Jain Dharm Prakash 1922 Pustak 038 Ank 07

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533445/1

Page #1

ત સાર.
૨૦
શમાપક સંક્ષિપ્ત સાર. ફેગટ છે. એવી આત્મસંતોષી મુનિના મુષ્ટિજ્ઞાનની સ્થિતિમર્યાદા છે, એ ટુંકે જ્ઞાન અનુપમ છે.
- ૬ અંતરની રાગદ્વેષમય મેહગ્રંથિને ભેદી નાખનારૂં આત્મજ્ઞાન જેને પ્રગટ થયું હોય તેને વિવિધ શાસ્ત્રશિક્ષાઓની શી જરૂર? જે દષ્ટિજ અંધકારને ફેધ શકે એવી હોય તે કૃત્રિમ દીવા કરવાનું પ્રજન શું ?
૭ મિથ્યાત્વ પર્વતની પાંખેને છેદનાર જ્ઞાનવજાવડે શોભિત મુનિ ઈન્દ્રની જે નિર્ભય છતે આનંદ નંદનમાં હાલે છે. ઈન્દ્ર કરતાં પણ મુનિની સાહેબી ચડીયાતી છે.
૮ આત્મજ્ઞાન અપૂર્વ અમૃત, રસાયણ અને ઐશ્વર્યરૂપ છે.
શમાષ્ટક સંક્ષિપ્ત સાર. (૬) ૧ શાન્ત વિકલ્પવાળી, દઢ સ્વભાવગ્રાહો જે જ્ઞાનની પરિપકવતા એજ શમ.
૨ કર્મની વિચિત્રતાને અણઇચ્છતે જે સ્વરૂપ સત્તા વડે સહુને સ્વ આત્મા સમાનજ લેખે છે તે શાન્તાત્મા મેક્ષે જનારે છે.
૩ ગાભ્યાસી મુનિ બાહા ક્રિયાને પણ આદર કરે પરંતુ ગારૂઢ થયેલ અંતરક્રિયાલક્ષી મુનિ શમથીજ શુદ્ધિ કરે છે.
૪ ધ્યાનવૃષ્ટિથી દયાનદીનું શમપૂર ચડ્યું તે કાંઠે ઉગેલાં વિકારવૃક્ષનું મૂળથી ઉમૂલન-ઉછેદન થાય છે.
૫ જ્ઞાન, ધ્યાન, તપ, શીલ અને સમ્યક્ત્વ સહિત છ સાધુ પોતે એ આત્મલાભ પામી નથી શકતે કે જે શાન્તાત્મા પામી શકે છે.
૬ સ્વયંભૂરમણ સાથે સ્પર્ધા કરતા અને વધતા જતે સમતારસ છે જેનામાં એવા મુનિ સાથે સરખાવી શકાય એવી કઈ વસ્તુ દુનિયામાં નથી.
૭ જેમનું મન રાત દિવસ ઉત્તમ શમઅમૃતથી સિંચિત રહે છે તે “કદાપિ રાગવિષધરની વિષસંતતિથી દગ્ધ થતા નથી.
૮ ગાજતા જ્ઞાનરૂપી હસ્તીઓ અને નાચતા ધ્યાન રૂપી અશ્વોવાળા મુનિરાજની શમસામ્રાજ્યલક્ષમી જયવંતી વર્તે છે.
ઈતિશમ.
-:x:x:
સજનનાં લક્ષણ. સુખ દુખના વખતમાં, ધીરજ ઘારે જેહ ચડતીમાં જે નવ છકે, સજન માને તેહ. ભું ન થાહ કેઇનું ભૂરું ન બેલ જે; સુંઠ ન કરે કર્મ જે સજન માને તે
૧
૨ ભાવે

Page #2

૨૦૬
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ,
શ્રી ચિદાનંદજી કૃત બહેાંતેરીમાંથી પદ ૨૭ મું.
-:*::*:
(રાગ–બિહાગ અથવા ઢાડી.)
લઘુ ૧.
લઘુ ૨.
લઘુ૦ ૩.
લઘુતા મેરે મનમાની, લઈ ગુરૂગમ જ્ઞાન નિશાની. એ આંકણી. મદ અષ્ટ જિનેને ધારે, તે દુર્ગતિ ગયે બિચારે; દેખા જગતમે પ્રાની, દુઃખ લહત અધિક અભિમાની. શશી સુરજ બડે કહાવે, તે રાહુકે ખશ આવે; તારાગણ લઘુતા ધારી, સ્વર્ણાનું ભીતિ નિવારી. છેટી અતિ જોયણુગંધી, લહે ખટરસ સ્વાદ સુગંધી; કરટી મેટાઇ ધારે, તે છાપ શિરપર ડારે. જખ બાળચંદ હોઈ આવે, તબ સહુ જગ દેખણુ ધાવે; પુનમ દિન બડા કહાવે, તવ ક્ષીણ કળા હાઇ જાવે. ગુરૂવાઇ મનમેં વેદે, નૃપ શ્રવણ નાસિકા છેદે; અંગમાંહે લઘુ કહાવે, તે કારણ ચરણ પૂજાવે. શિશુ રાજધામમેં જાવે, સખી હિલમિલ ગેાદ ખીલાવે; હાય બડા જાણ નિવ પાવે, જાવે તેા સીસ કટાવે. અતર મદભાવ વહાવે, તમ ત્રિભુવનનાથ કહાવે; ઈમ ચિદાનંદ એ ગાવે, રહણી વિરલા કાઉ પવે.
લઘુ ૪
લઘુ॰ ૫.
લઘુ
લઘુ
ભાવાર્થ --ગુરૂ મહારાજની કૃપા-પ્રસાદીરૂપે મળેલી હિતશિક્ષાથી લઘુતઃ-નમ્રતા -મૃદુતા-સભ્યતા આદરવામાં લાભ નીચેની વાત લક્ષમાં લેતાં સમજાયા છે. ૧ મિથ્યા અભિમાની ( ઘમંડ રાખનાર) દુનીયામાં છક્કડ ખાઈ પડે છે અને ભારે દુઃખી-હેરાન થાય છે. જાતિ, કુળ, ખળ, ઐશ્વર્ય, બુદ્ધિ પ્રમુખ અ ધિકતા (બીજા કરતાં સરસાઈ ) પામી જે તેને જીરવી નથી શકતા અને મદાંધ બની તેના દુરૂપયાગ કરે છે, તે ખીચારા ભુંડા હાલે મરીને નીચી હલકી ગતિમાં જઈ પટકાય છે. ત્યાં તેને કેાઈ ત્રાણુ-શરણુ કે આધારરૂપ થવા પામતું નથી. ૨ ચદ્ર અને સૂર્ય જ્યોતિષમંડળમાં મોટા કહેવાય છે તેા તે રાહુવડે ગ્રસાય છે, અને તારાએ નાના-દેાટા કહેવાય છે તે તેમને રાહુની કશી બીક રહેતી નથી, તેમને રાહુ નડતાજ નથી,
૩ અતિ છેાટી કાયાવાળી કીડી ગધબળથી ખટરસ સ્વાદ લહી શકે છે અને હાથી મેટાઈ ધારી સુઢવતી પેાતાનાજ માથે ધૂળ નાંખે છે.
૧ રાહુ. ૨ ક, ૩ કીડી. ૪ હાથી. ૫ કચરી. ૬ બીજના ચંદ્ર, ૭ માટાઇ.

Page #3

શ્રી ચિદાનંદજી કૃત મહેાંતેરીનું પદ ૨૭ મુ.
२०७
૪ જ્યારે પડવે કે બીજે ચંદ્રની કળા પ્રગટે છે ત્યારે સહુ કોઈ તેને દેખવા-જોવા દોડે છે, પરંતુ એજ ચદ્ર પુનમે પૂરી સેાળ કળા પામી રહે છે; પછી તેની કળા ક્ષીણુ ( ઓછી થવા માંડે છે, એટલે તે પ્રથમની જેમ પ્રીતિપાત્ર થતા નથી.
૫ કાઈ તેવા દુષ્ટ અપરાધ પ્રસંગે અપરાધીને શિક્ષા દેવા અગમાં ઠીક શેલનિક ને ઉપયોગી લેખાતા કાન ને નાકને રાજા લેકે છેઢાવી નાંખે છે; અને અંગમાં પગ-ચરણ સાવ નિકૃષ્ટ લઘુ લેખાય છે તેથી શિષ્ટ ને પૂછ્ય જનાનાં ચરણે પૂજાય છે.
૬ નાનું બાળક રમત ગમતમાં રાજમહેલમાં ચાલ્યુ ગયુ હોય તે તેમાં વસનારી અંતેઉરીએ અને તેની દાસીએ! સુધાં ભેગી મળીને પ્રીતિથી તેને ખેાળામાં બેસાડી રમાડે જમાડે છે, પણ જો કોઇ મેાટી ઉમરના અજાણ્યા માણસ હોય તે તે ત્યાં જવા પામેજ નહીં અને ભૂલે ચૂકયે કદાચ કોઇ ત્યાં ગયે હાય તેા તેના જીવનું જોખમ થાય. નાના બાળકમાં નિર્દોષતા-સરલતા-પ્રસન્નતા જોઈ જાણી સહુ તેની ચાહના કરે છે અને મેટામાં ખાટી આશંકા ઉપજાવી તેને પ્રાણ લેવા તત્પર થઇ જાય છે.
૮ જ્યારે પૂર્વોક્ત મઠ્ઠ અભિમાનમાત્રને ગાળી નાખવાથી નિવ્રુતાનિરભિમાનતા-વીતરાગતા આવે છે ત્યારે ત્રણ ભુવનમાં પ્રધાન-પૂજનીચ પદ પામે છે. એ રીતે ચિદાનંદજી મહારાજ હિતશિક્ષા આપી છેવટે જણાવે છે કે કઈ વિરલ સદ્ભાગી જનેાજ ખરી હિતકરણી આદરી સુખી થાય છે.
સાર બાધ—કુલ, જાતિ, બળ, વિદ્યા, ઐશ્વર્યાદિ આઠ પ્રકારના મદ કરનાશને લાભ કશા થતા નથી અને હાનિ તે પારાવાર થવા પામે છે. જે જે વસ્તુને મદ કરાય છે તેજ વસ્તુથી ભવાન્તરમાં એનશીખ રહે છે. અને જો સર્વ મમાત્રને જય કરવામાં આવે છે તેા તીથંકર જેવી સર્વોત્કૃષ્ટ પદવી પણ પામી શકાય છે. ઇતિશમ્ (સ. કે. વિ.)
(અનુસંધાન પૃષ્ઠ ૨૦૫ થી ચાલુ.) લેશ કષાય કરે નહીં, વેર ન રાખે જે; અવગુણુ ઉપર ગુણ કરે, સજ્જન માના તેહું. એાલ વિચારી જે વઢે, માડ્યુ પાળે જે; ગરીમનું રક્ષણ કરે, સજ્જન માના તેહુ વિશ્વાસુને નહીં ઠંગે, જે ગુણ-ચાર ન થાય; નિંદા ન કરે. પારકી, તે સજ્જન કહેવાય. પરગુણ ગાવે પ્રેમથી, ન કરે આપમડાઇ; ગુણગ્રાહી સૌ વાતમાં, તે સજ્જન કહેવાય.
3
*
૬ ભાકી.

