Book Title: Kavi Shamal Bhatt
Author(s): Ramanlal P Soni
Publisher: Vidyarthi Vachanmala
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005417/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhArthI vAcanamALA zreNI:mI saMpAdaka: jayabhikhkhu 5-145 kavi zAmaLa bhaTTa lekhaka: ramaNalAla pI. seAnI 0-x-0 292 For Personal & Private Use Only www.annelib aap Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - - vi ghA rthI vA ca na mALA. chUTaka eka zreNuM 3-0-0 pie ja pAMca AnA vadhu . daza eNanA eka sAthe 3--. ta pahelI zreNI bIjI zreNI trIjI zreNI zrIrAma 21 Akavi vAlmIki | 1 mahAmuni vaziSTha * zrIkRSNa 22 munirAja agatya dara madAlasA 3 bhagavAna buddha 23 zakatalA 43 rAjakumAra dhruva bhagavAna mahAvIra | 24 dAnezvarI karNa 44 satI sAvitrI 25 mahArathI arjuna 5 vIra hanumAna | 26 vIra abhimanyu 45 zaipadI 6 bhaDavIra bhIma 27 satyavAdI harizcaMdra | 46 vIra vikrama 7 satI damayaMtI 28 bhakta prahalAda 47 rAjA bhoja 8 kaca-devayAnI 29 pitRbhakta zravaNa 48 kavi kAlidAsa 9 samrATa azoka 30 celaiyo 49 vIra dudAsa 10 cakravartI caMdragupta 31 mahAtmAtulasIdAsajI pa0 mahArANA pratApa 32 gopIcaMda 11 rAja bhartuhari 33 satI patinI pA sikImane sapUta 12 saMta tukArAma 34 svAmI rAmakRSNa | para dAnavIra jagaDu 13 bhakta suradAsa paramahaMsa 53 siddharAja jayasiMha 14 narasiMha mahetA 1 35 svAmI vikAnaMda | 54 jagata zeTha 15 mIrAMbAI 36 svAmI rAmatIrtha | papa paMDita motIlAlajI 16 svAmI sahajAnaMda 37 zrImad rAjacaMdra 56 sarajagadIzacaMdra bojha 17 zrIdayAnaMda sarasvatI 38 paMDita madanamohana | 57 zrI araviMda ghoSa mAlavIya | 18 lokamAnya TiLaka 39 saradAra vallabhabhAI pa8 vIra viThThalabhAI 19 mahAtmA gAMdhI 40 zrImatI sarojinI | pa9 pro. Do kezava karve 20 ravIndranAtha TAgora nAyaDu | 60 zrI enIbesanTa For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyArthI vAcanamALA : zreNuM AThamI : 5-145 kavi zAsI bheTa bhaktakavi narasiMha mahetA gujarAtI bhASAnA Adya kavi gaNAya che; ane kavi premAnaMda gujarAtanA prAcIna kaviomAM zreSTha gaNAya che. Aje to premAnaMdanI zreSThatA vidvAnamAM sAmAnya rIte svIkArAI gayelI che. paraMtu eka kALe zAmaLa bhaTanuM nAma e sthAna mATe bhArapUrvaka rajU thatuM hatuM. evA e gUjarAtanA eka prathama paMktinA kavine thoDoka paricaya Aje ApaNe karIe. jIvanacaritro lakhavAne ke jIvanaprasaMgonI nedha rAkhavAne ApaNuM dezamAM bahu rivAja nathI; tethI ApaNe aneka mahApuruSonAM jIvana zuddha svarUpamAM ApaNane jANavA maLatAM nathI. zrIkRSNa, buddha, mahAvIra, zaMkarAcArya, vAlmIki, kAlidAsa, tulasI, ke premAnaMda koInuM paNuM jIvana lokakalpanAnA raMge raMgAyA vinAnuM ApaNane For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyAthI vAcanamALA maLatuM nathI. Ama chatAM A mahApuruSoe pitAnA jIvanathI lokajIvana para pADelI asara kAyama rahI che ane tenA parathI temane keTaloka ItihAsa jANI zakAya che. zAmaLa bhaTa kavi hatA. temanA jamAnAmAM chApakhAnAM nahotAM, vyavasthita pAThazALAo nahatI. kavionAM kAvyone pracAra mukha-paraMparAe thato. kathAkAro ane mANabhaTe prajAnA mahAna zikSaka hatA. pustako hAthanAM lakhelAM rahetAM, tethI tenI nakalo bahu juja rahetI. AvAM hAthanAM lakhelAM pustakamAM lakhanAranuM nAma, ThAma, kuLa tathA nakala karanAranuM nAma, ThAma tathA nakala karyAnI tArIkha vagere lakhavAmAM AvatAM. zAmaLa bhaTanA graMthonI AvI maLI AvelI hastaprata parathI vidvAnee temane samaya nakkI karavAno