM AvelI che. pUnA, bhAvanagara, pATaNa ane pAlItANAnA jaina bhaMDAromAM emanI lakhAvelI e hastaprato Aje paNa vidyamAna che. e prazastimAM enA pUrvajono je sAro sarakho paricaya Apelo che teno sArAMza A pramANe tAravI zakAya. saMDeragAmamAM, AgaLanA vakhatamAM, poravADa jAtino AbhU nAme zeTha thaI gayo. tenI 4thI peDhIe caMDasiMha nAme puruSa thayo jenA 7 pratApI putro hatA. e putromAM sauthI moTo pethaDa. tene, potAnA nivAsasthAnanA svAmI sAthe koI kAraNathI kalaha thayo ane tethI te sthAna choDI, bIjA nAmanA eka kSatriya vIranaranI sahAyatAthI bIjApura nAmanuM navuM gAma teNe vasAvyuM. e gAmamAM rahevA AvanAra loko parano kara ardho karavAmAM Avyo hato. tyAM teNe eka jainamaMdira baMdhAvyuM ane temAM pItalamaya mahAvIra jinanI vizAla mUrti sthApita karavAmAM AvI. e pethaDe Abu pa2nA vastupAla-tejapAlanA maMdirano jIrNoddhAra karAvyo. karNadevanA rAjya samayamAM, saMvata 1360mAM, potAnA chae bhAIo sAthe teNe zatruMjaya, giranAra vagerenI yAtrArthe moTo saMgha kADhyo. te pachI teNe bIjI cha vAra e tIrthonI saMgha sAthe yAtrAo karI hatI. saM 1377mAM gUjarAtamAM moTo dukALa paDyo te vakhate lAkho dInajanone annadAna ApI teNe temanA prANa bacAvyA. hajAro sonAmahoro kharcI teNe 4 jJAnabhaMDAro sthApyA. e pethaDanI cothI peDhIe maMDalika nAme puruSa thayo jeNe keTalAMye maMdiro, dharmazALAo vagere dharmasthAno karAvyAM. saMvata 1468mAM dukALa paDyo te vakhate teNe lokone puSkaLa anna ApI sukhI karyA. saM. 1477mAM moTo saMgha kADhI zatruMjaya vagere sthaLonI yAtrA karI. teno putra ThAIA ane teno vijitA thayo. tenA traNa putra parvata, DuMgara ane narabada. parvata ane DUMgara nAmanA baMne bhAIoe maLIne saM 1559mAM eka vidvAnane upAdhyAya padavI apAvavAno moTo mahotsava karyo. saM. 1560mAM temaNe jIrAvalA ane Abu vagere sthAnonI yAtrA karI. gaMdhAra baMdaramAM gayA tyAre tyAMnA badhA upAzrayomAM kalpasUtranAM lakhelAM pustako bheTa ApyAM. DUMgare potAnA bhAI parvata sAthe maLI saM Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para sAdhana-sAmagrI 1591mAM prastuta jJAnabhaMDAra lakhAvyo. mUMgarano putra kAnhA thayo, vagere. A rIte, A prazastimAM eka dhanADhya kuTuMbano 300 karatAM vadhAre varSano saMkSipta itihAsa ApI devAmAM Avyo che. saM. 1377mAM ane saM. 1868mAM gUjarAtamAM bhAre dukALo paDyA hatA tenI noMdha paNa A prazasti pUrI pADe che. saM. 1360mAM karNadevano rAjya amala sArI peThe cAlato hato e vAta paNa emAMthI maLI Ave che. pethaDa zeThe kADhelA A saMghanuM varNana, tatkAlIna kRti nAme pethaDarAsa jeno ullekha upara AvI gayo che, temAM je vigatathI ApeluM che tene paNa, baso varSa pachI lakhAyelI A prazastithI bamaNI puSTi maLI rahe che. AthI, A jAtanI prazastio aitihAsika tattva keTaluM vizvasanIyatA dharAve che e parathI ApaNe jANI zakIe chIe. AvI pustakaprazastiomAMthI, zrImAla, poravADa, osavAla, DIsAvAla, pallIvAla, moDha, vAyaDA, dhAkaDa, hUMbaDa, nAgara Adi gUjarAtanI pradhAna pradhAna vaizya jAtinA aneka kuTuMbono pramANika paricaya meLavI zakAya. vaLI. A prazastiono eka trIjo paNa prakAra che je pramANamAM TUMkI-thoDIka vigato ApanArI hoya che. A prazastio te graMthomAM nakala karanArA-lahiyAonI paricAyaka hoya che. e prAcIna kALamAM, pustako, ApaNA dezamAM to moTe bhAge tADapatra para lakhAtAM. e lakhavAmAM ghaNA zrama ane samayanI AvazyakatA rahetI. tADanA jhADanAM kharabacaDAM ane baraDa pAnaDAone lakhavA yogya suMvALAM ane cIkaNAM banAvavA mATe keTalIye kriyAo karavI paDatI. syAhI paNa khAsa prakriyA dvArA banAvavAmAM AvatI. lakhanAra-nakala karanAranA akSaro suMdara, maroDadAra ane surekha thatA. A nakala karanArAmAMno moTo bhAga vidvAna, paMDita ane rAjyanA adhikArI vargamAMno raheto. kAyastha, nAgara ane kvacita jaina lekhako A kAma karatA. pATaNa vagerenA bhaMDAromAM je tADapatranAM pustako che, temAMnAM koI Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthaprazastio 53 maMtrI ane maMtrIputranA hAthanA lakhelAM che to koI daMDanAyaka ane AkSapaTalikanA hAthanAM lakhelAM che. jaina yationo moTo bhAga A lekhanakaLA jANato ane teo potAnA upayoganAM ghaNAMkharAM pustako pote ja lakhatA. moTo moTA AcAryo sudhdhAM niyamita A lekhanakArya cAlu rAkhatA. A lipikAro, potAnA hAthanA lakhelA graMthanA aMte ghaNA bhAge lakhavAnA samaya, sthAna ane potAnAM nAma Adino ullekha karatI becAra ke pAMcadaza jeTalI paMktio lakhI kADhatA. evA lekhone puSpikAlekhanuM nAma ApavAmAM AvyuM che. e puSpikAlekhomAMthI aneka rAjAonAM rAjyasthAna, samaya, padavI, amAtya vagere pradhAna rAjyAdhikArI viSe tathA tevAM bIjAM keTalAMye upayogI aitihAsika sUcano ane nirdezo maLI Ave che. pATaNa vagerenA bhaMDAro jotI vakhate, meM evA upalabdha thatA puSpikAlekho utArI levAnI mahenata karI hatI ane ApaNA itihAsane Avazyaka e badhAno vyavasthita saMgraha prakAzita paNa karavAno mAro prayatna cAlu che. A puSpikAlekho parathI kaI jAtanI upayogI mAhitI tAravI zakAya che tene eka dAkhalAthI ApaNe spaSTa karIe. gUrjarezvara siddharAja jayasiMhanA nAma sAthe prabaMdho ane lekhomAM siddhacakravartI, tribhuvanagaMDa, avaMtInAtha vagere upapado lAgelAM maLe che. e vizeSaNo kyAre lagADavAmAM AvyAM ane kevA krame, tenI kazI vigata graMthomAM maLatI nathI. tema ja tenA sUcaka tevA zilAlekho ane tAmrapatro paNa ullekhayogya maLatAM nathI. paraMtu eno kAMIka prAmANika AdhAra A puSpikAlekhomAMthI maLI zake che. saMvata 1157nA lakhelA eka tADapatranA pustakamAM tenA lipikAre lipibaddha karyAno samayanirdeza karatI vakhate 'zrIjayasiMhadevarajye' evo sAmAnya nirdeza karelo maLe che. ApaNe itihAsa uparathI jANIe chIe ke e vakhate jayasiMha nAbAliga avasthAmAM hato, ane rAjyakArabhAra tenI mAtA minaLadevI calAvatI hatI. tethI jayasiMhanA parAkramanI hajI te vakhate kazI zarUAta thaI na sA pa Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 sAdhana-sAmagrI hatI eTale lakhanAra mAtra rAjA tarIkenuM sAmAnya sUcana sivAya bIjuM zuM karI zake ? have, saM. 1164mAM lakhelA eka bIjA tevA pustakanA puSpikA lekhamAM, tene, 'samastarAjAvalIvirAjita mahArAjAdhirAja paramezvara zrIjayasiMhadeva' AvA ullekhapUrvaka saMbodhyo che. te parathI jaNAya che ke e vakhate, te potAnuM rAjyataMtra svataMtratApUrvaka calAvavA jeTalo samartha thaI gayo hato ane zAsananI sarvasattA tenA hAthamAM AvI gaI hatI. e pachInA be varSano eTale saM 1166no puSpikAlekha maLyo che. temAM tene mahArAjAdhirAja sAthe trailokyagaMDanA vizeSaNathI saMbodhyo che. ethI jaNAya che ke, e be varSa daramyAna ja teNe te navuM pada dhAraNa karavA jevuM, barbarane jItavAnuM parAkramasUcaka, kArya karyuM hovuM joIe. e pachInA saMvata 1179nA phAgaNa mAsanA eka puSpikAlekhamAM paNa tene 'samasta rAjAvalIvirAjita mahArAjAdhirAja zrImatribhuvanagaMDa' AvA vizeSaNathI ullekhyo che. te vakhate mahAmAtya pade sAMtUmaMtrI hato e paNa e lekhathI jaNAya che. te pachI e ja varSanA bhAdrapada mAsano eka lekha maLe che jemAM 'samastanijarAjAvalIsamalaMkRta mahArAjAdhirAja paramezvara tribhuvanagaMDa' e badhAM vizeSaNo uparAMta 'siddhacakravarti'nuM