Page #4

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ . શ્રી ચિદાનંદજી કૃત બહેતરીમાંથી પદ ર૮ મું.
(રાગ-ટેડી.) કથણી કથે સહુ કેઈ, રહણી અતિ દુર્લભ હોઈ. એ આંક. શુક રામ નામ બખાણે, નવિ પરમાર તસ જાણે, યા વિધ ભણી વેદ સુણાવે, પણ અકળ કળા નવિ પાવે. ફન્નિશ પ્રકાર રઈ, મુખ ગણતાં તૃપ્તિ ન હોઈ શિશુ નામ નહીં તસ લેવે, રસ સ્વાદત સુખ અતિ લે. કથ૦ ૨ બંદીજન કડખા ગાવે, સુણી શૂરા સીસ કરાવે; જબ રૂંઢમુંડતા ભાસે, સહુ આગળ ચારણ નાસે. કથ૮ ૩ કહી તે જગત મજુરી, રહણ હે બંદી હજુરી; કહણું સાકર સમ મીઠી, રહણ અતિ લાગે અનીઠી. કથ૦ ૪ જ રહણીકા ઘર પાસે, કથણી તબ ગિણતી આવે; અબ ચિદાનંદ ઈમ જોઈ, રહણકી સેજ રહે છે. કથ૦ ૫
ભાવાર્થ-કથની-નરી વાતે તે સહુ કોઈ કરી શકે છે, પરંતુ કથનીય વિભાગમાંથી વિવેકપૂર્વક આદરવા ગ્ય આદરવા અને તજવા ગ્ય તજવા તરફ લક્ષ રાખનારા કોઈ વિરલ સભાગી જ હોય છે, એ વાત નીચેની હકીકત ઉપરથી સ્પષ્ટ થવા પામશે.
૧. જેમ ભણાવી રાખેલો પોપટ રામનું નામ લે છે ખરે પરંતુ તેને પરમાર્થ કશે જાણતો નથી, તેમ વેદ-શાસ્ત્ર પ્રમુખ ભણી જઈ બીજાને તે સંભળાવે ખરે, પરંતુ પરમાર્થ શૂન્યતાથી ખરી આત્મ-કળા (અધ્યાત્મ શા) પામી ન શકે.
૨. છત્રીશે પ્રકારની રસોઈનાં નામમાત્ર ગણી જવાથી કંઈ ભૂખ ભાંગતી નથી. નાના બાળકને તેનું નામ ઠામ કાંઈ આવડતું ન હોય તો પણ ભૂખ લાગે ત્યારે કંઈ ખાવાનું મળતાં સુખ સંતેષ પામી જાય છે. એ રીતે કહેણું ! માત્રથી નહી પણ ખરી રહેણી-કરણીથી જ કાર્ય સરવાનું છે.
૩. સંગ્રામ સમયે ભાટ ચારણ શૂરાઓને અધિક શૂર ચઢાવવા “કઠખા” ગાય છે, તેથી શૂરા રણસંગ્રામમાં બહાદુરીથી લઢે છે; પરંતુ જ્યારે શસ્ત્ર અસ્ત્રથી રંગ જામે છે-માથાં કપાવા માંડે છે, તે દેખવામાં આવે છે કે તરતજ તેઓ મૂઠીઓ વાળીને સહુ પહેલાં નાસવા લાગે છે.
૧ ચારણભાટ વિગેરે. ૨ માથાં કપાવા માંડે ત્યારે, ૩ અનિષ્ટ-કડવી.

Page #5

પર
૮ .
૪. બી બી વાત કરવી અને લોકને રીઝવવા એ તે જગતની મજુરી કરવા બરાબર છે. ખરી રહેણી કરણીજ હિતરૂપ છે અને સ્વપરને સહાય રૂપ થઈ શકે છે. તેમ છતાં નરી વાત કરવી કેને સાકરજેવી મીઠી લાગે છે અને ખરી રહેણુ-કરણી કરવી એ અતિ અનિષ્ટ-ઝેર જેવી લાગે છે.
૫. જ્યારે જીવ ભાગ્યવશાત્ ખરી રહેણી કરણી કરતાં શીખશે ત્યારે જ તેની કથની લેખે આવશે-સફળ થશે. એમ સમજનારા જ્ઞાન અને ક્રિયારસિક જનોએ નકામી વાતમાં અમૂલ્ય વખતને નહીં ગુમાવતાં સદ્વિવેક યોગે જે કંઈ હિત આચરણ થઈ શકે તે કરવામાંજ સંતોષ માનવે ઘટે છે. એમ ચિદાનંદજી મહારાજ આપણને હિતબુદ્ધિથી કહે છે.
સાબેધ–કિયા (કરણી) વગરનું એકલું જ્ઞાન પાંગળું હોઈ બેજારૂપ થઈ પડે છે અને જ્ઞાન-સમજ વગરની એકલી ક્રિયા જડ-આંધળી લેખાય છે. પાંગળ હોઈ તે સ્વતંત્રપણે ગતિ કરી ન શકે તેમ આંધળો પણ કરી ન શકે; પરંતુ જે એકબીજાની સહાય મેળવી શકાય તે જેમ આંધળે અને પાંગળ બંને ક્ષેમ કુશળ ઈચ્છિત સ્થાને પહોંચી શકે છે તેમ જ્ઞાન અને ક્રિયાને સહગ થવા પામે છે તેથી આત્માની ઉન્નતિ સરલતાથી સાધી શકાય. તે સિવાય એકલી ( સમજ વગરની આંધળી) કરણી કે એકલું (કરણી વગરનું લખું) જ્ઞાન સેવવા માત્રથી આત્માની ઉન્નતિ થઈ ન શકે. તેથી ઉચિત છે કે આમાંથી ભાઈબહેનોએ જેમ બને તેમ પ્રમાદ-મદ, વિષય, કષાય, નિદ્રા ને વિકથાદિકને તજી સમ્યગ્ર જ્ઞાન અને સભ્ય આચરણ તરફ અધિક અભિરૂચિ રાખવી. સમજ સાથે કરેલી શુભ કરણીથી જલદી બેડે પાર થાય છે, તે જોઈ જાણી અન્ય જને પણ તેમ કરવા સહેજે આકર્ષાય છે.
ઇતિશમ. (સ. ક. વિ.) . (અનુસંધાન પૃષ્ઠ ૨૦૫ થી ચાલુ) કપટ કળા જે નવ કરે, ન કરે જે અન્યાય; સાચે સાચે જે સદા, તે સજજન કહેવાય. પરદુ:ખ દાઝ દીલે ધરે, પર હિત કરી હરખાય; ગુરુ જનને દે માન જે તે સજન કહેવાય. સેજન સંતને પુરૂષ, છે એકથી નામ; સજજનના લક્ષણ થકી, દુર્જન દૂર તમામ.
(સ. ક. વિ.)
..
ય

