________________
૧૫મા સૈકામાં લખાયેલું સાહિત્ય रंगविजयकृत गूर्जर - भूपावली
૩૫
છેક વિ. સં. ૧૮૬૫માં, રંગવિજય નામના એક યતિએ, ભરૂચમાં, ભગવંતરાય ખત્રીના કહેવાથી, ગૂર્જરદેશભૂપાવલી નામે ૯૫ શ્લોકનો સંસ્કૃત પ્રબંધ રચ્યો, જેમાં મેરુતંગની વિચારશ્રેણીની જેમ ઠેઠ મહાવીરના નિર્વાણથી લઈ, પોતાના સમય પર્યંતના - એટલે કે ગુજરાતમાં મુસલમાનોની સત્તા સદાના માટે નષ્ટ થઈને અંગ્રેજોની સત્તા સ્થિર થઈ ત્યાર સુધીના - રાજાઓનો રાજ્યકાળ નોંધ્યો છે. અણહિલપુરના પહેલાંના રાજાઓની યાદી તો, તેના જેવી બીજી યાદીઓની માફક, ઇતિહાસના આધાર વગરની જ ગણાય; પણ અણહિલપુરના ચાવડા, ચૌલુક્ય, અને વાઘેલા વંશની જે સાલવારી છે તે આપણને ઉપયોગી થાય એવી છે. એમાં ગુજરાતના અંતિમ હિંદુ રાજા કર્ણવ ઘેલાનું રાજ્ય વિ સં. ૧૩૬૮ સુધી ચાલ્યું એમ લખ્યું છે જે ગેઝેટિયર વગેરેમાં ઠરાવેલી સાલ કરતાં ૭ વર્ષ મોડું છે. તેમજ એ ભૂપાવલીમાં, ચાવડાઓની પહેલાં, ગુજરાતમાં, આમ અને ભોજ આદિ ૭ રાજાઓનું ૨૪૫ વર્ષ સુધી રાજ્ય રહ્યું હતું એવો ઉલ્લેખ મળે છે જે ગૂર્જર પ્રતિહાર વંશનું સૂચન કરે છે. આ ઉલ્લેખ બીજા કોઈ તેવા જૂના ગ્રંથમાં જોવામાં નથી આવતો. તેથી પ્રબંધકાર સામે તેવી કોઈ જૂની પરંપરા છે જે ગૂજરાત ઉપર એક કાળે પ્રતિહાર વંશનું પ્રભુત્વ હતું તેનો આભાસ આપનારી હોય. અલબત્ત સમયાદિ વગેરે ઉપર વધારે ભાર આપવા જેવું કશું નથી જ.