vizeSaNa lagADeluM che. ethI anumAna karI zakAya ke e ja varSamAM teNe e navuM vizeSaNa dhAraNa karyuM hovuM joIe. e vakhate mahAmAtya pade Azuka maMtrI hato tethI ema paNa kalpanA karI zakIe ke e ja varSe maMtrI sAMtU rAjakAjathI nivRtta thayo haze. saMvata 1191no, eka bhAdrapadazudi 8 maMgalavArano, tathA bIjo phAlguna vadi 1 zanivArano lekha maLyo che. temAM paNa upara pramANe ja badhAM vizeSaNo lagADelAM che.paraMtu e pachInAM varSano eTale ke 1192nA jeTha mAsano lekha maLyo che jemAM, e badhAM vizeSaNo uparAMta 'avaMtInAtha'nuM navuM vizeSaNa lagADeluM maLe che. ApaNe jANIe chIe ke Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ granthaprazastio papa siddharAje jyAre mAlavA upara vijaya meLavyo ane tyAMnA paramAra rAjA yazovarmAne keda karI thoDA divasa aNahilapuramAM ANyo, tyAre e avaMtInAtha'nuM vizeSaNa teNe potAnA nAma sAthe joDyuM hatuM. eTale A puSyikAlekha parathI spaSTa jaNAya che ke saM. 1191nA phAlgaNa ane saM. 1192nA jeTha mAsa daramyAna siddharAja mAlavA uparanI jIta meLavavA saphaLa thayo hovo joIe. ane e vAta bIjA lekho parathI paNa puravAra thAya che. | siddharAja viSeno Avo chello lekha je maLyo che te saMta 1198nA kArtika vadi 13no che. saM. 1199nA mArgamAsano kumArapAlanA rAjyano ullekha maLe che tethI prabaMdhomAM je siddharAjane saM. 1150mAM rAjagAdI maLyAnI ane 49 varSa sudhI teNe rAjya karyAnI noMdha karelI che, te yathArtha che; ema A lekho parathI spaSTa samajI zakAya che. A dAkhalAo parathI ApaNe samajI zakIe ke graMthomAM aMte AvelA puSyikAlekho aitihAsika daSTie keTalA badhA upayoganA hoya che. | | | | Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zilAlekho ane tAmrapatro aitihAsika sAmagrI pUrI pADanAruM bIjuM pradhAna sAdhana zilAlekho ane tAmrapatronuM gaNAya. e jAtanA sAdhananAM svarUpa ane upayoga jANItAM che tethI tenI carcA karavI Avazyaka nathI. gUjarAtanI prAcIna saMskRtino pUrvakALa, jemAM khAsa karIne valabhInI rAjasattA mukhya bhAga bhajave che, te samayanA zilAlekho nathI maLyA, paNa tAmrapatro ghaNI sArI saMkhyAmAM prApta thayAM che. e tAmrapatronA AdhAre ja valabhIvaMzanI sattA ane sthiti AdinuM jJAna ApaNane maLI zake che. valabhIvaMzanA rAjyakAla daramyAna gujarAtanA dakSiNabhAga 52 jene te vakhate lATa dezanA nAme oLakhavAmAM Avato-dakSiNanA cAlukyo ane bharUcanA gUrjaralokonuM rAjya hatuM. temanA viSenAM je thoDAMka tAmrapatro maLyAM che te parathI temanI sattAnA samayanI keTalIka rUparekhA doravAmAM AvI che. valabhInA nAza pachI aNahilapurano cAvaDArAjavaMza udaya pAme che. paNa durbhAgye e vaMza sAthe saMbaMdha dharAvanAra eka paNa zilAlekha ke tAmrapatra hajI sudhI maLyuM nathI. cAvaDAonA samayamAM dakSiNa gujarAta eTale lATadeza para dakSiNanA rASTrakUTonI eka zAkhAnI mukhya sattA hatI. e zAkhAnA saMbaMdhavALAM paNa thoDAMka tAmrapatro maLyAM che. zilAlekho nathI. cAvaDAvaMza pachI caulukyonI sattA gUjarAta para jAmI ane te unnatinA carama zikhare pahoMcI. emanA samayanAM tAmrapatro ane Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zilAlekho ane tAmrapatro zilAlekho baMne maLyAM che, jemanI saMkhyA lagabhaga 100 jeTalI thavA jAya che. 57 caulukyo pachI temanI ja zAkhArUpa vAghelAonI 4 peDhIe gujarAtamAM sArvabhauma sattA tarIke rAjya karyuM. temanA samayanAM 1-2 tAmrapatra ane paMdareka jeTalA zilAlekho jANamAM AvyA che. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sikkAo-mudrAo prAcIna itihAsanAM sAdhanomAM sikkAo eTale mudrAo paNa eka khAsa agatyanuM sthAna bhogave che. e sikkAo tAMbA, jasata, cAMdI ane sonA Adi dhAtunA hoya che. bhAratanA prAcIna itihAsanI kaDIone baMdha besatI karavAmAM A mudrAnA sAdhane ghaNI madada ApI che. keTalAye rAjAo ane rAjavaMzonI hayAtI mAtra A sikkAonA AdhAre ja jANavAmAM AvI che. paNa, je samayanA gujarAtanA jIvana viSenI sAmagrIno huM UhApoha karavA mAguM chuM temAM vizeSa madadagAra thAya evuM sikkAnuM sAdhana ApaNane nathI maLatuM. ema jaNAya che ke prAcIna kALathI gujarAtamAM ghaNA bhAge paradezI nANAMnuM calaNa hatuM tethI gujarAtanA rAjAoe, temanA samakAlIna ane paDozI bIjA rAjAonI jema, potAnuM svataMtra nANuM cAlu karavAnA khAsa prayatno karyA jaNAtA nathI. valabhIvaMzanA koI koI sikkAo maLI AvatA hovAnuM kahevAmAM Ave che paNa te viSe hajI mudrAvidyAnA paMDitomAM maukya nathI. kalakattAmAM mArA eka mitranA sikkAonA saMgrahamAM meM eka sikko joyo che jenA para bhaTTArkanA nAma jevuM kAMIka vaMcAya che paNa te saMdigdha lAge che. cAlukyo ane vAghelAnA vaMzanA sikkAonA ullekho prabaMdhomAM maLe che. bhImapriya, kumArapAlapriya, lUNasApriya, vIsalapriya Adi TaMkAo te te nAmanA rAjAonA calAvelA gujarAtamAM cAlatA hatA ema e prabaMdhagata ullekhothI samajAya che. paNa hajI sudhI e jAtanA sikkAo kyAMye maLyA nathI. AthI prAcIna gujarAtanA rAjakIya itihAsanA AlekhanamAM A sikkArUpI sAdhana ApaNane khAsa sahAyabhUta thaI zake tema nathI. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ videzI sAhitya prAcIna gujarAtanI saMskRtinA svarUpacitraNamAM upayogI thAya evI keTalIka sAmagrI, bhArata bahAranA-videzI sAhityamAMthI paNa maLI Ave che. e videzI lekhakomAM, eka to bauddhadharmI cInI pravAsIo che ane bIjA islAmI araba lekhako che. 1. cInI sAhitya cInI pravAsIomAM hensAMga mukhya gaNAya. vikramanA 7mAM saikAnA aMtamAM e mahAna jJAnapipAsu pavriAjaka, aneka yAtanAo veThI, cInathI bhAratabhUminI yAtrAme Avyo ane bhAratanA dareka pradezamAM eNe paribhramaNa karI ahIMnI aneka jAtanI paristhitinuM yathAsAdhya jJAna meLavavA prayatna karyo. enI e bhAratayAtrAnA saMbaMdhanAM be pustako cInI bhASAmAM lakhelAM maLe che, jemAM eka to enuM potAnuM lakheluM pravAsavRttAMta che ane bIjuM enA ziSyamitre lakheluM enuM jIvanavRttAMta che. e baMne pustakomAM gUjarAtane lagatI keTalIka hakIkato noMdhelI maLe che. prAcIna gujarAtanI rAjadhAnI bhillamAla, saurASTranI rAjadhAnI valabhI, temaja lATanA bharUca, kheDA ane AnaMdapura vagere sthAnono paricaya e pustakomAM ApavAmAM Avyo che. e pravAsInuM mukhya dhyeya bauddhadharma sAthe saMbaMdha dharAvatI vastuonI vigata ApavAnuM che; paNa te sAthe dareka sthAnanA rAjya ane lokasamAjanI rItabhAta ane dharma uparanI zraddhA vagerenuM sUcana paNa e kare che. hiMdustAnanI tatkAlIna paristhitinuM jJAna meLavavA mATe eNnsAMganAM A pustako eka bahumUlya sAmagrI jevAM gaNAya che. heksAMga pachI 30-40 varSe tenA jevo bIjo cInI pravAsI isIMga karIne Avyo ane teNe paNa potAnuM pravAsavRttAMta potAnI Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 sAdhana-sAmagrI mAtRbhASAmAM lakhyuM. joke tenuM e pustaka chetsAMganA pustaka jeTaluM bahuvidha sAmagrIbhareluM nathI; chatAM temAM, bhAratanA vidyAvyAsaMgane lagatI hakIkato sArA pramANamAM maLe che. saurASTranA sthiramati ane guNamati nAmanA be mahAna bauddha AcAryo viSe emAMthI keTaluMka jANavA jevuM maLI Ave che. 2. arabI sAhitya musalamAno, vijetAo banIne.hiMdusthAnamAM AvavA lAgyA, tyAra pahelAM paNa keTalAka araba musApharo vyApArI ane pravAsI tarIke hiMdusthAnamAM, khAsa