Page #6

૨૧૦
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. हितशिक्षाना रासनुं रहस्य.
(અનુસંધાન પૃષ્ઠ ૧૪૮ થી) : શ્રી ઠાણાંગસૂત્રના ત્રીજા ઠાણામાં કહ્યું છે કે-આ જીવ ત્રણને ઓશ. ગણ ન થઈ શકે–તેના કરેલા ગુણને બદલે વાળી ન શકે. તે ત્રણ કોણ? શેઠ, ધર્મગુરૂ ને માતપિતા. માતપિતાએ કરેલા ગુણનો એશીંગણ થવા માટે પુત્ર શત પાક સહસ્ત્રપાકાદિ તૈલથી પિતાને હાથે તેમનું અભંગન કરે, સુગં. ધી વસ્તુથી પીઠી ચોળે, પછી સુગંધી જળવડે હુવરાવે. સુગંધી અને સું વાળા વસ્ત્રથી શરીર લહે, ઉત્તમ વસ્ત્રો પહેરવે-સેળ શણગાર ધારણ કરાવે. અહીં પુરૂષના ૧૬ શણગાર કહે છે -
કુછ મુંછ સમરાય, ભજન કુંડળ કાને. ' વસ્ત્ર તિલક વાણુહી, મુકુટ મુખ શેભે પાને; ખગ મુદ્રિકા હાથ, ચંદન અંગે લગાવે, કમરે પસંબર સાર, છુરિકા ત્યાંહી બનાવે;
વિધા વિનીત શીળે ભલા, સેળ શણગાર સેહે નરા, - કવિ =૩ષભ એપરે ઉચ્ચરે, પુણ્ય પુરૂષ પામે ખરા.
“માથાના મુછના વિગેરે વાળ ઉતરાવી સમરાવે ૧, મજજન કરે ૨, કાનમાં કુંડળ પહેરે ૩, વસ્ત્રો ઉત્તમ ધારણ કરે ૪, કપાળમાં તિલક કરે છે, પગમાં ઉપાનહ પહેરે ૬, માથે મુકુટ પહેરે ૭, પાન વિગેરે તાંબુળ ખાઈને મુખને શેભાવે ૮, હાથમાં મુદ્રિકાઓ પહેરે ૯, ખગ ધારણ કરે ૧૦, શરીરે ચંદનનું વિલેપન કરે ૧૧, કમરે પટેબર-ઉત્તમ વસ્ત્ર બાંધે ૧૨, તેમાં છરી રાખે ૧૩, ઉપરાંત વિદ્યા ૧૪, વિનય ૧૫, અને શીળ ૧૬ ને ધારણ કરે. આ પ્રમાણેના સોળ શણગારથી પુરૂષ શુભ પામે; પરંતુ ઋષભદાસજી કહે છે કે પુણ્યવાન પુરૂષજ ખરેખર એ શણગારે પ્રાપ્ત કરી શકે.”
ઉત્તમ પુત્ર પોતાના પિતાને ગ્ય શણગાર સજાવે–તેની અહનિશ ભક્તિ કરે, તેને પૂછીને કાંઈ પણ વાત કરે, નિરંતર નમસ્કાર કરે, પિતાના જમ્યા પછી જ જમે, જમતી વખત પિતાની સારી શક્તિ હોય તે રૂપાને પાટલો માંડી બેસાડે, આગળ ભેજન માટે કરેલી બધી વસ્તુ ધરે, સેનાને વિશાળ થાળ આગળ માંડે અને તેમાં મનગમતાં પાક અને પકવાન પીરસે કે જે ખાવાથી જીહા અને સુગંધથી નાક સુખી થાય. સિંહકેસરીઆ મોદક જમાડે. (૬૪ પ્રકારના કુસુમના રસ, ૮૪ પ્રકારના રાજદ્રવ્ય અને ૧૬ પ્રકારના * ૧ કુછ-કેશ-માથાના વાળ. ૨ મેજડી-પગરખાં.

Page #7

હિતશિક્ષાના રાસનું રહસ્ય. સુગંધી વાસ નાખવાથી સિંહ કેસરીઆ મોદક બને છે). શાળ, દાળ, અઢાર જાતિનાં શાક ઇત્યાદિ પીરસે. એ રીતે જમી રહ્યા પછી સુગંધી ને નિર્મળ જળ વડે હાથ ધોવરાવે; પછી કપૂરવાસિત સુગંધી પાન (તાંબૂળ) આપે. ત્યારબાદ ઉત્તમ ગાયન અને વાછત્રાદિ સંભળાવી પ્રસન્ન કરે. કદી માતપિતાને પગે અડચણ હોય તો જાવજછવ સુધી તેમને પોતાને ખભે ઉપાડીને
ફે, તીર્થ યાત્રા કરાવે. આ પ્રમાણે ભક્તિ કરે તે હે પ્રભુ ! માતપિ- " તાનો ગુણ ઓશીંગણ થાય ?” એમ શ્રી ગૌતમ સ્વામીએ પૂછવાથી પ્રભુ કહે
છે કે “ન થાય.” ગતમ સ્વામી પૂછે છે કે ત્યારે શી રીતે ગુણ ઓશીંગણું થાય ?” પ્રભુ કહે છે ક–“હે ગૌતમ! જે માતપિતાને ધર્મ પમાડે તે ગુણ શીંગણ થાય.”
હવે શેઠના ગુણ ઓશીંગણ થવા ઉપર એક દષ્ટાંત કહે છે–
કેઈ એક વ્યવહારી પિતાની વખારે આવીને બેઠે છે. તેના વાણોતરે પણ બધા બેઠા છે. તેવામાં એક કુમાર (બાળક) માગવા આવે. શેઠને તેની વાત સાંભળતાં તેના પર દયા આવી. છેકરાએ કહ્યું કે મારા માતાપિતા મારી નાની વયમાં દેવલેકે ગયા છે, મારી પાસે જે કાંઈ ધન હતું તે પણ બધું મેં ખેઈ નાખ્યું છે, આજીવિકાનું કાંઈ પણ સાધન મારી પાસે નથી, તેથી હું ઘરે ઘરે ફરું છું. માટે જે આપને દયા આવે તે મને આધાર આપો. શેઠની તેની ઉપર દયા થઈ, તેથી તેને પોતાને ત્યાં રાખે અને ભજન વસ્ત્ર પણ સારી રીતે આપ્યાં. અનુક્રમે તે છોકરે ચવાનાવસ્થા પામ્યું એટલે શેઠે તેને પરણાવ્ય; પછી તે જૂદું ઘર માંડીને રહ્યો; પણ તે બહુ બુદ્ધિશાળી હવાથી શેઠને તમામ વ્યાપાર તેણે હાચમાં લીધે. શેઠે તેની ઉપર પૂર્ણ વિશ્વાસ રાખેલ છે અને તેનું વાણોતરપણું દૂર કરી ચોથો ભાગ કરી આપે છે. પછી શેઠની આજ્ઞાથી તે પરદેશ વેપાર કરવા ગયે અને ઘણું લફમી મેળવી આ
વ્યું. ત્યાં રહ્યો રહ્યો પણ જે કમાતે તે બધું શેઠને મોકલતો હતો, અને આવ્યા પછી જે રળ્યો હતો તે બધું શેઠની પાસે રજુ કર્યું. પછી શેઠની રજા લઈને તેણે એકલે વેપાર કરવા માંડ્યો તેમાં પણ તે સારું કમાયે. એ. ટલે શેઠનું તમામ દ્રવ્ય ચુકાવી દઈને તે બીજે નગરે જઈને વેપાર કરવા લાગ્યું.
- અહીં કેટલેક દિવસે દુર્દેવના યોગથી શેઠની પેઢી ભાંગી દીવાળું નીકળ્યું. શેઠને ખાવા પીવાના સાંસા પડવા લાગ્યા. એવી માઠી સ્થિતિ થઈ. કર્તા કહે છે, કે-“એમાં કાંઈ નવાઈ નથી.” જુઓ !
દિન સઘળા સરખા નહીં, મ કરે પુરૂષ ગુમાન; બ્રહ્મદત્ત ચકી છશ્યા, ભમતાં ન મિલે ધાન. ૧

Page #8

૨૧૨
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. . દાધી નગરી દ્વારકા, નાઠા બાંધવ દોય; તરો ત્રિકમ વન મુએ, માન મ કરશે કેય. ૨ સમય કષણ સમય ધન, સમય સહ સમરસ્થ ગેપન રાખી અને, તેહ ભાથાં તેહ હથ્થ. લજા મતિ સત્ય શીળ કુળ, ઉધમ વરત પલાય; જ્ઞાન તેજ માનજ વળી, એ ધન જાતાં જાય. સાયરપુત્રી ત્રિકમ પિયુ, ચંદ્ર સરિખા ભાઉ; લચ્છી હીંડે ઘરઘરે, મહિલા નીચ સભાઉ.
બધા દિવસો સરખા હોતા નથી. માટે હે પુરૂષ! ગુમાન અભિમાન કરશે નહીં. બ્રહ્મદત્તચકી જેવા હોય તે પણ એવી સ્થિતિ કમલેગે પ્રાપ્ત થાય કે ઘેર ઘેર ભમતાં પણ ખાવા ધાન્ય ન મળે. જુઓ ! દ્વારિકા આખી નગરી જેતાજોતામાં બળી ગઈ અને કૃષ્ણ ને બળભદ્ર બે ભાઈઓ જ માત્ર જીવતા નીકળી શક્યા; તેઓ ત્યાંથી ભાગીને વનમાં આવ્યા, કૃષ્ણને તૃષા લાગી, બળભદ્ર પાણી લેવા-શાધવા ગયા અને પાછળ જરાકુમારના બાણથી ત્રિકમ જે કૃણ તે તૃષાતુર૫ણે મરણ પામ્યા. માટે હે ભાઈઓ ! કઈ માન કરશો નહીં. કારણ કે બધું સમયનું છે. અર્થાત્ વખત પ્રમાણે પ્રાપ્ત થાય છે. યોગ્ય સમયેજ ખેતી થાય છે, એગ્ય સમયેજ ધન મળે છે, એગ્ય સમયે જ સહુ સમર્થ થઈ શકે છે. જુઓ ! તેજ હાથ અને તેજ ધનુષ્ય છતાં અર્જુન જે બાણાવળી એક ગોવાળીઆથી હારી ગયે. વળી કર્તા કહે છે કે-લજજા, બુદ્ધિ, સત્ય, સદાચાર, કુળવાનપણું, ઉધમ, વ્રત નિયમ, જ્ઞાન, તેજ ને માન-એ બધું ધન જતાં જાય છે--નાશ પામે છે. સમુદ્ર જે પિતા, કૃષ્ણ જે પતિ અને ચંદ્ર જેવો નાઈ છતાં લક્ષ્મી ઘરે ઘરે ભટકે છે; કારણકે સ્ત્રી જાતિને સ્વભાવજ એ નીચ હોય છે.” ( આ લૈકિક દષ્ટાંત છે.)
અહી શેઠની જ્યારે તમામ લક્ષ્મી નાશ પામી ત્યારે તેણે વિચાર કર્યો કે હવે ઘેર બેસી રહેવું ઠીક નથી, હવે તો પરદેશમાંજ જઉં કે જેથી કાંઈક પ્રાપ્તિ થાય.” કહ્યું છે કે
દત કેશ નખ અધમ નર, નિજ થાનક શોભંત;
સુપુરૂષ સિંહ ગચંદ મણિ, સઘળે માન લહંત. ૧ દાંત, કેશ, નખ અને અધમ મનુષ્ય પિતાને સ્થાનકે જ લે છે; સ્થાનભ્રષ્ટ થયા પછી શેભતા નથી; અને પુરૂષ, સિંહ, હાથી અને મણિ તે સ્વસ્થાન કે પરસ્થાન ક્યાં જાય ત્યાં શોભે છે.”
આ પ્રમાણે વિચારીને શેઠ ઘરેથી નીકળ્યા, પણ પાસે. બીલકુલ દ્રવ્ય