prayAsa karelo che. zAmaLanA lakhANamAM saMvata 1774 thI 1821 sudhInI racanAsAla maLI Ave che. vidvAnenuM A uparathI evuM anumAna che ke For Personal & Private Use Only WWW.jainelibrary.org Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi zAmaLa bhaTa zAmaLa bhaTane janma I. sa. 1700 eTale saMvata 1756nA arasAmAM thayo hovA joIe. keTalAka tene janma I. sa. 1640nI AsapAsa ane maraNa I. sa. 1730nI pachI mUke che. zAmaLa bhaTane janma amadAvAdanA vegaNupura parAmAM (hAla ene gomatIpura kahe che.) thayo hate.te jJAte zrIgeDa mALavI brAhmaNa hatA. tenA pitAnuM nAma vIrezvara hatuM, mAtAnuM nAma AnaMdabAI hatuM. lIlIbA nAmanI ene eka bahena hatI. tenA putranuM nAma puruSottama hatuM. zAmaLa potAnA putranuM nAma kAvyamAM lakhe che. tene putra tarapha khUba prIti haze ema lAge che; paNa te putramAM bApane kavitvane kaMI vAra Utaryo hoya tema dekhAtuM nathI. UlaTuM, eka ThekANe zAmaLa pote lakhe che - zAmaLabhaTTane dIkare, baDe ne vikarALa, dhAmuDavADe mokalyA, jaI pahAM gatarADa! jAnA kavionI rIta pramANe zAmaLa potAnA graMthamAM kayAMka kayAMka pitAne paricaya Ape che. vAMco : For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidya 029494 gyanmandir@kobatirti zrI gurjara guNasAgare, amadAvAda A deza, sAbhramatI sukhadAyanI, pApa nahi tyAM leza. varaNa aDhAra vase tyahAM, te dhAre sata dharma, catura corAzI nAtanA, bhAre rUDe brA. zrIgeDamALavI vipra zubha, virezvara gharasUtra; zAmaLa nAma ziremaNi, pratApavaMta che putra! zrIgeDa mALavI vipra zubha, veganapuramAM vAsa, puruSottama kerA pitA, kahe kavi zAmaLadAsa. zAmaLa bhaTa pitAnA guru tarIke nAnA bhaTa"nuM nAma Ape che. paNa emane viSe kaMI vadhAre jANavAmAM AvyuM nathI. aDhAramI sadI gUjarAtane mATe avyavasthA ane aMdhakArane yuga hatA. gUjarAtanA vepAra udyoge te vakhate jokhamAyA hatA. kaLAkArIgarI thaMbhI gaI hatI. madhyastha mugala sattA nabaLI paDI gaI hatI. marAThAonuM jora vadhatuM jatuM hatuM, gUjarAta para paDozanAM rAjyo lUMTArAnI daSTie najara mAMDI rahyAM hatAM dilhInI sattA nabaLI paDavAthI nAnAM nAnAM svataMtra rAjya hayAtImAM AvyAM hatAM. ane junAgaDha, khaMbhAta, For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi zAmaLa bhaTa ane pAlaNapura vagere aMdara aMdara laDatAMhatAM. ane gAmaDAone lUTI tenA nAza karatAM hatAM. marAThAnA sUbAe--gAyakavADa siMdhiyA gUjarAtane gamete prakAre luTavAmAMja vya samajatA hatA. IsTa IMDiyA kaMpanIe suratamAM peAtAnI vakhAra ughADI hatI. (I. sa. 1758) A aMdhAdhuMdhInA samayamAM zAmaLanI kavitA gujarAtanA khUNe khUNe pracAra pAmatI jatI hatI. evI eka daMtakathA cAle che ke zAmaLe evI pratijJA lIdhI hatI ke jyAM sudhI mAnapUrvaka meAlAvavAmAM na Ave tyAM sudhI kAinA Azraya mAgavA javuM nahi. cAtrIsa varSa sudhI AvA koI AzrayadAtA tene maLyA nahi. paNa enI kavitA ane enI khyAti prasaratI jatI hatI. evAmAM kheDA jillAnA mAtara tAlukAnA sujha (suhuja) gAmanA eka rakhIdAsa nAmanA kAujI kuLanA leuvA kaNabI paTelanu enA tarapha dhyAna kheMcAyuM. rakhIdAsa vidyAnA zAkhIna hatA. teNe gumAnajI nAme eka khAreTane For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyArthI vAcanamALA-8 da peAtAne tyAM Azraya ApyA hatA. A gumAne zAmaLanA keTalAka graMthA mADhe karelA, ane A rIte te jyAM jatA tyAM zAmaLanI kavitAo gAI saMbhaLAvatA zAmaLa rakhIdAsanA satkArathI ghaNA khuza thayeA ne tenAM khUba ja vakhANa karyAM. rakhIdAse paNa ene kAyama peAtAnA tyAM