karIne dariyAkAMThAnA mulakomAM, avAranavAra AvatA jatA rahyA che ane teo te viSenuM keTaluMka sAhitya arabI bhASAmAM potAnI pAchaLa mUkatA gayA che. je samayane uddezIne prastuta vicAraNA karAya che te samayanA mukhya mukhya arabI lekhako nIce pramANe gaNI zakAya. kitAbul masAlika val mamAlika / 9mA saikAnA aMtamAM, bagadAdamAM ibnakhurdAjabA nAmano eka, khalIphA abbAsIno, rAjakarmacArI thaI gayo. e, khalIphAnA TapAla ane gupta saMdezAo mokalavAnA khAtAno, uparI amaladAra hato. AthI eNe bagadAdathI bhinnabhinna dezomAM javA AvavAnA mArgonA vivaraNane lagatuM eka pustaka lakhyuM jenuM nAma kitubumasAlika vadhu mamAlika che. e pustakamAM, duniyAnA bIjA dezonI sAthe hiMdusthAnanA paNa jala ane thalanA vyApArI mArgonuM keTaluMka vivaraNa ApyuM che tathA dezamAM vasatI keTalIka judIjudI jAtono ullekha karyo che. arabI bhASAmAM hiMdusthAnanI bhaugolika mAhitI ApatuM A sauthI paheluM pustaka kahevAya che. A pustakamAM sindhanA nAma nIce je je zaheronAM nAmo ApyAM che te parathI jaNAya che ke te vakhatanA Arabo balucIstAnathI laI gujarAta sudhInA sArAye pradezane sintha samajatA hatA. e pustakamAM khaMbhAta, gaMdhAra ane bharUca vagere gujarAtanA Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ videzI sAhitya zaherono ullekha che. graMthakAra jAte hiMdusthAnamAM nathI Avyo paNa teNe potAnA adhikAra nIce rahetA mANaso pAsethI, jemAMnA kadAca koI koI hiMdustAnamAM avazya AvyA haze, meLavelI hakIkatanA AdhAre potAnuM varNana lakhyuM che. sulaimAna saudAgara - silasilatuttavArikha bhAratamAM je arabayAtrIo jAte AvyA temAM, jenuM lakheluM sauthI paheluM yAtrA vivaraNa maLe che te, sulemAna saudAgara che. e eka vyApArI hato. irAkanA baMdarethI cIna sudhInA pradezanI e yAtrA karyA karato hato, ane tethI eNe bhAratanA AkhAye dariyAkAMThA upara keTalAye cakkara mAryA hatA. eNe potAnA e pravAsonA vRttAntanuM silasilaghuttavArikha nAmanuM eka pustaka hisa. 237mAM banAvyuM. e pustakamAM dakSiNanA rASTrakUTa rAjAo, jemanuM biruda vallabharAya hatuM, temano "balaharA'nA nAme paricaya ApavAmAM Avyo che. tathA gUrjara rAjAono jajaranA nAme ullekha karyo che. hindusthAnanA keTalAka rItarivAjonuM paNa emAM vigatathI varNana kareluM maLe che. gUrjararAjAno paricaya ApatAM e lakhe che ke - "e rAjAnI pAse ghaNuM moTuM sainya che. enI pAse jevA ghoDAo che tevA bIjA koI rAjA pAse nathI. paNa e Araba lokono jabaro duzmana che. enA pradezanI AsapAsa paNa samudra che. enI pAse ghaNAM jAnavaro che ane hindustAnanA badhA pradezo karatAM enA rAjyamAM corIno bhaya bahu ja ocho che." A ullekha prAcIna gUjarAtanA gUrjara pratihAravaMzane uddezIne che jeNe prAraMbhamAM AvelA Arabo sAthe sindhanI sImA upara keTalIka laDhAIo laDI hatI. abUz2aida hasara sairAphI phArasanI khADImAM sairApha nAmanuM eka prasiddha baMdara hatuM. tyAM abUjaida nAme karIne eka Araba vyApArI raheto hato. teNe sulemAna saudAgaranuM yAtrAvivaraNa vAMcIne 25-30 varSa pachI tenI pUrtirUpe eka pustaka lakhyuM. te paNa sairApha, cIna tathA hindusthAna vacce vyApAra mATe Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 sAdhana-sAmagrI musApharI karyA karato hato. masaudI nAmano prasiddha musAphara hi. sa. 3OOmAM tene sairAphamAM jAte maLyo hato. teNe potAnA pustakamAM evo dAvo karyo che ke - huM pahelo mANasa chuM jeNe e vAtano patto lagADyo che ke bhArata ane cInano samudra uparathI pharIne bhUmadhyasAgaramAM maLI gayo che. enA pustakamAM vallabharAya vagere rAjAonA rAjyanA ullekho che, temaja dariyAkAMThAnA pradezone lagatI keTalIka vAto emAM lakhelI maLI Ave che. abUdalpha musaira bina muhalahila yaMbUDU A eka bahu moTo Araba yAtrI hato. eno samaya hinDa san 331 thI 337 sudhIno nizcita karavAmAM Avyo che. e bagadAdathI turkistAna gayo hato ane bukhArAnA zAha nasara sAmAnIne maLyo hato. tyAMthI e eka cInI rAjadUtanI sAthe cIna gayo. pachI cInathI pAcho turkistAna, kAbula, tibbata ane kAzmIra thato multAna, sindha ane bhAratanA dakSiNa bhAganA dariyAkAMThA upara AvelA kolama baMdara sudhI pahoMcyo hato. ghaNuM karIne, sthaLamArge bhAratanI musApharI karanAra A pahelo Araba pravAsI hato. eNe potAnA pustakamAM multAna ane sindha vagere pradezonI keTalIka hakIkata lakhI che. bujurga bina zaharayAra, hi. sa. 300 A eka vahANa calAvanAra nAvika hato. e potAnA jahAjo, irAkanA baMdarethI bhAratanA dariyAkAMThAnAM baMdaro ane TApuothI laI TheTha cIna ane jApAna sudhI laI jato ane lAvato hato. eNe tathA enA sAthIoe jalamArgamAM je je vAto joI ane sAMbhaLI hatI te badhI arabI bhASAmAM ajAyabul hinda e nAmanA pustakamAM lakhelI che jemAM dakSiNa bhArata ane gujarAtanI aneka ghaTanAono samAveza thAya che. caimUra, sopArA ane thANA vagere gujarAtanI dakSiNa sImA para AvelAM sthAnono paNa nirdeza karelo maLI Ave che. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 63 videzI sAhitya masaUdI, hI. 'sa. 303 masaudI, jenuM asala nAma abula hasana alI hatuM, eka uccakoTIno itihAsalekhaka, bhUgolalekhaka ane pravAsI hato. potAnI jiMdagInAM 25 varSa eNe pravAsa karavAmAM ane paribhramaNa karavAmAM vitADyAM hatAM. eNe potAnA janmasthAna bagadAdathI pravAsa zarU karyo hato ane irAka, zAma, AraminIyA, rUma, AphrikA, suDAna ane jaMga vagere mulako uparAMta cIna, tibbata, bhArata ane sarandIpa sudhI e pharyo hato. eNe ghaNAM pustako lakhyAM hatAM paNa atyAre mAtra enAM, itihAsanAM, be pustako maLe che. eka pustakanuM nAma kitAbul tambIha vat azarApha che je TUMkuM che ane bIjuM pustaka murujuja-jahaba va maAdanula johara che. e pustakamAM mukhya rIte to islAmano itihAsa Alekhyo che paNa enA prAraMbhamAM saMsAranI badhI jAtiono saMkSipta ahevAla Apyo che. temAM bhAratano paNa samAveza thAya che. hiMdusthAnanI - khAsa karIne paMjAbanI nadIono ullekha ghaNI vAra karavAmAM Avyo che. hi. saM. 303mAM e khaMbhAta Avyo hato. te vakhate tyAMno mukhya adhikArI eka vANiyo hato je dakSiNanA vallabharAyanI hakUmata nIce zAsana calAvato hato. istakharI, hi sa. 340 abU IsahAka IbrAhIma bina muhammada phArasI nAmano pravAsI sAdhAraNa rIte istakharInA nAme vadhAre prasiddha che. e karma nAmanA bagadAdanA eka mohallAmAM raheto hato. e jabaro musAphara hato. eziyAnA lagabhaga badhA dezonI eNe musApharI karI hatI. bhUgolane lagatAM be pustako enAM lakhelAM maLe che. kitAbulU akAlIma ane kitAbuluM masAlikuluM mamAlika. A pustakomAM araba ane IrAna uparAMta kAbulistAna, sindha ane bhAratanA ullekho che. bhAratIya mahAsAgaranuM, jene e pArasanA mahAsAgara tarIke oLakhe che, vistArapUrvaka varNana kareluM che. hi. sa. 340mAM e bhAratamAM Avyo Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhana-sAmagrI hato ane potAnA samakAlIna pravAsI nAme Inna hIkalane A dezamAM ja e maLyo hato. eNe vallabharAmano ullekha karyo che. sindha prAMtano eka nakazo paNa eNe potAnA pustakamAM Apyo che. ina haukala, hi. sa. 331-58 e bagadAdano moTo vyApArI hato. hisa331mAM e bagadAdathI musApharIe nIkaLyo hato ane yuropa, AphrikA ane eziyAnA mulakomAM khUba bhamyo hato. spena