Page #9

હિતશિક્ષાના રાસનું રહસ્ય.
૨૧૩
નથી, તેથી માર્ગોમાં બહુ દુઃખ પામવા લાગ્યા. અન્ન પણુ દુઃખે મળવા લાગ્યું. એ પ્રમાણે ફરતાં ફરતાં તેના પેલા વાણાતર જે આળકપણાથી તેમની પાસે આવેલા હતા તે જ્યાં વેપાર કરે છે તે નગરે શેઠ પહેાંચ્યા. ખજારમાં ફરતાં તેણે શેઠને દૂરથી દીઠા એટલે તે દુકાનેથી ઉતરી શેઠ પાસે આવીને પગે લાગ્યા, અને શેઠની આવી દુઃખી સ્થિતિ જોઇને તેને બહુ લાગી આવવાથી તે શેઠને ગળે વળગીને બહુ રાચે; પછી દુકાન પર લઈ જઈ શેઠને ચેાગ્ય આસને બેસાડી પાતે સામેા બેઠે અને પૂછ્યું કે- હે સ્વામી ! આપની સ્થિતિ આવી કેમ થઈ ? આપના ઘરમાં સુવર્ણ, રત્ન, મણિ, મેાતી, વસ્ત્રો, આભૂષણા વિગેરે પારાવાર હતાં તે બધાં કયાં ગયાં ?” શેઠ કહે કે- હે વત્સ ! તું જુદો પડીને અહીં આવ્યે ત્યારપછી તારી પછવાડે મારૂં દ્રવ્ય બધું ગયું. પૂર્વનું પુણ્ય ખુત્યુ એટલે પછી કાંઇ પણ રાખ્યું રહ્યું નહીં. તદ્દન નિરિદ્રાવસ્થા આવી, ખાવા પીવાના સાંસા પડવા લાગ્યા એટલે હું ઘર છેડીને પરદેશ નીકળ્યેા.’ શેઠની આ પ્રમાણેની હકીકત સાંભળીને તે વાણેાતર બહુજ રાવા લાગ્યા; છાનો રાખતા પણ રહે નહીં. એટલે તેના વાાતરા કહેવા લાગ્યા કે— શેઠ તે ઘેલા થઈ ગયા છે કે શું થયું છે ? કે જેથી આવા એક ભીખારીને ગળે વળગીને રાયા કરે છે.' એટલે તેણે છાના રહીને સૌને ખેલતાં વાર્યાં અને કહ્યું કે-‘એમણે તે મારી ચામડી પાખેલી છે, એના કાળીયાથી હુ' ઉછર્યાં છું, એણે મને વેપારી બનાવ્યેા છે, હું એનેા વાણેાતર છું અને એ મારા શેઠ છે, એના ગુણુ મારા હૃદયમાં સમાતા નથી.’ આ પ્રમાણે કડીને પછી શેઠને પેાતાને ઘેર લઈ ગયા અને ન્હેવરાવી વસ્ત્રાલંકાર ધારણ કરાવી ઈંદ્ર જેવા અનાવ્યા, ખાનપાનથી બહુ પ્રસન્ન કર્યા; પછી એક દિવસ તે વાણેાતરે પેાતાનાં બધા પરિવારને એકઠો કરી એક પેાતીયું માત્ર પહેરી પેાતાના ઘર, હાર્ટ, વખાર, ધન, ભૂષણેા-સર્વ શેઠને અપણુ કર્યું અને પગે લાગ્યા.
આ પ્રમાણેની વાત કરી ગાતમસ્વામીએ દુષિત થઇને પ્રભુને પૂછ્યું કે- હે પ્રભુ! હવે તે વાણેાતર એશીંગણ થયા ?' પ્રભુ કહે છે કે--‘ આ પ્રમાણે કરવાથી એશીંગણ ન થાય, પણ જો શેડને ધમ પમાડે તે એશીંગણ થાય.’ હવે પેલા વાણેાતરે શેઠને કહ્યું કે-“હું પિતાજી! આ ૠદ્ધિ મૃધી હુ જૈન ધર્મના પસાયથી પામ્યા છું, માટે તમે જૈન ધર્મનું આરાધન કરેા. ’
ܕ
આ પ્રમાણે કહીને તે શેઠને મુનિરાજ પાસે લઈ ગયા અને જૈન ધમ સભળાવ્યે. એટલે શેઠ ધમ પામ્યા અને દરરાજ સામાયક પ્રતિક્રમણ કરવા લાગ્યા, વ્યાખ્યાન સાંભળવા લાગ્યા, જિનપૂજ્જ કરવા લાગ્યા; વાણેાતર શેઠની છાંયામાં રહીને વેપાર કરવા લાગ્યા અને જે કમાય તે શેઠને આપી બદલો

Page #10

૨૧૪ -
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. વાળવા લાગ્યો. અનુક્રમે શેઠ ઘણુ ધનવાન થયા. જૈન ધર્મ ઉપર પૂરેપૂરી આસ્તા બેઠી એટલે ઉત્તમ કાર્યોમાં શેઠે પુષ્કળ દ્રવ્ય વાપર્યું. પ્રાંત દીક્ષા લીધી અને સદ્ગતિ પામ્યા.
આટલી વાત થયા પછી ફરી ગૌતમ સ્વામીએ પૂછયું કે-“હવે તે વાણોતર એશીંગણ થયે ?' પ્રભુએ કહ્યું કે-“હા, થયો.”
આ ગુણ એશીંગણ થવા ઉપર બીજો ભેદ કર્તાએ કહ્યો. હવે ગુરૂને એશાંગણ શિષ્ય કેમ થાય? તે ઉપર કહે છે.
અપૂર્ણ
चिदानंदजीकृत प्रस्ताविक दुहा.
(અર્થ-રહસ્ય સાથે. અનુસંધાન પૃષ્ઠ ૧૯૪થી) છિજત છિન છિન આઉ છું, અંજળ જળ કું મિત્ત; કાલચક માથે ભમત, સેવત કહા અભીત૯
“હે મિત્ર! હે ધર્મબંધુ! આયુષ્ય ક્ષણે ક્ષણે ઘટતું જાય છે, ગળતું જાય છે, ઓછું થાય છે, અને કાળચક્ર કહે કે મૃત્યુ કહે તે માથે ભમ્યા. કરે છે, તે છતાં તું ભયવિનાને થઈને કેમ સુઈ રહે છે? તને શું મૃત્યુનો ભય લાગતું નથી અથવા શું તે કાંઈ મૃત્યુ સાથે ભાઈબંધી કે ગોઠવણ કરી છે કે જેથી આમ નિશ્ચિંત થઈને સુઈ રહે છે? અર્થાત્ સંસારનાં કાર્યો તેમાં રાચીમાચીને કર્યા કરે છે અને ધર્મને તે સંભારતે પણ નથી કે જે તને પરભવમાં સહાયક થઈ શકે તેમ છે. વળી–
તન ધન જાવન કારમા, સંથારાગ સમાન;
સકળ પદારથ જગતમેં, સુપન રૂપ ચિત્ત આન, ૧૦ શરીર, ધન (દ્રવ્ય), વનવસ્થા એ સર્વ કારમા–એક ક્ષણમાં વિનાશ પામી જાય તેવાં અસ્થિર છે. તેને સંધ્યા સમયે આકાશમાં થતા વાદળાના વિચિત્ર રંગેની ઉપમા આપી છે. તેની સામે જોઈ રહીએ તો તે ક્ષક્ષણમાં બદલાયા કરે છે અને તદ્દન જતા પણ રહે છે. તેમ છે મિત્ર ! આ જગના સર્વ પદાર્થ સ્વપ્નની જેવા તારા ચિત્તમાં આણ-જાણુ. જેમ સ્વપ્ન ગમે તેવું સારૂં કે માઠું આવે–સ્વપ્નમાં કદિ રાજા કે ધનવાન બની જવાય પણ નેત્ર ખુલી ગયા પછી તેમાંનું કાંઈ હોતું નથી, તેમ તું આ જગતના પદાર્થ માટે જાણુ. જ્યારે તારું આયુષ્ય પૂર્ણ થશે ત્યારે બધું અહીં પડયું રહેશે ને તું એકલે ખાલી હાથે ચાલ્યા જઈશ, અથવા તે તારા દેખતાં દેખતાં પણ કેટલુંક નાશ પામી જશે ને કેટલુંક બદલાઈ જશે, માટે–

