________________
૩૭
પ્રકીર્ણ સાહિત્ય
સ્કંદપુરાણમાં ગુજરાતના કેટલાંક તીર્થસ્થાનોનું માહાભ્ય વર્ણવેલું છે જે ભૌગોલિક હકીકતો માટે ઉપયોગી ગણાય. જૈનપ્રતિપક્ષી તરીકે કુમારપાલને લગતી જે કેટલીક હકીકત એમાં આપેલી છે તે આપણા સમાજની સાંપ્રદાયિકતાનું ચિત્ર દોરવવામાં સાધનભૂત થાય તેવી વસ્તુ છે.
સિદ્ધરાજના સમયમાં લખાયેલા ગણરત્નમહોદધિ નામના વર્ધમાનસૂરિએ રચેલા વ્યાકરણ વિષયક ગ્રંથમાં સિદ્ધરાજની સ્તુતિ દર્શાવનારાં કેટલાંક પદ્યો ઉદ્ધત કરેલાં છે.
મયલગિરિ સૂરિએ રચેલા સંસ્કૃત વ્યાકરણમાં કુમારપાલે અર્ણોરાજ ઉપર મેળવેલી જીતની નોંધ છે.
નેમિકમારસુત વામ્ભટકવિ રચિત કાવ્યાનુશાસનમાં અને સોમસુત કવિ બાહડના વાભદાલંકારમાં, અને હેમચંદ્રાચાર્યના છંદોનુશાસનમાં પણ સિદ્ધરાજ વગેરેની પ્રશંસાનાં પડ્યો નજરે પડે છે.
આ ઉપરાંત જૈન ભંડારોમાં કેટલાંક પરચૂરણ પુસ્તકો મળી આવે છે જે ૧૪મા, ૧૫મા અને ૧૯મા સૈકામાં લખેલાં છે. એ પુસ્તકોમાં પ્રકીર્ણ કથા દષ્ટાંતો વગેરેના સંગ્રહો હોય છે જે લખનારે પોતાના વાચન-પઠન માટે, ગમે તે કોઈ ગ્રંથમાં વાંચેલી કે પછી જાતે કોઈ ઠેકાણેથી સાંભળેલી વસ્તુને પોતાની ભાષામાં લખી લીધેલી હોય છે. એ સંગ્રહોમાં કેટલીક ઐતિહાસિક વાતો પણ હોય છે. મારા જોવામાં આવા પ-૧૦ સંગ્રહો આવેલા છે અને તેમાંની આવી વાતોને તારવવાનો મેં કેટલાક પ્રયાસ પણ કર્યો છે.
આવા સંગ્રહોમાંથી મને એક એ નોંધ મળી કે-સિદ્ધરાજે જે રુદ્રમહાલય બંધાવ્યો તેની વ્યવસ્થાનો ભાર પ્રધાન આલિગને સોંપવામાં આવ્યો હતો. તેણે પોતાના ખર્ચે સિદ્ધપુરમાં એક ચતુર્મુખ પ્રાસાદ બંધાવ્યો જેનું નામ રાજવિહાર આપવામાં આવ્યું. રાજાએ આથી પ્રસન્ન થઈને તેને સં. ૧૧૮૯માં કેટલાંક ગ્રામોનો ગ્રાસ વગેરે કરી આપી તેનું સન્માન કર્યું વગેરે.
સા.
૪