ane sIrilIthI laI hindusthAna sudhInI jamInane e khUMdI vaLyo hato. emaNe paNa badhA dezonA nakazAo AlekhyA hatA. avadhanA zAhanA pustakAlayamAM enA pustakanI eka prati hatI jemAM sintha ane gujarAtanAM baMdaronuM sthAna batAvatuM eka sthaLa mAnacitra doreluM hatuM. joke A nakazo bahu ja aspaSTa ane avyavasthita che, chatAM, ghaNuM karIne saMsAranA sAhityamAM, gujarAtanA bhUbhAgane Alekhato A nakazo sauthI pahelo gaNAya. je nakazo emAM ApavAmAM Avyo che temAM gujarAtathI laI sIstAna sudhInAM AbAdInAM mukhyamukhya sthAno sUcavelAM che. A pahelo Araba yAtrI ane bhUgolalekhaka che jeNe hindusthAnanI saMpUrNa laMbAI-coDAI ApavAno prathama prayatna karyo hato. alberUnI, hi. sa. 400 kitAbulu hinda nAmano sarvazreSTha graMtha lakhanAra albarUnI, bhArata viSe lakhanArA videzI graMthakAromAM sarvaziromaNi gaNI zakAya. e sultAna mahamUda gajanavIno samakAlIna ane teno pratiSThita darabArI vidvAn hato. mahamUda gajanavIe hindusthAna upara savArIo karavI zarU karI te pahelAM e hiMdusthAnamAM Avyo hato ane aneka varSo A dezamAM rahI eNe saMskRta vidyAno utkRSTa abhyAsa karyo hato. hindusthAnanI tatkAlIna saMskRtinuM Akalana eNe ghaNI utkaMThApUrvaka karyuM hatuM. enuM kitAbul hinda nAmanuM pustaka, eka rIte hindusthAnanA sarvasaMgrahano eka nAnakaDo suMdara graMtha gaNAya. emAM eNe hiMdusthAnanAM dharma, samAja, nIti, tattvajJAna, Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ videzI sAhitya 65 sAhitya, khagoLa, bhUgola, ane jyotiSa vagere aneka viSayonuM mArmika varNana kareluM che. gUrjararAjadhAnI aNahilapurano, musalamAnI sAhityamAM, sauthI prathama ullekha e graMthamAM maLI Ave che. jyotiSaviSayaka brahasiddhAnta nAmanA graMthamAM paricayamAM lakhe che ke teno kartA viSNuno putra brahma che je bhillamAlano rahevAsI hato. e bhillamAla multAna ane aNahilavADanI vacce AveluM che, ane aNahilavADathI 16 yojana dUra che. bIje eka ThekANe e lakhe che ke-bajAnA je gUrjaronuM hAlanuM raheThANa che tethI dakSiNa pazcimamAM 60 pharazAkha jeTale dUra aNahilavADa, ane tyAMthI 50 pharazAkha jeTaluM dUra dariyAkAMThe somanAtha AveluM che. vaLI eka trIje ThekANe e valabhI saMvatano ullekha karatAM lakhe che ke - valabhI saMvata e valabhI nagaranA rAjAono calAvelo che, je valabhI, aNahilavADathI lagabhaga 30 yojana dUra dakSiNamAM AvelI che. kitAbula hinda sivAya eka kAnUna masaudI nAmanuM paNa albarUnInuM bIjuM pustaka che jemAM paNa hiMdusthAnanAM aneka nagaronAM nAma ane temanI laMbAI-coDAI Adi lakhelAM che. A lekhako sivAya bIjA paNa keTalAka itihAsalekhaka ane bhUgolalekhaka che jemaNe potAnA graMthomAM jyAM tyAM hindusthAnano nirdeza karyo che ane temAMno khAsa karIne sindha ane gujarAtano ullekha ApaNA viSayane upayogI thAya tema che. e lekhakomAM, vizeSa ullekha yogya eka IbnarastA (hi. sa. 290) ane bIjo kadAmA bina jAphara (hi. sa. 296) che. te pachI bilAsurI (hi. sa. 279)nuM nAma laI zakAya jeno kutUhUl buddAna nAmano graMtha kAmano che. te uparAMta Ibna nadIma bagadAdI(hi. sa. 370)nuM kitAbula pheharita nAmanA pustakamAMthI paNa kAMIka hakIkata meLavI zakAya che. A rIte prAcIna gUrjara saMskRtinI pratikRti AlekhavAmAM je jAtanI sAhityika sAdhanasAmagrI sahAyabhUta thAya teno keTaloka citAra meM ahIM Apyo che. hajI paNa evI bIjI aneka vastuo ane kRtio haze je adyApi zodhakajanonI dRSTi nIce nahi AvI hoya. | | | | Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthApatya ane bhAskarSa have, e prAcIna saMskRtinA jJAnamAM upayogI thAya tevI eka bIjI prakAranI sAmagrI che jenI thoDIka noMdha levI jarUranI che. e sAmagrI ukta sAhityika sAmagrI karatAM bhinna svarUpanI che. enuM nAma sthApatya ane bhAskarya. paththara, lAkaDa, mATI vagere upAdAnomAMthI sthapati dvArA sarjAyelI koI paNa kRti-vastuno samAveza sthApatyamAM thAya che; ane loDhuM, tAMbu, pittaLa, sonuM, cAMdI Adi dhAtuomAMthI ghaDelI vastuono aMtarbhAva bhAskarSamAM thAya che. maMdiro, makAno, sarovaro, kUvA-vAvo ane pASANa, lAkaDA, mATI vagerenI mUrtio sthApatyanI vastuo che; tyAre, gRhopayogI dhAtunirmita vAsaNa-vartana, rAca-racIluM, alaMkAra-AbhUSaNa ane deva AdinI mUrtio bhAskarTanI cIjo che. A vastuonA nidarzanathI te te kALanA rASTra ane samAjanI kaLA, ruci, buddhi, samRddhi, kalpanA ane nIti-rIti Adi sarvaprakAranI paristhitinuM ghaNuM sAruM Akalana thaI zake che. keTalIka vakhate to likhita sAmagrI karatAM paNa A jAtanI TaMkita sAmagrI saMskRtinA svarUpane, vadhAre vizada ane vadhAre pramANabhUta rUpe ApaNane samajAve che. amuka graMthakAre amuka saikAmAM banAvelA prAsAdamaMDana viSayaka zilpagraMtha karatAM e ja saikAnA koI sUtradhAre sarjelA pratyakSa prAsAdanI mahattA aneka rIte vadhI zake che. grIka ane romanI saMskRtinuM viziSTa jJAna, sAhitya karatAM, sthApatya dvArA vadhAre maLe che, e pazcimanA itihAsanA abhyAsIone suvidita ja che. pazcimanI badhI prajAo A jAtanI sAmagrInuM mUlya ghaNuM UMcuM AMke che ane sarva rIte enuM rakSaNa karavA satata prayatnazIla hoya che. dareka prajAe, potapotAnI purAtana saMskRti ane pUrvajonI sarjelI A amUlya Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthApatya ane bhAskarSa 67 saMpattine saMgrahI rAkhavA mATe moTAM moTAM saMgrahAlayo sthApyAM che ane prANa ApIne paNa temanuM rakSaNa kare che. tethI e dezomAM A jAtanI sAmagrI ghaNA vipula pramANamAM temaja vyavasthita svarUpamAM maLI Ave che. paraMtu durbhAgye ApaNe A bAbatamAM sauthI vadhu durlakSya ApyuM che. sAhityanA saMrakSaNa mATe to hajI kAMIka ApaNe prayatna karyo che paNa sthApatya ane bhAskarSanA viSayamAM to ApaNe sarvathA ajJAna ane mUDha sAbita thayA chIe. dareka jUnI cIjane ApaNe nakAmI gaNI ukaraDA upara pheMkatA AvyA chIe ane ApaNA pUrvajonI smRtine bhUMsatA AvyA chIe. vanarAja, mULarAja ke siddharAjanA samalIna evA keTalAya yuropIya rAjAo, dharmAcAryo ke zrImaMta kuTuMbonI aneka jAtanI hajAro nAnI moTI vastuo yuropanAM saMgrahAlayomAM sAcavelI najare paDe che, ane te potAnA samayanI saMskRtinuM mUrtimaMta svarUpa jagatane pUruM pADe che. paNa ApaNI pAse evI kazI ja vastu rahI nathI. kAlanI ke manuSyanI kUratA karatAM ApaNI potAnI ajJAnatA ja e vastuonA nAzamAM mukhya kAraNabhUta che e ApaNe bhAre zarama ane glAni sAthe kabUla karavuM joIe. astu. - ApaNI pAse mAtra have gaNyA gAMThyAM 10-20 maMdiro ke pa10 tevA bIjAM khaMDero sivAya, e prAcIna yuganI sthApatya vibhUtinuM nidarzaka bIjuM kazuM viziSTa sAdhana rahyuM nathI. paNa je che te bahu amUlya ane ajoDa che, eTale e nirAzAnA raNamAM AzvAsananuM amRtabindu che, emAM zaka nathI. moDherAnuM sUryamaMdira, AbU ane ArAsaNanAM jainamaMdira, siddhapurano khaMDita rUdramahAlaya, vIramagAmanuM minaLasarovara, pATaNanI rANakI vAva, kapaDavaMja ane vaDanagaranAM toraNo tathA jhIMjhuvADA ane DabhoInA durgadvAra - vagere gujarAtanI prAcIna zilpakaLAnAM sarvottama AbhUSaNo che. purAvidonA mate gUrjara saMskRtinI vibhUtinA A aNamola kIrtanamaNio che. e kIrtanono eka eka paththara ane temAM kotarelI eka eka rekhA ane eka eka AkRti ApaNane tatkAlIna