Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
પૂર્વધર મહર્ષિ આચાર્ય દેવ શિવશર્મ
સરિવિરચિતા
કર્મ પ્રકૃતિ
સંશોધિકા સાથ્વી શ્રી વાચંયમાશ્રીજી મેo
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
ఆతతాత తాతతతతతతతతతతతతతతతతతతతతతతతతతల
sƏsəsasə¤FISASASAKANAN
પૂર્વધર પૂજ્યપાદ્ શિવશર્મસૂરીશ્વર વિરચિતા કર્મપ્રકૃતિ
(મૂળ)
પ્રેરિકા
પરમપૂજ્ય સાધ્વી શ્રી સુત્રતાશ્રીજીના શિષ્યા, રત્નાચૂલાશ્રીજી, વાચેંયમાશ્રીજી, શુભોદયાશ્રીજી, ચંદ્રયશાશ્રીજી તથા માલ નૂતન સાધ્વીશ્રી નયપદ્માશ્રીજી અને ગીતપદ્માશ્રીજીના સંયમ રથના સારથિ સમાન સાધ્વીજી સર્વોદયાશ્રીજી
Bereses
પ્રકાશક
ગિરધરલાલ કેવલદાસ દાલોઢવાલા
વીર સં. ૨૦૮૭
મૂલ્ય પનાહન
(સ્ય
વિ. સં. ૨૦૧૮
SSS S SSSSSSSSSSS SSS-De
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
– પ્રકાશક:ગિરધરલાલ કેવલદાસ દાલોદવાલા કાલુપુર, ડોશીવાડાની પોળ અમદાવાદ નં. ૧
-મુદ્રકલક્ષ્મીબાઈ નારાયણ ચૌધરી, નિર્ણયસાગર પ્રેસ, ૨૬-૨૮ કોલભાટ સ્ટ્રીટ, મુંબઈ
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
સિદ્ધ આગમજ્ઞ સ્વ૦ પૂજ્ય આચાર્ય ભગવાન શ્રી
વિજય લબ્ધિસૂરીશ્વરજી મહારાજ |
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રસ્તાવના
વિશ્વમાં આપણે ચોમેર દષ્ટિપાત કરીશું તો તે આપણને જરૂર જણાશે કે આ જગતના તમામ જીવો એક અચલ અકલ એવા (એક) સનાતન નિયમને આધીન છે કારણ કે કોઈ “વ્યક્તિ” એવી નથી જણાતી કે જેની આકૃતિ અને આચરણ જગતના તમામ પ્રાણથી અલ્પાશે યા. સશે પણ ભિન્ન ન હોય?
ખરેખર જ્યારે આ વસ્તુનો વિચાર કરવા બેસીએ તે આ વિશ્વ આપણને કોઈ જુદા જ સ્વરૂપે જણાશે! તેનું કારણ શોધવા આપણે ઉડું અવલોકન કરવું પડશે, સૂક્ષ્મ ચિંતન યા મનન કરવું પડશે, અરે! કહો કે આપણે જીંદગીને એમાં ઓગાળવી પડશે. પરંતુ આપણું આ અવલોકન આપણને ઉપરચોટીયું લાગશે. આપણું ચિંતન આપણનેજ છીછરું ભાસશે અને જીવનનું અવગાલન આપણને અલ્પ જણાશે ખરેખર આ બધું જ આપણને એક અગાધ સાગરમાં કહો કે અનંતસાગરમાં એક ડોકીયા સરખું જણાશે ? કારણ કે આ વિશ્વની ભિન્નપરિસ્થિતિનો આપણે વિચાર કરવા બેઠા છીએ એ કંઈ મનન અગર ચિંતનની વસ્તુ થોડીજે છે? ત્યારે ? કહો કે આ તો એક નક્કર હકીકતનું અગર વાસ્તવિક્તાનું દર્શન કરવાનું છે. અગર તે આપણે એમ કહીશું તો પણ ચાલશે કે આ તો આપણે આપણું પોતીકું યાને આત્મદેવનું દર્શન કરવાનું છે. કારણ “જગતની આ ભિન્નભિન્ન પરિસ્થિતિનું કારણ જ આપણને આપણા આત્મદેવનું દર્શન કરવા દેતું નથી. '
અરે! આવી વસ્તુ જાણવાની જીજ્ઞાસા કોને ન હોય? કહો કે કોને ન થાય? ખરેખર તે સર્વને થાય કારણકે આપણું કોઈ બે પાંચ હાથ જેટલી જમીન અને પાંચ પચાશ રૂપીઆ જેવી નાની શી રકમ પચાવી પાડનારની આપણે કેવી ખબર લઈ લેતા હોઈએ છીએ. અથવા તે તેની ખબર લઈ લેવા કેવા તન મન અને ધનથી તત્પર હોઈએ છીએ તે તો. આપણે બધા બહુ સારી રીતે સમજીએ છીએને? અરે હા. તે પછી આ તે આપણું વિશ્વ સામ્રાજ્યની શક્તિને અરે આપણું વિશ્વપ્રભુતાને પચાવી
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
જનારની શું આપણને ઉપેક્ષા હૈય? અરે કહોને કે ઉપેક્ષા તે શું પણ તેનીજ અપેક્ષા હોય કે એ કોણ છે અને એને જાણવા શું આપણે ઢીલ કરીએ ખરા ? જરૂર આપણને આપણા આ સર્વોપરિ વિકાશને અર્થાત આપણું આ કહેવાતા ભૌતિક વિકાશથી પર એવા લોકોત્તર વિકાશને આડે આવનાર અને આધિ વ્યાધિ અને ઉપાધિના ત્રિવિધ તાપના આ ઉલટા ત્રિવેણી સંગમને વિષે અને જન્મ-મરણના દ્વન્દ્રને વિષે ઝોલાં ખવડાવનાર એવા કર્મ શત્રુને જાણવા કોણ આત્મહિતમાં આળશું હોય કે જે ઢીલ કરે ? અને જાણ્યા પછી અર્થાત બરોબર ઓળખ્યા બાદ તેનો સામનો કરવા તત્પર ન બને? અરે સામનો તે શું પણ તેનો નાશ કેમ કરવી તેની જ હમેશાં વેતરણમાં હોય. બરાબરને?
ખરેખર આ કર્મ આત્મા સાથે બદ્ધ થયા પછી [બંધાયા પછી ] તે આત્મામાં શી શી અસરો ઉપવે છે ? અને તેમાં કઈ કઈ જાતના ફેરફારો થાય છે તે જાણવું ખાસ જરૂરી છે કારણ કે જાણ્યા બાદ જ તેને અંગે શું પગલાં ભરવાં તેની સાચી સમજ પડે છે. માટે જ શાસ્ત્રકારો અને આપણા શાસનના સૂત્રધાર મહર્ષિઓ, યોગીઓ અને જ્ઞાનીઓ આ બધા જ એકી અવાજે બોલી ઉઠ્યા કે ખri Rા પતિ માટે જે આ પ્રસ્તુત ગ્રંથની પ્રસ્તાવના લખવા. પરમ પૂજ્ય સદ્દગત આચાર્ય દેવેશ શ્રી ૧૦૦૮ લબ્ધિસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબના વિદ્વાન શિષ્ય પંન્યાસ પ્રવર પ્રસિદ્ધ વક્તા વિક્રમવિજયજી મ. સાહેબે મને આચાર્ય દેવને પ્રિય એવા કર્મ સાહિત્યના આ મૌલિક અને ગહનાતિગહન ગ્રંથની પ્રસ્તાવના લખવા પ્રેરણા કરી તે બદલ હું તેમને ઋણી છું.
ખરેખર આ કમ્મપયડી (કર્મપ્રકૃતિ) નામનો મૌલિક ગ્રંથ એ આપણા માટે કર્મ સંબંધી જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા માટે ઉચ્ચમાં ઉચ્ચ કોટીન અને આજના કાળ માટે એ આખર અને આકર ગ્રંથ છે. અને લગભગ ૨૦૦૦ થી રર૦૦ વર્ષ પહેલા જુને પુરાણો ગ્રંથ છે તેના કર્તા શ્રીમદ્ આચાર્ય ભગવંત શિવશર્મસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબ છે કે જેમના સમયમાં ૧ પૂર્વ સુધીનું જ્ઞાન વિદ્યમાન હતું તેઓશ્રીની આ કૃતિનું સર્જન એક ભવ્ય, અને માલિક સર્જન તરીકે તે લોકભોગ્ય અને લોકમાન્ય તરીકે ખ્યાતનામ
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
બનેલ છે. આજે જૈન શાસનની કર્મ ફિલોસોફીની આપણને ઝાંખી કરાવનાર આ એકજ આપણને ટુંકમાં પણ સર્વને કહેનાર કૃતિ છે.
ખરેખર જૈન દર્શનનો સ્યાદ્વાદ અને કર્મવાદ એટલે પછી ગમે તે દર્શન અને ગમે તેવા વિદ્વાનને તે ગોથાં ખવડાવે અરે એટલું જ નહિ પણ ભલભલા પંડિતોને માથું મૂકી નમતા કરે. આ વાત કોનાથી અજ્ઞાત (કે અજાણી છે? કર્મ જેવો સૂક્ષ્માતિસૂક્ષ્મ વિષય જેવી રીતે અને જેવો જૈન દર્શનમાં બતાવામાં આવેલ છે તેવો અને તેવી રીતે તે આપણને બીજે ક્યાંય જોવા પણ મલશે નહિ આ અતિશયોક્તિ નથી પણ અલ્પોક્તિ કહે તો પણ ખોટું નથી.
આજે આ ગ્રંથની મહત્તા હોવા છતાં લોકો જાણે તેનાથી તદ્દન અજાણ ન હોય તેમ લાગે છે. પરંતુ આવા એક ભવ્ય મૌલિક ગ્રંથથી સાવ લોકો અપરિચિત ન બને, અને ઉત્તરોત્તર આ મહાન-ગ્રંથનું આપણુ ચતુર્વિધસંઘમાં અને તેમાં પણ આપણા જંગમ તીર્થરૂપ પ. પૂ. સાધુ અને સાધ્વીજી મ. સાહેબોમાં આજે આ મહાન-ગ્રંથનું સુંદર રીતે અધ્યયન થતું જોઈ આપણને હર્ષ થાય એ દેખીતી વસ્તુ છે.
આ ગ્રંથનો છેલ્લા ૧ યા બે દાયકા પહેલાં અભ્યાસ કરનાર અલ્પ જનો હતા અને આજે એ તરફ વિશેષજનો આકર્ષિત થઈ સારી સંખ્યામાં જોડાયેલ છે. અને આ વસ્તુ આજના આ કહેવાતા વૈજ્ઞાનિકયુગમાં યાત ભૌતિકયુગમાં એક શુભ ચિન્હરૂપ છે.
વિશેષ આ ગ્રંથની ઉપર આજે-પ. પૂ મલયગિરિજી મ. સાહેબ કૃત એક સરલટીકા છે તથા મહામહોપાધ્યાયજી શ્રીમદ્દ યશોવિજયજી કૃત એક ન્યાયપૂર્ણ ભાષામાં નાકા સમેત ટીકા અધ્યયન અને અધ્યાપન કરાવનારના જ્ઞાનમાં જ્ઞાનવૃદ્ધિ કરે તેવી છે અને એક પાઈય ભાષામાં રચેલી અવ. ચૂર્ણ પણ તેના ઉપર આજે વિદ્યમાન છે. જે મને ટીકાના આધાર ભૂત છે. અને તેથી આ ગ્રંથ અધ્યયન કરવાને માટે વધુ ઉપયોગી છે તેથી પ. પૂ. સાધ્વીજી. મ. સાહેબ સર્વોદયાશ્રીજી તથા વાચંયમાશ્રીએ મને જણાવ્યું કે આ ગ્રંથ ઉપર ૫. પૂ આચાર્યદેવ શ્રી પરમગુરુદેવેશ લબ્ધિસૂરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબનો અનહદ પ્રેમ હતો અને તેમના શિષ્ય
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગણમાં તેમણે તેનું સુંદર રીતે અધ્યયન કરાવ્યું છે. અને તેથી તેમના કાળધર્મ નિમિત્તે વિદુષી કુમારિકા સુશીલા બહેને આ ગ્રંથનું મહારાજશ્રીને મુખપાઠ અધ્યયન પ્રદાન કરવાનું મંગલકાર્ય સ્વીકાર્યું છે તેથી તેમણે મને કહ્યું કે આ ગ્રંથની મુખપાઠ થઈ શકે તેવી કોઈ પુસ્તિકા હોય તો બહુ સારું, કારણ કે ટીકાવાલી પ્રત મુખપાઠ કરવામાં બરાબર ફાવે તેમ નથી ત્યારે મહેસાણા શ્રીમદ્યશોવિજયજી જૈન પાઠશાલામાંથી પંડિત શ્રી પુખરાજજીએ બહાર પાડેલ પુસ્તિકા મારી પાસે હતી તે મેં તેમને આપી અને તે તેમને બહુજ ગમી જવાથી તેઓશ્રીએ પૂ. પંન્યાસ મહારાજ શ્રી વિક્રમવિયજીને બતાવી અને તેની ઉપયોગિતાને વિમર્શ કરીને ૫૦૦ કોપી પરમ પૂજ્ય આચાર્ય દેવશ્રીની સ્મૃતિમાં શ્રદ્ધાંજલિ રૂપે છપાવી પ્રસિદ્ધ કરવા નકકી કર્યું. '
અને આ ઉપયોગી અને આવશ્યક એવું મંગલ સર્જન થયું તેની પ્રસ્તાવના લખવાનું શુભકાર્યો મારા શીરે પ. પૂ. પંન્યાસજી મહારાજ સાહેબે મૂક્યું અને પ. પૂ. આચાર્યદેવશ્રીની અને વડીલોની કપાથી એ કાર્ય કરવા હું કંઈક અંશે પણ સફળ થયો હોઉ તે તે સર્વે તેમનો આભાર છે અને દોષ હોય તેનો અધિકારી હું છું આ સર્વયશ પ. પૂ. સાધ્વીજી મહારાજ સાહેબને ઘટે હું તેમાં નિમિત્ત માત્ર છું માટે આ પુસ્તકના સંપાદનમાં જે કંઈપણ ક્ષતિ દષ્ટિદોષ અગર પ્રેસદોષથી રહી ગયેલ હોય તે તજ્ઞા ક્ષેતવ્ય સ્થાને ગણશે.
सुज्ञेषु किं बहुना
અધ્યાપક શ્રી જૈન પ્રવચન પૂજક સભાપુનમચંદ કેવળચંદ શાહ શ્રી શાન્તિનાથજી જૈન દેરાસર પાયધુની, મુંબઈ નં. ૩
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
અહંદુ ધર્માભિરક્તા કેવલમ્હેન મયાચંદ જેમના સુપુત્રો-ગીરધરલાલ, કાન્તિલાલ તથા બાબુલાલ કેવલદાસ દાલોદવાળાના પુણ્યસહાયથી
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
“મુનિ પતિનું મુનિજીવન
મહામાનવ વિશ્વ અનાદિનું છે. અનાદિ વિશ્વમાં પ્રાણીઓનાં જન્મ અને મરણ એ સ્વભાવિક પ્રક્રિયા છે, પણ તેમાં કઈક એવા મહામાનવો ઉત્પન્ન થાય છે. જે જન્મ-મરણ સામે યુદ્ધ કરે છે અને વિશ્વને જન્મ મરણની બેલડી સામે યુદ્ધ કરવાની હાકલ કરે છે. આવા જ એક પૂજ્યતમ મહાપુરૂષનું આ જીવન છે. જુગજુની વાત નથી. કાળજુની કહાની નથી પણ નજરે જોયેલ હૃદયે અનુભવેલ સત્ય ચરિત્ર છે.
એ કોણ? વિક્રમની ઓગણીસમી સદી હજી પૂર્વાર્ધમાં હતી ત્યારે ભારતવર્ષનું રાજ્યતંત્ર શિથિલ હતું, પણ ધર્મતંત્રને વ્યવસ્થિત રાખનાર-પ્રકાશિત કરનાર એક મહાપુરૂષનો જન્મ થઈ ચૂક્યો હતો. એ હતાં આપણા સૌનાં પરમતારક આચાર્ય ભગવંત શ્રીમદ્ વિજય લબ્ધિસૂરીશ્વરજી મહારાજા.
લાલચંદ ગરવી ગુજરાતમાં અમદાવાદ નજીક ભોંયણીજી તીર્થ છે. ભોંયણીજીથી લગભગ પાંચ માઈલ દૂર બાલશાસન ગામ છે. ગામ નાનું વસતીની સંખ્યા પણ નાની. છતાં સૌ ખાધે પીધે સુખી. દરેક કોમની પ્રજા હળીમળીને રહે. આ ગામમાં એક દંપતિ યુગલ હતું. પતિ પિતાંબરદાસ અને પત્ની મોતી હેન. વિક્રમ સંવત ૧૯૪૦ માં પોષ શુકલ દ્વાદશીની રાત્રિએ લગભગ નવ વાગે મોતીહેને એક પુત્ર રત્નને જન્મ આપ્યો. આ સમયે કર્કનો ગુરૂ અને વૃષને ચંદ્ર હતો. બાલકનું શુભ નામ લાલચંદ રાખ્યું.
આશ્ચર્યકારી બાલક માતાપિતાની સુખદ છાયામાં લાલચંદ્ર વૃદ્ધિ પામવા લાગ્યા. સાથે સાથે તેને શિક્ષણ અને સંસ્કારની તાલીમ અપાવા લાગી. પણ આ બાળક તો એવો કે શિક્ષક એક પાઠ વંચાવે તે એ ચાર પાઠ વાંચી નાંખે.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
વૈરાગ્ય બીજા–રોપણ
લાલચંદની નવ વર્ષની ઉમર થઈ ત્યાં પિતાનું મૃત્યુ થયું. આ શોકના પ્રસંગને ખૂબ ધીરતાથી સહન કર્યો અને પોતાના ભાવિજીવનના મધુરા સોણલા સહ જીવન વીતાવવા લાગ્યા. તે સમયે આત્મારામજી મહારાજના પટ્ટધર સદ્ધર્મસંરક્ષક નિસ્પૃહડામણિ આચાર્ય ભગવંત શ્રીમદ્ વિજય કમલસૂરીશ્વરજી મહારાજ સપરિવાર ભોયણીજી તીર્થની યાત્રા કરી ખાલશાસન પધાર્યાં. બાલશાસનની ધર્મપ્રિય જનતાએ સૂરીશ્વરની ધર્મદેશનાનો ખૂબ લાભ લીધો. લાલચંદ પણ ખૂબ જ ઉત્સાહ અને આનંદ સાથે ગુરૂદેવના દર્શનાર્થે આવતાં અને ગુરૂદેવની દેશનાનું પાન કરતા. આ અમૃત પાનના પ્રભાવે લાલચંદને થયું હું સાધુ બનું તો કેવું સારૂં !