Page #11

ચિદાનંદજીકૃત પ્રસ્તાવિક દુહા.
૧૧
મેરા મેરા કયા કરે, તેરા હે નહીં કોય; ચિદાનંદ ! પરિવારકા, મેળા હૈ દિન દાય. હે ચિદાનંદ ! હૈ જ્ઞાનસ્વરૂપી ! તેમાંજ આનંદ માનનારા આત્મા ! તું મારૂં મારૂં શું કર્યા કરે છે ? આ સ્ત્રી મારી, આ પુત્ર મારા, ચ્યા ઘર મારૂ, આ પરિવાર મારા, આ મંગલા મારા, આ દ્રશ્ય મારું, આમ કહ્યા કરે છે ને માન્યા કરે છે, પણ તેમાં તારૂ' ખીલકુલ નથી, કાંઈ નથી, કાંઈ પણ નથી; આ પરિવારના અને સર્વ વસ્તુને મેળેા તા એ દિવસના છે. એ દિવસમાં અથવા અલ્પ કાળમાં તેનાથી વિયેાગ થવાના છે. કયાં તે તું તેને મેલીને જઇશ અથવા તે તે તને મેલીને જશે; તેમાં વાસ્તવિક તારૂ સાથે આવે તેવુ... કાંઈ પણ નથી. માત્ર ધર્માંજ તારી સાથે આવનાર છે એમ ામજવાની ખાસ જરૂર છે.’
એસા ભાવ નિહારતાં, કીજે જ્ઞાન વિચાર; મિટે ન જ્ઞાન વિચાર વિષ્ણુ, અંતર રાગ વિકાર.
૧૨
આ પ્રમાણેના જગત્ના ભાવ જોવાથી-જાણવાથી તેને જ્ઞાનવડે વિચાર કરવાની જરૂર છે કે તેમાં હેય શું છે ? જ્ઞેય શું છે? ને ઉપાદેય શું છે ? એવા જ્ઞાનવડે વિચાર કર્યાં વિના અંતરમાં રહેલા રાગવિકાર એટલે જગન્ના પદાર્થો ઉપરના–સ્રી પુત્રાદિક ઉપરને રાગ સ’બધી વિકાર મટે તેમ નથી-નાશ પામે તેમ નથી, અને ખરી જરૂર તેનીજ છે.’
જ્ઞાન રાવે વૈરાગ્ય જસ, હિરદે ચંદ્ર સમાન;
તાસ નિકટ કહે કિમ રહે, મિથ્યાતમ દુઃખ માણુ. ૧૩ ‘જેના હૃદયમાં જ્ઞાન રૂપી સૂર્ય ઉગ્યેા હાય અને વૈરાગ્ય રૂપી ચંદ્ર પ્રકાશિત થયેા હાય તેની નજીકમાં તેના અંતરમાં કર્તા કહે છે કેદુઃખની ખાણુ રૂપ જેનાથી આ પ્રાણી સર્વ પ્રકારનાં દુઃખા પામે છે એવા મિથ્યરૂપી અંધકાર કેમ રહી શકે ? કેમ ટકી શકે ? જ્યાં સૂર્ય કે ચંદ્રના ઉદય થાય-પ્રકાશ થાય ત્યાં અધકાર રહેજ નહીં.’
આપ આપકે રૂપમેં, માણુત સમતમળ ખાય; નિત્ય રહે સમતારસી, તાસ બધે નવિ કાય.
૨૧૫
૧૪
‘જે પ્રાણી પાતપાતાના રૂપમાં માણે છે-વર્તે છે-આનંદ કરે છે અને મમતા રૂપ મળને ખુએ છે-તેના નાશ કરે છે, તે પ્રાણી નિરંતર સમતારસમાં નિમગ્ન રહે છે અને તેને કર્મબંધ કોઇ પ્રકારના થતા નથી, અર્થાત્ તે પૂર્વકૃતકમની નિર્જરાજ કરે છે.' મમતાને મૂકવી ને સમતાને ધારણ કરવી એ આ દુહાના સાર છે. અનાદિ અભ્યાસ તેથી વિપરીત હાવાથી તેમ થવુ' મહા મુશ્કેલ છે, પણ તેમ થયા વિના-કર્યાં વિના આત્માને આ સંસારના

Page #12

૨૧૬
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ.
ખમાંથી છુટકા પણ થવાના નથી, માટે અહર્નિશ તે દશા કેમ પ્ર!સ થાય ? તેના વિચાર કરવા.
પરપરણિત પરસંગથ્થુ, ઉપજત વિનસત જીવ; મિથ્યા માહ પરભાવકો. અચળ અભ્યાસ દિવ. ૧૫ આ પ્રાણી પરપરણતિ-પુદ્ગળના સ્વભાવ-તેના પ્રસંગથી ઉપજે છે ને વિનાશ પામે છે, અર્થાત્ જન્મ મરણાદિ કરે છે. આ પ્રણીને મિથ્યાત્વ મેહનીરૂપ પરભાવને અચળ સદૈવ અભ્યાસ છે.’ જ્યારે તે અભ્યાસ છેડશે એટલે હું મિથ્યાત્વને તજશે અને સમકિતને ભજશે, વસ્તુનું સત્ય સ્વરૂપ સમજીઆત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપને એળખી તેને મેળવવા-પ્રાપ્ત કરવા પ્રયાસ કરશે ત્યારે આ આત્માનું શ્રેય થશે અને જન્મમરણના ફેરા ટળશે. તે સિવાય યાંસુધી પરભાવમાં રમણતા છે ત્યાંસુધી એ દુઃખ ટળવાનુ નથી. તે ઉપર કહે છે કેજેસે કચુકી ત્યાગસે, વિનસત નહીં ભુજંગ; દેહત્યાગથી જીવ પણ, તેસે રહત અભગ.
૧૬
‘જેમ કચુકી એટલે કાંચળી તજી દેવાથી સર્પ વિનાશ પામતા નથી, તે તે તેવા ને તેવોજ રહે છે તેમ આ જીવ પણ એક શરીરના ત્યાગથી વિનાશ પામતા નથી તે તે અલગજ રહે છે.' અર્થાત્ આ શરીર તજીને જીવ અન્યત્ર ગયા એટલે ખીજું શરીર ધારણ કરે છે; સ થા શરીરને ત્યાગ તા જ્યારે સ કર્મીનો ક્ષય કરી મેક્ષ પ્રાપ્ત કરે ત્યારેજ થાય છે.
અપૂ
*:~
ભાવ વિષયક સઝાય.
ભવિ૦ ૧
ૐ ભિવ ભાવ હૃદયે ધરે, જે છે ધના ધોરી; એકલમલ્લ૧ અખંડ જે, કાયે કર્મીની દેરી, દ્વાન શિયળ તપ ત્રણ્ય એ, પાતક મળ વે; ભાવ જો ચેાથે વિ મળે, તા તે નિષ્ફળ હેાવે. રે વિ૨ વેદ પુરાણુ સિદ્ધાંતમાં, સ દૃન ભાખે; ભાવ વિના ભવ સંતતિ, પડતાં કેાણ રાખે ? ર્ ભવિ૦ ૩ તારક ૩૫ એ વિશ્વમાં, જપે જગભાણ; ભરતાદિક શુભ ભાવથી, પામ્યા પદ્મ નિરવાણ રે ભવિ૦ ૪ ઔષધ આય ઉપાય જે, માત્ર જત્ર ને મૂળી; ભાવે સિદ્ધ હવે સદા, ભાવ વિષ્ણુ સહુ ધૂળી. રે ભિવ ૫ ઉદયરત્ન કહે ભાવથી, કાણુ કેાણ નર તરિયા;
શોધી જોજો. સૂત્રમાં, સજ્જન ગુણ દરિયા. રે ભવિ૦૬ (21. . (a.) ૧ અસાધારણ સમ વીર. ૨ શ્રેણિ-પરંપરા. ૩ સર્વજ્ઞ પ્રભુ ૪ મેાક્ષર