prajAjIvananA citArano ekko pATha Ape che. | | | Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra gUjarAtanI purAtana saMskRtinA jJAnanI A prakAranI bahuvidha sAmagrI che. tenuM anveSaNa-saMzodhana saMpAdana-prakAzana Adi yogya paddhatie thAya to tethI ApaNane ApaNA gauravabharyA bhUtakALanuM bahu spaSTa ane svaccha darzana thAya. madrAsa, mahArASTra ane baMgAla Adi dezonA vidvAno potAnA pUrvajonI e purAtana samRddhino uddhAra ane saMskAra karavA jeTalo zrama veThI rahyA che tenA pramANamAM ApaNe tyAM to zunya ja che. kalakattA ane madrAsanI yunivarsiTIo potAnA prAMtanI purAtana saMskRtine vividha rUpe prakAzamAM ANavA je prayatno karI rahI che tenA mukAbalAmAM muMbaI yunivarsiTIe kazuM ja nathI karyuM, te, e yunivarsiTIne temaja e yunivarsiTInA jUnA navA sUtradhArone ochuM zaramAvanAruM nathI. gUjarAtanA purANayugathI samasukhaduHkhabhAgI ane gADha saMbaMdhI evA mahArASTra pradezanA, jeTalA sarasvatIputroe , mahArASTranA purAtana sAhitya, itihAsa, bhASA ane smArakonAM saMzodhana, saMpAdana ane saMrakSaNa mATe je jAtanuM utkaTa vAyatapa AdaryuM che; rAnaDe, telaMga, bhAMDArakara, rAjavADe, pAThaka, vaidya Adi samartha vidvAnoe je jAtanI potAnI mAtRbhUminI sArasvata upAsanA karI che, tenA mukAbalAmAM, gUjarAtanA kayA vidyAnirata vidvAna puruSanuM nAma smaraNa karavAnuM ApaNe abhimAna laI zakIe ? pUnAnI Dekkana kaoNleje mahArASTramAM jJAnajyoti phlAvanArA jeTalA jJAnadIpako prakaTAvyA tenA mukAbalAmAM amadAvAdanI gUjarAta kaoNleja, gUjarAtanI jJAnasamRddhi ke gauravasmRtinA ekAdA AvaraNane paNa dUra karanAra koI maMdaprakAzI paNa dIpaka prakaTAvyo che Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upasaMhAra 69 kharo ? purAtana gujarAtanA guNagauravathI mugdha thaI gUrjaramitra phArbasa sAhebe naveka dAyakA pahelAM, rAsamAlA nAme gujarAtanA gatajIvananI je kAMI avizada ane apUrNa kathA AlekhI gayA; ke 4 dAyakA pahelAM, muMbaI gejheTiyaranA prathama bhAga mATe, sarakArI khAtAe potAnA nokarone sAmAnya rAjyadvArI jJAna mATe mI. jekasana dvArA pa. bhagavAnalAla IndrajIe bhegA karelAM sAdhano uparathI je kAMI gujarAtanA jUnA itihAsanuM eka hADapiMjara goThavI levaDAvyuM. tenAM khoDakhAMpaNane dUra karavAM ke tenAM aMgopAMgone saMpUrNa karavA mATe AjasudhImAM eka paNa koI gUjarAtIe phArbasa ke jeksana jeTalI paNa kazI viziSTa jJAnopAsanA karI che kharI ? alabatta, A kahetI vakhate mane gujarAtanA sarvazreSTha purAtattvavettA evA sadgata paMDita bhagavAnalAla indrajInuM vismaraNa thatuM nathI, e mAre Apane jaNAvavuM joIe eTaluM ja nahi, paNa sAthe e paNa kahevuM joIe ke mAtra temanI ja samartha pratibhAne lIdhe gUrjarabhUmi samartha purAvid putravatInA saubhAgyaphaLane dhAraNa karavA samartha thaI zakI che ane vadhyatvanA kalaMkathI mukta rahI zakI che. paMDita bhagavAnalAla indrajIe bhAratIya purAtattvanA anusandhAna kArya mATe ghaNuM moTuM kAma karyuM hatuM. e viSayanI temanI zakti ane pratibhA apUrva hatAM. temanA kAryanuM mahattva janarala kaniMgahAmanA kAryathI jarAye ochuM nathI. temanI sAthe samAnAsane besI zake evo purAvid bhAratamAM bIje kyAMe jamyo nathI, e gUjarAta mATe kharekhara abhimAna levA lAyaka che; paNa gUjarAtIoe evA smaraNIya puruSanI kIrtine sAcavavA mATe kayuM smAraka banAvI potAnI kRtajJatA prakaTa karI e prazna paNa ApaNA mATe zuM kharekhara vicAraNIya nathI ? | | | sA6 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa nAmo ane viziSTa ullekhonI akArAdi anukramaNI | a | repa 30 62. (saMkhyA pRSTAMka sUcave che.) abhadevasUri 19, 22, 27 aMbadeva sUri abherAja aMbAdevI 47 amadAvAdanI ajayadeva gujarAta kaoNleja ajayapAla amaracaMdra sUri ajAyabula hiMda amarelI ajaina kRti amIre zikAra aNahilapura (tuSka senApati) 15 (juo aNahilavADa tathA pATaNa) 9, araba 11, 14, 25, 33, arabI graMthakAra 41, 46, pa5, 65 albarUnI aNahilavADa arabI bhASA (=aNahilapura) 46, 64, 65 arisiMha kavi 14, 16 apabhraMza arjunadeva aphagAnIsthAna arjunavarmA abula hasanaalI arNorAja 37 abU IsahAka IbrAhima arbudAcaLa (juo Abu) 13 muhammada phArasI alaphakhAna 25 abU jaida alAudIna khIlajI 24, 42 abU dalpha musaIra albarUnI 2, 64, 65 bina muhalahila yaMbUI avaMtInAtha pa3, 55 abbAsI khalIphA pa7 avadha 43 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A| da 6 8 0 0 vizeSa nAmo nA zAhanuM pustakAlaya itihAsa (juo aitihAsika) 5 itihAsakAra AMbavaMzIya rAjA sAtavAhana 27 itihAsanI AMbAnA jhADa upara dRSTi-gUjarAtanArAjakarano abhAva samuccaya bhAratanA AkSapaTalikanA isIMga hAthanAM lakhelAM pustako IndrAMsa AcAropadeza IndrAcArya AdinAthanuM maMdira IrAka Adezapatra-rAjAno islAmano itihAsa AnaMda amAtya islAmI sattAnuM AnaMdapura sthAyI zAsana AphrikA 62, 63 islAmI sainya Abu (juo arbudAcala) 15, 32, 51 Ibna nadIma bagadAdI AbhaDa AbhU InvarastA Ama rAjA Inne khuda jabA AmaNa nuM baMdara AraminIyA - IrAna ArAsaranAM jaina maMdiro 67 IkharI ArkiolojIkala khAtuM 29 udayaprabha sUri 15, AryAvartano mahAn samrATuM udayarAja-gUrajJAtIya Aliga maMtrI AzarAja udayasuMdarI kathA AzApallI 46 (soDhalakavikRta) no zrImALI zeTha nAgila 46 udyotana sUri Azuka maMtrI 15, 54 upadeza taraMgiNI Ahavamalla 10 (ratnamaMdirakRta) 32, 36 upadeza saptati iMgrejI saltanata Ibna haukala 63, A 51 da w \ 35 49 O O u 37 48 40 | 0 | 36 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhana-sAmagrI uraMgala zahera 26 rAjA Ahavamalla kilhaNa 18 23 65 Y2 NO 39 s, 19 eziyA kavizikSA (vinayacaMdrasUrikRta) aitihAsIka kathAo kAThiyAvADa aitihAsika nATaka kAdaMbarI (-mudritakumudacaMdra) kAnUna masaudI aitihAsika nATaka kAnhaDade prabaMdha (padmanAbhakRta) (-hamIramadamadana) kAnhA aitihAsika purAvA kAbula aitihya tathya kAbulistAna [o] kAyastha kavi soDhala oDisA kAvyAnuzAsana osavAla (vAlmaTa kRta) kAvyamImAMsA kakka sUri (rAjazekharakRta) kaccha kAzamIra kadAmA bina jAphara no itihAsa 22 kaniMgahAma, janarala kAzmIrI kavi jayAnaka kanoja bilDaNa kapaDavaMjanuM toraNa kitAbu akAlima | kitAbul tambIha karNa vAghelo 35, 43 vala azarApha karNadeva-(cAlukya) kitAbuduM pherista 24, 27, 47, 51 ktiAbaluM mAlika karNasuMdarInATikA vala mamAlika 60, 63 (bilDaNa kavikRta) 9 kitAbuluM hiMda 2, 64, karNATaka 1, 23 karnala phArbasa 22 kIrtana maNio kalakattA yunivarsiTI kirtikaumudI kalyANano caulukya (somezvarakavikRta) 13 62 kakha iu 2 65 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa nAmo kheDA killo pa0 khatrI kutUhUla bulhAna 64 kheMgAra-soraThano rAjA kumArakavi (variSTha nyAyAdhIza) 49 kherAlu kumAradevI khAtonuM sAhitya (vastupAla tejapAlanI mAtA) 31 |ga | kumArapAla 10, 11, gaccha 12, 19, 28, 36, 41, 47 gajanI upara caDhAI kumArapAla pratibodha (karSe karelI) (somaprabhasUrikRta) 12 gaNadharasArdhazatakabRhaddhatti kumArapAla prabaMdha (sumatigaNikRta) (jinamaMDanopAdhyAyakRta) 31 gaNaratnamahodadhi kumArapAla priya (vardhamAnasUri kRta) (nAmano TaMka) gAMgeya kumAravihArazataka gAMdhA ra5, 51, 60 (rAmacaMdrakavikRta) gAMdhArAdhipagabdha kulAcAra dvipakUTapAkala kuvalayamAlA