અદ્ભુત સ્વમ
વૈરાગ્ય ખીજારોપણ થયા બાદ એક રાત્રિએ લાલચંદને સ્વગ્ન આવ્યું કે “તીર્થંકર પ્રભુ સમવસરણમાં બેસીને દેશના આપે છે. ખૂબ સુંદર વાજિંત્રના નાદ વાગે છે. હું દેશના સાંભળું છું. તીર્થંકરની વાણી મને ખૂબ ગમી. હું તેમાં તલ્લીન બની ગયો. આ દેશનાને સરૂપ કરવાનો મેં નિશ્ચય કર્યો. ત્યાં મારી આંખ ખૂલી ગઈ.
ગુરૂદેવ કમલસૂરીશ્વર મહારાજ પોતાની વિહાર યાત્રામાં આગળ વધ્યાં અને લાલચંદ વિશેષ અભ્યાસ કરવા માટે માણસામાં કોઈ ને ત્યાં આવ્યાં. કોઈનું નામ દલસીબહેન તે ખૂબ ધર્મી. ભત્રીજો લાલચંદ તેમને ખૂબ લાડકો. લાલચંદને ધાર્મિક સંસ્કાર પણ ખૂબ આપે અને વ્યવહારિક શિક્ષણ પણ ખૂબ સુંદર અપાવે. લાલચંદને અભ્યાસનો જેટલો શોખ એટલો જ તરવાનો શોખ. ખાટલી તારો પણ એને મન રમત આખા ગામના લોકો તેને મલાઈ નો મગર” કહેતાં.
સંયમ માટે પ્રયત્ન
ગઈ કાલના ખાળક લાલચંદ આજે અઢાર વર્ષના નવયુવાન અની ગયાં. સાથોસાથ તેઓની વૈરાગ્યભાવના પણ પુરજોશમાં આગળ વધી. હવે તેઓને થઈ ગયું કે દીક્ષાને યોગ્ય ઉમર થઈ ગઈ છે. જિનનો ભક્ત
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
એટલે મોહની સામે લડનારો પણ લાડ નહિ કરનારો” મારે પણ મોહ સામે યુદ્ધના મોરચા માંડવા છે. લાલચંદને સંસારમાં જરા ય ગમે નહિ. જેથી ત્રણ ત્રણ વાર દીક્ષા લેવા પ્રયત્નો કર્યા પણ કુટુંબીઓએ સંયમ માટે અટકાયત કરી.
“મહાભિનિષ્ક્રમણ જે જેને ઝંખે તે વહેલું મોડું પણ આવી રહે” તેમ આચાર્ય ભગવંત કમલસૂરીશ્વરજી મહારાજાનું વિક્રમ સંવત ૧૯૫૮નું ચાતુર્માસ માણસામાં થયું. સંયમોન્સુક યુવાન લાલચંદે ગુરૂદેવને વિનંતિ કરી “પ્રભો! સંસારસમુદ્રને પાર લઈ જાઓ ! મારે રાગદ્વેષના કેંદ્ર સામે યુદ્ધ કરવું છે. મને સહાય આપો !” મારા કુટુંબીઓનો વિરોધ છે. તેઓને મારો વિયોગ અસહ્ય છે. મારી વાત ગુપ્ત રહે તે જ મારું કાર્ય પૂર્ણ થાય.
ગુરૂદેવ લાલચંદના લક્ષણ અને વૈરાગ્ય જોઈ ખૂબ આકર્ષાયા. ચાતુર્માસ પૂર્ણ થયે શાસનને એક મહારથી આપવા બોરૂ પધાર્યા. લાલચંદને સમાચાર મોકલ્યા. લાલચંદ પણ પોતાની ફેઈને રાતે સૂતા મૂકી બહારથી તાળુ વાસી અડધી રાતે ઊંટ પર બેસી “બોરૂ ગયા.
તેને ન નડયો માતાનો મોહ, ન નડયો ફઈનો મોહ, તેને ન ગમી કાયાની મમતા કે ન ગમી માયાની મમતા, પોતાના કુટુંબને વિસારી વિશ્વના ઉદ્ધાર અર્થે એણે ડગ ભર્યા. એનામાં શાસનસેવાના અનેક મનોરથો ભર્યા હતાં. ધન્ય હો એ મહાભિનિષ્ક્રમણના પંથે પ્રયાણ કરનાર વીરાત્માને!
જિનશાસનનો યાત્રી આજે લાલચંદના આનંદનો પાર ન હતો. વર્ષોથી ભાવેલ ભાવના આજે પરિપૂર્ણ થશે. વિક્રમ સંવત ૧૯૫૯ની કાર્તિક વદિ પછીના દિવસે તેની સંસારની કણી કપાઈ અને તેને સંયમની યષ્ટી મળી ગઈ. લોકોના આનંદ અને ઉત્સાહ વચ્ચે લાલચંદને ગુરૂદેવે સંયમનું પ્રદાન કર્યું. લાલચંદ મટી જૈનશાસનના મહામુનિ લબ્ધિવિજય બન્યા ! જિનશાસનના સાચા યાત્રી બન્યા !
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
મોહનું વાવાઝોડું લાલચંદની શોધમાં કુટુંબીઓ સાથે મોતીબહેન આદિ સ બોરૂ ગયાં. લાલચંદને મુનિવેશમાં જોતાં તેઓ ચોધાર આંસુએ રડવા લાગ્યાં. માતાએ કરૂણસ્વરે આઠંદ કરતાં કહ્યું, “ઓ ! મારા દીકરા ! તારા માટે મને ઘણી આશા છે. તું તો દેવને દીધેલ દીકરો છે. સાત સાત ભાઈનો એકનો એક લાડીલો લાલ છે તને સંજમ ,(સંયમ) ન અપાય.” ચાલ મારા લાડીલા દીકરા ચાલ! ઉઠ બેટા ઉઠ, મને ના રડાવ. ફોઈએ પણ ખૂબ વિનવ્યાં. પણ મુનિ લબ્ધિવિજયે સૌને સમજાવતાં કહ્યું કે, હું કેટલી માતાને છાની રાખું ને કેટલી ફઈની વાત સાંભળું ? અનંત જન્મોનાં અનંત માતાપિતા કર્યા. સૌની વાત સાંભળીને ભવભ્રમણ કર્યું, પણ જિનની વાત ન સાંભળવાથી મારું ભવભ્રમણ વધ્યું. હવે આ જન્મમાં તો જિનની જ વાત સાંભળવી છે અને ભવભ્રમણ ટાળવું છે. બસ હવે તે અષ્ટપ્રવચન એ જ માતા. ગુરૂદેવ એ જ પિતા. ગુરૂદેવની આજ્ઞા એ જ મારો પ્રાણુ અને વૈરાગ્ય એ જ મારો ભાઈ. આ જન્મમાં મારે દુનિયાના ગીત સાંભળવા નથી. મારે સાંભળવાં છે મારા આત્મરાજનાં ગીત, મારે ગાવાં છે જિનરાજનાં ગીત.
છોપસ્થાપના ચારિત્ર ગુરૂદેવની સાથે વિહાર કરતાં અને આવશ્યકસૂત્રનાં યોગદવહન કરતાં નૂતન મુનિ ઊંઝામાં પધાર્યા. ત્યાં પૂજ્ય ગુરૂદેવનાં દર્શનાર્થે ઘણા સાધુમહાત્માઓ પધાર્યા. પૂજ્ય ગુરૂદેવની સાંનિધ્યતામાં વસંતપંચમીના શુભદિને મુનિ શ્રી લબ્ધિવિજય મ. આદિ દશમુનિવરોને છેદોપસ્થાપના ચારિત્ર (વડી દીક્ષા) આપવામાં આવ્યું. પૂજ્યશ્રીએ સુંદર હિતશિક્ષા આપી. મુનિશ્રી લબ્ધિવિજય મહારાજે ગુરૂઆશાને સફળ કરવા ધરખમ પ્રયત્નો શરૂ કર્યો.
પ્રથમ ચાતુમોસ ગુરૂદેવ ઉત્તર ગુજરાતમાં બનાસકાંઠા પર આવેલ ઈડર નગરમાં પધાર્યા. નૂતનમુનિને આ શાંતિનું વાતાવરણ ખૂબ પ્રેરક બન્યું. તેઓ રાતદિવસ અભ્યાસમાં જ મગ્ન. પાણું વહેરવા જાય તો પણ અથેચિંતવના
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
કરતા જ હોય. જિનમંદિરમાં જાય અને પ્રભુ સાથે પોતાની કાવ્યમય ભાષામાં અનેક વાતો કરી આવે. ગામના વૃધ્ધો ગુરૂદેવને કહેવા લાગ્યાં. ગુરૂદેવ ! આપના શિષ્ય મુનિ લબ્ધિવિજય તો કોઈ જુદા જ છે. આપનો વારસો એ સાચવશે અને શાસનના સાચા હીરા થશે. ગુરૂદેવ આ સાંભળી ખૂબ રાજી થતાં અને કહેતાં.” મુનિ લબ્ધિવિજય "शासनकी शान बढाने वाला होगा"
“શિષ્યના હૃદયમાં ગુરૂદેવનું સ્થાન હોય તેમાં કોઈ નવાઈ નથી પણુ ગુરૂના હૃદયમાં શિષ્યનું સ્થાન હોય તેજ ધન્યતમ શિષ્ય છે.”
પ્રથમ વ્યાખ્યાન | ચામાનુગ્રામવિહાર કરતાં વડોદરા પધાર્યા. ગુરૂદેવના પાવન પગલાથી અનેક ભવ્યાત્માઓની મોહની નીંદ ઊડી અને આત્મજાગૃતિ આવી. મુનિ લમ્બિવિજયમ૦ નો અભ્યાસ ખૂબ સુંદર હતો. પ્રકરણે, કર્મગ્રંથ, બૃહતસંગ્રહણી, ક્ષેત્રસમાસ, પંચસંગ્રહ લોકપ્રકાશનું અર્થચિંતન તેઓને ખૂબ ગમતું. ત્યાંથી વિહાર કરી ગુરૂદેવ સાથે ભરૂચમાં પધાર્યા.
ભરૂચમાં પરમશ્રધાળુ સુશ્રાવક અનેપચંદભાઈ ખુબ વિદ્વાન. તેઓએ ગુરૂદેવને વિનંતિ કરી કે આપના શિષ્ય લબ્ધિવિજય મહારાજનું જ્ઞાન ખૂબ જ છે. તેઓની ચર્ચા વિચારણા કરવાની શક્તિથી હું ખબ મુગ્ધ બન્યો છું એટલું જ નહિ પણ મને ઘણું જાણવા મળ્યું છે. તો અમારા શ્રી સંઘને ભાવિશાસનના ધુરાવાહકની મધુરી વાણું સંભળાવવા-વ્યાખ્યાન અપાવવા કૃપા કરો. શ્રી સંઘને વ્યાખ્યાનકાર તરીકે દર્શન કરાવો. ગુરૂદેવ યોગ્ય વિનંતિને સ્વીકાર કરે છે. મુનિ લબ્ધિવિજયમ ને વ્યાખ્યાન પીઠ પર સ્થાપન કરે છે. નૂતનમુનિની દેશનાએ જિનભક્તોના હૈયાં ડોલાવી નાંખ્યા! સૌને થયું આ તે શાસનનો હીરો છે. અનોપચંદભાઈના શબ્દોમાં કહીએ તે બીજના ચંદ્રને જોવા જેમ લોકો આવે તેમ મુનિ લબ્ધિવિજયમ ના વ્યાખ્યાનમાં લોક છે.
હવે ગુરૂદેવ વારંવાર લબ્ધિવિજયમ૦ ને વ્યાખ્યાન પીઠ સેપે છે, પૂજ્યશ્રી પણ શિષ્યને સાંભળે છે અને સૌની આગળ લબ્ધિવિજયમ ના
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
વ્યાખ્યાનની પ્રશંસા કરે છે. ફક્ત અઢી વર્ષનો દીક્ષા પર્યાય છે છતાં વ્યાખ્યાનમાં તો કર્મ સાહિત્ય અને દ્રવ્યાનુયોગના અતિસૂક્ષ્મવિષયો એટલી સુગમતાથી અને સહેલાઈથી સમજાવતાં હતા કે અભ્યાસી જનતા પણ તેમાં તરબોળ બની જતી. આ કેવી અજબ ગજબની વકતૃત્વ શક્તિ!
અપાપાને પથે ગુરૂદેવની સાથે મુનિ લબ્ધિવિજયમહારાજ માલવદેશનું પર્યટન કરતાં ઉજૈન, મક્ષીજી, પ્રતાપગઢ, માંડવગઢ વગેરે તીથની યાત્રા કરી સમેતશિખર, ચંપાપુરી, કાકંદી, ભદિલપુરી, સિંહપુરી, ચંદ્રપુરી રાજગિરિ અને પાવાપુરીના પુનિત પંથે પધાર્યા. વડોદરાના સંઘ સાથે સૌએ પૂર્વદેશની પવિત્ર યાત્રા માટે પ્રયાણ શરૂ કર્યાં જ્યાં જુઓ ત્યાં જનતાના ટોળેટોળા ગુરૂદેવના દર્શનાર્થે આવે છે ! કોઈ ગુરૂદેવને જોઈ રહે છે તો કોઈ અભ્યાસમાં લયલીન મુનિ લબ્ધિવિજયમ ને જોઈ રહે છે. નિજાનંદમાં મસ્ત રહેતા સૂરીશ્વર સપરિવાર પાવાપુરી પધાર્યા.
પાવાપુરી એટલે પ્રભુની નિર્વાણભૂમિ આ ભૂમિમાં પગ મૂકતાં સૌનાં હૃદયમાં હર્ષ અને શોક ઉત્પન્ન થયાં. પ્રભુની પ્રથમ દેશનાભૂમિ અને અંતિમદેશનાભૂમિ આ છે. પ્રભુનું નિર્વાણ પણ અહીં જ છે. સૌએ જિનમંદિરમાં આત્મોદ્ગાર રજુ કર્યા. મુનિ લબ્ધિવિજયમની કાવ્યશક્તિ અહીં સને જોવા મળી. પ્રભુના દર્શન સમયે જ એક સુંદર સ્તવનની રચના કરી.
આનું નામ નૈસર્ગિક શક્તિ, નહિ કોઈ પણ સાધનની જરૂર. બસ જરૂર આત્મભાવની. પછી તો ચંપાપુરી, સિંહપુરી. શિખરજી વગેરે અનેક તીર્થસ્થળોની યાત્રા કરી. ત્યાં લબ્ધિવિજય મહારાજનો-કવિનો આત્મા પિકારી ઉઠયો. દરેક તીર્થસ્થળોના સુંદર સ્તવનો રચે અને મધુરા રાગમાં ગાય. આધુનિક રાગોમાં સ્તવનો રચે અને શાસ્ત્રીય રાગોમાં પણ સ્તવનો રચે. આ સ્તવનો એટલા તો જનપ્રિય બની ગયાં કે ભારતના ખૂણે ખૂણે તેમનો કાવ્યદેહ-જિનભક્તિદેહ ફેલાઈ ગયો. તેથી તે તેમને સહપતિ સાધુઓ કવિ તરીકે જ બોલાવતા.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
- સાહિત્યકાર - અજીમગંજ વગેરે સ્થળોએ ચાતુર્માસ કર્યા બાદ વિક્રમ સંવત ૧૯૬૩ નું ચાતુર્માસ ગ્વાલિયર રાજ્યમાં આવેલ લશ્કર ખાતે થયું. અહીં પૂજ્ય ગુરૂદેવ વ્યાખ્યાન આપતાં. અચાનક પૂજ્યશ્રીની તબિયત બગડતાં પૂ. મુનિશ્રી લબ્ધિવિજય મ.ને વ્યાખ્યાનપીઠ શોભાવવાનું કાર્ય ગુરૂદેવે સોંપ્યું. મુનિશ્રી લબ્ધિવિજય મ. સૂત્રાધિકારે શાસ્ત્ર વાંચતા અને ભાવનાધિકારે રોજ પોતે ૫૦, નવા શ્લોક બનાવે અને તેનું જ વ્યાખ્યાન આપે. તેઓની પાસે કેવું અદ્ભુત જ્ઞાન હશે કે જેના અનુભવમાંથી રોજ ૫૦ નૂતન લોક બને. આમ એકાદ બે દિવસ નહિ પણ લાગલગાટ બે મહિના સુધી આ ક્રમ ચાલુ જ રહ્યો.
તે સમયે ગુરૂદેવના મુખમાંથી સહસા શબ્દો નીકળી પડ્યાં મુનિ લબ્ધિવિજય વકતા અને કવિ તો છે જ પણ ભવિષ્યમાં મહાન “સાહિત્યકાર થશે.
ન્યાયવિશારદ ત્યાંથી પંજાબમાં–ગુજરાનવાલામાં પૂજ્ય આત્મારામજી મહારાજની ચરણપાદુકાના ઉત્સવ માટે પધાર્યા. ઉત્સવ ખૂબ જ ધામધૂમથી પરિપૂર્ણ થયો અને ચોમાસું પણ ત્યાં જ થયું.
લબ્ધિવિજયમ નો શાસ્ત્રીય અભ્યાસ ઘણે સુંદર લેવાથી પૂ. આત્મારામજીમ૦ ની સમાધીની જગામાં જ તર્કસંગ્રહ તથા દીનકરી સહ મુક્તાવલી, ટીકા સહ કારિકાવલીનો અભ્યાસ કર્યો તે પછી થોડા સમયમાં સ્યાદવાદમંજરી, પ્રમાણમીમાંસા, ન્યાયદીપિકા, રત્નાકરાવતારિકા, સ્યાદવાદરવાકર આદિ જૈન ન્યાયગ્રંથોનો અભ્યાસ કર્યો તેમાં કેટલાંક ગ્રંથો તે કંઠસ્થ કરી લીધા હતાં. ત્યાર બાદ જીરા ગામમાં “સ્યાવાદમંજરી” નામનો મહાન દાર્શનિક ગ્રંથ વ્યાખ્યાનમાં જનપ્રિય ભાષામાં વાંચ્યો. આનું નામ જ ન્યાયવિશારદ'
દયાનંદસરસ્વતીના સત્યાર્થ પ્રકાશની સામે “દયાનંદ કુતર્ક તિમિર તરણી નામનો ગ્રંથ રચ્યો. આ ગ્રંથ મુનિશ્રીએ ઉર્દૂ ભાષામાં રચ્યો છે. તેઓનો હિંદી ભાષા, ઉર્દૂ ભાષા પર ખૂબ જ કાબૂ હતો. પરદર્શનમાં-પુરાણ, વેદ, કુરાન, ગ્રંથસાહેબ વગેરેનું પણ સુંદર નિદિધ્યાસન કર્યું હતું.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રથમ શિષ્ય નારોવાલ ગામમાં સૂરિદેવ પોતાના વિદ્વાન શિષ્ય સહ વિરાજતાં હતાં ત્યારે ગુજરાતના શોભાશન ગામના વતની ઉમેદચંદભાઈ સંયમ ગ્રહણ કરવા ગુરૂદેવની પાવની નિશ્રામાં આવ્યાં. ગુરૂદેવના વરદહસ્તે સુયોગ્ય ઉમેદચંદભાઈએ સંયમ ગ્રહણ કર્યું અને મુનિશ્રી લબ્ધિવિજયમ૦ ના પ્રથમ શિષ્ય બન્યાં. તેમનું શુભ નામ મુનિ ગંભીરવિજય રાખ્યું. આ શિષ્ય ગુરૂદેવના નામને ખૂબ દીપાવ્યું છે.