Page #13

આપણું દારિદ્રાવસ્થા ભાગવતું જ્ઞાનક્ષેત્ર..
आपणुं सीदातुं - दारिद्रावस्था भोगवतुं गरीबहुं झानक्षेत्र.
( લેખક મગનલાલ રવચંદ્ન શાહ, હેડમાસ્તર, શુભા મુખ્ય સ્કુલ ) અનુસંધાન પૃષ્ટ ૬૩ થી
૨૧૭
આપણી જૈન કામમાં સ્તંભરૂપ ધર્મપ્રદિપ્તિ કરનાર ધનિક શ્રેષ્ઠીઓનું અઢળક દ્રવ્ય આપણી જૈન કામની ખરેખરી ઉન્નતિ કરનાર અને ધર્માંતત્ત્વદીપક સર્વોત્કૃષ્ટ જ્ઞાનક્ષેત્ર કેવળ સીદાતું પડી ગયા છતાં નવીન નવીન જિનમંદિરે અધાવવામાં તથા જીણુ પ્રાય થયેલાંને જીર્ણોદ્ધાર કરાવવામાં હાલના દેશકાળની સ્થિતિ વિચારતાં વધુ પડતું ખરચાતું જણાય છે. તે સબંધી આપણે આગલા લેખમાં જોયુ છે. નવીન જિનમદિરે ખંધાવવામાં તથા જીર્ણોદ્ધાર કરવામાં તેમ કરવાની ખાસ આવશ્યકતા છે કે કેમ તે વિચારવું. તે ઘણા લાંબે કાળ ટકી શકે તેવાં અને; પરંતુ તેમાં સાદાઈ જળવાઇ શકે એમ ખાસ લખિન્તુ રાખીને કામ કરવું. તેને ઘણાં મેહક અને ભભકાદાર બનાવવામાં મીનજરૂરી વધુ પડતા ઘણુંા દ્રવ્યવ્યય કરવામાં સુન્ન સર્જનાએ અવશ્યમેવ દીર્ઘ દ્રષ્ટિએ વિચાર કરવા. જૈનમએએ જીણુ પ્રાય થઈ ગયેલા સર્વોત્કૃષ્ટ ઉન્નતિકારક જ્ઞાનક્ષેત્રના ઉદ્ઘાર પણ કરવાના છે, એ વાત ભૂલી જવી જોઇતી નથી; અને તેમ કરવા સારૂ દરેક ક્ષેત્રની સ્થિતિ લક્ષમાં લઈને ચેાગ્ય પ્રમાણમાં દરેક ક્ષેત્રને ઉદ્ધાર કરવા સારૂ દ્રવ્યના ચેાગ્ય મચાવ અવશ્ય કરવા જોઇએ. જો જ્ઞાનક્ષેત્રને સારા ઉદ્ધાર થશે તે જિનમદિરા જીર્ણોદ્ધાર વિગેરેની આવશ્યકતા સમજનારા ઘણા પુરૂષો તૈયાર થશે, ને દરેક ક્ષેત્રના ઉદ્ધાર કરવાની પાતાની ફરજજ છે એમ સમજીને પાતાની ફરજ બજાવનારા ઘણા જૈન ભાઈએ નીકળી આવશે; એટલે દરેકે દરેક ક્ષેત્રના ઉદ્ધાર સહેજ થઈ જશે. ઉપર જણાવ્યા પ્રમાણે સર્વથા ઉન્નતિ કરનાર જ્ઞાનક્ષેત્રને ભૂલી જઇ જિનપ્રતિમાં અને જીર્ણોદ્ધાર એ અને ક્ષેત્રોમાં કેમનું દ્રવ્ય વિશેષ ખરચાય છે. જિનપ્રતિમા અને જીર્ણોદ્ધાર એ અને ક્ષેત્રા તરફ જૈન પ્રજાનુ જેટલુ લક્ષ છે તેટલું જ્ઞાનક્ષેત્ર જળહળતું કરવા તરફ નથી; પરંતુ કેવળ દુર્લક્ષ જ છે એમ કહેવામાં આવે તેા સર્વથા સત્ય છે. એમ જ્યારે આપણે હાલના જ્ઞાનક્ષેત્રની સ્થિતિ તપાસીશું ત્યારે સ કાઇ કબુલ કરશે. આ દોષથી તે આપણા પૂજ્ય મુનિમહાત્માઓ પણ કેટલેક અંશે દૂષિત છે. જિનમદિરાને જળહળતા કરવા જેટલા ને જેવા તેઓશ્રીને ઉપદેશ છે તેટલા ને તેવા જ્ઞાનક્ષેત્રને ઉદ્ધાર કરવા માટે નથી તેને સાક્ષીભૂત તેએશ્રીના પેાતાના અંતરાત્માજ થાઓ.

Page #14

૨૧૮
શ્રી જન ધર્મ પ્રકાશ.
હવે જ્ઞાનક્ષેત્ર વિશેષ શોચનીય સ્થિતિમાં આવી પડ્યા છતાં પુણ્યશાળી ધનિક શ્રેષ્ઠીઓ મું વધુ પડતું દ્રવ્ય બીજે પણ કયે કયે સ્થળે ખરચાય છે તે અત્રે વિચારવાનું છે.
મોટાં મોટાં શહેરો કે જેમાં જૈન કેમની ભારે વસ્તી છે ને જે જૈનપુરીઓ કહેવાય છે, તેવાં શહેરમાં નવકારશી જેને સ્વામીવાત્સલ્ય કહેવામાં આવે છે. આવી નવકારશીઓ જમાડવામાં આપણા ધનિક શ્રેષ્ઠીઓનું દ્રવ્ય કંઈ ઓછું વપરાતું નથી. અમદાવાદ-રાજનગર જેવા મોટા શહેરમાં એક જ નવકારશી જમાડવામાં સહેજે આજે. દશ હજાર રૂપીઆ ખરચાઈ જાય. આવી નવકારશીઓ એકલા અમદાવાદ શહેરમાં જ દરવરસે દશેક જમતી હોય તે ઓછામાં ઓછા દરવરસે એકલા અમદાવાદ શહેરનાજ એક લાખ રૂપીઆ ફક્ત અમદાવાદ શહેરનાજ જૈન બંધુઓને એક ટંકનું જમણ આપી તેથી થતે સંતેષ માનવામાંજ વપરાઈ જાય છે. બીજા છુટા છવાયાં નાનાંમોટાં આવાં જ સ્વામીવાત્સલ્યમાં થતે દ્રવ્યવ્યય પણ આ સાથે લક્ષમાં લેવો જોઈએ; અને બીજા પણ શહેરે અને મેટાં તીર્થક્ષેત્રમાં દરવરસે આવી કેટલીક નવકારશીઓ થતી હશે, ને કેટલાએ દ્રવ્યને વ્યય થતું હશે તેને જે એકંદર આંકડો કાઢીએ તે એકજ વરસમાં આવી રીતે વપરાતી ઘણું ભારે રકમ આપણુ લક્ષમાં સહેજ આવી શકશે. તે રકમ વડે આપણું જૈનોની એક મટી જ્ઞાનક્ષેત્ર સુધારનારી સંસ્થા ઉભી થઈ શકે ને તેથી આપણી ભવિષ્યની– આગળ ઉપર ઉત્પન્ન થનારી જેન પ્રજાને સંતોષકારક ઉન્નતએ મૂકી શકાય. કેમનું ખરેખરૂં ધન આગળ ઉપર ઉછરનારી નવી પ્રજા છે. તેઓને શારીરિક, આર્થિક, સાંસારિક, નૈતિક, ધાર્મિક અને છેવટે ઉચ્ચ આધ્યાત્મિક કેળવણી આ પી જૈન તત્ત્વોના ઉચ્ચ જ્ઞાતા-સાક્ષર અને ઉચ્ચ ચારિત્રવાન જૈન બનાવવા સારૂ જેની પાસે ઘણી મોટી ભારે રકમે હોય એવી ઘણી સંસ્થાઓ હેવી જોઈએ, કે જેમાં કોઈ પણ જૈન બાળક ક્રી તરીકે એટલે કંઈ પણ ખરચની રકમ આપ્યા સિવાય બીન હરકતે સર્વોત્તમ કેળવણી લઈ શકે; ને તેમ થવા સારૂ આપણા ધનિક શ્રેષ્ઠિઓના દ્રવ્યને વ્યય આવી કેળવણી આપનારી સંસ્થાઓ સ્થાપી તેઓને ચલાવવા સારૂ ભારે ભારે રકમોનાં ઘણાં ને મેટાં ફંડા કરવામાં થ જોઈએ આવી સંસ્થાઓ સ્થાપવાનો વિચાર કરતાં પ્રથમ નવકારશીઓ જેને સ્વામીવાત્સલ્ય નામ આપવામાં આવે છે તે ખરેખરૂં યથાતથ્ય છે કે કેમ? તે તપાસીએ.
સ્વામીવાત્સલ્ય એ મૂળશબ્દ સહધમી વાત્સલ્ય શબ્દનો અપભ્રંશ શબ્દ છે, અને તેને ખરેખ ને સંપૂર્ણ અર્થ તે એ છે કે પિતાના સહધર્મ