rAkhavAnA hetuthI, tenA udaranirvAha mATe thoDIka jamIna tene kADhI ApI hatI. badalAmAM zAmaLe tenuM nAma amara karyuM che ane vikhyAta bheAjarAjAnI sAthe tene sarakhAvyA che. zAmaLe rakhIdAsa ciratra paNa lakhelu che. A vakhANamAM jo ke atizayatA che, chatAM zAmaLa enA AzrayathI keTalA khuza thayelA che te spaSTa jaNAI Ave che. zAmaLa lakhe che: cAlI khyAti daza dize, paMDita pUra pramANa; mAtara pragaNAmAM ghaNuM, thayuM jagatathI jANu. sujha gAma zirAmaNi, tejapuMja parakAza; pavitra bhUmi tIratha bhale, vIrezvara zivavAsa, For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi zAmaLa bhaTa tyAM kaNabI kuLa UjaLA, leuA lAyaka lAja; kAujI kuLa uttama kahyuM, manasuta mahArAja. rakhIdAsa rAjasa vaDe, prIte saghaLI pera; ghaNe hete teDAvIo, kavi zAmaLa nija ghera. khAnapAna zubha vidhanA, amRta meva AhAra; pRthavI karI pasAyate, hete ropI hAra. pALaka sarva purANane, kharI vAtane ja; rakhIdAsa guNarAjavI, bhUpati bIjo bhAja! pitAnA graMthonI nakale karAvI gumAnanA putrane soMpavAmAM AvelI te viSe zAmaLa kahe che: sapUta zrIsurasaMghane, guNanidhi bhATa gamAna tene sUta saradArane, saMge graMtha sujANa. zAmaLanA e samayamAM rAjabhASA phArasI hatI. zAmaLane e bhASA sArI AvaDatI hovI joIe, kAraNa ke eNe potAnA graMthamAM phArasI zabdone vaparAza karyo che. A rIte phArasI zabdo vAparavAnI zarUAta karanAra e pahelo kavi hato teNe vrajabhASAnA piMgaLane abhyAsa karelo hata; saMskRta ane hiMdI bhASAnuM paNa For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyArthI vAcanamALA-8 ane sAruM jJAna hatuM. gujarAtamAM te vakhate kAvyamAM chaThTho pracalita naheAtA, tenI zarUAta zAmaLe karI. zAmaLane rAgarAgaNImAM lakhavu gamyuM nahi. tethI teNe dAharA, cApArka, chappA (cha lIMTInI racanA) vageremAM peAtAnAM kAvyo lakhyAM che. agadiSTi kAvyAmAM zAmaLe vrajabhASAnI ane cAraNI kavitAnI Dhaba sarasa rIte utArI che. zAmaLanI kharI pratibhA teA UtarI che enA chappAomAM. chappAoe zAmaLane amara karyo che ke zAmaLe chappAne amara karyo che? mana kathana sAcAM che, kAraNa ke zAmaLa sivAya chappAne AvA upayAga bIjo keAIe karyo nathI. ane zAmaLanI ghaNI utkRSTa kavitAo chappAmAM che. zAmaLe dRSTAntA ApavAmAM kacAza nathI rAkhI. AvAM dRSTAntAnA mATeA bhAga chappAAmAM che, ne te chappA eTalA sarasa che ke nIcenI kahevata pracalita thai che: caMdra caMdna padma sUra ke, hai| bihArIdAsa, cApAi tulasIdAsanI, chappaya zAmaLadAsa ! For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi zAmaLa bhaTa ApaNA gUjarAtamAM prabhAtiyAM narasiMha mahetAnAM, garabA vallabhanA, garabIo dayArAmanI tema chappA zAmaLadAsanA ja gaNAya che. zAmaLa premAnaMdathI uMmaramAM ghaNA nAne hato. teNe kAvyanI zarUAta karI tyAre premAnaMda kIrtinI Toce hate. chatAM zAmaLanI kavitAe premAnaMdanI lokapriyatA sAme harIphAI seMdhAvI che. premAnaMdanI peThe zAmaLa zarUAtamAM pirANika prasaMgenI kathAo kahete gAmegAma pharelo paNa kharo, paNa pitAne ghadhe barAbara jamAvI zakelo nahi. pachI teNe gUjarAtImAM sAmAjika prasaMgonI vArtAo lakhavAnI zarUAta karI. bheja ane vikrama rAjAne lagatI daMtakathAo para teNe ghaNI vArtAo vaNI che, saMskRta ane phArasI kathAnakonA pAyA para teNe moTI vArtAo UbhI karI che, sAmAnya saMsArI mANasane rasa paDe tevA prasaMge teNe zodhI lIdhA che. A maLI AvelAM khAMmAM teNe potAnA taraphathI paNa ghaNI vigato umerI haze, e spaSTa joI zakAya che. For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 