જેનશાસનની જયપતાકા ગુરૂદેવને હવે ગુજરાતના સંઘના અત્યાગ્રહથી ગુજરાત તરફ વિહાર કરવો હતો. પંજાબના સંઘની પણ તેટલી જ પંજાબમાં સ્થિરતા કરવા વિનંતિ હતી. છેવટે પૂજ્યશ્રીએ પોતાના વિદ્વાન શિષ્ય મુનિશ્રી લબ્ધિવિજયમને પંજાબ ખાતે રોક્યાં અને ગુરૂદેવે ગુજરાત તરફ વિહાર કર્યો.
મુનિ લબ્ધિવિજયને ગુરૂદેવનો વિયોગ અસહ્ય હતે પણ ગુરૂદેવની આજ્ઞા શિરોમાન્ય કરવી જોઈએ આથી પંજાબમાં ચાર ચાતુર્માસ ક્ય. ઠેઠ મુલતાન (સિંધ) અને જંબુ (કાશ્મીર) સુધી વિહાર કરી જિનશાસનની જયપતાકા ફરકાવી છે. તેની નોંધ ઉલ્લેખનીય છે.
કસુરના ચાતુર્માસમાં આર્યસમાજીઓ સાથે કલાકો સુધી સંસ્કૃતમાં વાદો કરીને તેઓને નિરૂત્તર કર્યા સંઘને કુસંપ દૂર કર્યો. ક્ષત્રિય, મુસલમાન, શિખપ્રજાને માંસ મઘ, પરસ્ત્રીગમન છોડાવ્યાં. સ્થાનકવાસી અને આર્યસમાજો સામે અનેક પ્રમાણોથી ભરપૂર મૂર્તિમંડન” નામનો ગ્રંથ બનાવ્યો હોશિયારપુરમાં સર્વ ઈતર દાર્શનિકોનું નિરસન કરતો “અવિદ્યાધકાર માર્તડ” ગ્રંથ બનાવ્યો. લુધિયાનામાં તો વ્યાખ્યાનની ખૂબ ધામધૂમ મચી હતી. તે વ્યાખ્યાનો તત્ત્વજ્ઞાનથી ખૂબ ભરપૂર હતાં. જે લુધિયાના વ્યાખ્યાન' નામના ગ્રંથમાં પ્રકાશિત થયેલ છે. મુલતાનમાં જિનબિંબની પ્રતિષ્ઠા કરાવી અને માંસ નિષેધક મંડળીની સ્થાપના કરાવી. એક એક વ્યાખ્યાનમાં પાંચસો પાંચસો માંસાહારથી પાછા હઠ, નિયમ લે, છ આને શેર માંસ ત્રણ અને શેર થયું. ઘરે ઘરે અહિંસાના-અમારીના-જીવ
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
દયાના નાદ ફેલાયા. જીવદયામય આચારનું સુંદર વર્તન દેખાયું. ધન્ય છે સધ્ધર્મસંરક્ષક સૂરીશ્વરને ! અને તેઓના શિષ્યને ! કે જેણે હેમચંદ્રાચાર્ય અને કુમારપાલના સમયની જૈનસમાજને યાદ અપાવી.
અહીંયાં દિગંબર સ્થાનકવાસી પંડિતોએ ગુરૂદેવ લબ્ધિવિજયમ૦ ને વાદ માટે આવાહન આપ્યું. મુનિશ્રીએ પદ્ધતિસર તેઓની સાથે એક કલાક વાદ કર્યો. પંડિત નિરૂત્તર બની હારીને નાસી ગયા. સિંધ-સૌવીરમાં મુનિશ્રી લબ્ધિવિજયમ૦ ની જય બોલાઈ.
અહીંયાં એક જાહેર પ્રવચન “હી ઔર ભી” પર રાખવામાં આવ્યું હતું. આ પ્રવચનમાં સ્યાદ્વાદ શૈલીનું ખૂબ જ પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું હતું.. આ પ્રવચનનું પુસ્તક પણ “હી ઔર ભી” નામથી પ્રકાશિત થયેલ છે.
મુનિશ્રી વિહાર કરતાં અંબાલા પધાર્યાં. અહીંની પ્રજા મુનિશ્રીની દેશનાથી ખૂબ પ્રભાવિત થઈ. જૈનેતર પ્રજા તથા વકીલો અને મેજિસ્ટ્રેટો પણ નિયમિત લાભ લેતા. અંબાલામાં પંમ હિંદુ કોન્ફરન્સનું પાંચમું અધિવેશન ભરાયું. આ સભામાં શિક્ષણ અને દયાઆ બે વિષય ચર્ચવાના હતાં. અમાલાના વકીલ મુરલીધરના અત્યાગ્રહથી જૈનશાસનની પદ્ધતિ અનુસાર કોન્ફરન્સમાં મુનિશ્રીનું વ્યાખ્યાન ગોઠવાયું. પૂજ્યશ્રીએ દયા વિષે એટલું જોરશોરથી પ્રવચન આપ્યું કે ત્યાં બેઠેલા યુવક લાલા લજપતરાયને થયું કે જો આ મુનિશ્રીનું વ્યાખ્યાન ચાલુ રહેશે તો જનતા દયાળુ અની જશે, માંસનો નિષેધ કરશે” તેથી તેણે વિરોધમાં આવી એક ચિઠ્ઠી મોકલી. વ્યાખ્યાન બંધ કરો.” આ તરફ પ્રમુખે ચિઠ્ઠી મોકલી કે “દશ મિનિટ આગળ વધારે ચલાવો.” કેવું અદ્ભુત આકર્ષણ પૂજ્યશ્રીની દેશનામાં હશે કે હજારો માંસાહારીઓને માંસનો ત્યાગ કરાવ્યો.
નમન હો એ અદ્ભુત દયાળુ વકતાને !
જિનશાસનની જય ડીંડીમ
લુધિયાનાથી વિહાર કરી પૂજ્યશ્રી રોપડ ગામમાં પધાર્યાં. અહીં સંસ્કૃત” પદ પર આવીશ દિન વ્યાખ્યાન કર્યું. તે સમય દરમ્યાન સંસ્કૃતવિશારદ શિવરામ પંડિત પૂજ્યશ્રી પાસે વાદવિવાદ કરવા આવ્યાં. પંડિતજીએ ઈશ્વર કર્તૃત્વનો પૂર્વપક્ષ કર્યો અને ગુરૂદેવે ઉત્તરપક્ષમાં તેનું
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦
ખંડન કર્યું. આ વાદવિવાદ સંસ્કૃતમાં દોઢ કલાક સુધી ખૂબ સુંદર ચાલ્યો. પંડિતજી હારી ગયા અને જિનશાસનના મહામુનિ જીતી ગયા. આ સંપૂર્ણ વાદ એક મધ્યસ્થગ્રહસ્થ હિંદીમાં જનતાને સમજાવતા હતાં તેથી જનતાને પણ જિનશાસનનું સત્ય રહસ્ય પ્રાપ્ત થયું.
રોપડથી વિહાર કરી પૂજ્યશ્રી જાડરા પધાર્યાં, અહીં એક પણ જૈનનું ઘર ન હતું. બ્રાહ્મણોને ત્યાં પૂજ્યશ્રીના શિષ્ય આહાર લેવા ગયાં. રસ્તામાં સાક્ષર લખુરામ વિપ્ર મળ્યાં. તેણે મુનિશ્રીને પૂછ્યું “જ્જા આપ ની તરસે સંતવોજ લતે હૈં ? ” મુનિશ્રીએ જવાબ આપ્યો કે હું સંસ્કૃતમાં વાર્તાલાપ કરી શકતો નથી પણ મારા પૂજ્ય ગુરૂદેવ સુંદર રીતે સંસ્કૃતમાં વાત કરી શકે છે. મુનિશ્રી આહાર લઈ મકાનમાં પહોંચ્યા અને ગુરૂદેવને વાત કરી. તેટલામાં પેલા પંડિતજીનો એક વિદ્યાર્થી આવી ધમાલ કરવા લાગ્યો ત્યારે પૂજ્યશ્રીએ નવીન ન્યાયમિશ્રીત સંસ્કૃતમાં બોલવાનું શરૂ કર્યું. વિદ્યાર્થીને સમજણ ન પડવાથી કહેવા લાગ્યો કે તજ્જ મા રાચ્છ, તદ્દે મા ા,” ત્યારે પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું કે “સાત્ને તત્” શાકટાયન વ્યાકરણુસૂત્રનો કૌમુદીમાં આવતા વિસ્ચેન’ સૂત્રસાથે સમન્વય કરો ?
વિદ્યાર્થી પૂજ્યશ્રી પાસે ના જવાય થઈ ગયો અને તેણે કહ્યું કે મારા ગુરૂદેવ સાથે વાદ કરશો ? પૂજ્યશ્રીએ હા કહી સ્વીકાર્યું. ગામની મધ્યમાં ક્ષત્રિયના ઘરમાં વાદવિવાદ નક્કી થયો. પંડિતજીએ “વેદાઃ પૌરુષેયાઃ” પક્ષ કર્યો, ગુરૂદેવે ઉત્તરપક્ષમાં તેનું ખંડન સ્વીકાર્યું બાદ પંડિતજીને પૂછયું આપ વાદ કરવા ઈચ્છો છે કે જલ્પ? પંડિતજીએ કહ્યું વાદ અને જલ્પમાં ફેર શું ? મને સમજ નથી. પૂજ્યશ્રીએ તેની સમજ આપી ત્યારે પંડિતજીએ કહ્યું વાદ અને જલ્પ બંને કરીશ. ત્યાર આદ બે કલાક સુધી વેદ ઈશ્વરોક્ત છે કે નહિ ? તે વિષય પર વાદ થયો. અંતે પંડિત હારી ગયો ત્યારે પૂજ્યશ્રીએ કહ્યું હું સ્યાદ્વાદી છું એટલે વેદ ઇશ્વરોક્ત છે તે પણ સાબિત કરી આપી શકું છું. જય હો સ્યાદ્વાદ સિદ્ધાંતનો કે જ્યાં કોઈ ટંટાફસાદનું નામ નિશાન નથી.
આ રીતે પંજાબમાં વિચરી આર્યસમાજીો, સ્થાનકવાસી, દિગંમર સામે વાદો કરી નાસ્તિકોને આસ્તિક બનાવી, માંસાહારીને અહિંસક
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
બનાવી જૈનશાસનની ઘરે ઘરે ગામે ગામે અને નગરે નગરે ડીંડીમ પીટાવી, જૈનધર્મનો જયધ્વજ અનેક કષ્ટ સહન કરી ફરકાવ્યો. જય પામો તે સંયમમૂર્તિ મહામુનીશ્વર !
છોટા આત્મારામજી પૂજ્ય મુનિશ્રી પંજાબમાં વિચરતા છતાં પણ તેઓનું મન સદા ગુરૂની સેવા માટે જ ઉત્સુક રહેતું. જ્યારે ગુજરાતમાં જાઉ અને પૂજ્ય ગુરૂદેવની ચરણગંગામાં સ્નાન કર્યું. તે ધન્ય અવસર પણ આવ્યો અને મુનિશ્રીએ ગુજરાત તરફ વિહાર લંબાવ્યો.
પંજાબના શ્રાવકો મુનિશ્રીની શાસનસેવાથી એટલા બધા આકર્ષાયા હતા કે તેઓ મુનિશ્રીને સદા “છોટા આત્મારામજી” ના લાડીલા નામથી જ સંબોધતા.
મુનિશ્રી મુનિધર્મનું યથાવિધિ પાલન કરતાં દિલ્લી પધાર્યા. વિક્રમ સંવત ૧૯૭૦ નું ચાતુર્માસ શાસનપ્રભાવનાપૂર્વક ત્યાં જ કર્યું. એક મહિના સુધી રામા થિએટરમાં પાંચ હજાર માનવ મેદની વચ્ચે જાહેર વ્યાખ્યાનો કર્યો.
ગુરૂચરણમાં રતલામ ઉદેપુર થઈ મુનિશ્રીએ ઈડરમાં પગલાં કર્યો. છ છ વર્ષની પ્યાસ અહીં પૂર્ણ થઈ. પંજાબમાં અનેક વાદવિવાદોમાં જીત મળતાં જે આનંદ મુનિશ્રીના મુખ પર ન હતો તે આજે હતો. ભવનું ભ્રમણ દૂર કરનાર ગુરૂદેવનું દર્શન થયું. દર્શન કર્યો એટલું જ નહિ પણ ગુરૂદેવના આદેશને પૂર્ણ કર્યો અને ચાતુર્માસ પણ ગુરૂદેવની સાથે જ કર્યું.
જૈનરલ વ્યાખ્યાન વાચસ્પતિ ગુરૂદેવે લાલચંદ નવ વર્ષના હતા ત્યારથી જે સ્વમ સેવેલા તે આજે સાકાર બન્યાં. જૈનશાસનની જયધ્વજ ફરકાવનાર મહારથીને જોઈને ગુરૂદેવનું હૃદય હર્ષથી પુલકિત બની ગયું. માતાને જે આનંદ પુત્રમિલન સમયે હોય છે તે કરતાં પણ અધિક આનંદ આજે ગુરૂદેવને હતો. તેઓને થયું સુયોગ્ય શિષ્યને જૈનશાસનના ભંડારમાંથી કાંઈક તો આખું જ. વિક્રમ સં. ૧૯૭૧ ના આસો વદ એકમને ધન્ય દિવસ આવ્યો અને શ્રી સંઘના અપૂર્વ ઉત્સાહપૂર્વક પૂ. ગુરૂદેવે મુનિશ્રી લબ્ધિવિજયમને “જૈનરલ વ્યાખ્યાન વાચસ્પતિ”ની પદવી આપી. ગુરૂદેવે પદવી આપી ને સમાજે
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨
વધાવી લીધી. પછી તે મુનિશ્રી “જેનરલ વ્યાખ્યાન વાચસ્પતિ”ના નામે વિશ્વમાં વિખ્યાત થયાં.
વાદિઘટ મુદગર” ગુરૂચરણની પર્યુષાસના કરતાં મુનિશ્રી ગુજરાત પધાર્યા. આણંદનડિયાદ પાસે નરસંડામાં થોડા દિવસની સ્થિરતા થઈ જાહેર ભાષણો ખૂબ થયાં. આર્યસમાજીઓ સામે મૂર્તિમંડનના વ્યાખ્યાનો આપ્યાં. એકદિવસે પૂ. ગુરૂદેવને ત્યાંના શ્રાવકોએ વિનંતિ કરી કે અહીંયાના આર્યસમાજીઓ અમને ખૂબ હેરાન પરેશાન કરે છે ત્યારે પૂ. ગુરૂદેવે ફરમાવ્યું કે અમારા આ વાચસ્પતિજી મૂર્તિપૂજા બરાબર સિદ્ધ કરી દેશે. પૂ. ગુરૂદેવના આદેશને પામીને એમના વિનીત શિષ્ય મૂર્તિપૂજાવિષયક એક કડક જાહેર ભાષણ આપ્યું. જે સાંભળીને આર્યસમાજીઓ ખૂબ ઉકળી ગયા તેથી શ્રાવકો ખૂબ ગભરાયા અને પાછા ગુરૂદેવ પાસે આવ્યા. ગુરૂદેવે કહ્યું કે ગભરાઓ નહિ એઓને કહી દો કે તમારા મોટામાં મોટા પંડિતને બોલાવે એની સાથે વાદ કરશે તે પછી પૂ. વ્યાખ્યાનવાચસ્પતિજી સાથે વાદનું આર્યસમાજીઓએ નક્કી કર્યું. નક્કી કરીને મુનિશ્રીજી સામે વાદ કરવા અનંતકૃષ્ણનામના મોટા પંડિતને વડોદરાથી બોલાવ્યો. હજારોની મેદનીમાં, ગામોગામના લોકોની વચમાં ચાર કલાક શાસ્ત્રાર્થ ચાલ્યો. છેવટમાં વાચસ્પતિજીનો વિજય થયો ને આર્યસમાજો મૂર્તિપૂજા વિરૂધ્ધ બોલતાં બંધ થઈ ગયાં. આજ પણ ત્યાંની જનતા આ વાદના મધુરાં ગીત ગાઈ રહી છે.
પૂજ્ય ગુરૂદેવની સાથે જૈનરત્નમુનિશ્રી ખંભાતમાં ચાતુર્માસ કરી વટાદરા પધાર્યા. વટાદરામાં વ્યાખ્યાન વાચસ્પતિ મુનિશ્રીની દેશનાથી અનેક જૈનેતરોનું આકર્ષણ થયું. નવા જૈનો બનવા લાગ્યાં. જેથી બ્રાહ્મણો ગુસ્સે થયાં અને વાદ કરવા ખંભાતથી પંડિત “મુકુંદસ્વામીને બોલાવ્યો. વાદનો સમય, દિવસ અને વિષય નકકી થયો. પૂ. પં. દાનવિજય મ. મધ્યસ્થ નિમાયા. મુકુંદસ્વામીએ” વેદો અહિંસામય છે અને જૈનધર્મ હિંસામય છે તેને પક્ષ કર્યો અને વાચસ્પતિજીએ તેનું ખંડન સ્વીકાર્યું. આ વાદ બરોબર ત્રણ દિવસ સુધી ચાલ્યો. વાચસ્પતિજીએ હજારો હિંદુઓ અને તેઓના ધર્મગુરૂસમક્ષ સાબિત કરી આપ્યું કે “વેદ હિંસામય છે અને જૈન ધર્મ દયામય છે.”
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંન્યાસ દાનવિજયમતો ખબ જ ખુશ થઈ ગયા. તેમણે તે પૂ. ગુરૂદેવ કમલસૂરીશ્વરજી મ. ને કહ્યું કે “સાહેબજી! વાચસ્પતિજીએ તો મુકુંદસ્વામીને જડબાતોડ જવાબ આપ્યાં.” ત્યારે ગુરૂદેવે હાસ્ય વેરતાં કહ્યું “ભાઈ આપણે વાચસ્પતિજી તે વાદિઘટમુગર છે.”
તે શિષ્યને નતમસ્તકે વંદન છે કે જેણે ગુરૂના હૃદયનું રંજન કર્યું !