kahA gAyakavADa sIrIjha (udyotanasUrikRta) 6, 45 giranAra 14, 24, 51 kRSNa vAsudevane guNamati lagatuM jaina purANAtmaka gupta sAmrAjya caritra guptavaMzano patanakALa kRSNakavi gukhonA pramukha sAmaMto koMkaNa pradeza (sthAnezvaranA vasavaMzIo) 5 koMkaNapati mallikArjuna 41 guruparaMparAno nirdeza 45 kolamabaMdara gUjarAta 8, 23, 41 kauTuMbika samAcArapatro 38 gUjarAta purAtattvamaMdira 3 gujarAtI bhASA khaMDiyA rAjA upara (marAThazAhI) Adezapatra '39 gujarAtI rAsA khaMbhAta 14, 27, 60, 63 gUrjara jJAtIya khatapatro 38, 39 maMtrI-udayarAja 48 34 62 & B R Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhana-sAmagrI 3pa pa3 5, 6, gUrjara deza gUrjaratrA gUrjaradezabhUpAvalI (raMgavijayakRta) gUrjarezvara siddharAja jayasiMha gurjarI godharAnA eka lekhano bhrama pUrNa artha gohilakhaMDanA rANA graMtha nakala karAvanAranI prazastio graMtha prazasti graMtharacanAnA samayano nirdeza graMtharacanA sthAnanirdeza gvAliyarano rAjA bhuvanapAla 25 bhImadeva bIjo 12, 43 cAlukyo (dakSiNanA) 7, pada cAlukayonI sAlavArI cAvaDA cittoDa cimanalAla DAhyAbhAI cIna 61, 62, 63 cInI pravAsIo - bauddhadharmanA cInI rAjadUta caitanyaprasAda dIvAnajI caimura caulukya (=cAlukya juo) 35 caulukyo 22, 58 caulukyavaMzotkIrtana mahAkAvya (hemacaMdrAcAryakRta) 10 cauhANa rAjA abherAja cauhANa kulatilaka kAnhaDade cauhANavaMza chi ] chaMdonuzAsana 44 42 45 18 jaMgano mulaka 47 jaMbu caMDasiMha caMda baradAI caMdanAcArya caMdrasUri caMdrAvatI cakravartI harSa caturmukha prAsAda - caturvizati prabaMdha (juo prabaMdhakoSa) cAMDasiMha cAlukaya (=caulukya) jaMbUno jhAlA jaMbusara jagaDU caritra (sarvAnaMdasUrikRta) jagaDu zAha jagadeva - bAlakavi jara Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa nAmo 33 19 18 jayantacaMdra Abu ArAsaNa (kanojano rAjA) 18 jaina yatio jayantasiMha jaina lekhako (juo jaina vidvAnuM vastupAlanoputra 14, jaine vidvAno ane 16, 18 agragaNya brAhmaNa jayazikharI cAvaDA 34 vidvAnomAM jayasiMha sUri 15, 16, 30 mitratA jayAnaka-kAzmIrI kavi 41 jaina saMghanA bhaMDAra jarmanInI sAhityika saMsthAo 3 jaina sUrionI kathA javA AvavAnA jainasUri nAme udyotana mArgonuM vivara 60 jainetara lekhaka jAloranuM rAjya 42 jJAtio vagerenuM varNana jAvAlipura (=jhAlora) 18 (vimalacaritramAM) jinadatta sUri jJAna bhaMDAra 49, 51 jinabhadra jJAna bhaMDAro - jinamaMDana upAdhyAya cAra pethaDe sthApyA 51 jinavallabha sUri | jha | jinaharSa sUri jhAlora jinezvara sUri (= jAvAlipura) jIrAvalA jhIMjhuvADAnuM jIvadeva sUri durgadvAra jIvanavRttAnta - Ta | vhassAMgano TaMkita sAmagrI jUnA sikkAo jekasana jesalamerano pustakasaMgraha Thapura niya jaina tIrthasthAno ThAIA-maMDalikano jaina bhaMDAro pATaNa, putra ThANA pAlItaNA, pUnA, bhAvanagara jaina maMdiro DabhoInuM durgadvAra [6] Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 DAbhalanagara DAmara nAgara DIsAvAla DUMgara Dekakana kaoNleja ta tapAgacchanI paTTAvalI tavArIkho lakhavAno rIvAja tAMbAnAM zikkA turkistAna tejapAla 24 3 58 tADapatra para tADapatranI prati 50 tADapatrAdi 48 tAmrapatro 44, 13, 57 tibbata 62, 63 26 tilaMgadeza tIrthakalpa (jinaprabhasUri kRta) 23 turuSko 19 62 toramANa tripoLIyo daravAjo tribhuvanagaMDa trailokayamalla "kanna tha thaMbhaNA gAma tharAda 39 (juo vastupAla tejapAla) 17, 39 telaMga 68 toraNa kapaDavaMjanuM vaDanagaranuM 67 44 38 53 17 27 11 thANA (juo ThANA) thArApatra (tharAda) [6] daMDanAyakanA hAthanAM lakhelAM pustako dakSiNa darbhAvatI dastAvejo dArAnuM sarasvatI maMdira dAsInuM vecANa dillIno aMtima hiMdu samrAT pRthvIrAja dillIno bAdazAha dukALa (saM. 1468mAM) durlabharAja caulukaya deda- nAmano subhaTa devagira devadatta bhAMDArakara devapAla-mAlavAno paramAra rAjA devasUri dezapaTTo dezya-apabhraMza sAdhana-sAmagrI dvAzraya mahAkAvya dvisaptatiprabaMdha dha dhaMdhukA dhanADhaya kuTuMbano traNaso karatAM vadhAre varSano 62 11 53 8 je " " 20 41 4 % ja che je 23 15 22 24 15 10 32 46 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 40 dhokaDa 52 33 vizeSa nAmo saMkSipta itihAsa nADUlA lAkhaNa (prazastimAM) para nADola dharmasAgaropAdhyAya nAnAprabaMdhAvelI dharmAlyudaya kAvya (jinabhadra kRta) (udayaprabhasUrikRta) 16 - nAmAMkti nAgarikono dharmAraNya purANa 36 nirdeza dhavala (karNadevano amAtya) 47 nAhaDarAya prabaMdha dhavala (bharUcano zeTha) 46 nimnaya Thakkara nirdeza guruparaMparAnA dhArano killo 38 graMtharacanA samaya dhArAdhvasa prabaMdha 45 graMtharacanAsthAna dholakA 46 nirNaya brAhmaNa dhoLakA 20 neDha maMtrI (bhImadevano mahAmAtya) nakazo-gujarAtano neDha maMtrI sauthI pahelo) 64 (bhImadevanomahAmAtya) nagarI (mAdhyamikA) nemikumArasuta vAlmaTa naracaMdrasUri 17, 42 neminAtha caritra naranArAyaNAnanda (haribhadra sUrikRta) mahAkAvya (vastupAla maMtrikRta) 13 paMjAba naranArAyaNAnanda pacAseka sthAno mahAkAvya (tIrthakalpamAM) (vastupAla maMtrikRta) 48 paDavANa pataMjali bhASyakAra narasa sAmAnI 62 padmanAbha-abherAjano narendraprabha sUri 17. rAjakavi nAgara para parabata nAgalapura 24 paramAra nAgila (AzApallIno rAjA-arjunavarmA zrImALI zeTha) 46 pariNIta strInA - 29 46 23 narabada 51 43 JO 43 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 chUTAcheDA parvata-vijItAno putra pallIvAla pATaNa (juo aNahilapuravADa) pAdalipta sUri pArasano mahAsAgara pArijAtamaMjarI nATikA (madanakavikRta) pArzvacaMdra sUrinI rasAtmaka kRti pArzvanAtha caritra pAlaNapura pAlItaNA 20 22, 27, 28, 32, 53 peTalAdra 30 pethaDa 63 pAvAgaDha pIMpalAI pITarsana pIluANA puMjAbhAI hIrAcaMda zeTha punaHlagna x purAtana prabaMdho purAvid puSpikAlekho pustakaprazastio 51 para pUnA pRthvIpAla maMtrI pRthvIpAla maMtrI pRthvIrAja 43 (kumAradevI AzarAjanuM) 31 32 34 19 26 24, 51 43 24 50 24 3 62 53, 54 48, 50, 52 2, 50 47 48 45 (zAkaMbharIno rAjA) pRthvIrAja cAhamAna 18, 41, 42 pRthvIrAja prabaMdha 3ra pRthvIrAja rAsonA kartRtva upara navIna prakAza pRthvIrAjavijayakAvya pethaDarAsa poravADa prakIrNa prabaMdhAvalI prakIrNa sAhitya pratApazIla pratihAravaMzanI rAjadhAnI prabaMdha prabaMdhakoSa prabaMdhaciMtAmaNi prabaMdhasaMgraha prabaMdhAvalI prabhAkaravardhana prabhAcaMdra prabhAvakacaritra sAdhana-sAmagrI (prabhAcaMdrakRta) prabhAsa pravacanaparIkSA (=caturviMzati prabaMdha) (rAjazekhara sUriSkRta)30, 32 22,27, 32 32 18 5 21 18 41 45 22, 32, 43, 55 20 24, 51 24 24, 52 27 36 13 pravAsavRttAnta - vhenDsAMgano 21 25 (dharmasAgaropAdhyAyakRta) 36 39, 62 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa nAmo 79 14 Ta ja 44 prazasti 33, 45, 46, bAlakavi - jayadeva 48 48 bAlacaMdra sUri prazastionA bAhaDa be prakAra graMtha (=vabhuTa pahelo juo) 37 nakala karAvanAranI bilAsurI graMtha racanAranI bilDaNanA vaMzamAM keda prAkRta bhASAno bihAra 1, 23 jaina kathAgraMtha bIja nAmano kSatriya pa1 (kuvalayamAlA) bIjApura prAcIna gUjarAta bukhArAno zAha prAcIna gUrjara nasara sAmAnI dezanI bIjI bujurga bina zaharayAra rAjadhAnI jAvAlipura bobe gejheTiyara 5, 22 (=jhAlora) bauddha AcAryo bauddhadharma