vidyAthI vAcanamALA-8 premAnaMdanI peThe zAmaLane kAvyapravAha paNa ekadhAro vahyo che. eNe enI vArtAomAM prAsaMgika baMdha Apelo che, saMsAranA anubhavanI kaDavImIThI bAjue batAvI che, sAMbhaLanArAone sanmArge dore ane gammata sAthe jJAna Ape tevI nAnI nAnI kathAo, tathA daSTAno paNa teNe lakhyAM che. teNe jagatamAM meLavelA jJAnane yuktiparvaka potAnAM kAvyamAM upayoga karyo che. tenI pAse daSTAMtone bhaMDAra che, samazyAone tene zekha ghaNI vArtAomAM dekhAya che. samazyAo dAkhala karavAmAM tenI cAturI paNa dekhAya che, vyavahAramAM upayogI thaI paDe tevI ghaNI kahevatone teNe saphaLatApUrvaka upayoga karyo che. keTalIka navI kahevato janmAvI paNa che. tenAM kAvyamAM prakhara kalpanA nathI, mAnava svabhAvanuM UMDuM Alekhana nathI, premAnaMdanI peThe sAMgopAMga varNana karavAnI, kudaratI saundaryane pratyakSa karavAnI, mananAM maMthane, AghAta-pratyAghAtone yathAsthita cItaravAnI, eka rasamAMthI bIjA For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi zAmaLa bhaTa rasamAM vAcakane ke zreAtAne svAbhAvika rIte kheMcI javAnI camatkArika zakita tenAmAM nathI dekhAtI; paNa teNe pasaMda karelI vArtAonuM vAtAvaraNa lakanI sAmAnya bhUmikA paranuM che. e vAtAvaraNa sAdhAraNa vAcakane pakaDI rAkhe che, ne kavine yaza apAve che. eka mukhya vArtAmAM bIjI ane bIjImAM trIjI ema vArtAonI guMthaNI karavAnI enI zakti Azcarya pamADe tevI che. zAmaLabhaTanI vArtAo sAmAnyajanasamAjane mATe lakhAyelI che. abhaNa ane azikSita varga mATenuM sAhitya eNe janmAvyuM che. enI vArtAomAM saMsAranA vividha pravAhamAM paDelA manuSyanA jIvanamAM kevA kevA pheraphAro thAya che, e batAveluM che. zAmaLe enA samayanuM lokajIvana vArtAemAM cItaryuM che ema mAnavAne kAraNa nathI. enA samayanuM jIvana enI vArtAmAM pratibiMbita thatuM nathI. "arebiyana nAITsa" nI peThe enI vArtAo agamyagAminI ane romAMcaka che. For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyArthI vAcanamALA-8 zAmaLanA samayamAM lekamAM evI mAnyatA hatI ke dharma sivAya bIjA koI viSaya para kavitA lakhAya ja nahi. purANa vagere jAnA graMthonA AdhAra para karelI na hoya te tevI kavitA vAMcavAthI ke sAMbhaLavAthI pApa lAge. A mAnyatAne pahelI vahelI zAmaLa bhaTe toDI nAkhI. eNe sAmajika vArtAo lakhavAnI zarUAta karI. Ama karavAmAM eNe potAnA pahelAM thaI gayelA jaina kavio, bhATacAraNa, hiMdI lekhake vagerenAM lakhANamAMthI viSayo pasaMda karelA che. zAmaLe pirANika kAvyo lakhavAno prayatna ja nahi karelo ema mAnavAnuM nathI. pirANika viSaya laI teNe keTaluMka lakheluM che, paNa temAM tene dhArI saphaLatA maLI nathI. - zAmaLanA badhA graMthonI racanAtithi maLatI nathI. saMkhyA bahu moTI che. teNe racelAM pustaka nIce mujaba che - (1) naMdabatrizI (2) paMcadaMDa (3) aMga For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi zAmaLa bhaTa 13 daviSTi (4) rAvaNamaMdodarI saMvAda (5) udyamakarma saMvAda (5) padmAvatInI vArtA (I. sa. 1718) (7) bhadrA bhAminI (8) zAmaLa ratnamALa (9) vicaTanI vArtA (10) pAnanI vArtA (11) rUpAvatInI vArtA (12) vaitALa paccIzI (I.sa. 171@ii 1729)(13)batrIsa pUtaLInI vArtA (14)sUDA terI (15) revAkhaMDa (16) zivapurANa(17) raNachoDajIne leke (18)barAsa kasturInI vArtA (19) boDANa (20) caMdracaMdrAvatI (21) kALI mAhAmya (22) zuka devA khyAna (23) suMdara kAmadAra (24) madanamahinA (25) drapadI vastraharaNa (ra6) bhejakathA (27) rakhIdAsa caritra (28) vizvezvarAkhyAna (29) raNasthaMbha (30)vidhAtAnI vArtA (31)abharAma kulInA loko athavA rUstama bahAdurIne pavATa (32) vidyA-vilAsinInI vArtA. padI vastraharaNa keTalAka mAne che ke zAmaLe lakhyuM nahi hoya, paNa e mAnyatA mAtra anumAna ja che. vaitALa paccIsI moTo graMtha che ane For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 vidyAthI vAcanamALA-8 kavie daza varSe te pUro karelo. madanamohanA, naMdabatrIzI, maDApacIsI, padmAvatI vidyA-vilAsinI vagere enA uttamagraMthomAM gaNAya che. ene authI sAro graMtha "aMgadaviSTi" kahI zakAya. AkhuM pustaka alaMkArathI bhareluM che. zAmaLane jussone. kavitvazakti emAM barAbara prakAzI che. vidyA-- thae rAvaNamaMdodarI saMvAda, aMgadaviSTi, udyamakarma saMvAda, caMdanamalayAgirI, ratnamALa, vagere avazya vAMcavAM joIe. zAmaLe kAvyamAM prAsa meLavavA khAtara zabdo game tema mArI macaDIne mUkyA che, vyAkaraNanI paNu ghaNI bhUlo karelI che, chatAM enA prAsanI jhaDajhamaka khUba AkarSaka che. cAlatI kahevatone. daSTAMta tarIke upayoga karavAmAM zAmaLa bahu khUbIdAra ane asarakAraka che. atizayokti ane adrabhuta rasa para zAmaLane sAro kAbU che. premAnaMdanuM gAMbhIrya, bhASAnI saraLatA ane zuddhatA, janasvabhAva ane sRSTi saindaryanuM Abehuba varNana, zAmaLamAM nathI. rasanI For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi zAmaLa bhaTa S bAbatamAM premAnaMda avazya zreSTha che, paNa zabdAlaMkAra ane arthAlaMkAramAM ghaNuM karIne zAmaLa premAnaMdane haTAvI dete lAge che. zAmaLanA graMthanA be bhAga pADI zakAya: varNanAtmaka tathA bedhAtmaka. enA moTA ane uttama graMtho prathama varganA che, jo ke temAM bAdha to Ave ja che. bodhAtmaka graMthomAM "zAmaLa ratnamALa khAsa vAMcavA jevuM che. piTa karAve veTha, peTa vAjA vagaDAve, peTa upaDAve bhAra; piTa guNa saunA gAve. piTa bhae paradeza, peTathI pApa kare che; peTa kare che jAra, peTa te sarva hare che. vaLI saMca prapaMca adhika kare, peTa kAja narake paDe zAmaLa kahe sAcuM mAnaje, peTa pApa narane naDe. vacana kAja harizcaMdra, nIca ghara bharyuM che pANa; vacana ekane kAja, kRSNa kubajAne ANuM. vacana ekane kAja, hare halAhala pIdhuM; vacana ekane kAja, deve vara daitye lIdhuM. zubha dharma karma ne zarma sau, vacana jatAM te vahI gayuM kavi zAmaLa bhaTa sAcuM kahe, vacana gayuM te to thaI rahyuM! For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyArthI vAcanamALA-8 AvA aneka chappAo ahIM utArI zakAya. paNa mAtra thoDAMka cUMTelAM vacane utAruM chuM: Izvara vahAle nahi annaviNa, gAna tAna guNa nava game; paMDita prAkamI pUrA, paMDita sau zira mera che; zAmaLa kahe paMDita AgaLa mUDha te cAkara cera che. rAkhI keInI raheze nahi, divasa nakkI nahi dehane zAmaLa kahe kAce kuMbha che, te bharUse che tene? kadI nAThe meta mUke nahi, prasance tyAMthI pAsa che, kavi zAmaLa bhaTa sAcuM kahe, nAma sarvane nAza che. dekhAya karI matI samA, AzraNa nava epe azAM; kavi zAmaLa kahe sakhI juo, guNa viNa rUpa kahe kazAM. zAmaLa samAjane ja anulakSIne lakhato dekhAya che. ethI enI kavitAmAM gaganagAmI uDDayane nathI, paNa vyavahAranuM DahApaNa che, samAjanI sArI-beTI baMne bAjuo che. sAhasa, zArya, paradezagamanane te jorazorathI upadeza kare che. enuM lakhANa protsAhaka che; buddhizALI vargane enI kavitA bahu AnaMda Ape tevo saMbhava nathI, For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi zAmaLa bhaTa paraMtu sAdhAraNa janasamAja enI kavitAmAMthI khUba AnaMda ne kheAdha