છાણી બોરસદ વગેરે સ્થળે ચોમાસું કરી ડભોઈ પધાર્યા. ડભોઈમાં પૂજ્યશ્રીએ પંડિત બેચરદાસ સામે લાલબત્તી ધરતી “દેવદ્રવ્યાદિસિદ્ધિ યાને બેચર હિતશિક્ષા” નામના પુસ્તકની રચના કરી. શાસન સેવાના પ્રસંગે મહામુનિઓ માન અપમાનની ગણના કર્યા વગર શાસનને જ વફાદાર રહે છે. આજની દુનિયામાં માન-મોભાને ભૂખમરો ફાટ્યો છે. પોતાના માનની ખાતર ભાઈ ભાઈને દુઃખી કરનાર જે આ મુનિસત્તમનું ઉદાહરણ લે તો જરૂર જગતમાં નિરભિમાનતા–નિસ્પૃહતાના દર્શન થાય.
જન્મભૂમિના આંગણે પૂ. ગુરૂદેવના આદેશથી જૈનરત્ન મુનિશ્રી પોતાની જન્મભૂમિ બાલશાસનમાં પધાર્યા. આ સમાચાર આજુબાજુના ગામોમાં વિદ્યુતવેગે પ્રસરી ગયા ને બોલવા લાગ્યા કે “આપણે લાલચંદ તો મહાન સાધુ બની અહીં આવ્યો છે. એના દર્શન કરી પાવન થઈએ. આપણા ગામમાં બોલાવીને તેની કથા સાંભળીને જનમ જનમના પાપ ગુમાવીએ. આ વાત કટોસણના ઠાકોરના કાને ગઈ. ઠાકોરે મુનિશ્રીને કટોસણમાં પધારવા વિનંતિ કરી મુનિશ્રી અહિંસાનો ધ્વજ ફરકાવવા કટોસણ પધાર્યા. અહિંસાનાં પ્રેરક વ્યાખ્યાનો યોજાયાં. તેનો કટોસણ નરેશે ખૂબ લાભ લીધો અને તેના પરિણામરૂપે પયુર્ષણા મહાપર્વમાં જીવહિંસા નહિ કરવી તથા વિજયાદશમીના દિને બકરાને વધ બંધ કરવા ખાસ ફરમાન બહાર પાડ્યાં.
મંગલવર્ષા રાજનગરના આંગણે વિદ્યાશાળામાં મુનિશ્રી પધાર્યા. અહીં આચાર્યદેવ શ્રીમદ્ વિજય સિધિસૂરીશ્વરજી (બાપજી) મહારાજના દર્શન
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪
વંદનનો લાભ મુનિશ્રીને મળ્યો. મુનિશ્રીને થતું ખરેખર આજે હું કૃતનૃત્ય અન્યો કે મને મહામુનિપુંગવના દર્શન અને સમાગમનો લાભ મળ્યો. આચાર્યદેવ મુનિશ્રીને જોતાં અને હર્ષસભર અનતાં, સાથે કહેતા કે જિનશાસનના સાચા વારસદાર અનવાની આનામાં શક્તિ છે. ઓહ ! આ મુનિમાં કઈ તાકાત નથી ? આગમપાઠો એના મોઢે છે, કર્મસાહિત્યમાં હંમેશા રત રહે છે, ન્યાયના ગ્રંથો તેને ખૂબ પ્રિય છે, કાવ્યશક્તિ તેનામાં સહજ છે, નવીન ગ્રંથોના સર્જનમાં પોતાનો પ્રાણ પૂરવા પણ તૈયાર છે, દ્રવ્યાનુયોગ અને ગણિતાનુયોગ જેવા મહાન વિષયો તેને મન સહેલા છે, ચરણકરણાનુયોગની જીવંતમૂર્તિ છે. અને દ્રવ્યાનુયોગમાં તો અજબ સિધ્ધિ મેળવી છે. પ્રવચનપ્રભાવકતાએ તો પંજાબમાં જિનશાસનનો જયઘોષ ખોલાવ્યો છે. મારા અંતરના આશિષ છે-શ્રદ્ધા છે કે નિકટના ભવિષ્યમાં તે જિનશાસનનો ફૂલારો બનશે. વાત્સલ્યનિધિ માપજી મહારાજ હતાં અને વાત્સલ્ય યોગ્ય વાચસ્પતિજી હતા.
આ બંને મુનિસત્તમોની અવિહડપ્રીતિ અંતિમસમય સુધી રહી છે. જિનશાસનનો વારસો”
44
પૂજ્ય ગુરૂદેવ કમલસૂરીશ્વરજી મ. છાણીમાં બિરાજમાન છે. તેઓશ્રી વન વટાવી સાતમા દશકામાં પ્રવેશ કરી ચૂક્યા છે. વિશાલ શિષ્યપરિવાર ગુરૂદેવની સેવામાં હાજર હતો. ગુરૂદેવ પણ સુશિષ્યોને જોઈ આનંદિત અને છે. મુનિ લબ્ધિવિજય ગુરૂદેવના મનમાં વસી ગયા છે. ગુરૂદેવ મુનિ લબ્ધિવિજયને પદ પ્રદાન કરવા (તૈયારી કરી) ઈચ્છી રહ્યા છે. શિષ્યના મનમાં પદની ઝંખના નથી, ગુરૂનો નિશ્ચય છે કે આ સુયોગ્ય મુનિને મારે જરૂર પદ આપવું. જિનશાસનની બલિહારી છે કે ગુરૂના આદેશને વધાવી લેવામાં આવે છે. મુનિ લબ્ધિવિજય મ. ને એક પછી એક યોગોહન કરાવવા લાગ્યાં. વિક્રમ સંવત ૧૯૮૦ ના છાણીના ચાતુર્માસમાં ભગવતીસૂત્રના યોગમાં પ્રવેશ કરાવ્યો.
“આ છે મુનીશ્વર સ્વર્ગીય ગુરૂદેવ લબ્ધિસૂરીશ્વરજી મહારાજની ખાવીશ વર્ષની નિષ્કામભાવે થયેલ શાસનભક્તિની મંગલ ગાથા ગાતી મુનિજીવનની મંગલયાત્રા,”
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧પ
શાસનના શિરતાજ વયોવૃદ્ધ ગુરૂદેવેશે અનેક શાસ્ત્ર ગ્રંથોની રચના કરી, વાચના આપી અનેક શિષ્યોની જ્ઞાનતૃપ્તિ કરી છે. સંયમમાં પ્રેરણા આપી સંયમધર્મની આરાધનામાં ખૂબ આગળ વધાર્યા છે. શ્રદ્ધાની તો એટલી બધી જડ ઊંડી પોતાના શિષ્ય શિષ્યાઓના હૈયામાં બેસાડી દીધી છે કે, એમનો નિરંતરનો જાપ જ બની ગયો છે કે “તમેવ સર્ચ નિસૅકે જિહિં પવેઈયું” જેમનો સ્વાધ્યાય દીપક રાત દિવસ જલતો જ રહેતો સહુના ઉપર સમાનદષ્ટિ વીતરાગતાની યાદ આપતી હતી એ શાસન પ્રભાવક ગુરૂદેવે શાસનની અનેકવિધ સેવાઓ કરી છે પણ આ બધુ ગ્રંથમાં ઘણો વિસ્તાર થઈ જતો હોવાથી હવે એમનું છેલ્લી આરાધનામય જીવનનું કંઈક આલેખન કરી સૂરિજીના જીવન-કવનને અહીં સમાપ્ત કરીશ સંવત ૨૦૧૭ ના વૈશાખ માસમાં ગુરુદેવનું શરીર સોજાથી ભારે બની ગયું વૈદ્યના ઉપચારો કર્યા પછી વૈષે આશા છેડી જેથી ડૉકટરી ઉપચારો કર્યા ખાવાનું બંધ જેવું છતાં સ્વાધ્યાય પ્રિયતા જુઓ તો તેવી તેવી. યુવાનને શરમાવે તે પ્રકારે સ્વાધ્યાય પરાયણતા અને હમેશાં ઓછામાં ઓછા એક શ્લોકની રચના તો ખરીને ખરી જ. ધન્ય છે એ સ્વાધ્યાય પરાયણ સરિદેવને!જેમણે કોઈની સાથે વાત ગમે નહિ સૂવાનું ગમે નહિ ખાવાનું છે એટલું બધું સાદુ કે કશો સ્વાદ જ નહિ એ મહાપુરુષ ખાવા છતાં મહાતપસ્વી હતા એવી અવસ્થામાં પણ શાસનના સવાલોની ચિન્તા કરવા પ્રયત્ન કરતા ધન્ય છે શાસનના એ અવિહડ રાગીને! તે પછી ગુરુદેવ ૧ મહિનાની નિરંતર ચોવીસ કલાક સુધી નવકાર મંત્ર અને ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રની આરાધના કરતાં પોતાની સેવામાં રહેલા ચતુર્વિધ સંઘને આરાધનામાં તરબોળ. બનાવી. શ્રાવણ સુર પંચમીની રાત્રિએ સ્વર્ગવાસ પામ્યા.
એ પૂજ્યતમ મહાપુરુષની અસીમ કૃપાથી અમો સમ્ય દર્શન જ્ઞાન અને ચારિત્રની આરાધનામાં દઢ રહી શક્યા છીએ અને દઢ રહેવાશે એ તાતપાદના ચરણ કમળમાં વંદના કરતી.
પૂ.સાધ્વી શ્રીસુત્રતા શ્રીજીની શિષ્યા-સર્વોદયાશ્રીજીની નિશ્રાવત વાચંયમા
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
आत्म-कमल-लब्धिसूरीश्वरसद्गुरुभ्यो नमः
कर्मप्रकृति
बंधनकरण सिद्धं सिद्धत्थसुयं, वंदिय निरोयसव्वकम्ममलं । कम्मट्ठगस्स करण?-मुदयसंताणि वोच्छामि ॥१॥ बंधण संकमणुव्वट्टणा य अववट्टणा उदीरणया । उवसामणा निहत्ती, निकायणा च त्ति करणाइं ॥ विरियंतरायदेसक्खयेण, सव्वक्खयेण वा लद्धी । अभिसंधिजमियरंवा, तत्तो विरियं सलेसस्स॥३॥ परिणामालंबणगहण-साहणं तेण लद्धनामतिगं । कजब्भासानोन्नप्पवेस-विसमीकयपएसं ॥४॥ अविभागवग्गफड्डग-अंतरठाणं अणंतरोवणिहा । जोगे परंपरवुड्डि, समयजीवप्पबहुगं च ॥५॥ पण्णाछेयणछिन्ना, लोगासंखेजगप्पएससमा । अविभागा एकेके, होति पएसे जहन्नेणं ॥६॥ जेसिं पएसाण समा, अविभागा सव्वतोय थोवतमा तेवग्गणा हन्ना, अविभागहिया परंपरओ॥७॥
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
बंधनकरण
सेढिअसंखियमित्ता, फड्डगमेत्तो अणंतरा नत्थि । जाव असंखा लोगा, तो बीयाई य पुवसमा ॥८॥ सेढिअसंखिअमेत्ताई, फड्डगाइं जहन्नयं ठाणं । फड्डगपरिवुढिअओ, अंगुलभागो असंखतमो ॥८॥ सेढिअसंखियभागं, गंतुं गंतुं हवंति दुगुणाई । पल्लासंखियभागो, नाणागुणहाणि ठाणाणि ॥१०॥ वुडिहाणिचउकं, तम्हा कालोत्थ अंतिमल्लीणं । अंतोमुहुत्तमावलि-असंखभागो य सेसाणं ॥११॥ चतुराई जावट्ठगमित्तो, जाव दुगं ति समयाण । पजत्तजहन्नाओ, जावुकोसं ति उक्कोसो ॥१२॥ एगसमयं जहन्नं, ठाणाणप्पाणि अट्ट समयाणि । उभओ असंखगुणियाणि, समयसो ऊण ठाणाणि ॥43 सव्वत्थोवो जोगो, साहारणसुहमपढमसमयम्मि । बायरबियतियचउर-मणसन्नपजत्तगजहन्ना ॥१॥ आइदुगुकोसो सिं, पजत्तजहन्नगेयरे य कमा । उक्कोसजहन्नियरो, असमत्तियरे असंखगुणो ॥ १५ ।। अमणाणुत्तरगेविज-भोगभूमिगयतइयतणुगेसुं ।। कमसो असंखगुणिओ, सेसेसु य जोगु उक्कोसो॥१५॥
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
.......................... कमीत जोगेहिं तयणुरूवं, परिणमइ गिण्हिऊण पंच तणू। पाउग्गे वालंबइ, भासाणुमणत्तणे खंधे ॥१७॥ परमाणुसंखऽसंखाऽ-णंतपएसा अभव्वणंतगुणा । सिद्धाणणंतभागो, आहारगवग्गणा तितणू ॥१८॥ अग्गहणंतरियाओ, तेयगभासामणे य कम्मे य । धुवअधुवअच्चित्ता, सुन्नाचउअंतरेसुप्पिं ॥१९॥ पत्तेगतणुसु बायर-सुहुमनिगोए तहा महाखंधे । गुणनिप्फन्नसनामा, असंखभागंगुलवगाहो ॥२०॥ एगमवि गहणदव्वं, सव्वप्पणयाइ जीवदेसम्मि । सव्वप्पणया सव्वत्थ, वावि सव्वे गहणखंधे ॥२१॥ नेहप्पच्चयफड्डगमेगं, अविभागवग्गणा णंता। हस्सेण बहू बद्धा, असंखलोगे दुगुणहीणा ॥२२।। नामप्पओगपच्चयगेसु वि, नेया अणंतगुणणाए । धणिया देसगुणा सिं, जहन्नजेटे सगे कट्ट ॥ 13।। मूलुत्तरपगईणं, अणुभागविसेसओ हवइ भेओ । अविसेसियरसपगईओ, पगईबंधो मुणेयब्वो २४ जं सव्वघाइपत्तं, सगकम्मपएसणंतमो भागो। आवरणाण चउद्धा, तिहा य अह पंचहा विग्धे ॥२१॥
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
बंधनकरण
मोहे दुहा चउद्धा, य पंचहा वा वि बज्झमाणीणं । वेयणियाउयगोएसु, बज्झमाणीण भागो सिं॥२६॥ पिंडपगईसु बझंतिगाण, वण्णरसगंधफासाणं । सव्वासिं संघाए, तणुम्मि य तिगे चउक्के वा॥२७॥ सत्तेकारविगप्पा, बंधणनामाण मूलपगईणं । उत्तरसगपगईण य, अप्पबहुत्ता विसेसो सिं॥२८॥ गहणसमयम्मि जीवो, उप्पाएई गुणे सपच्चयओ। सव्वजियाणंतगुणे, कम्मपएसेसु सब्वेसुं ॥२९॥ सव्वप्पगुणा ते पढम-वग्गणा सेसिया विसेसूणा । अविभागुत्तरियाओ, सिद्धाणमणंतभागसमा ३० फड्डगमणंतगुणियं, सव्वजिएहिं पि अंतरं एवं । सेसाणि वग्गणाणं, समाणि ठाणं पढममेत्तो॥३१॥ एत्तो अंतरतुल्लं अंतर-मणंत भागुत्तरं बिइयमेवं । अंगुलअसंखभागो, अणंतभागुत्तरं कंडं ॥३२॥ एगं असंखभागेण-गंतभागुत्तरं पुणो कंडं । एवं असंखभागुत्तराणि, जा पुव्वतुल्लाणि ॥३३॥ एगं संखेजुत्तरमेत्तो-तीयाण तिच्छिया बीयं । ताण वि पढमसमाई, संखेजुगुणोत्तरं एकं ॥३४॥
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्मप्रकृति
एत्तो तीयाणि अइच्छियाण, बिइयमवि ताणि
पढमस्स। तुल्लाणऽसंखगुणियं, एकं तीयाण एकम्म ॥३५॥ बिइयं ताणि समाई, पढमस्साणंतगुणियमेगं तो। तीयाण इच्छियाणं ताण वि पढमस्स तुल्लाई ३६ सव्वजियाणमसंखेज-लोगसंखेजगस्स जेट्ठस्स । भागो तिसु गुणणा, तिसु छट्ठाणमसंखिया लोगा। वुड्डीहाणीछकं, तम्हा दोण्हं पि अंतिमिल्लाणं । अंतोमुहुत्तमावलि, असंखभागो य सेसाणं ॥३८॥ चउराई जावट्टगमेत्तो, जावं दुगं ति समयाणं । ठाणाणं उक्कोसो, जहण्णओसव्वहिं समओ॥३९॥ दुसु जवमझं थोवाणि, अट्ठसमयाणि दोसुपासेसु। समऊणियाणि कमसो, असंखगुणियाणि उप्पिं च॥ सुहुमगणिपवेसणया,अगणिकाया यतेसिं कायठिई कमसोअसंखगुणियाणि ज्झवसाणाणि अणुभागे। कडजुम्मा अविभागा, ठाणाणि य कंडगाणि
. अणुभागे। पज्जवसाणमणंत-गुणाओ उप्पिं नणंतगुणं॥४२॥
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
बंधनकरण
अप्पबहुमणंतरओ, असंखगुणियाणणंतगुणमाई। तविवरीयमियरओ,संखेजक्खेसु संखगुणं॥४३॥ थावरजीवा जंता, एकेके तसजिया असंखेजा । लोगा सिमसंखेजा, अंतरमह थावरे नत्थि॥४४॥ आवलिअसंखभागो, तसा निरंतरं अहेगठाणंमि। नाणा जीवा एवइकालं, एगिंदिया निचं ॥४५॥ थोवा जहन्नठाणेजा,जवमज्झं विसेसओ अहिया। एत्तो हीणा उक्कोसगंति जीवा अणंतरओ॥४६॥ गंतूणमसंखेज लोगे, दुगुणाणि जाव जवमझं । एत्तो य दुगुणहीणा, एवं उक्कोसगं जाव ॥४७॥ नाणंतराणि आवलि-असंखभागो तसेसुंइयरेसुं । एगंतरा असंखिय-गुणाइँ नाणंतराइं तु ॥४८॥ फासणकालो तीए, थोवो उक्कोसगे जहन्ने उ । होइ असंखेज-गुणो य, कंडगे तत्तिआचेव॥४९॥ जवमज्झकंडगोवरि जवमज्झ अ असंखगुणो। कमसो जवमझुवरिं, कंडगहेट्ठा य तावइओ ५० जवमझुवरि विसेसो, कंडगहेट्ठा य सव्वहिं चेव । जीवप्पाबहुमेवं, अज्झवसाणेसु जाणेजा ॥५१॥
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्मप्रकृति
एकेकम्मि कसायोदयम्मि, लोगा असंखिया होति। ठिइबंधठाणेसु वि, अज्झवसाणाण ठाणाणि॥५२॥ थोवाणि कसाउदये, अज्झवसाणाणि सव्वडहरम्मि बिइयाइ विसेसहियाणि, जाव उक्कोसगं ठाणं ५३ गंतूणमसंखेने लोगे, दुगुणाणि जाव उक्कोसं । आवलिअसंखभागो, नाणागुणवुड्डिठाणाणि ५४ सव्वासुभपगईणं, सुभपगईणं विवजयं जाण । ठिइबंधठाणेसु वि आउगवजाण पगडीणं॥५५॥ पल्लासंसियभागं, गंतुं दुगुणाणि आउगाणं तु । थोवाणि पढमबंधे, बिइयाइ असंखगुणियाणि५६ घाईणमसुभवण्णरस-गंधफासे जहन्नठिइबंधे। जाणज्झवसाणाई, तदेगदेसो य अन्नाणि ॥५७॥ पल्लासंखियभागो जावं बिइयस्स होइ बिइयम्मि । आ उकस्सा एवं, उवघाए वा वि अणुकडि॥५०॥ परघाउन्जोउस्सासाय-वधुवनामतणुउवंगाणं । पडिलोमं सायस्स उ, उक्कोसे जाणि समऊणे॥५९॥ ताणि य अन्नाणेवं, ठिइबंधो जा जहन्नगमसाए। हेठुजोयसमेवं, परित्तमाणीण उ सुभाणं ॥६॥