phArasanI khADI byulDara (DaoNkTara) phArbasa sAheba brahma (brahmasiddhAntano kartA) bahmasiddhAnta 6 >> >> baMgAla bagadAda 1, 3 [bha| 60, 62, bhaMDAra 63, bhagavantarAya khatrI 19, 30 bhagavAnalAla indrajInuM kArya 69 48 58 24 bappabhaTTi barbara 54 balaharA (=vallabharAya) balucistAnathI gUjarAta sudhInuM siMdhanAma (kitAbula masAlikavaluM mamAlikamAM). bANa - mahAkavi 4, 5, 7 bAla mUlarAja - 12 bhaTTa sUdana bhaTTArka bhaDakU bhadrano burja bhadrezvara gAma bharUca 21 SO. 8, 17, 35, 49, pa9, 60 : Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8O. bharUcanA gurjara loko pa6 sAdhana-sAmagrI bhUmidAnanuM zAsana devasthAnane brAhmaNane dharmAcAryane bhogapura bhoja (pratihAravaMzIya? bhoja-gAMgeya prabaMdha bhojapatra bhojarAja bhaugolika ane aitihAsika dRSTie tIrthakalpanuM upayogipaNuM bhaugolika prakaraNa (kavizikSAmAM) bhaugolika hakIkata ma maMDaNadeva (pethAvADAno jAgIradAra) 24 maMDalika - pethaDano vaMzaja maMDalika kavi maMtrInA hAthe lakhelAM pustako maMtrIzvara vastupAla prazasti (rendraprabhasUri kRta). 17 madana - rAjakavi 43 madanavarma-jayasiMhadeva prIti-prabandha madrAsa 1, 26, 68 madhyabhArata 23 madhyamApurI 29 20 bhAMDArakara 50, 68 bhAMDArakara orienTala risarca insTITayuTa 2 bhATazAhI varNana - yuddhanuM 34 bhArata bhArata-cInano samudra ane bhUmadhya sAgara 6ra bhAratanI mukhya bhASAonuM sodAharaNa sUcana (kuvalayamAlA kathAmAM) 6 bhAratayAtrAnAM pustako 62 bhAlijja bhAvanagara bhASA ane ItihAsanI dRSTie upayogitA (samarArAsanI) 26 bhASAvikAsanA itihAsanI dRSTi bhAskarTa bhillonI pallI bhillamAla 4, 33, 62, 65 bhImadeva pahelo 19, 39, 47 bhImadeva bIjo 12 bhImapriya (ka) 58, 32, 50 bhImezvara devano utsava 16 bhuvanapAla-gvAliyarano rAjA bhUmi 13 51 51. 15 me 3ra 45 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa nAmo mayagalapura mayaNallA-karNanI paTTarANI (minaLadevI juo) mayagiri sUri marAThIzAhI gUjarAtI marubhUmi mallavAdI sUri mallikArjuna masaUdI mahamadazAha bAdazAha mahamUda gajanavI mahAkIrti mahAnaMda mahAmAtyone inAma mahArASTra mahAvIra jinamaMdira mahIpAla mahendra sUri mahendrapAla mAMDala mAgha-mahAkavi mAtara mAdhava nAgara mAravADa mAlava mAlavalakSmIlatAparazu mAlavA minala sarovara minaLadevI mihirakula 24 muMbaI gejheTiyara 9 37 25 4 19, 30 41 62 24 24, 38, 64 8 49 39 1, 68 11 (=maNallA juo) 9 22 3 46 13 20 43 26 5 5 55 67 53 45 (=baoNmbe gejheTiyara juo) muMhatA naiNasInI khyAta mukhya dastAveja mudrA mudrikumudacaMdra nATaka (yazazcaMdakavi kRta) muniratna sUri munisuvratajina caritra (caMdrasUrikRta) murujuja jahabava maAdanul jauhara multAna musalamAnono saMsarga musalAmanI sAhitya mUlarAja - bAla mULarAja meDha merutaMgasUri - kayA ? merutuMgAcArya merutuMgAcArya bIjA mevADa mevADa-mAlavA upara gUjarAtanuM Adhipatya maitraka moDAsA moDherA moharAjaparAjaya nATaka (yazaHpAlakavi kRta) 81 mleccho 5, 22 34 39 58 10 48 45 63 62, 65 3 65 12 10, 67 ae x >> o * 22, 31 * 8 - 36, 67 11 24 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 82. sAdhana-sAmagrI 47 46 2 34 18 ya rudramahAlaya 38, 67 yazapaTala nAmano radrazarmA (kumArapAlano paTTahastI rAjyotiSI) 48 yazapAla, 11 rUma yazazcandra revaMtagirirAsu yazodhavala (vijayasena sUrikRta) 17 (kumArapAlano mahAmAtya) 48 rohAgAma yazovarmA 55 [1] yudhiSThira 4 lakSmaNa gaNI yuropa 65 lakSmIsAgarasUrinI rAsAtmakakRti raNathaMbhora 41, 49 lahara ratnamALa (kRSNakavi kRta) 34 lAkhaNarAva cohANa rasikalAla parIkha (nADola) rA'kheMgArano prasaMga rAjakIya AjJApatro pa6, 62 rAjataraMgiNI lATa pATavapATara rAjapUtAnA lAvaNyasamaya paMDita rAjavADe likhita sAmagrI rAjazekhara - kavi lipikAra rAjazekhara sUri lUNasapriya (Taka) rAjAno Adezapatra 39 lekhanakaLAnuM varNana para rANakIvAva lekhapaddhati 38, 39 rANapura lokasamAjanI rItabhAta rANA loko gaMdhAra gUrjara rAnaDe lATa siMdhu hUNa 4 lolIANA rAmacaMdra - kavi rASTrakUTa vaDanagaranuM toraNa 4pa lATa 4, 5, 7, 8, ' s m w U 58 pa9 = ka , je 8 rAma rAsa rAsamAlA 22, 69 vaDhavANa Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa nAmo 83 488 27, 35 pa vaNathalI 45 vArAhI gAma vatsarAja - vArSika rAjakara 39 lATadezano svAmI 5, 7 vAlabha kAyastha vanarAja cAvaDA 14, 33, (sola) 34, 47, 67 vAlmIki vanarAja viSeno vikramanA chaThThI pahelo ullekha 47 saikAno uttarArdha vardhamAna 24 vikramAMkadeva valabhI 5, 7, 59 vicArazreNI valabhIvaMza pa6, 61, vijayasiMhAcArya 62, 63 vijayasena sUri vasaMtavilAsakAvya vijitA - ThAIyAnA (bAlacaMdrasUrikRta) 14 putra 51 vastupAla videzI nAhatya (juo vastupAla tejapAla) 13, 0 vidhyAcaLamAMthI 15, 17, 31, seMkaDo hAthI 34, 36, 48 (lAvanAra lahara) 47 vastupAla caritra vimala (=vimalazAha (jinaharSakRta) 31 poravADa juo). vastupAla tejapAla prazasti vimalacaritra (jayasisUrikRta) 17 (indralaMsa paMDita kRta) 33 vastupAla dharmaguru vimalaprabaMdha AcArya vijayasena sUri 15 (lAvaNyasamayakRta) vATa vimalamaMtrI viSenI (=bAhaDa juo) helI noMdha (kumArapAlano maMtrI) 15 vimalazAha poravADa 33, vAlmaTa - nemikumArasuta 37 vividha tIrthakalpa vAbhadAlaMkAra 37 (jinaprabhasUri kRta) vAghelA - 35, 58 viSNu (brahmano pitA) vANiyo - khaMbhAtano vIra nAme pradhAna mukhya adhikArI 63 vIradevagaNI para viradhavala 48 3 22 vAyaDA 28 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 sAdhana-sAmagrI 17 33, para sa 39 saMgha viramagAmanuM kotarelA pArijAta minala sarovara maMjarInA varasUri 21 be aMko-masjidanI 68 dIvAlamAM vaizya jAti para zilAlekho 44, vasavaMzIo 5 zilAhAravaMzIya rAjAo zketsAMga pa9, 60 zilpakaLA za zizupAlavadha zaMkharAja zeTha puMjAbhAI hIrAcaMda zakunikA vihAra zrAddha vidhi zatArthika kAvya zrInAra | (somaprabhasUrikRta) 12 zrImAla zatruMjaya 14, 26, 51 zatruMjaya mahAtIrthoddhAra saMgraha karanAra, prabaMdha (kakkasUrikRta) 26 saMDera gAma zabda prayogo-mArAThI saMpankara mahAmAtya zAhI gUjarAtInA (=sAM juo) kiyale Thaviyale takhtaci saMyukta prAMta diThallAmADayalelA saMskRtano abhyAsa gallA ra5 (albarUnIe karelo) zahAbudina ghorI 19, 41 saMskRta vyAkaraNa zAMti sUri (malayagirikata) 37 zAMtiniketana 3 samara rAsa zAkaMbharIno rAjA (aMbadeva upAdhyAyakRta) 25 pRthvIrAja 45 samarA zAha 29, 30 zAma 63 samuccaya bhAratanA zAradA lipi ItihAsanI dRSTi zikAo cAMdI jasatA saraMdIpa tAMbA sono 58 sarasvatI kaMThAbharaNa zilA upara (bhojarAjakRta) 25, 51 50, 51 41 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 sAMtu 61 15 46 19 vizeSa nAmo sarasvatIbhaMDAro 49 siddhasenAdiprabaMdha sarvAnaMda sUrI 21 siddhahemazabdAnuzAsana 10 silasilaghuttavArikha (=saMpankara juo) - 9, sihaNa-devagirino 46, 54 yAdava rAjA sAMdhivigrahika sIyA-ANahilapurano DAmara nAgara 36 mahAjana sAMpradAyika 44 sIsilI 64 sAkSya 41 sIstAna sAgaracaMdra 49 sukRtakIrtikallolinI sAcora 46 (udayaprabhasUrikRta) 16 sAmaMta 39 sukRtasaMkIrtana kAvya sAmaMto upara (arisiMha kavikRta) 14, 16 Adezapatra 39 supAsanAcariyA 46 sAmagrI TaMkita sumatigaNi likhita 66 surathotsava sAraMgadeva | (somezvara