meLavaze, kaviemAM zAmaLa prathama Ave ke premAnaMda e carcA jyAre pacAsa varSa pahelAM UpaDI tyAre tenA pakSakAroe kahelu ke zAmaLe lakhelI vArtA svataMtra che, ane e vArtAomAM eNe kalpelAM strIpuruSA nAtajAtanAM baMdhanAne mAnatAM nathI, ane evA bhedane tucchakArIne lagnasaMbaMdha bAMdhe che, mAbApanI icchA viruddha paNa lagna thAya che, eka vezyAputrI mAbApe pasaMda karelA puruSane paraNavAnI nA pADI jIvanabhara kuMvArI rahevAnu paNa le che. A vicAra paNa hiMdusabhAjanI prathA pramANe navIna che. zAmaLanI sAeka vArtAonA nAyaka rAjA vikrama chUpAveze prajAnAMsukhaduHkha jANavA phare che, zAmaLanAM strI pAtro adbhuta hiMmata ane buddhizakita batAveche, saMsAranArivAjo ne AcArAnA te hiMmatathI bhaMga kare che. Ama zAmaLe keAI navI ja svataMtra sRSTi utpanna karI lAge che. enI For Personal & Private Use Only 17 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 vidyAthI vAcanamALA-8 vArtAomAM puruSapAtro karatAM strI pAtro vadhAre ujajavaLa dekhAya che. vArtAne mukhya bhAga strIo. ja reke che; paraMtu sAhasika, bhaNelI, ziSTa, saindaryavAna ane catura che; gAtAM, vagADatAM, nAcatAM ane ghoDesavArI karatAM paNa ene AvaDe che. A bAbatamAM zAmaLanI barobarI kare evo keI kavi nathI. zAmaLa bhaTe A rIte potAnA graMthomAM samAja sudhArAne jhaMDe pharakAvyAne AbhAsa thAya che, paraMtu hakIkata evI nathI. zAmaLe irAdApUrvaka pitAnI vArtAomAM A "himatabharyuM pagaluM bhareluM nathI. eNe potAnI vArtAo svataMtrapaNe joDI kADhelI nathI, paNa pitAnI pahelAM thaI gayelA jAnA kavio, bhATa-cAraNe, daMtakathAo ke hiMdI, phArasI kathAnako parathI potAnI vArtAo lakhI che ane tethI tene je rUpamAM vArtA maLI AvI te rUpamAM ja teNe te padyamAM rajU karI dIdhI. che; eTale eNe snehalagna, varNAntara lagna vagere navA AcAro pracalita kayo nathI, paraMtu mAtra For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 kavi zAmaLa bhaTa prAcIna AcAranuM ja pitAnI vArtAomAM smaraNa karAvyuM che. jyAM tyAM samayAo mUkavAnI enI. Teva doSa jevI lAge che. A samasyAonI kAvyanI dRSTie tulanA karavA karatAM mAnasika vyAyAmanI daSTie joIe te lokamAnasane. uttejita karavAnI ane tene asara karavAnI tenI zakita svIkAravI joIze. samazyAne eka namUne joIe prazna : ziMga sahita je janamIo, jobanamAM ziMga jAya; jobana phATI vRddha thaye; ziMga pharIne thAya. uttara: vAta gamI vanitA kahe, agana taNo tuM idra; ziMga sahite janamIo, catura bIjane caMdra. zAmaLanI bhASA sAdI ne saraLa che. enI pAse zabdono bhaMDAra sAre che. gAmaDAmAM vaparAtA zabdone ane bhASAprayogone e. chUTathI upayoga kare che, phArasI arabI zabdo. paNa eNe ghaNuM vAparyA che. For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 vidyAthI vAcanamALA-8 baLajabarIthI prAsa besADavAnA prayatnane lIdhe enI bhASA keTalIka jagAe kilaSTa thaI jAya che ane keTalIka jagAe artha besADa paNa muzkela thaI paDe che. chatAM tene vArtA kahetAM AvaDe che, vArtA kahevAnI enI potAnI Dhaba che, AthI ja te ATale siddhine pAmyo che. pitAnI zilI viSe e lakhe che. sAdI bhASA sAdI kaDI, sAdI vAta viveka, sAdAmAM zikSA kathe, e ja kavijana eka. premAnaMdanI peThe zAmaLa paNa hiMdI bhASA sArI jANato hato. enI kavitAmAM kaI kaI sthaLe hiMdI lITIo dekhAya che. AthI enI kavitAmAM rasakSati thAya che. alaMkAre vAparavAmAM paNa tene hAtha joIe te jAmelo nathI. zaMgAra rasa jamAvavA jatAM keTalIka vAra te bIbhatsa ane amaryAda paNa thaI jAya che. maMtarajaMtara