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
बंधनकरण
२३
जाणि असायजहन्ने,उदहिपुहुत्तं ति ताणि अन्नाणि। आवरणसमुप्पेवं, परित्तमाणीणमसुभाणं ॥६१॥ से काले सम्मत्तं, पडिवजंतस्स सत्तमखिईए । जो ठिइबंधो हस्सो, इत्तो आवरणतुल्लो य॥६२॥ जाअभवियपाउग्गा,उप्पिमसायसमया उ आ जेट्ठा एसा तिरियगतिदुगे, नीयागोए य अणुकड्डी ॥ तसबायरपजतग-पत्तेयगाण परघातुल्ला उ । जावट्ठारसकोडाकोडी, हेट्ठा य साएणं ॥६४॥ तणुतुल्ला तित्थयरे, अणुकड्ढी तिव्वमंदया एत्तो। सव्वपगईण नेया, जहन्नयाई अणंतगुणा ॥६५॥ निव्वत्तणा उ एकिकस्स, हेट्ठोवरिं तु जेट्ठियरे । चरमठिईणुक्कोसो, परित्तमाणीण उ विसेसो॥६६॥ ताणन्नाणि त्ति परं, असंखभागाहिं कंडगेकाण । उकोसियरा नेया, जा तकंडकोवरि समत्ती ॥६७॥ ठिइबंधट्ठाणाई, सुहुम अपजत्तगस्स थोवाइं । बायरसुहुमेयरबिति-चरिंदियअमणसन्नीणं ६८॥ संखेजगुणाणि कमा, असमत्तियरे य बिंदियाइम्मि नवरमसंखेजगुणाईं, संकिलेसाय सव्वत्थ ॥६९॥
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
२४
कर्मप्रकृति
एमेव विसोहीओ, विग्यावरणेसु कोडिकोडीओ। उदही तीसमसाते, अद्धं थीमणुयदुगसाए॥७०॥ तिविहे मोहे सत्तरि, चत्तालीसा य वीसई य कमा। दस पुरिसे हासरई-देवदुगे खगइचेट्टाए ॥७१॥ थिरसुभपंचगउच्चे, चेवं संठाणसंघयणमूले । तब्बीयाइ बिवुड्डी, अट्ठारससुहुमविगलतिगे ॥ तित्थगराहारदुगे, अंतो वीसा सनिचनामाणं । तेत्तीसुदही सुरनारयाउ, सेसाउ पल्लतिगं ॥ आउचउक्कुक्कोसो, पल्लासंखेजभागममणेसु । सेसाण पुव्वकोडी, साउतिभागो अबाहा सिं ॥ वाससहस्समबाहा, कोडाकोडीदसगस्स सेसाणं । अणुवाओ अणुवट्टण गाउसु छम्मासिंगुकोसो ॥ भिन्नमुहुत्तंआवरणविग्ध-दसणचउक्लोभंते । बारससायमुहुत्ता, अट्ठ य जसकित्तिउच्चेसु ॥ दो मासा अद्धद्धं, संजलणे पुरिस अट्ठ वासाणि । भिन्नमुहुत्तमबाहा, सव्वासिं सवहिं हस्से ॥ खुड्डागभवो आउसु, उववायाउसु समा दस सहस्सा उकोसा संखेजा, गुणहीण आहारतित्थयरे ॥
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
बंधनकरण
वग्गुकोसठिईणं, मिच्छत्तुक्कोसगेण जं लद्धं । सेसाणं तु जहन्नो, पल्लासंखेजगेणूणो ॥ एसेगिंदियडहरो, सव्वासिं ऊणसंजुओ जेट्ठो। पणवीसा पन्नासा, सयं सहस्सं च गुणकारो॥ कमसो विगलअसन्नीण, पलसंखेजभागहा इयरो। विरए देसजइदुगे, सम्मचउक्के य संखगुणो ॥ सन्निपजत्तियरे, अभितरओ उ कोडिकोडीओ। ओघुक्कोसो सनिस्स, होइ पजत्तगस्सेव ॥ मोत्तूण सगमबाहं, पढमाइ ठिइ बहुतरं दव्वं । एत्तो विसेसहीणं, जावुकोसं ति सव्वेसिं॥ पल्लासंखियभागं, गंतुं दुगुणूणमेवमुक्कोसा । नाणंतराणि पल्लस्स, मूलभागो असंखतमो॥ मोत्तूण आउगाई, समए समए अबाहहाणीए । पल्लासंखियभागं, कंडं कुण अप्पबहमेसि ॥ बंधाबाहाणुकस्सियरं, कंडकअबाहबंधाणं । ठाणाणि एकनाणंतराणि, अत्थेणकंडं च ॥ ठिइबंधे ठिइबंधे, अज्झवसाणाणसंखया लोगा। हस्सा विसेसवुड्डी, आऊणमसंखगुणवुड्डी ॥
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्मप्रकृति
पल्लासंखियभागं, गंतुं दुगुणाणि जाव उक्कोसा। नाणंतराणि अंगुलमूल-च्छेयणमसंखतमो॥ ठिइदीहयाइकमसो,असंखगुणियाणिणंतगुणणाए पढमजहण्णुकोसं, बितिय जहन्नाइ आ चरमा ॥ बंधंता धुवपगडी,परित्तमाणिग सुभाण तिविहरसं। चउ तिग बिट्टाणगयं, विवरीयतिगं च असुभाणं॥ सव्वविसुद्धा बंधंति, मज्झिमा संकिलिट्टतरगाय। धुवपगडिजहन्नठिई, सव्वविसुद्धा उ बंधंति ॥ तिहाणे अजहण्णं, बिट्टाणे जेट्टगं सुभाण कमा। सट्टाणे उ जहन्नं, अजहन्नुकोसमियरासि ॥ थोवा जहनियाए, होति विसेसाहिओदहिसयाई । जीवा विसेसहीणा, उदहिसयपुहुत्तमो जाव ॥ एवं तिट्ठाणकरा बिट्ठाणकरा य आ सुभुक्कोसा । असुभाणं बिट्ठाणे, तिचउट्ठाणे य उकोसा ॥ पल्लासंखियमूलानि, गंतुं दुगुणा य दुगुणहीणाय। नाणंतराणि पल्लस्स, मूलभागो असंखतमो ॥ अणगारप्पाउग्गा, बिट्ठाणगया उ दुविहपगडीणं । सागारा सव्वत्थ वि, हिट्ठा थोवाणि जवमज्झा॥
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
बंधनकरण
-
-
-
-
-
--
-
ठाणाणि चउट्ठाणा, संखेजगुणाणि उवरिमे एवं । तिहाणे बिट्ठाणे सुभाणि एगंतमीसाणि ॥९७॥ उवरि मिस्साणि जहन्नगो, सुभाणं तओ
विसेसहिओ। होइ असुभाण जहण्णो, संखेजगुणाणि ठाणाणि॥ बिठाणे जवमज्झा, हेट्ठा एगंतमीसगाणुवरि । एवं ति चउट्ठाणे, जवमझाओ य डायठिई ॥१९॥ अंतो कोडाकोडी,सुभबिट्ठाण जवमज्झओ उवरि। एगंतगा विसिट्ठा, सुभजिट्ठा डायठिइजेट्ठ॥१००॥ संखेजगुणा जीवा, कमसो एएसु दुविहपगईणं । असुभाणं तिट्ठाणे, सव्वुरि विसेसओ अहिया ॥ एवं बंधणकरणे, परूविए सह हि बंधसयगेणं । बंधविहाणाहिगमो,सुहमभिगंतुं लहुँ होइ ॥१०१॥
समाप्तम्
संक्रमणकरण सो संकमो तिवुच्चइ, जंबंधणपरिणओपओगेणं । पगयंतरत्थदलियं, परिणमइ तयणुभावे जं ॥१॥
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
२८
कर्मप्रकृति
----
--
-----
--
--
--
--
----
दुसु वेगे दिट्ठिदुगं,बंधेण विणा वि सुद्धदिट्ठिस्स। परिणमयइ जीसे, तं पगईइ पडिग्गहो एसा ॥२॥ मोहदुगाउगमूलपगडीण, न परोप्परंमि संकमणं । संकमबंधुदउबट्टणा, लिगाईणकरणाइं ॥३॥ अंतरकरणम्मि कए, चरित्तमोहे णुपुब्विसंकमणं । अन्नत्थ सेसिगाणं च, सव्वहिं सव्वाहा बंधे ॥४॥ तिसुआवलियासु, समऊणियासु अपडिग्गहाउसं
जलणा। दुसु आवलियासु पढमठिईए सेसासु वि य वेदो॥ साइअणाईधुवअधुवा य सव्वधुवसंतकम्माणं । साइअधुवा य सेसा, मिच्छावेयणीयनीएहिं ॥६॥ मिच्छत्तजढाय,पडिग्गहम्मि सव्वधुवबंधपगईओ। नेया चउव्विगप्पा, साइ अधुवा य सेसाओ॥७॥ पगईठाणे वि तहा, पडिग्गहो संकमो य बोधव्यो। पढमंतिमपगईणं, पंचसु पंचण्ह दो वि भवे ॥८॥ नवगच्छक्कचउके, नवगं छक्कं च चउसु बिइयम्मि । अन्नयरस्से अन्नयरा, वि य वेयणीयगोएसु ॥९॥
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
संक्रमणकरण
अट्ठचउरहियवीसं, सत्तरसं सोलसं य पन्नरसं । वजिय संकमठाणाई, होति तेवीसइं मोहे ॥१०॥ सोलस बारसगट्ठग, वीसग तेवीसगाइगे छच्च । वजिय मोहस्स पडिग्गहा उ अट्ठारस हवंति॥११॥ छव्वीससत्तवीसाण, संकमा होइ चउसु ठाणेसु । वावीसपन्नरसगे, एकारसइगुणवीसाए ॥१२॥ सत्तरस एकवीसासु, संकमो होइ पन्नवीसाए । नियमा चउसु गइसु, नियमा दिट्ठि कए तिविहे१३ बावीसपन्नरसगे, सत्तगएकारसिगुणवीसासु । तेवीसाए नियमा, पंच वि पंचिंदिएसु भवे॥१४॥ चोदसगदसगसत्तग-अट्ठारसगे य होइ बावीसा। नियमा मणुयगईए, नियमा दिट्ठी कए दुविहे १५ तेरसगनवगसत्तग-सत्तरसगपणगएक्कवीसासु । एक्कावीसा संकमह, सुद्धसासाणमीसेसु ॥१६॥ एत्तोअविसेसा संकमंति, उवसामगे व खवगेवा। उवसामगेसु वीसा य, सत्तगे छक्क पणगे य॥१७॥ पंचसु एगुणवीसा, अट्ठरस पंचगे चउक्के य । चाउदस छसुपगइसु,तेरसगंछक्कपणगम्मि॥१८॥
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्मप्रकृति
-
--
-
पंच चउके बारस, एकारस पंचगे तिगचउके । दसगं चउक्कपणगे, नवगं च तिगम्मि बोधव्वं १९ अट्ठदुगतिगचउक्के,सत्त चउक्के तिगेयबोधन्वा। छक्कं दुगम्मि नियमा, पंच तिगे एक्कगदुगेय २० चत्तारि-तिगचउक्के, तिन्नितिगे एकगे य बोधव्वा । दो दुसु एक्काए विय, एक्का एक्काए बोधव्वा २१ . अणुपुव्विअणाणुपुवी, झीणमझीणे य
दिट्ठिमोहम्मि । उवसामगे य खवगेय, संकमे मग्गणोवाया॥२२॥ तिदुगेगसयं छप्पण-चउतिगनउई य इगुणनउईया। अट्ठचउदुगेक्कसीइ य, संकमा बारस य छट्टे २३ तेवीसपंचवीसा, छव्वीसा अट्ठवीसगुणतीसा। तीसेकतीसएगं, पडिग्गहा अट्ट नामस्स ॥२४॥ एकगदुगसय पण-चउनउई ता तेरसूणिया वावि । परभवियबंधवोच्छेय, उपरि सेढीइ एक्किस्से २५ तिगद्गसयं छपंचग-नउइ य जइस्स एकतीसाए। एगंतसेढिजोगे, वजिय तीसिगुणतीसासु ॥२६॥
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
संक्रमणकरण
३१
अट्ठावीसाए वि ते, बासीइतिसयवज्जिया पंच | ते च्चिय बासी जुया, सेसेसुं छन्नउई य वज्जा २७ ठिइसंकमो ति वुच्चइ, मूलुत्तरपगइओ य जा हि ट्टिई उव्वट्टिया व ओवट्टियाव, पगइं निया वऽण्णं ॥ २८ तीसासत्तरिचत्तालीसा, वीसुदहिको डिकोडीणं । जेट्टो आलिगदुगहा, सेसाण वि आलिगतिगूणो ॥ मिच्छत्तस्सुकोसो, भिन्नमुहुत्तूणगो उ सम्मत्ते । मिस्सेवं तो कोडाकोडी, आहारतित्थयरे ॥३०॥ सव्वासिं जट्टिइगो, सावलिगो सो आहाउगाणं तु । बंधुकस्सुकोसो, सावाहठिई य जट्टिगो ॥ ३१ ॥ आवरण विग्घदंसण - चउक्क लोभंतवेयगाऊणं । एगा टिईजहन्नो, जट्टिइ समया हिगावलिगा ॥३२॥ निद्दादुगस्स एका, आवलिग दुगं असंखभागो य । जहि हासच्छके, संखिजाओ समाओ य ॥ ३३॥ सोणमुहुत्ता जट्ठिई, जहन्नबंधो उ पुरिससंजलणे । जट्ठिह सगऊणजुत्तो, आवलिगदुगूणओ तत्तो ३४ जोगंतियाण अंतोमुहुत्तिओ, सेसियाण पल्लस्स । भागो असंखियतमो, जट्टिइगो आलिगाइ सह ३५
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्मप्रकृति
मूलठिई अजहन्नो, सत्तण्ह तिहा चउव्विहो मोहे । सेस विगप्पा तेसिं, दुगप्पा संकमे होति ॥३६॥ धुवसंतकम्मिगाणं, तिहा चउद्धा चरित्तमोहाणं । अजहन्नो सेसेसु य, दुहेतरासिं च सव्वत्थ ॥३७॥ बन्धाओ उकोसो जासि, गंतूण आलिगं परओ। उकोससामिओ, संकमण जासिं दुगंतासिं ॥३८॥ तस्संतकम्मिगो बंधिऊण, उक्कोसगं मुहुत्तंतो। सम्मत्तमीसगाणं, आवलिया सुद्धदिट्ठी उ ॥३९॥ दसणचउकविग्घिावरणं,समयाहिगालिगो छउमो। निदाणावलिगदुगे,आवलियअसंखतमसेसे॥४०॥ समयाहिगालिगाए, सेसाए वेअगस्स कयकरणे । सक्खवगचरमखंडग-संछुभणेदिट्ठिमोहाणं ॥४१॥ समउत्तरालिगाए, लोभे सेसाइ सुहुमरागस्स । पढमकसायाण, विसंजोयणसंछोभणाए उ॥४२॥ चरिम सजोगेजाअस्थि,तासि सा चेव सेसगाणंतु। खवगकमेण अनियट्टि-बायरो वेयगो वेए ॥४३॥ मूलुत्तरपगइगतो, अणुभागे संकमो जहा बंधे । फड्डगनिदेसो सिं, सम्वेयरघायऽघाईणं ॥४४॥
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
संक्रमणकरण
सव्वेसु देसघाइसु सम्मत्तं तदुवरिं तु वा मिस्सं । दारुसमाणस्साणंतमो चि, मिच्छत्तमुप्पिमओ४५ तत्थट्ठपयं उव्वट्टिया व, ओवट्टिया व अविभागा। अणुभागसंकमो एस, अन्नपगई णिया वावि॥४६॥ दुविहपमाणे जेट्ठो, सम्मत्तेदेसघाइ दुट्ठाणे । नरतिरियाऊआयवमिस्से वि य सव्वघाइम्मि॥४७ सेसासु चउट्ठाणे मंदो, सम्मत्तपुरिससंजलणे । एगट्टाणे सेसासु, सव्वघाइम्मि दुट्टाणे ॥४८॥ अजहण्णोतिण्ह तिहा,मोहस्स चउव्विहोअहाउस्स एवमणुकोसो सेसिगाण,तिविहो अणुक्कोसो॥४९॥ सेसा मूलप्पगइसु, दुविहा अह उत्तरासु अजहन्नो। सत्तरसण्ह चउद्धा, तिविकप्पो सोलसण्हं तु ॥५०॥ तिविहो छत्तीसाए,णुक्कोसोऽह णवगस्स य चउद्धा। एयासि सेसगा सेसगाण, सव्वे य दुविगप्पा॥५१॥ उक्कोसगं पबंधिय, आवलियमइच्छिऊण उक्कोसं । जावन घाएइ तयं, संकमइ य आमुहुत्तंत्तो॥५२॥ असुभाणं अन्नयरो, सुहुमअपजत्तगाइमिच्छो य । वजिय असंखवासाउए य,मणुओववाए य॥५३॥
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्म प्रकृति
सव्वत्थायावुज्जोय - मणुयगइ पंचगाण आऊणं । समयाहिगालिगा, सेसमत्ति सेसाण जोगंता ॥ ५४ खवगस्संतरकरणे, अकए घाईण सुहुमकम्मुवरिं । केवलिणो णंतगुणं, असन्निओसेस असुभाणं ॥ ५५ सम्मद्दिट्ठी न हणइ, सुभाणुभागे असम्मदिट्टी वि । सम्मत्तमीसगाणं, उक्कोसं वज्जिया खवणं ॥ ५६ ॥ अंतरकरणा उवरिं, जहन्न ठिइसकमो उ जस्स जहिं घाईणं नियगचरम - रसखंडे दिट्टिमोहदुगे ॥ ५७ ॥ आऊण जहन्नठिई, बंधिय जावत्थि संकमो ताव । उव्वलणतित्थसंजोयणाय, पढमा लियं गंतुं ॥ ५८ ॥ सेसाण सुहुम हय संत - कम्मिगो तस्स हेठओ जाव। ias तावं एगिंदिओ व, गिंदिओ वावि ॥५९॥ जं दलियमन्नपगई, निज्जइ सो संकमो पएसस्स । उव्वलणो विज्झाओ, अहापवत्तो गुणो सव्वो ॥ ६० आहारतणू भिन्नमुहुत्ता, अविरइगओ पउव्वलए । जा अविरतो त्ति उव्वलइ, पल्लभागे असंखतमे ॥ ६१ अंतोमुहुत्तमद्धं, पल्लासंखिज्जमित्त ठिइखंडं । उक्करs पुणो वि तहा, ऊणूणमसंखगुणहं जा ॥ ६२