Page #15

આપણું દાદ્ધિાવસ્થા ભગવતું જ્ઞાનક્ષેત્ર.
૨૧૯ ભાઈઓ ઉપરને નિસ્વાર્થ નિર્મળ અંતરંગ પ્રેમ એટલે પિતાના સહધર્મી ભાઈઓને કોઈ પણ પ્રકારે દીન દુઃખી જેઈને જેનું હૃદય-અંતરાત્મા દયાથી પીગળી જાય અને તે એવી રીતે કે તેને તે દીન દુઃખી અવસ્થામાંથી મુક્ત કરીને તેની સાંસારિક તેમજ ધાર્મિક સ્થિતિ-બંને પ્રકારની સ્થિતિઓમાં તે સંતેષકારક રીતિએ સુખે સમાધીએ પિતાની જીંદગી વ્યતીત કરી શકે એ બનાવે. આવી સ્થિતિમાં પિતાના દરેક સહધમ ભાઈઓને લાવી મૂક્વાની અંતઃકરણની પવિત્ર અને ઉંડી લાગણીને વશ થઈ તેઓને તેવી સ્થિતિમાં આવા પિતાનું સંપૂર્ણ વીર્ય ફેરવીને ગમે તેટલા આત્મભેગે બનતા ઉપાય લેવા તેજ ખરું સ્વામીવાત્સલ્ય-સહધર્મીવાત્સલ્ય છે. જેમ ઉચ્ચ કુટુંબનાં ખાનદાન માબાપના હૃદયની લાગણી પિતાના સંતાનને ઉછેરાને તેમને દરેક પ્રકારની ઉત્તમ કેળવણી આપી, સંતાનની ભવિષ્યની શારીરિક, આર્થિક તેમજ ધાર્મિક રિથતિ સુધારી તેઓની સર્વથા ઉન્નતિ કરવા તરફ હોય છે. વળી જેમ સદુગુરૂઓના અંતઃકરણની લાગણી પોતાના સુશિષ્ય તરફ તેઓને ઘણું ઉચ્ચ કેટીમાં ગણાતા તરવજ્ઞાની સાક્ષર બનાવવા તરફ તથા ઉત્તમ ચારિત્રવાનું સુનિવર્યો બનાવવા તરફ હોય છે, ને તેમ કરવા સારૂ તેઓના હદયની ઉઠે લાગણીને વશ થઈ તેમની સઘળી શક્તિએ તે દિશામાં જેટલે પવિત્ર પ્રયત્ન કરી રહી હોય છે, તેટલાજ પવિત્ર પ્રયત્નથી પોતાના સહધમી ભાઈઓની સાંસારિક તેમજ ધાર્મિક સ્થિતિ સંતોષકારક બનાવવા તરફ અહર્નિશ સતત પ્રયત્ન આદર એ જ ખરૂં સશે સ્વામીવાત્સલ્ય છે. આવી સ્થિતિમાં દરેક જૈનધર્મી ભાઈઓના અંતઃકરણમાં પ્રવર્તતું સહધર્મીવાત્સલ્ય જે ખરેખરૂં આત્મકલ્યાણનું સાધન છે, તેને નવકારશી જમાડવાના રૂપમાં મૂકીને તે બહાને એક શહેરમાં કે ગામમાં વસતા જૈન ભાઈઓને એક ટંકનું જમણ આપી તેથી જમન રાઓને થતો આનંદ આપવામાં દરવરસે હજારેગમે ને લાંબી મુદતે તે લાખો ગમે દ્રવ્યને વ્યય કરવામાં આવે ને કેમની ઉન્નતિ જે જ્ઞાનક્ષેત્રના ઉત્કૃષ્ટપણા વડેજ છે તે તરફ તદ્દન બેદરકાર રહીને દુર્લક્ષ આપવામાં આવે ને જૈન બંધુઓમાં જૈનત્વ આણવા જેઈતે દ્રવ્યવ્યય કરવામાં ન આવે એ ઘણું જ ખેદાસ્પદ છે.
હાલના સ્વાર્થપરાયણ તેમજ ઇર્ષાવશવર્તી જમાનામાં એવું સશે નિર્મળ ઉત્તમ પ્રકારનું સહધર્મીવાત્સલ્ય હાલના જૈનબંધુઓના આત્મામાં પ્રવર્તતું થાય એટલી બધી મેટી આશા તે પૂર્ણ થાય ત્યારે ખરી? પરંતુ પિતાના સહધર્મી ભાઈબહેને સમાગમમાં આવતાં તેમને શાંતિથી આનદી ચહેરેલાવવાં, તેમને યથાશક્તિ તેમની ગ્યતા પ્રમાણે આદરસત્કાર કર,

Page #16

૨૨૦
- શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. તેમનાં સુખદુઃખની હકીકત શાંત હૃદયથી સાંભળવી ને તેમને માટે પિતાથી બનતું કરવું. આટલી ફરજ બજાવવા તે દરેક સાધારણ જૈન હોય તેણે પણ ચુકવું જોઈએ નહિ. સહધમવાત્સલ્યનું ખરૂં સ્વરૂપ સમજવું અને તેના પ્રભાવનું જ્ઞાન થવું–તેના અભાવેજ આપણી કેમની ક્ષતિ છે. એ જમાનાની અને ભાવીની પ્રબળતા છે. સહવામીવાત્સલ્યનું ખરૂં સ્વરૂપ તથા તેને પ્રભાવ નહિ સમજ એજ જ્ઞાનક્ષેત્રની સીદાતી અવસ્થા ઉપર પ્રમાણે નવકારશીઓ જમાડવામાં સ્વામીવાત્સલ્યને નામે ઘણી મોટી મોટી રકમોને દ્રવ્યવ્યય થતો અટકાવી–બંધ પાડી તેજ દ્રવ્યવ્યયથી આપણી સર્વ પ્રકારની ઉન્નતિકારક જ્ઞાનક્ષેત્રને ઉદ્ધાર કરવા તરફ આપણા જિનશાસનશણગારરૂપ ધનિક શ્રેષ્ઠીએનું વલણ થાય એવું કોણ કરી શકે ? આ મહાન કાર્ય આપણા પરમ પૂજ્ય ગીતાર્થ મુનિ મહાત્માએ જ કરી શકે. કારણ કે તેમનાં વચન પર સર્વને શ્રદ્ધા છે. તેમના સિવાય આ કાર્ય બીજા કોઈથી થઈ શકે તેવું નથી, તેઓ કરે તોજ થાય. એટલે ધનિક શ્રેષ્ઠીઓના દ્રવ્યને વ્યય કરવાનું તેમનું વલણ જે નવકારશીઓ જમાડવા તરફ છે તે બદલાઈને સીદાતા જ્ઞાનક્ષેત્રને ઉદ્ધાર કરવા તરફ થાય. વળી તે મહાત્માશ્રીઓજ કેમને વસ્તુનું ખરૂં રવરૂપ સમજાવી શકે એટલે જ્ઞાનક્ષેત્રને ઉદ્ધાર થવાથી મળતો લાભ સમજાવી શકે. ઉપર પ્રમાણે થતો દ્રવ્યવ્યય કરવાનું વલણ બદલવામાં આપણી કેમના અગ્રગણ્ય ગણતા સુજ્ઞ નેતાઓની સહાયની પણ જરૂર છે.
વળી નવકારશીઓ સિવાય પણ જ્ઞાનક્ષેત્ર સીઢાતી સ્થિતિમાં છતાં ધનિક શ્રેષ્ઠીઓના દ્રવ્યનો વ્યય બીજે કયે કયે સ્થળે થાય છે તે તપારીશું તે જણાશે કે પૂજ્ય મહાત્માશ્રીઓના સદુપદેશથી ધનિક શ્રેણીઓ શ્રેટ બિોટા સંઘ કાઢે છે અને તે એવા કે એકજ સંઘ કાઢવામાં ૫૦ પચાસ હજાર રૂપીઆ જેટલે દ્રવ્યને વ્યય થાય છે. દરેક સંઘપતિ દરેક સંઘ કાઢવામાં આટલા બધા દ્રવ્યને વ્યય કરતા નથી એ વાત ખરી છે. પરંતુ, દરેક સંઘપતિ સ્વશકત્યાનુસાર સંઘ કાઢવામાં દ્રવ્યનો વ્યય તે કરે છે. દર વરસે આપણું જૈન કોમમાંથી આવા ભારેભારે નીકળતા સંઘમાં થતા દ્રવ્યને આંકડે એકંદર કરીએ તો તેમાં થતા દ્રવ્યવયની રકમ આપણને ઉડા વિચારોના વમળમાં નાખ્યા વિના રહેશે નહિ. આ તો મુખ્ય મુખ્ય સ્થળોએ ભારે ભારે રકમને દ્રવ્યવ્યય થવાની વાત કરી. પરંતુ પ્રતિષ્ઠાઓ કરાવવામાં, ઉજમણું કરાવવામાં અને એવા એવા શુભ પ્રસંગે જેવા કે સમવસરણની રચના કરવામાં તથા અડ્ડાઈ મહોત્સવ મંડાવવામાં વગેરે વગેરે પુણ્યાનુબંધી કાર્યો કરવામાં, ભારે ભારે વરઘેડાએ ચઢાવી જિનશાસનની ઉન્નતિ કરવા સારૂ થતે દ્રવ્યય પણ કાંઈ ઓછો નથી.