ane jAduvidyA jevAM sAdhanene paNa te potAnI kavitAmAM sAdhana tarIke upayoga kare che, AthI enI kavitA halakI For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi zAmaLa bhaTa 21 paDe che. samazyAomAM enI tarkazakti dekhAya che, chappAomAM ne daSTAntamAM enuM vAmbaLa dekhAya che, mAnavajIvananI bahuvidha raMgalIlA varNavavAmAM enI cAturI dekhAya che. - premAnaMdanI peThe zAmaLane kaI zikhya naheto. keInuM anukaraNa teNe karyuM nathI ane enuM anukaraNa keIe karyuM nathI. dalapatarAme enI peThe samazyAo jevuM thoDuMka lakhANa kareluM che, chatAM zAmaLa ane ane ekalaja rahI gayo che. zrI govardhanarAma tripAThI kahe che ke : gUjarAtI padyanA akha, premAnaMda ane zAmaLa e AgaLa paDatA tArA che. gUjarAtI sAhityanA AkAzamAM A traNa ja evA che, jemaNe dharmane aMgIbhUta karyA sivAya zuddha kavitA lakhI che, ane jenI gaNanA kAvyamAM thaI zake evI kavitA lakhI che." zrI kanaiyAlAla munazI zAmaLa viSe kahe che ke: "enI zailI ane khI che, ane vArtA kahevAnI Dhaba camatkArika che. vArtAmAM te mAM For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 vidyAthI vAcanamALA-8 caka vAtAvaraNa barAbara sAcave che ane tethI karIne te tenA jamAnAnI jaDa asaro thakI sAhityane bacAvI le che." premAnaMda ane zAmaLa vacce kavipadanI sarasAI mATe vAda cAlelo-tenAM udAhuraNe zAmaLanI kavitAmAMthI tathA premAnaMdanA putra vallabhanI kavitAmAMthI ghaNAM maLI Ave che. premAnaMda purANamAMthI prasaMge laI kAvyaracanA karato, te viSe ToNe mArI zAmaLa kahe che: kathya kathe te zAne kavi??? matalaba ke premAnaMda kaMI navuM kaheto nathI. Ama zAmaLa pote navuM kahevAno dAvo kare che, paNa ApaNe AgaLa joI gayA tema teNe paNa potAnI badhI vArtAonAM khAM, vastu, saMyojana vagere jUnA kavionAM upADayAM che. zAmaLa madanamehanA mAM premAnaMda viSe TeNe mArI kahe che: bhaNyo nathI ke purANa , bhaye nathI kaI veda rasAlaMkAra na AvaDe, mana na pAmo kheda. For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kavi zAmaLa bhaTa ghara ghara rAga tANuM nahi, putra na muja guNu gAya; rAja darakhAre rajhaLavu, meLavI nathI pasAya. bhATa brAhmaNeA ne bhAMDavA, lAMkhI mUkI pAka; rIjho bhalA bhalA kare, tethI thAye zAka. premAnaMdanA putra vallabhe zAmaLane khuba ja vageAvyA che. te 'zAmaLa tuM zAmaLa ' kahI zAmaLane cheka utArI pADe che. zAmaLanA putra khADA hatA, te vAta AgaLa karI te lakhe che, ke premAnaMdanA bacAva karavA vallabha ne jIvaNarAma jevA suputro beThA che, temanI sAme zAmaLanA khADA zu karI zakavAnA che? zAmaLa viSe te lakhe che: evA joga joi eka, brAhmaNa ke bhATa AvyA; guNu gAvA lAgyA jhaTa, kavitA nAMkhI karI. zikhI sama dAnezvarI, nRpa ame Teka rakhIdA kanethI dAna levuM, khaLuM dAna levuM, khaLuM levuM nAjarI. 23 vallabhane zAmaLanI sAme ATalI varALa kADhavI paDI e batAve che ke te vakhatamAM zAmaLa premAnaMdanA jabarA pratispardhI gaNAyA hAvA joI e. zAmaLanA kAI ziSya nahi hAvAthI tene kAIe bacAva karelA nathI. For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 vidyAthI vAcanamALA-8 ane evA bacAvanI kaMI jarUra nathI, kAraNa ke sAmAne vagovavAthI keInI zreSThatA sAbIta thatI nathI. premAnaMdane pitAne A jAtane jhagaDo bilakula pasaMda nahotuM. teNe te zAMta pADavA prayatna paNa karele, paNa vallabhanuM garama lohI cheka lagI japeluM nahi. premAnaMda zAmaLanA pahelAM gUjarAtI kavitAnuM sthAna bIjI dezI bhASAonA mukAbale bahu UtaratuM hatuM. e sthAnane UMce caDAvavAmAM