३४
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
संक्रमणकरण
तं दलियं सट्टाणे, समए समए असंखगुणियाए । सेढीए परठाणे, विसेसहाणीए संछुभइ ॥६३॥ जं दुचरमस्स चरिमे अन्नं संकमइ तेण सव्वं पि । अंगुलअसंखभागेण हीरए एस उव्वलणा ॥६४॥ चरममसंखिजगुगुं, अणुसमयमसंखगुणियसेढीए। देइ परहाणेवं, संछुभंतीणमवि कसिणो ॥६५॥ एवं मिच्छद्दिट्ठिस्स, वेयगं मीसगं तओ पच्छा। एगिदियस्स सुरदुगमओ,सवेउव्विणिरयदुगं॥६६ सुहुमतसेगोत्तुत्तममओय,णरदुगमहानियट्टिम्मि। छत्तीसाए णियगे, संजोयणदिट्ठिजुअले य॥६७॥ जासिणबंधोगुणभव-पञ्चयओ तासिहोइविज्झाओ अंगुलअसंखभागेण-वहारो तेण सेसस्स ॥६८॥ गुणसंकमो अबज्झंतिगाण, असुभाणपुवकरणाई बंधे अहापवत्तो, परित्तिओ वा अबंधे वि॥६९॥ थोवोऽवहारकालो, गुणसंकमेण असंखगुणणाए । सेसस्सहापवत्ते, विज्झाउव्वलण नामे य ॥७॥ पल्लासंखियभागेण-हापवत्तेण सेसगवहारो। उव्वलणेण वि थिबुगो,अणुइन्नाएउ जंउदए॥७१
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्मप्रकृति
धुव संकम अजहन्नो, णुक्कोसो तासि वा विवजितु । आवरणनवगविग्धं, ओरालियसत्तगं चेव ॥७२॥ साइयमाइ चउद्धा, सेसविगप्पा य सेसगाणं च । सव्वविगप्पा नेया, साई अधुवा पएसम्मि॥७३॥ जो बायरतसकालेणूणं, कम्मट्टिइं तु पुढवीए । बायरपजत्तापजत्तग-दीहेयरद्धासु ॥४॥ जोगकसाउकोसो, बहुसो निचमवि आउबंधं च । जोगजहण्णेणुवरिल्ल, ठिइनिसेगं बहुं किच्चा ॥७५ बायरतसेसु तकाल-मेवमंते य सत्तमखिईए । सब्बलहुं पजत्तो, जोगकसायाहिओबहुसो॥७६॥ जोगजवमज्झउवरिं, मुहुत्तमच्छित्तु जीवियवसाणे । तिचरिमदुचरिमसमए पूरित्तु कसायउकस्सं ॥७७ जोगुकोसं चरिमदुचरिमे,समए य चरिमसमयम्मि। संपुण्णगुणियकम्मो, पगयं तेणेह सामित्ते ॥७८॥ तत्तो उब्वट्टित्ता, आवलिगासमय तब्भवत्थस्स । आवरणविग्धचोदस-गोरालियसत्त उक्कोसो ॥७९ कम्मचउक्के असुभाण-बज्झमाणीण सुहुमरागते । संछोभणमि नियगे, चउवीसाए नियट्टिस्स ॥८॥
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
संक्रमणकरण
३७
तत्तो अनंतरागय - समयादुक्कस्स सायबंधद्धं । बंधिय असाय बंधावलि - गंतसमयम्मि सायस्स ८१ संछोभणा दोन्हं, मोहाणं वेयगस्स खणसेसे । उप्पाइय सम्मत्तं, मिच्छत्तगए तमतमाए ॥ ८२ ॥ भिन्नमुहुत्ते सेसे, तच्चरमावस्सगाणि किचेत्थ । संजोयणा विसंजोयगस्स, संछोभणा एसिं ॥ ८३ ॥ ईसाणागयपुरिसस्स, इत्थियाए व अट्ठवासाए । मासपुहुत्तब्भहिए, नपुंसगे सव्वसंकमणे ॥ ८४ ॥ इत्थीए भोगभूमिसु, जीविय वासाण संखियाणि - तओ । हस्सठिई देवत्ता, सव्वलहुं सव्वसंछोभे ॥ ८५ ॥ वरिसव रित्थि पूरिय, सम्मत्तमसंखवासियं लहिय । गंता मिच्छत्ताओ, जहन्नदेवट्ठिरं भोच्चा ॥ ८६॥ आगंतुं लहुपुरिसं, संछुभमाणस्स पुरिसवेयस्स । तस्सेव सगे कोहस्स, माणमायाणमवि कसिणो ८७ चउरुवसमित्तु खिप्पं, लोभजसाणं ससंकमस्संते । सुभधुवबंधिगनामाणा - वलिगं गंतु बंधंता ॥८८ निद्धसमाय थिरसुभा, सम्मद्दिट्ठिस्स सुभधुवाओ वि सुभसंघयणजयाओ, बत्तीससयो दहिचियाओ ८९
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्मप्रकृति ।
-
-
पूरित्तु पुत्वकोडीपुहुत्त, संछोभगस्स निरयदुग । देवगईनवगस्स य, सगबंधंतालिगं गंतुं ॥१०॥ सव्वचिरं सम्मत्तं, अणुपालिय पूरयित्तु मणुयद्गं। सत्तमखिइनिग्गइए, पढमे समए नरदुगस्स॥११॥ थावरतजाआया-वुजोयाओ नपुंसगसमाओ। आहारगतित्थयरं, थिरसममुक्कस्स सगकालं॥९२॥ चउरुवसमित्तु मोहं, मिच्छत्तगयस्स नीयबंधंतो। उच्चागोउकोसो, तत्तो लहुसिज्झो होइ ॥१३॥ पल्लासंखियभागूण, कम्मठिइमच्छिओ निगोएसु। सुहुमेसुऽभवियजोग्गं, जहन्नयं कट्ट निग्गम्म ९४ जोग्गेसुऽसंखवारे, सम्मत्तं लभिय देसविरहं च । अट्ठक्खुत्तो विरई, संजोयणहा तइयवारे ॥१५॥ चउरुवसमित्तु मोहं, लहुं खतो भवे खवियकम्मो। पाएण तहिं, पगयं, पडुच्च काओ वि सविसेसं ९६ आवरणसत्तगम्मि उ सहोहिणा तं विणोहिजुय
लम्मि । निदादुगंतराइय-हासचउक्के य बंधते ॥१७॥ सायस्स णुवसमित्ता, असायबंधाण चरिमबंधते । खवणाए लोभस्स वि, अपुवकरणालिगा अंते ९८
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
संक्रमणकरण
३९
अयरछावट्ठिदुगं, गालिय थीवेयथीणगिद्धितिगे। सगखवणहापवत्तस्संते, एमेव मिच्छत्ते ॥९९॥ हस्सगुणसंकमद्धाए, पूरयित्ता समीससम्मत्तं । चिरसम्मत्ता मिच्छत्त-गयस्सव्वलणथोगे सिं १०० संजोयणाण चउरुवसमित्तु, संजोयइत्तु अप्पद्धं । अयरच्छावट्ठिदुगं, पालिय सकहप्पवत्तंते ॥१०१॥ अट्ठकसायासाए य,असुभधुवबंधिअत्थिरतिगे य। सव्वलहुं खवणाए, अहापवत्तस्स चरिमम्मि ॥१०२ पुरिसे संजलणतिगे य, घोलमाणेण चरमबद्धस्स। सगअंतिमे असाएण, समा अरई य सोगो य १०३ वेउव्वेकारसगं, उव्वलिय बंधिऊण अप्पद्धं । जिट्ठठिई निरयाओ, उवट्टित्ता अबंधित्तु ॥१०४॥ थावरगयस्स चिरउव्वलणे, एयस्स एवमुच्चस्स । मणुयदुगस्स य तेउसु,वा उसु वा सुहुमबद्धाणं१०५ हस्सं कालं बन्धिय, विरओ आहारसत्तगं गंतुं । अविरइ महुव्वलंतस्स,तस्स जाथोवउव्वलणा१०६ तेवट्ठिसयं उदहीण, स चउपल्लाहियं अबन्धित्ता। अंते अहप्पवत्तकरणस्स, उज्जोवतिरियदुगे॥१०७॥
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्मप्रकृति
इगविगलिंदियजोग्गा, अट्ठ अपजत्तगेण सह
तासिं। तिरियगइसगं नवरं, पंचासीउदहिसयतु॥१०८॥ छत्तीसाए सुभाणं, सेढिमणारुहिय सेसगविहीहिं । कट्ट जहन्नं खवणं, अपुवकरणालिया अंते॥१०९ सम्मदिट्ठिअजोग्गाण,सोलसण्हं पि असुभपगईणं। थीवेएण सरिसगं, नवरं पढमं तिपल्लेसु ॥११०॥ नरतिरियाण तिपलस्संते, ओरालियस्स पाउग्गा। तित्थयरस्स य बन्धा जहन्नओ आलिगं गंतुं १११
॥ संक्रमणकरणं समाप्तम् ॥ उद्वर्तनाकरण-अपवर्तनाकरण
उव्वट्टणा ठिईए, उदयावलियाए बाहिरठिईणं । होइ अबाहा अइत्थावणाउ जा वालिया हस्सा॥१॥ आवलियअसंखभागाइ, जाव कम्मठिइत्ति
निक्खेवो। समउत्तरालिगाए, साबाहाए भवे ऊणे ॥२॥
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
अपवर्तनाकरण
निव्वाघाएणेवं वाघाए, संतकम्महिगबंधो । आवलिअसंखभागादि, होइ अइत्थावणा नवरं ३ उव्वट्टंतो य ठिहं, उदयावलिबाहिरा ठिइविसेसा । निक्खिवइ तइअभागे, समयहिए सेसम इवई ॥४॥ वड्डइ तत्तो अतित्थावणाउ, जावालिगा हवइ पुन्ना । ता निक्खेवो समयाहिगालिग दुगूण कम्मठिई ५ वाघाए समऊणं कंडगमुक्कस्सिया अइत्थवणा । डायठि किंचूणा, ठिइ कंडुकस्सगपमाणं ॥६॥ चरमं नोव्वट्टिज्जह, जावाणंताणि फड्डगाणि तत्तो । उस्सकिय ओकss, एवं उब्वट्टणाईओ ॥ ७ ॥ थोवं पएसगुणहाणि, अंतरं दुसु जहन्ननिक्खेवो । कमसो अनंतगुणिओ, दुसु वि अइत्थावणा तुला ॥८॥ वाघाएणणुभाग - कंडग मेक्काए वग्गणाऊणं । उकोसो निक्खेवो, ससंतबंधो य सविसेसो ॥९॥ आबंधा उक्कड्डइ, सव्वहिमोकडणा ठिइरसाणं । किट्टिवज्जे उभयं, किट्टिसु ओवट्टणा एका ॥ १०॥ ॥ उद्वर्तना - अपवर्तन करणे समाप्ते ||
४१
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
उदीरणाकरणम्
जं करणेणोकडिय, उदए दिजइ उदीरणा एसा । पगइठिइअणुभाग-प्पएसमूलुत्तरविभागा ॥१॥ मूलपगईसु पंचण्ह, तिहा दोण्हं चउब्विहा होइ ।
आउस्स साइ अधुवा, दसुत्तरसउत्तरासिंपि॥२॥ मिच्छत्तस्स चउद्धा,तिहाय आवरणविग्घचउदसगे थिरसुभसेयर उवघाय-चज धुवबंधिनामे य॥३॥ घाईणं छउमत्था, उदीरगा रागिणो य मोहस्स । तइयाऊण पमत्ता, जोगंता उ त्ति दोण्हं च ॥४॥ विग्यावरणधुवाणं,छउमत्था जोगिणो उ धुवगाणं। उवघायस्स तणुत्था,तणुकिट्टीणं तणुगरागा ॥५॥ तसबायरपजत्तग-सेयरगइजाइदिट्ठिवेयाणं । आऊण य तन्नामा, पत्तेगियरस्स उ तणुत्था ॥६॥ आहारगनरतिरिया, सरीरदुगवेयए पमोत्तूणं । ओरालाए एवं, तदुवंगाए तसजियाओ ॥७॥ वेउब्वियाए सुरनेरईया, आहारगा नरो तिरिओ। सन्नी बायरपवणो य, लद्धिपजत्तगोहोजा ॥८॥
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
उदीरणाकरणम्
वेउब्विउवंगाए, तणुतुल्ला पवणबायरं हिचा । आहारगाए विरओ, विउव्वयंतो पमत्तो य॥९॥ छण्हं संठाणाणं, संघयणाणं च सगलतिरियनरा। देहत्था पजत्ता, उत्तमसंघयणिणो सेढी ॥ १० ॥ चउरंसस्स तणुत्था, उत्तरतणु सगलभोगभूमिगया। देवाइयरे हुंडा, तसतिरियनरा य सेवा ॥११॥ संघयणाणि न उत्तरतणूसु, तन्नामगा भवंतरगा। अणुपुवीणं परघायस्स उ देहेण पजत्ता ॥१२॥ बायरपुढवी आयावस्सय,वजित्तु सुहुमसुहुमतसे। उज्जोवस्स य तिरिए, उत्तरदेहो य देवजई ॥१३॥ सगलो य इट्टखगइ, उत्तरतणुदेवभोगभूमिगया। इट्ठसराएतसा विय, इयरासि तसा सनेरइया॥१४॥ उस्सासस्स सराण य, पज्जत्ता आणपाणभासासु । सव्वन्नूणुस्सासो, भासा विय जान रुज्झंति १५ देवो सुभगाएजाण, गब्भवकंतिओ य कित्तीए । पजत्तो वजिता, ससुहुमनेरइयसुहुमतसे ॥१६॥ गोउत्तमस्स देवा नरा य, वइणो चउण्हमियरासिं तव्वइरिचा तित्थगरस्स उ, सव्वन्नुयाए भवे॥१७॥
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्म प्रकृति
इंदियपज्जत्तीए, दुसमयपज्जत्तगाए पाउग्गा । निद्दापयलाणं खीण - रागखवगे परिचज्ज ॥१८॥ निद्दा निद्दाईण वि, असंखवासाउ मणुयतिरिया य । वेउव्वाहारतणू, वज्जित्ता अप्पमत् य ॥ १९ ॥ वेयणिगाण पत्ता, ते ते बंधंतगा कसायाणं । हासाईछक्कस्स य, अपुव्वकरणस्स चरमंते ॥ २० ॥ जावूणखणो पढमो, सुहरइहासाणमेवमियरासिं । देवा नेरइया वि य, भवट्टिइं केइ नेरइया ॥ २१ ॥ पंचण्हं चउन्हं, बिइए एकाइ जा दसहं तु । तिगहीणाइ मोहे मिच्छे सत्ताइ जाव दस ||२२|| सासणमीसे नव, अविरए य छाई परम्मि पंचाई | अट्ट विरए य चउरा, सत्त छच्चोवरिल्लं मि २३ अनियट्टिम्म दुगेगं, लोभो तणुरागेगो चउवीसा । एक छकेकारस, दस सत्त चक्क एक्काओ ॥ २४ ॥ एग बियालापण्णाइ, सत्तपण्णत्ति गुणिसु नामस्स । नव सत्त तिन्नि अट्ट य, छ पंच य अप्पमत्ते दो २५ एगं पंचसु एकम्मि, अट्ठ ठाणकमेण भंगा वि । एक्कग तीसेक्कारस, इगवीस सबार तिसए य २६
383
,
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
उदारणाकरण ............................ इगवीसा छच्च सया छहि, अहिया नवसया य एगहिया। अउणुत्तराणि चउदस, सयाणि गुणनउइ पंचसया ॥ २७ ॥ पंच नव नवगछक्काणि, गइसु ठाणाणि सेसकम्माणं । एगेगमेव णेयं, साहित्तेगेगपगईओ ॥२८॥ संपत्तिए य उदए, पओगओ दिस्सए उईरणा सा। सेचीकाठिइहिंतो, जाहिंतो तत्तिगा एसा ॥२९॥ मूलठिई अजहन्ना, मोहस्स चउबिहा तिहा सेसा। वेयणियाऊण दुहा, सेसविगप्पा य सव्वासिं ३० मिच्छत्तस्स चउद्धा, अजहन्नाधुवउदीरणाण तिहा। सेस विगप्पा दुविहा, सव्वविगप्पा य सेसाणं ३१ अद्धाच्छेओ सामित्तं पिय ठिइसंकमे जहा नवरं । तब्वेइसु निरयगईए वा वि तिसु हिट्ठिमखिईसु ३२ देवगतिदेवमणुयाणुपुत्वी, आयावविगलसुहुमतिगे। अंतोमुहुत्तभग्गा, तावइगूणं तदुक्कस्सं ३३ तित्थयरस्स वि. पल्लासंखिजइमे जहन्नगे इत्तो । थावरजहन्नसंतेण, समं अहिगं व बन्धन्तो ॥३४॥ गंतूणावलिमिचं, कसायबारसगभयदुगंछाणं । निदाइपंचगस्स य, आयावुजोयनामस्स ॥३५॥
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्मप्रकृति
एगिंदियजोग्गाणं, इयरा बंधितु आलिगं गंतुं । एगिंदियागए तट्ठिए, जाईणमवि एवं ॥ ३६ ॥ वेयणियनोकसाया - समत्तसंघयणपंचनीयाणं । तिरिय दुग अयस- दुभगणाज्जाएणं च सन्निगए ३७ अमणागयस्स चिरठिइअंते सुरनरयगइउवंगाणं । अणुपुव्वी तिसमइगे, नराण एगिंदियागयगे ३८ समयाहिगालियाए, पढमठिईए उ सेसवेलाए । मिच्छत्ते वेएसु य, संजलणासु वि य समत्ते ३९ पल्लासंखियभागणुदही एगिंदियागए मिस्से । बेसत्त भागवे उब्वियाए, पवणस्स तस्सं ॥ ४० ॥ चउरुवसमेतु पेज्जं, पच्छा मिच्छं खवेत्तु तेत्तीसा । उको ससंजमद्धा, अंते सुतउवंगाणं ॥ ४१ ॥ छउमत्थखीणरागे, चउदस समया हिगालिगठिईए । सेसाणुदीरणंते, भिन्नमुहुत्तो ठिईकालो ॥ ४२ ॥ अणुभागुदीरणाए, सन्ना य सुभासुभा विवागो य । अणुभागबंध भणिया, नाणत्तं पञ्चया चेमे ॥ ४३ ॥ मीसं दुट्ठाणे सव्वघाइ, दुट्ठाणए गठाणे य । सम्मत्तमंतरायं च, देसघाई अचक्खू य ॥ ४४ ॥
४६