kavikRta) sAvaNavADA gAma 47 sulemAna saudAgara sAhitya sabhA 3 sUDAna siMdha 5, sUdana bhaTTa 42, 61, 62, 63 sUrAcArya siMdhu - loko 5 sUrpAraka siMdhurAjajvara 5 sUryamaMdira-moDherAnuM siddhacakravartI seDhI nadI (siddharAja juo) 54 sairApha siddhapura 38 soDhala-kAyastha kavi siddharAja 12 sopArA 62 siddharAja jayasiMha 9, somatilaka sUri 10, 28, 37, somanAtha (tIrtha) 17, 25, 65 38, 42, 45, somaprabha sUri 47, 50, pa3, somasuta kavi bAhaDa 37 55, 66 somezvara - pRthvIrAjano pitA 0 che 0 ne ) 48 ra 61, 6ra 30 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 siddharAja jayasiMhano dauhitra somezvara kavi (kIrtikaumudIno kartA) 13, 48 46 59 37 soraThano rAjA - kheMgAra saurASTra skaMda purANa sthaMbhanaka pArzvanAtha caritra sthaLamArge bhAratanI musApharI karanAra prathama Araba ab da- sthavirAvalI sthAnezvara sthApatya sthiramati spena hamIra hamIra mahAkAvya (naracaMdra sUriSkRta) haribhadrasUri haribhadrasUri - kumArapAla 41 samayanA harihara kavi harSa kavi harSa cakravartI harSakAlIna - rAjakIya 27 dara 26 5 66 SO 64 hamIradeva hamIramadamardana nATaka (jayasiMhasUriSkRta) 15, 17 30, 46 15 43 42 - 4 4 4 sAmAjika ane dhArmika paristhiti harSacaritra (bANakavikRta) harSapura hastaprato hiMdu rAjasattAno chatrabhaMga hiMdu rAjyonuM sAmUhika patana hiMdusthAna hiMdusthAnanA jala-sthalanA vyApArI mArgo hIyANI hUMbaDa pUrNa hemacaMdra-AcArya sAdhana-sAmagrI ] ] 4, 12 20, 46 51 5 23 62 61 * = __ para 12, 22, 49 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAlavArI-prasaMgo sAthe 63 67 64 64 sAla ullekha vi. saM. 835 udyotanasUrikRta kuvalayamAlA kahAnI racanA, jAvAlipuramAM ,, 845 valabhIno nAza,-blecchonA hAthe , 874 (hi.sa. 237)mAM silasilaghuttavArikhanI racanA 916 (hi.saM. 279) bilAsurI , 927 (hi.saM. 290) Inna rastA. , 933 (hi.saM. 296) kadAmA bina jAphara. 937 (hi.saM. 300) masaudI musAphara maLyo. 937 (hi.saM300) bujurga bina saharayAra. ,, 940 (hi.saM. 303) masaudI. 950 thI 980 kAvyamImAMsAkAra rAjazekharano samaya 968-74 (hi.saM. 331-37) abU dalpha musaIra. ,, 969-95 (hi.saM. 331-58) Ibna haukala ,, 977 (hi.saM. 340) istakharI. ,, 1007 (hi.saM. 370) ibsanadIma bagadAdI. ,, 1037 (hi.saM. 400) albarUnI. vi. saM. 1139 jinavijayajInA saMgrahamAM sauthI jUnI pustakaprazastinI sAla ,, 1150 siddharAja gAdIe beTho. 65 - E4 50 55 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhana-sAmagrI 54 ullekha 1157 mAM lakhelA tADapatramAM zrIjayasiMhadevarAjya' evo ullekha. 1164 mAM lakhelA pustakanA puSyikAlekhamAM samastarAjAvalIvirAjitamahArAjAdhirAjaparamezvarazrIjayasiMhadeva' evo ullekha. che , 1166 nA paNi kADhe nA puSyikAlekhamAM '0 mahArAjA dhirAjanailokyagaSTha 2' evo ullekha. vi. saM. 1179 nA phAgaNa mAsanA pudhdhikAlekhamAM "samastarAjAvalIvirAjita mahArAjAbirAjazrImatribhuvanagaMDa" evo ullekha 1181 siddharAjanI sabhAmAM, jainadharmanA zvetAMbara ane digaMbara pakSo vacce vAdavivAda. 1191 bhAdrapada zudi 8 maMgaLavAra tathA phAlgana vadi 1 zanivAranA puSpikAlekhomAM 1179 pramANe siddharAja viSe ullekha. 1191 phAlyuna-119ra jeTha mAsa daramyAna siddharAjanI mAlavA upara jIta 1192 jeTha mAsanA pudhdhikAlekhamAM siddharAja viSe "avaMtInAtha'nuM vizeSaNa. 1193 caMdrasUrikRta "munisuvratajina caritra'nI racanA. 1198 kArtika vadi 13no siddharAja viSe chello puSpikAlekha. Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAlavArI-prasaMgo sAthe 46 46 12OO 46 48 sAla ullekha siddharAje Aligane keTalAka grAmono grAsa Apyo. 1199 mArga mAsano kumArapAla viSe puSyikAlekhamAM ullekha. 55 kumArapAla gAdIe beTho. lakSmaNagaNikRta supAsanAhacariyanI racanA devadatta bhAMDArakaranA mata pramANe kumArapAla gAdIe beTho. vi. saM. 1216 haribhadrasUrikRti neminAtha caritranI racanA-aNahilapuramAM. 46 1218 kumArapAla viSayaka lekha. 1241 mAM somaprabhasUrie kumArapAlapratibodhanI racanA karI, aNahilapuramAM. muniratna sUrikRta zrIkRSNavAsudevacaritranI racanA. nA arasAmAM kavikumAra gujarAtano variSTha nyAyAdhIza. nI AsapAsa jayaMtasiMha nAmadhArI rAjavaMzI bhImadevanI viruddha potAne mahArAjAdhirAja jAhera karI rAjya calAvato hato. 1280 nI lagabhaga somezvarakRta kIrtikaumudInI racanA. 1285 nA arasAmAM dakSiNanA devagirino yAdava rAjA siMhaNa, mAlavAno paramAra rAjA devapAla, ane turuSka senApati amIre zIkAranuM gujarAta upara AkramaNa. 22 1 2 48 48 1 270 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 sAla ,, ,, "" ,, :::: 11 ,, vi. saM. 1300 ,, 27 ullekha lekhapaddhatinA jUnA bhAganI racanAno samaya. 1290 janabhadraskRta nAnAprabaMdhAvalInI racanA. ,, 1288 siddhasenAdiprabaMdhanI tADapatranI prati lakhAyAno samaya 1295 sumatigaNikRta gaNadharasArdhazatakabRhavRttinI racanA. nI lagabhaga bAlacadra sUrikRta vasantavilAsa mahAkAvyanI racanA. 1292 1313-15 gujarAtamAM traNa varSano dukALa. 1334 prabhAcaMdrakRta prabhAvakacaritranI racanA. nI AsapAsa pethaDarAsanI racanA. 1360 ,, ,, ,, 1368 1361 merutuMgAcArya kRta prabaMdhaciMtAmaNinI racanA, vaDhavANamAM. karNa vAghelAnuM rAjya cAlavAno gUrjaradezabhUpAvalImAM ullekha. alaphakhAnanA sainye pATaNa upara AkramaNa karyuM. 1369 sAdhana-sAmagrI pethaDe cha bhAIo sAthe zatruMjaya giranAra vagereno saMgha kADhyo. karNadevano amala sArI rIte cAlato hato. pArzvanAthanI mUrti khaMbhAtamAM lAvavAmAM AvI. yu. 41 24 25 25 21 ___ . 51 51 32 27 38 30 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAlavArI-prasaMgo sAthe sAla ') 1772 3O 51. uO ullekha samarAsAha osavAla saMgha laI zatruMjaya gayo ane maMdira tathA mUrtinI punaH pratiSThA karI. * 1377 gUjarAtamAM moTo dukALa. 1385 kumArapAlacaritranI prati lakhAyAno samaya. 1389 jinaprabhasUrikRta viviktIrthakalpanI samApti, devagirimAM. 1392 kakkasUrikRta zatruMjaya mahAtIrthoddhAra prabaMdhanI samApti. 1400 nI AsapAsa bIjA merUtuMgAcAryano samaya. vi. saM. 1400 nI AsapAsa "prakIrNa prabaMdhAvalI'nI prati lakhAyAno samaya. nI AsapAsa naracaMdrasUrikRta hammIra mahAkAvyanI racanA. 1405 : rAjazekharasUrikRta prabaMdhakoSanI racanA, dillImAM. somatilakasUri tathA jayasiMhasUrie kumArapAlacaritronI saMskRtamAM zlokabaddha racanA karI. 1437 dhanaratnakRta gadyapadyamizrita kumArapAla caritranI racanA. 1468 gUjarAtamAM dukALa 31 43 33 142 2 2 34 51 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 92 sAla ,, ,, ,, 77 73 17 ,, ,, ,, 1477 1492 jinamaMDanopAdhyAyakRta kumArapAlaprabaMdhanI racanA 1512 padmanAbhakavikRta kAnhaDade prabaMdhanI racanA. 1559 parvata ane DuMgare eka vidvAnane 1560 1568 1571 ullekha maMDalike saMgha kADhI zatruMjaya vagerenI yAtrAo karI. 1578 1865 upAdhyAya padavI ApavAno samAraMbha karyo. parvata ane DuMgare jIrAvAlA ane Abu vagerenI yAtrA karI. lAvaNyasamayakRta vimalaprabaMdhanI sAdhana-sAmagrI racanA parabata ane kAnhAe jJAnabhaMDAra sthApita karyo. iMdrahaMsakRta vimalacaritranI racanA raMgavijayakRta gUrjaradezabhUpAvalInI racanA, bharUcamAM. ] [] ] pR. 51 31 42 51 51 32 50 3333 33 35 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- _