premAnaMdanI sAme zAmaLane hisse paNa che nathI. zrI munazI yathArtha kahe che ke "premAnaMda ane zAmaLa baMne gRjarAta ane gUjarAtI bhASAnA abhimAnI hatA; dareka patinI rIte svataMtra hatA. For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - neharu cAthI zraNa 87 guru goviMdasiMha 112 sva.hAjI mahammada 61 zrI gajAnana 88 raNajitasiMha 1 113 vIra ladhAbhA 89 lakSmIbAI 114 soMdaryadhAmakAzmIra 62 zrI kArtikeya 63 caMdrahAsa 115 nainitAla 90 zrI kezavacaMdrasena 64 bhakta sudhanvA 91 zrI IzvaracaMdra | 116 giranAra 117 dArakA 65 zrIharSa vidyAsAgara 118 pATanagara dilhI 66 rasakavi jagannAtha kara mahAdeva goviMda 119 sura 67 bhakta nAmadeva rAnaDe | 120 tAjamahAla 68 zrI hemacaMdrAcArya 93 dAdAbhAI navarojI 69 chatrapati zivAjI sAtamI zreNI 94 zrI gepAla paNa gokhale 70 samartha svAmI - 5 svAmI zraddhAnaMdajI rAmadAsa 121 zrI RSabhadeva 71 cAMdabIbI 96 zrI govardhanarAma | 122 gorakSanAtha 72 guru nAnaka 97 zrI javAharalAla | 123 vIra kuNAla che? mAtmA bIra 124 akabarazAha 74 gaurAMga mahAprabhu 98 subhASacaMdra bojha 125 mahAmaMtrI muMjAla 99 zrI se gumA 75 lAlA lajapatarAya 126 kavi dayArAma 100 tArAmaMDaLa 127 jayakaraNa idrajI 76 zrI cittaraMjanadAsa 128 zrI sayAjIrAva 77 zrI tribhuvanadAsa | chaThThI zreNI gAyakavADa gAjara 101 mahAdevI sItA | 129 mahAvIraprasAda 78 zrI surendranAtha 102 nAgArjuna divadI benarajI 103 devI ane mevA. 130 mahAkavi nAnAlAla 79 zrI vijayadharmasUri DanI vIrAMganAo | 131 pro. rAmamUrti 80 bAbu rAjendraprasAda 104 vIra vanarAja 132 abadulagaphAra khAna | pAMcamI zreNuM 133 soraThI saMto 105 hedaraalI 106 mahAkavi premAnaMda | 134 nepAla 81 pArvatI 107 sara TI. mAdhavarAva/ 135 mahAbaLezvara 82 zrIzaMkarAcArya 108 jAma raNajIta + 136 amaranAtha 83 zrImad vallabhAcArya/ 137 badarI-kedAranAtha 84 zrI mAdhavAcArya | 109 4 138 kalakattA 85 zrI rAmAnujAcArya | 110 zipI karamArakara | ST0 zipI karamArakarA 139 pATaNa 86 mahArAjA kumArapALa 111 kavi dalapatarAma | 140 anupama IlarA For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ @ vi ghA thIM vAcana mALA . mustikAonA sava" & prakAzakane svAdhIna ]. che. zAke pustikAnI kI 7-4-0 ) AThamI zreNI navamI zreNI pAmI zreNI 3 0 0 11 guru uttAtraya 16 zrI zAnadaiva 81 mI enAtha 142 udayanuM1rIjI 182 ujata mahammadu 147 mahAsA naMdadhana 13 upA. yazovijayaska 188 vAto je 144 164 jIruM khANA sta pAluM-tejapAle 1 6 5 nAnA vIsa84 buddhahemAppA 5 sALalarTa 14 6 kavi narmada 16 6 zrInihAlArAma 85 cho. ensArI. 17 rAjA rAmamohanarAze 18 mI ramezA datta 147 vIra sAtheTara 148 jamazedajI tAtA 168 zrI amRtalAla kara87 vijayAlakSmIpati 16, 5. vibagaDiga ma 188 zrI kaNasati 149 kavi lApI 15 sI. vI. rAmana 170 zrI rAmAnaMdacekara. 190 citrakAra ravivamAM 151 zAhaseAdAgarajamAla 171 upagavAnalAla I7 1 zrI zAkhA 152 cilo 17ra zrI praphulacaMdra rAya 12 sArahanA 153 zrImatI jharabA ) mo. amula kalAma khuhAravaTiyA AjhAda 197 satIbhAI amIna ja hAjI zIMga 174zrIrAjagA pAlAcArI 194 zA 155 utAkAma ke 175 pAvAgaDha 15 zrAvyuM che. 15 6 jamunAthaparI 176 rAmezvara 1 gamaTevu 17 phINI - 177 tAraMgA 17 amadAvA 158 jayapura 178 muM banI zakAe 198 punI 1 59 dhAbAda 17 mAM 199 DhAdarA 1 kAverInA jaLadhodha 18 chAje tA 2 gIranAM jaMgalo maNIzAke : za"bhulAla jagazIbhAI : gUrjara graMtharatna kAryAlama gAMdhIrastA amadAvAda, 5 : gAviMdalAla (gIbhAI hA 2 phrA muhuM zu ila ya thA mA, ajiMdu sAme amadAvAda