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
उदीरणाकरण
ठाणेसु चउसु अपुमं, दुट्ठाणे कक्खडं च गुरुकं च । अणुपुव्वीओतीसं, नरतिरिएगंतजोग्गाय ॥४५ वेया एगट्टाणे, दुट्ठाणे वा अचक्कु चक्खू य । जस्सत्थि एगमवि अक्खरं तु तस्सेगठाणाणि ४६ मणनाणं सेससमं मीसगसम्मत्तमवि य पावेसु । छट्ठाणकडियहीणा, संतुक्कस्सा उदीरणया ॥४७॥ विरियंतरायकेवल-दसणमोहणीयणाणवरणाणं । असंमत्तपज्जएसु, सव्वदव्वेसु उ विवागो॥४८॥ गुरुलघुगाणंतपएसिएसु, चक्खुस्स रूविदव्वेसु । ओहिस्स गहणधारण-जोग्गे सेसंतरायाणं ४९ वेउवियतेयग-कम्मवन्नरसगंधनिद्धलुक्खाओ। सीउण्हथिरसुभेयर, अगुरुलघुगोय नरतिरिए ५० चउरंसमउयलहुगा, परघाउजोयइट्ठखगइसरा। पत्तेगतणू उत्तरतणूसु, दोसुवि य तणू तइया ५१ देसविरयविरयाणं, सुभगाएजजसकित्तिउच्चाणं । पुव्वाणुपुब्बिगाए, असंखभागो थियाईणं ॥५२॥ तित्थयरं घाईणि य, परिणामपञ्चायाणि सेहाओ। भवपच्चइया पुवुत्ता, वि य पुव्वुत्तसेसाणं ॥५३॥
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
४८
४८.......................... कर्मप्रकृति घाईणं अजहन्ना, दोण्हमणुकोसियाओ तिविहाओ वेयणिएणुकोसा, अजहन्ना मोहणीए उ ॥ ५४॥ साइअणाई धुव अधुवा य,तस्सेसिगा य दुविगप्पा। आउस्स साइ अधुवा, सव्वविगप्पा उ विन्नेया ५५ मउलहुगाणुकोसा,चउव्विहा तिहमवि य अजहन्ना णाइगधुवा य अधुवा, वीसाए होयणुकोसा ५६ तेवीसाए अजहन्ना वि य, एयासि सेसगविगप्पा। सव्वविगप्पा सेसाण, वावि अधुवा य साई य५७ दाणाइ अचक्खूणं, जेट्ठा आइम्मि हीणलद्धिस्स । सुहुमस्स चकखुणो पुण, तेइंदिय सव्वपज्जते ५८ निदाइपंचगस्स य, मज्झिमपरिणामसंकिलिट्ठस्स। अपुमादिअसायाणं, णरए जेट्ठठिइ समत्तो॥५९॥ पंचिंदियतसबायर, पजत्तगसायसुस्सरगईणं । वेउव्वुस्सासाण देवो, जेट्ठाट्ठिउ समत्तो ॥६०॥ सम्मत्तमीसगाणं, सेकाले गहिहिइत्ति मिच्छत्तं । हासरईणं सहस्सा-गस्स पजत्तदेवस्स ॥६१॥ गइहुंडुवघायाणि?-खगइनीयाण दुहचउक्कस्स। निरउक्कस्स समत्ते असमत्ताए नरस्संते ॥६२ ॥
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
उदीरणाकरण
-
कक्खडगुरुसंघयणात्थी-पुमसंठाणतिरियनामाणं। पंचिदिओ तिरिक्खो, अट्ठमवासेठ्ठवासाओ॥६३॥ मणुओरालियवजरिसहाण, मणुआतिपल्लपजत्तो। नियगठिई उक्कोसो, पजत्तो आउगाणं पि॥६४॥ हस्सटिइ पजत्ता, तन्नामा विगलजाइसुहमाणं । थावरनिगोयएगिंदिया-णमवि बायरो नवरिं ६५ आहारतणू पजत्तगो य, चउरंसमउयलहुगाणं । पत्तेयखगइपरपाया-हारतणूण य विसुद्धो॥६६॥ उत्तरवेउगविजई, उज्जोवस्सायवस्स खरपुढवी । नियगगईणं भणिया, तइए समएणुपुव्वीणं॥६७॥ जोगंते सेसाणं, सुभाणमियरासि चउसु वि गईसु। पजत्तु-कडमिच्छस्सोहीण-मणोहिलद्धिस्स ॥६८॥ सुयकेवलिणो मइसुय-अचक्खुचक्खूणुदीरणा
मंदा। विपुलपरमोहिगाणं,मणणाणोहीदुगस्सावि॥६९॥ खवगायविग्घकेवल, संजलणाणं च नोकसायाणं । सयसयउदीरणंते, निद्दापयलाणमुवसंते ॥७॥ निहानिदाईणं, पमत्तविरए विसुज्झमाणम्मि । वेयगसम्मत्तस्स उ, सगखवणोदीरणा चरमे॥७१॥
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्मप्रकृति
से काले सम्मत्तं, ससंजमं गिण्हओ य तेरसगं । सम्मत्तमेव मीसे, आऊण जहन्नगठिईसु ॥७२॥ पोग्गलविचागियाणं,भवाइसमये विसेसमवि चासिं आइतणूणं दोण्हं, सुहुमो वाउ य अप्पाऊ ॥७३॥ बेईदिय अप्पाउग निरय, चिरट्ठिई असन्निणो वावि अंगोवंगाणाहारगाए, जइणोप्पकालम्मि ॥७॥ अमणो चउरंसुसभाण-प्पाऊ सगचिरट्टिई सेसे । संघयणाण यमणुओ, हुंडुवघायाणमवि सुहुमो७५ सेवस्स बिइंदिय, बारसवासस्स मउयलहगाणं । सनि विसुद्धाणाहारगस्स, वीसा अइकिलिट्रे ७६ पत्तेयमुरालसमं, इयरं हुंडेण तस्स परघाओ। अप्पाउयस्स आया-वुजोयाणमवि तजोगो ७७ जा नाउजियकरणं, तित्थगरस्स नवगस्स जोगते । कक्खडगुरूणमंथे, नियत्तमाणस्स केवलिणो ७८ सेसाण पगइवेई, मज्झिमपरिणामपरिणओहोजा। पच्चयसुभासुभा विय, चिंतिय नेओ विवागे य ७९ पंचण्हमणुकोसा, तिहा पएसे चउबिहा दोण्हं । सेसविगप्पा दुविहा, सव्वविगप्पा य आउस्स ८०
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
maineerime-rememe....
मिच्छत्तस्स चउद्धा, सगयालाए तिहा अणुकोसा। सेसविगप्पा दुविहा, सव्व विगप्पा य सेसाणं ८१ अणुभागुदीरणाए, जहन्नसामी पएसजेट्टाए । घाईणं अन्नयरो, ओहीण विणोहिलंभेण ॥ ८२॥ वेयणियाणं गहिहिइ,सेकाले अप्पमायमिय विरओ संघयणपणगतणु-दुगउज्जोया अप्पमत्तस्स ॥८३॥ देवनिरयाउगाणं, जहन्नजेट्टट्टिई गुरुअसाए । इयराऊण वि अट्ठम चासे णेयोऽट्ठवासाऊ ॥८४॥ एगंततिरियजोग्गा, नियगविसिट्टेसुतह अपजत्ता संमुच्छिममणुयंते, तिरियगई देसविरयस्स ८५ अणुपुन्विगइदुगाणं, सम्मट्टिी उ दुर्भगमारणं । नीयस्स य से काले, गहिहिइ विरइ त्ति सो चेव ८६ जोगंतुदीरगाणं, जोगते सरदुगाणुपाणूणं । नियगंते केवलिणो, सव्व विसुद्धो य सव्वासिं ८७ तप्पगउदीरगति-संकिलिट्ठभावो असव्वपगईणं। नेयो जहन्नसामी, अणुभागुत्तो य तित्थयरे ८८ ओहीणं ओहिजुए, अइसुहवेई य आउगाणं तु । पढमस्स जइन्नटिई, सेसाणुकोसगठिईओ ॥८९॥
॥ उदीरणाकरणं समाप्तम् ॥
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्मप्रकृति
उपशमनाकरण करणकयाऽकरणा वि य, दुविहा उवसामण त्थ
बिइयाए। अकरणअणुइनाए, अणुओगधरे पणिवयामि १ सव्वस्स य, देसस्स य,करणुवसमणा दुसन्नि एकिका सव्वस्स गुणपसत्था, देसस्स वि तासि विवरीया २ सव्वुवसमणा मोहस्सेव उ,तस्सुवसमकिया जोग्गो। पंचेंदिओ उ सन्नी, पजत्तो लद्धितिगजुत्तो ॥३॥ पुव्वं पि विसुज्झंतो, गंठियसत्ताणइक्कमिय सोहिं। अन्नयरे सागारे, जोगे य विसुद्धलेसासु ॥४॥ ठिडसत्तकम्म अंतो-कोडीकोडी करेत सत्तण्डं । दुट्ठाणं चउट्ठाणं, असुभभाणं च अणुभागं ॥५॥ बंधतो धुवपगडी, भवपाउग्गा सुभा अणाऊ य । जोगवसा य पएसं, उक्कोसं मज्झिम जहण्णं ॥६॥ ठिइबंधद्धापूण्णे, नवबंधं पल्लसंखभागूणं । असुभसुभाणणुभागं, अणंतगुणहाणिवुड्डीहिं ७ करणं अहापवत्तं, अपुवकरणमनियट्टिकरणं च । अंतोमुहुत्तियाई, उवसंतद्धं च लहइ कमा ॥८॥
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
उपशमनाकरणम्
-
--
-
-
-
--
-
-
-
अणुसमयं वढतो, अज्झवसाणाण गंतगुणणाए। परिणामट्ठाणाणं, दोसु वि लोगा असंखिज्जा ९ मंदविसोही पढमस्स, संखभागाहि पढमसमयम्मि। उक्कस्सं उप्पिमहो, एकेकं दोण्ह जीवाणं ॥१०॥ आचरमाओ सेसुकोसं, पुवप्पवत्तमिइनामं । बिइयस्स बिइयसमए, जहण्णमविअणंतरकस्सा॥ निव्वयणमवि ततो से, ठिइरसघायठिइबंधगद्धा उ। गुणसेढी वि य समगं पढमे समये पवत्तंति ॥१२॥ उयहिपुहत्तुकरसं, इयरं पल्लस्स संखतमभागो। ठिइकंडगमणुभागा-णणंतभागा मुहुत्तंतो॥१३॥ अणुभागकंडगाणं, बहुहिं सहस्सेहिं पूरए एकं । ठिइकंडसहस्सेहि, तेर्सि बीयं समाणेहिं ॥१४॥ गुणसेढी निक्खेवो, समये समये असंखगुणणाए। अद्धादुगाइरित्तो, सेसे सेसे य निक्खेवो ॥१५॥ अनियट्टिम्मि वि एवं, तुल्ले काले समा तओ नाम । संखिजइमे सेसे, भिन्नमुहुत्तं अहो मुच्चा ॥१६॥ किंचूणमुहुत्तसमं, ठिइबंधद्धाऍ अंतरं किच्चा । आवलिदुगेकसेसे, आगाल उदीरणा समिया १७
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्मप्रकृति
मिच्छत्तुदए खीणे, लहए सम्मत्तमोवसमियं सो। लंभेण जस्स लब्भइ, आयहियमलद्धपुव्वं जं १८ तं कालं बीयठिइं, तिहाणुभागेण देसघाइ स्थ। सम्मत्तं सम्मिस्सं, मिच्छत्तं सव्वघाइओ ॥ १९ ॥ पढमे समए थोवो, सम्मत्ते मीसए असंखगुणो । अणुसमयमवि य कमसो, भिन्नमुहुत्ता हि विज्झाओ ॥ २०॥ ठिइरसघाओ गुणसेढी, विय तावं पि आउवजाणं। पढमठिइए एग-दुगावलिसेसम्मि मिच्छत्ते॥२१॥ उवसंतद्धाअंते, विहिणाओकड्डियस्स दलियस्स। अज्झवसाणणुरूव-स्सुदओतिसु एकयरयस्स २२ सम्मत्तपढमलंभो, सवोवसमा तहा विगिट्ठो य । छालिगसेसाइ परं, आसाणं कोइ गच्छेजा २३ सम्मद्दिट्ठी जीवो, उवइटुं पवयणं तु सदहइ । सदहइ असब्भावं, अजाणमाणो गुरूनियोगा २४ मिच्छद्दिट्ठी नियमा, उवइटुं पवयणं न सद्दहइ । सदहइ असब्भावं, उवइटुं वा अणुवइटुं ॥२५॥ सम्मामिच्छदिट्ठी, सागारे वा तहा अणागारे । अह वंजणोग्गहम्मि य, सागारे होई नायव्वो २६
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
उपशमनाकरण
वेयगसम्मदिट्ठी, चरितमोहुवसमाए चिटुंतो।। अजओ देसजई वा, विरतोविसोहिअदाए २७ अन्नाणाणब्भवगम-जयणाहजओ अवजविरईए। एगव्वयाइ चरिमो, अणुमइमित्तो त्ति देसजई २८ अणुमइविरओ य जई,
दोण्ह वि करणाणि दोण्हि न उ तईयं । पच्छा गुणसेढी सिं. तावडया आलिगा उप्पिं २९ परिणामपच्चयाओ, णाभोगगया गया अकरणा उ । गुणसेटिं सिं निचं, परिणामा हाणिवुड्डिजुया ३० चउगइया पजत्ता, तिनि वि संयोयणा विजोयंति । करणेहिं तिहिं सहिया, नंतरकरणं उवसमोवा ३१ दंसणमोहे वि तहा, कयकरणद्धाइ पच्छिमे होइ । जिणकालगो मणुस्सो, पट्ठवगो अट्ठवासुप्पिं ॥३२॥ अहवा दंसणमोहं, पुव्वं उवसामइत्तु सामन्ने । पढमठिइमावलियं, करेइ दोण्हं अणुदियाणं ॥३३॥ अद्धापरिवित्तीओ पमत्त इयरे सहस्ससो किच्चा । करणाणि तिनि कुणए, तइयविसेसेइमे सुणसु ३४ अंतोकोडाकोडी, संतं अनियट्टिणो उदहीणं । बंधो अंतोकोडी, पुव्वकमा हाणि अप्पबहू ॥३५॥
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
५६
कर्मप्रकृति
ठिइकंडगमुक्कस्सं पि, तस्स पल्लस्स संखतमभागो। ठिइबंधबहुसहस्से, सेक्केकं जं भणिस्सामो ॥३६॥ पल्लदिवड्ढविपल्लाणि, जाव पल्लस्स संखगुणहाणी। मोहस्स जाव पल्लं, संखेज्जइभागहाऽमोहा॥३७॥ तो नवरमसंखगुणा, एकपहारेण तीसगाणमहो । मोहे वीसग हेट्ठा य तीसगाणुप्पि तइयं च ॥३८॥ तो तीसगाणमुप्पिं च, वीसगाई असंखगुणणाए। तईयं च विसगाहि य, विसेस महियं कमेणेति ३९ अहुदीरणा असंखेज-समयबद्धाण देसघाइ स्थ । दाणंतराय मणपजवं च, तो ओहिदुगलाभो ४० सुयभोगाचक्खूओ, चक्खू य ततो मई सपरिभोगा। विरियं च असेढिगया, बंधंति उ सव्वघाईणि ४१ संजमघाईणंतरमेत्थ उ, पढमट्टिई य अन्नयरे । संजलणावेयाणं, वेइजंतीण कालसमा ॥४२॥ दुसमयकयंतरे आलिगाण, छण्हं उदीरणाभिनवे। मोहे एकट्ठाणे बंधुदया संखवासाणि ॥४३॥ संखगुणहाणिबंधो, एत्तो सेसाणसंखगुणहाणी। पउवसमए नपुंसं, असंखगुणणाइ जावंतो॥४४॥
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
उपशमनाकरण
५७
-
-
--
--
--
-
--
--
--
----
----
--
-
एवित्थी संखतमे गयम्मि, घाईण संखवासाणि । संखगुणहाणि एत्तो, देसावरणाणुदगराई ॥४५॥ ता सत्तण्हं एवं, संखतमे संखवासितो दोण्हं । बिइयो पुण ठिइबंधो, सव्वेसिं संखवासाणि ॥४६॥ छस्सुवसमिजमाणे, सेक्का उदयठिई पुरिससेसा। समऊणावलिगदुगे, बद्धावि य तावदद्धाए ॥४७॥ तिविहमवेओकोहं, कमेण सेसेवि तिविहतिविहे वि। पुरिससमा संजलणा, पढमठिई आलिगा अहिगा। लोभस्स बेतिभागा, बिइय तिभागोत्थ किट्टि
करणद्धा। एगफड्डगवग्गण-अणंतभागो उ ता हेट्ठा ॥४९॥ अणुसमयं सेढीए, असंखगुणहाणिजा अपुवाओ तविवरीयं दलियं, जहन्नगाई विसेसूणं ॥५०॥ अणुभागो गंतगणो, चाउम्मासाइ संखभागूणो। मोहे दिवसपुहुत्तं, किट्टीकरणाइसमयम्मि ॥५१॥ भिन्नमुहुत्तो संखिजेसु य, घाईण दिणपुहुत्तं तु । वाससहस्सपुहुत्तं, अंतोदिवसस्स अंते सिं ॥५२॥ वाससहस्सपुहुत्ता, बिवरिस अंतो अघाइकम्माणं। लोभस्स अणुवसंतं किट्टीओ जं च पुव्वुत्तं ५३
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
५८
कर्मप्रकृति
सेसद्धं तणुरागो, तावईया किट्टिओय पढमठिई। वजिय असंखभागं, हे ठुवरिमुदीरई सेसा ५४ गिण्हंतोय मुयंतो, असंखभागंतु चरमसमयम्मि। उवसामेई बिईय, ठिइं पि पुव्वं व सव्वद्धं ॥५५॥ उवसंतद्धा भिन्नमुहुत्तो तीसे य संखतमतुल्ला । गुणसेढी सव्वद्धं, तुल्ला य पएसकालेहिं ॥५६॥ उवसंता य अकरणा संकमणोवट्टणा य दिट्ठितिगे। पच्छाणुपुब्विगाए, परिवडइ पमत्तविरतोत्ति ५७ ओकड्ढित्ता बिइट्टिइहिं, उदयादिसुं खिवइ दव्वं । सेढीइ विसेसूणं, आवलिउप्पिं असंखगुणं ॥५८॥ वेइजंतीणेवं इयरासिं आलिगाए बाहिरओ। न हि संकमोणुपुरि, छावलिगोदीरणाउप्पिं ५९ वेइजमाणसंजलणद्धा, अहिगा उ मोहगुणसेढी । तुल्ला य जयारूढो, अतो य सेसेहि से तुल्ला ६० खवगुवसामगपडिवय-माणदुगुणो तहिं तहिं बंधो अणुभागोणंतगुणो, असुभाण सुभाण विवरीओ। किच्चा पमत्ततदियरठाणे, परिवत्ति बहुसहस्साणि । हिडिल्लाणंतरदुगं, आसाणं वा वि गच्छेजा ६२
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
उपशमनाकरण
५९
उवसमसम्मत्तद्धा, अंतो आउक्खया धुवं देवो । तिसु आउगेसु बद्धेसु, जेण सेटिं न आरुहइ ६३ उग्घाडियाणि करणाणि, उदयट्ठिइमाइगंइयरतुल्लं । एगभवे दुक्खुत्तो, चरित्तमोहं उवसमेइ ॥ ६४॥ उदयं वजिय इत्थी, इत्थिं समयइ अवेयगा सत्त । तह बरिसवरोवरिसवरिं, इत्थिं समगं कमारद्धे ६५ पगइठिई अणुभाग-प्पएसमूलुत्तराहि पविभत्ता । देसकरणोवसमणा, तीए समियस्स अट्ठपयं ६६ उव्वट्टणओवट्टण-संकमणाई च तिन्नि करणाई । पगईतयासमईओ, पहू नियट्टिमि वर्सेतो ॥६७॥ दंसणमोहाणंताणुबंधिणं, सगनियट्टिओ णुप्पिं । जा उवसमे चउद्धा, मूलुत्तरणाइसंताओ॥६८॥ चउरादिजुया वीसा, एकवीसा य मोहठाणाणि । संकमे नियट्टिपाउग्गाई, सजसाइं नामस्स ॥६९॥ ठिइसंकमव्व ठिइउवसमणा णवरि जहन्निया कजा। अब्भवसिद्धि जहन्ना, उव्वलगनियट्टिगे वियरा७० अणुभागसंकमसमा,अणुभागुवसामणा नियट्टिम्मि संकमपएसतुल्ला, परसुवसामणा चेत्थ ॥ ७१ ॥
उपशमनाकरणम् समाप्तम्
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्मप्रकृति
निधत्तिकरण तथा निकाचनाकरण देसोवसमणतुल्ला, होइ निहत्ती निकाइया नवरं । संकमणं पि निहत्तीइ, नत्थि सेसाणवियरस्स ॥१॥ गुणसेढिपएसग्गं, थोवं पत्तेगसो असंखगुणं । उवसमणाइसु तीसु वि, संकमणेहप्पवत्ते य ॥२॥ थोवा कसायउदया, ठिइबंधोदीरणाय संकमणा । उवसामणाइसुअज्झवसाया, कमसोअसंखगुणा३ निधत्तिनिकाचनाकरणे समाप्ते
उदयप्रकरण उदओ उदीरणाए, तुल्लो मोत्तुण एक्कचत्तालं । आवरणविग्घसंजलण-लोभवेए य दिट्ठिदुगं ॥१॥ आलिगमहिगं वेएति, आउगाणं पि अप्पमत्ता वि । वेयणियाण य दुसमय,तणुपजत्ता य निदाओ॥२॥ मणुयगइजाइतसबायरं च पजत्तसुभगमाएज्जं । जसकित्तिमुच्चगोयं, चाजोगी केइ तित्थयरं ॥३॥ ठिइउदओ वि ठिइक्खय-पओगसा
ठिइउदीरणा अहिगो। उदयठिइए हस्सो, छत्तीसा एग उदयठिई ॥४॥
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
उदयप्रकरण
अणुभागुदओ वि जहन्न, नवरि आवरणविग्ध
वेयाणं। संजलणलोभसम्मत्ताण, य गंतूणमावलिगं ॥५॥ अजहन्नाणुकोसा, चउत्तिहा छण्ह चउब्विहा मोहे आउस्स साइअधुवा, सेसविगप्पा य सव्वेसिं ॥६॥ अजहन्नाणुकोसो, सगयालाए चउत्तिहा चउहा। मिच्छत्ते सेसासिं, दुविहा सव्वे य सेसाणं ॥७॥ सम्मनुप्पत्ति सावय, विरए संजोयणाविणासे य । दंसणमोहक्खवगे, कसायउवसामगुवसंते ॥८॥ खवगे य खीणमोहे, जिणे य दुविहे असंखगुणसेढी उदओ तविवरीओ, कालो संखेज गुणसेढी॥९॥ तिन्नि वि पढमिल्लाओ,
मिच्छत्तगएवि होज अन्नभवे । पगयं तु गुणियकम्मे, गुणसेढीसीसगाणुदये ॥१०॥ आवरणविग्घमोहाण, जिणोदयइयाण वावि
नियगंते । लहुखवणाए ओहीण-गोहिलद्धिस्स उक्स्सो ११ उवसंतपढमगुणसेढीए निदादुगस्स तस्सेव । पावइ सीसगमुदयंति, जायदेवस्स सुरनवगे॥१२॥
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्मप्रकृति
मिच्छत्तमीसणंताणुबंधि - असमत्तथी गिद्धीणं । तिरिउदगंताण य, बिइया तइया य गुणसेढी १३ अंतरकरणं होहि त्ति, जाय देवस्स तं मुहुत्तो । अहकसायाणं छण्हं पि य नोकसायाणं ॥ १४ ॥ हस्सठि बंधित्ता, अद्धा जोगाइठिइनिसेगाणं | उक्कस्सपए पढमोदयम्मि, सुरनारगाऊणं ॥ १५ ॥ अद्धाजोगुकोसो, बंधित्ता भोग भूमिगेसु लहुं । सव्वप्पजीवियं वज्जइत्तु, ओवट्टिया दोन्हं ॥ १६ ॥ दूभगणाएजाजस - गइदुगअणुपुव्वितिगसनीयाणं । दंसणमो हक्खवणे, देसविरइविरइगुणसेढी ॥१७॥ संघयणपंचगस्स य, बिइयाई तिन्नि होंति गुणसेढी आहारगउज्जोयाणुत्तरतणु अप्पमत्तस्स ॥ १८ ॥ बेइं दिय थावरगो कम्मं, काऊण तस्समं खिप्पं । आयावस्स उ तव्वेइ, पढमसमयम्मि वट्टंतो ॥ १९ ॥ पगयं तु खवियकम्मे, जहन्नसामी जहन्नदेवठि । भिन्नमुहुत्ते से से, मिच्छत्तगतो अतिकिलिट्ठो ॥२०॥ कालगएगिंदियगो, पढमे समये व मइयावरणे । केवलदुगमणपज्जव चक्खुअचक्खूण आवरणा २१
६२
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
उदयप्रकरण
ओहीण संजमाओ, देवत्त गए गयस्स मिच्छत्तं । उक्कोसठिइबंधे, विकड्डणा आलिगं गंतुं ॥ २२ ॥ वेयणियंतरसोगारउच्च, ओहिव्व निद्दपयला य । उकस्स ठिइबंधा, पडिभग्गपवेइया नवरं ॥२३॥ वरिसवरतिरियथावरनीयं, पि य मइसमं नवरि
तिनि । निद्दानिदा इंदिय-पजत्ती पढमसमयम्मि ॥२४॥ दसणमोहे तिविहे, उदीरणुदए उ आलिगं गंतुं । सत्तरसण्ह वि एवं, उवसमइत्ता गए देवे ॥२५॥ चउरुवसमित्तु पच्छा, संजोइय दीहकालसम्मत्ता । मिच्छत्तगए आवलिगाए, संजोयणाणं तु ॥२६॥ इत्थीए संजमभवे, सव्व-निरुद्धम्मि गंतुमिच्छत्तं । देवीए लहुमिच्छी जेट्ठठिइ आलिगं गंतुं ॥२७॥ अप्पद्धाजोगचियाणा-ऊणुक्कस्सगठिईणंते। उवरिं थोवनिसेगे, चिरतिव्वासायवेईणं ॥२८॥ संजोयणा विजोजिय, देवभवजहन्नगे अइनिरुद्ध। बंधिय उक्कस्सठिई, गंतूणेगिंदिया सन्नी ॥२९॥ सव्वलहुं नरयगए, निरयगइ तम्मि सव्वपजते । अणुपुव्वीओ य गईतुल्ला, नेया भवादिम्मि॥३०॥
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्मप्रकृति देवगई ओहिसमा, नवरिं उज्जोयवेयगो ताहे । आहार जाय अइचिर-संजममणुपालिऊणंते ३१ सेसाणं चक्खुसमं, तंमि व अन्नमिव भवे अचिरा। तजोगा बहुगीओ, पवेययंतस्स ता ताओ॥३२॥
उदयप्रकरणम् समाप्तम्
सत्ताप्रकरण मूलुत्तरपगइयं, चउब्विहं संतकम्ममवि नेयं । धुवमडुवणाईयं, अट्ठण्हं मूलपगईणं ॥१॥ दिट्ठिदुगाउगछग्गति, तणुचोदसगं चतित्थगरमुच्चं दुविहं पढमकसाया, होति चउद्धा तिहा सेसा ॥२॥ छउमत्थंता चउदस, दुचरमसमयंमि अत्थिदो निदा बद्धाणि ताव आऊणि, वेइयाइं ति जा कसिणं ॥३॥ तिसु मिच्छत्तं नियमा, अट्ठसु ठाणेसु होइ भइयव्वं । आसाणे सम्मत्तं, नियमा दससु भजं ॥ ४ ॥ बिइयतईएसुमिस्सं,नियमाठाणनवगम्मि भयणिज्जं संजोयणा उ नियमा, दुसु पंचसु होइ भझ्यव्वं ॥५॥ खवगानियट्टिअद्धा,संखिजाहोंति अट्ठवि कसाया। निरयतिरियतेरसगं, निदानिदातिगेणुवार ॥६॥
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
सत्ताप्रकरण
अपुमित्थीय समं वा, हासच्छकं च पुरिससंजलणा पत्तेगं तस्स कमा, तणुरागंतो त्ति लोभो य ॥ ७॥ मणुयगइजाइतसबायरं च, पज्जत्तसुभगआएजं । जसकित्ती तित्थयरं, वेयणिउच्चं च मणुयाउं ॥ ८ ॥ भवचरिमस्समयम्मि उ, तम्मग्गिलसमयम्मि सेसाउ । आहारगतित्थयरा, भज्जा दुसु नत्थि तित्थयरं ९ पढमचरिमाणमेगं, छन्नवचत्तारि बीयगे तिन्नि । वेयणियाउगोए दोन्नि एगो त्ति दो होंति ॥ १० ॥ एगाइ जाव पंचग - मेक्कारस बार तेरसिगवीसा । बिय तिय चउरो छस्सत्त, अट्टवीसा य मोहस्स ११ तिन्नेग तिगं पणगं, पणगं पणगं च पणगमहदोन्नि । दस तिन्नि दोन्नि, मिच्छा इगेसु जावोवसंतो त्ति १२ संखीणदिट्टिमोहे, केई पणवीस पि इच्छंति । संजोयणाण पच्छा, नासं तेसिं उवसमं च ॥१३॥ तिदुगसयं छप्पंचगतिगनउई नउइ इगुणनउई य । चउतिगदुगाहिगासी, नव अट्ठ य नामठाणाई १४ एगे छ दोसु दुगं, पंचसु चत्तारि अट्टगं दो । कमसो तीसु चउकं, छत्तु अजोगम्मि ठाणाणि १५
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्मप्रकृति
-
--
-
-
-
-
-
मूलठिई अजहन्नं, तिहा चउद्धा य पढमगकसाया। तित्थयरुव्वलणा-युगवजाण तिहा दुहाणुत्तं १६ जेट्ठठिईबंधसमं, जेठें बंधोदया उ जासि सह । अणुदयबंधपराणं, समऊणा जट्टिई जेढें ॥१७॥ संकमओ दीहाणं, सहालिगाए उ आगमो संतं। समऊणमणुदयाणं, उभयासिं जट्ठिई तुल्ला ॥१८॥ संजलणातिगे सत्तसु य, नोकसाएसु संकमजहन्नो। सेसाण ठिई एगा, दुसमयकाला अणुदयाणं ॥१९॥ ठिइसंतढाणाई, नियगुक्कस्सा हि थावरजहन्नं । नेरंतरेण हेट्टा, खवणाइसु संतराई पि ॥२०॥ संकमसमणुभागे, नवरि जहन्नं तु देसघाईणं । छन्नोकसायवजं, एगट्ठाणंमि देसहरं ॥२१॥ मणनाणे दुट्ठाणं, देसहरं सामिगो य सम्मत्ते ।
आवरणविग्घसोलसग, किट्ठिवेएसु य सगंते २२ मइसुयचक्खुअचक्खूण, सुयसमत्तस्स जेट्ठलद्धिस्स परमोहिस्सोहिदु, मणनाणं विउलनाणिस्स ॥२३॥ बंधहयहयहउप्पत्तिगाणि, कमसो असंखगुणियाणि उदयोदीरणवजाणि, होंति अणुभागठाणाणि २४
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૦
सत्तण्हं अजहण्हं, तिविहं, सेसा दुहा पएसम्मि । मूलपगईसु आउस्स, साई अधुवा य सव्वेवि २५ बायालाणुक्कस्सं, चउवीससयाऽजहन्न चउतिविहं । होइह छण्ह चउद्धा, अजहन्नमभासियं दुविहं २६ संपुन्नगुणियकम्मो, पएस उ कस्ससंतसामी उ । तस्सेव उउप्पि, विणिग्गयस्स कासिंचि वन्नेऽहं २७ मिच्छते मीसम्म य, संपक्खित्तम्मि मीसुद्धाणं । वरिसवरस्स उ, ईसाणगस्स चरमम्मि समयंमि २८ ईसा पूरित्ता, नपुंसगं तो असंखवा सासु । पल्लासंखियभागेण, पूरिए इत्थवेयस्स ॥२९॥ पुरिसस्स पुरिससंकम - पएसउक्कस्स सामिगस्सेव । इत्थी जं पुण समयं संपक्खित्ता हवइ ताहे ॥ ३०॥ तस्सेव उ संजलणा, पुरिसाइकमेण सव्वसंछोभे । चउरुवसमित्तु खिप्पं, रागंते सायउच्च जसा ॥ ३१ ॥ देवरिया उगाणं, जोगुक्कस्सेहिं जेट्टगद्धाए । बद्धाणि ताव जावं, पढमे समए उदिन्नाणि ३२ सेस उगाणि नियगेसु, चेव आगम्म पुव्वकोडीए । सायबहुलस्स अचिरा, बंधंते जाव नोवट्टे ३३
सत्ताप्रकरण
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्मप्रकृति
पूरित्तु पुव्वकोडी-पुहुत्त नारदुगस्स बंधते । एवं पल्लतिगंते, वेउब्वियसेसनवगम्मि ॥३४॥ तमतमगो सव्वलहुं, सम्मत्तं लंभिय सव्वचिरमद्धं । पूरित्ता मणुयदुगं सवजरिसहं सबंधते ॥३५॥ सम्मदिट्ठिधुवाणं, बत्तिसुदहीसयं चउक्खुत्तो। उवसामइत्तु मोहं, खवंतगे नीयगबंधते ॥३६॥ धुवबन्धीण सुभाणं, सुभथिराणं च नवरि
सिग्घयरं । तित्थगराहारगतणू, तेत्तीसुदही चिरचिया य ३७ तुल्ला नपुंसवेएणे-गिदिएयथावरायवुजोवा । विगलसुहुमतियाविय, नरतिरियचिरजियाहोंति। खवियंसयम्मि पगयं, जहन्नगे नियगसंतकम्मते । खण संजोइयसंजोयणाण, चिरसम्मकालंते ३९ उव्वलमाणीण उव्वलणा, एगट्टिई दुसामइगा । दिट्ठिदुगे बत्तीसे, उदहिसए पालिए पच्छा ॥४॥ अंतिमलोभजसाणं, मोहं अणुवसमइत्तु खीणाणं । नेयं अहापवत्तकरणस्स, चरमम्मि समयम्मि ४१ वेउव्विकारसगं खणबंधं गते उ नरयजिट्टिइ । उव्वट्टित्तु अबंधिय, एगंदिगए चिरुव्वलणे ४२
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
सत्ताप्रकरण
मणुयदुगुचागोए, सुहुमखणबद्धगेसु सुहुमतसे । तित्थयराहारतणू, अप्पद्धा बंधिया सुचिरं ४३ चरमावलियपविट्ठा, गुणसेढी जासिमस्थि न य उदओ। आवलिगासमयसमा, तासिं खलु फड्डगाई तु ४४ संजलणतिगे चेवं, अहिगाणि य आलि गाए समएहिं दुसमयहीणेहिं गुणाणि,
___ जोगट्टाणाणि कसिणाणि ॥४५॥ वेएसु फड्डगदुगं, अहिगा पुरिसस्स बे उ आवलिया दुसमयहीणा गुणिया, जोगट्ठाणेहिं कसिणेहिं ४६ सव्वजहन्नाढत्तं, खंधुत्तरओ निरंतरं उप्पिं । एगं उव्वलमाणी, लोभजसा नोकसायाणं ॥४७॥ ठिइखंडगविच्छेया, खीणकसायस्स सेसकालसमा। एगहिया घाईणं, निदापयलाण हिच्चेकं ॥४८॥ सेलेसिसंतिगाणं, उदयवईणं तु तेण कालेणं । तुल्ला गहियाई, सेसाणं एगऊणाइं ॥४९॥ संभवतो ठाणाई, कम्मपएसेहिं होंति नेयाई । करणेसु य उदयम्मि य, अणुमाणेणेवमेएणं ॥५०॥ करणोदयसंताणं, पगइट्ठाणेसु सेसयतिगे य । भूयकारप्पयरो, अवट्ठिओ तह अवत्तब्बो ॥५१॥
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्मप्रकृति
३
एगादहिगे पढमो एगाईऊणगम्मि बिइओ उ । तत्तियमेत्तो तईओ, पढमे समये अवत्तव्यो॥५२॥ करणोदयसंताणं, सामित्तोघेहिं सेसगं नेयं ।' गईयाइमग्गणासुं, संभवओ सुदछु आगमिय ५३ बंधोदीरणसंकम-संतुदयाणं जहन्नगाईहिं । संवेहो पगइठिई-अणुभागपएसओ नेओ॥५४॥ करणोदयसंतविऊ, तन्निजरकरणसंजमुजोगा। कम्मट्ठगुदयनिट्ठा जणियमणिटुं सुहमुवेति ५५ इय कम्मप्पगडीओ, जहासुयं णीयमप्पमइणा वि। सोहिय णाभोगकयं, कहंतु वरदिट्ठिवायन्नू ५६ जस्स वरसासणावयव-फरिसपविकसियविमलमइ
किरणा। विमलेंति कम्ममइले सो मे सरणं महावीरो ५७
सत्ताप्रकरणं समाप्तम् कर्मप्रकृतिः समाप्ता
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
_