Page #17

આપણું દારિદ્રાવસ્થા ભાગવતુ જ્ઞાનક્ષેત્ર.
૨૨૧
ઉપર ગણાવેલાં સકાર્યો આત્મકલ્યાણનાં સાધન છે અને તે અવશ્યમેવ કરવાં જરૂરનાં છે; પરંતુ જ્ઞાનક્ષેત્ર છેક સીદાતી અવસ્થામાં એવુ' આવી ગયું છે કે આપણાં સર્વ શાસ્ત્રને સાર જે નવકારમંત્ર તેને શુદ્ધ ઉચ્ચાર પણ કરી જાણતા નથી એવાં ઘણાં ભાઇખ્તુના છે. ગામડાંના કેટલાંક જૈન ભાઇšનાને તે જીંદગી પર્યંત નવકારમંત્રને સ્પર્શ સરખા પણુ થતુ નથી, તેા પછી પંચપરમેષ્ઠીનું સ્વરૂપ ઓળખવું, જાણવું ને આદરવુ' એવું તેા ક્યાંથીજ અને આવી સ્થિતિમાં જૈનશાસ્ત્રનાં શુદ્ધ તત્ત્તાનું જ્ઞાન આપણા જૈન ભાઇને થાય, એવી આશા શી રીતે બંધાય ? આ બધું આપણે આપણુ જ્ઞાનક્ષેત્ર કેવી અવસ્થા ભાગવે છે તે તપાસીશું ત્યારે જણાઈ આવશે કે ઉપર બતાવેલાં સઘળાં આત્મકલ્યાણનાં સાધને કરવાના હેતુ તથા રહસ્ય અને તેમાં થતી ક્રિયાઓનું જ્ઞાન ઘણાંજ જુજ ભાઈšનાને હોય છે, તે હવે જ્ઞાનક્ષેત્રના ઉદ્ધાર કરવા તે કા ઉપલાં સ ક્ષેત્રથી વિશેષ આવશ્યક છે. વળી લગ્ન પ્રસંગે અને મરણ પ્રસ ગે તેમજ અન્ય કાઇ શુભાશુભ પ્રસગાએ પણ આપણા ધનિક શ્રેષ્ઠીઓનુ ધન કઇ આછું ખરચાતું નથી. વગેરે વગેરે નાના મોટા શુભાશુભ પ્રસંગે એ આપણી સમગ્ર જૈનકામના પ્રતિવષે થતા દ્રવ્યન્યયના એકદર આંકડો કરીએ તા અસાધારણ આંકડા જણાઈ આવશે.
નવાં નવાં જિનમંદિરા બધાવવાં, તેમાં પ્રભુજી પધરાવી પ્રતિષ્ઠાએ કરાવવાનો લ્હાવો લેવા, જીણુ પ્રાય થઈ ગયેલાં જિનમંદિરના જીર્ણોદ્ધાર કરાવવા, ઉપધાન વહેવડાવવાં, ઉજમણાં માંડવાં, તીથ યાત્રા નિમિત્તે સંઘપતિ થઇ સંઘા કાઢવા અને પ્રસંગવશાત્ શાસનપ્રદિપ્તિને માટે ભારે ભારે ને ભવ્ય વરઘેાડાએ ચઢાવવા વગેરે વગેરે શુભ કાર્યોંમાં થતા દ્રવ્યવ્યય પુણ્યાનુ ધ કરાવનાર હાવાથી આવશ્યક છે; પરંતુ આપણી કામની સર્વોત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બનાવનારૂ આપણું જ્ઞાનક્ષેત્ર કેવળ સીદાતી અવસ્થા ભાગવતું હોય તે છતાં ઉપર ખતાવેલા શુભ પ્રસંગામાં ભારે ભારે રકમેાના દ્રવ્યવ્યય કરવામાં આવે, ને સીદાતા જ્ઞાનક્ષેત્રના ઉદ્ધાર કરવા તરફ કેવળ દુર્લક્ષજ આપવામાં આવે એ કેટલું બધું ખેદાસ્પદ છે! એમ પુનઃપુનઃ કહેવાની જરૂર પડે છે. આ વસ્તુસ્થિતિ હરકોઈ સુ! સજ્જનાના લક્ષમાં આવ્યા વિના રહેશે નહિ.
ઉપર પ્રમાણે આપણી જૈન કામમાં આત્મકલ્યાણાર્થે ધર્મને નામે થતા દ્રવ્યયને વિચાર કરવો. આટલેથી અટકીને આપણું જ્ઞાનક્ષેત્ર કેવી અવસ્થા ભાગવે છે તે હવે પછીના અંકમાં આપણે જ્યારે બ્રેઇશુ ત્યારે આપણું સથા આત્મકલ્યાણુ કરનારૂં જે જ્ઞાનક્ષેત્ર તેની કેવળ જજરીભૂત અવસ્થા સુજ્ઞ સજ્જનાના લક્ષમાં આવતાં તેનાં અંગેઅંગ રામાંચિત થયા સિવાય રહેશે નહિ. (અપૂ)

Page #18

૨૨૨
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
पुस्तकोनुं वांचन अने मनन.
(લેખક–ભાઇલાલ સુંદરજી મહેતા. ઝીંઝુવાડા) ઉંચા પ્રકારની પ્રવૃત્તિવાળા થવું હોય, ઉચ્ચ વિચારે રાવી સ્વાર્થ ને પરમાર્થ સાધતાં શીખવું હોય, પુરસદના વખતને અત્યંત આનંદમાં ગુજારવાની ભાવના થતી હોય, સભા સમક્ષ સારાં ભાષણે આપી સમાજમાં સુધારા કરાવવા હોય, મલીન વિચારને ઉજવલ બનાવવાની તીવ્ર ઈચછા થતી હોય, મર્કટ મનને ચંચળતાથી મુક્ત અવસ્થામાં લાવવું હોય, તેમજ ઉચ્ચ હદ પ્રાપ્ત કરવાની વાટના ભેમીઆ થવું હોય તે સતપુરૂષનાં રચેલાં ઉત્તમોત્તમ પુસ્તકે તેમજ નાના પ્રકારનાં કાવ્યો વાંચવાની તથા સાંભળવાની ટેવ પાડવી તે શ્રેયસ્કર છે. પૂર્વે પ્રતિષ્ઠિત પુરૂએ જે જે પુસ્તકો રચેલાં છે તે ખરેખર વાંચનારને ઉત્તમ બનાવવાની પ્રેરણા કરતાં હોય તેમ જોવામાં આવે છે. જેમ માર્ગદર્શક વિના ઈચ્છિત સ્થાનક પ્રાપ્ત થવું દુર્લભ છે તેમજ પ્રેરક વિના હરકોઈ કામ પૂર્ણ કરવું દુસહ છે.
ઉપર જણાવેલ પુસ્તકનું વાંચન પુરૂષ તેમજ સ્ત્રી એ બંને વર્ગને ઘણું જ ઉપયોગી છે. માટે દરેક જણે આખા દિવસના ચોવીસ કલાકમાંથી અમુક વખત તેને માટે મુકરર કરી રાખો જ જોઈએ. વાંચનવડે વિશિષ્ટ જ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય છે. | વાંચનમાં દાતારને ગુણ રહેલું છે. દાતારને સ્વભાવ એ હોય છે કે જે કોઈ તેની પાસે યાચના કરે તેને કાંઈક ને કાંઈક તે દાન આપેજ, પણ નિરાશ. કરી કેઈ દિવસ પાછા કાઢે નહી; તેવીજ રીતે વાંચનદાતાર પણ તેજ છે. જે સ્ત્રી પુરૂષ વાંચનનો આશ્રય કરે છે તેમને જરૂર તે દાન આપ્યા વિના રહેતું નથી. તેમાં એટલું વિશેષ છે કે જેને જેવી પ્રીતિ. થર્ડ પ્રીતિવાળાને થોડું ને ઝાઝી પ્રીતિવાળાને ઝાઝું દાન આપે છે. વળી વાંચનદાતાર ગંભીર પેટવાળે છે, તેથી તે ગમે તેટલું દાન આપે તે પણ તે કઈ દિવસ અભિમાનના શબ્દ. બેલી યાચકજનને મેણું મારતો નથી. જેથી તેવા સદ્ગી દાતાર પાસેથી દાન લેવામાં જરા પણ પ્રમાદ કરે તેને સુજ્ઞ પુરૂષે ખરેખરી ભૂલ સમજે છે. વાચકપુરૂષ દાયક પાસે જ્યારે જાય ત્યારે તેને રસ્તામાં ગમે તેટલાં કષ્ટ પડે છતાં પણ તેને નહીં ગણકારતાં સીધે તે દાતાર પુરૂષ પાસે જઈને ઉભે રહે છે ને પિતાની મૂળ સ્થિતિની વાત કહી દાનની માગણું કરે છે, ત્યારે દાતાર પણું. પાત્ર જે તેની યોગ્યતા પ્રમાણે દાન આપે છે. આપણે વાંચનદાતાર પણ તેજ છે; કારણ કે યાચક વાંચન પ્રત્યે જેવી ભાવના રાખે છે ને જેવું

Page #19

પુસ્તકાનું વાંચન અને મનન..
૨૨૩
યાચકતું મન તથા મગજ હાય છે તેવુ જ તેને વાંચનદાતાર ફળ આપે છે. માટે દાન લેવા ઇચ્છનારે યાચકવૃત્તિ ખરાબર સાચવવી, જ્યારે મનની પ્રીતિ વાંચન સાથે ભિન્નભાવ વિનાની થશે ત્યારેજ ઇચ્છિત કાને સાધી શકશે.
વાંચન તે મગજ! અમૂલ્ય ખારાક છે. જેમ પેટમાં લાગેલ સુધા નાનો પ્રકારનાં સ્વાદ્દિષ્ટ ભોજનથી દૂર કરી શકાય છે, તેમ ક'ટાળી ગયેલા મનુષ્યના મગજને ઉત્તમ પ્રકારના વાંચનરૂપી ખારાક આપવાથી કઇંટાળા ટળી જઈ મગજ શાન્ત અને આનદી બને છે.
વાંચનને વૈદ્યની ઉપમા પણ આપી શકાય છે; જેમ વૈદ્યો આષધ આપી અનેક પ્રકારના શરીરના રાગોને હરે છે, તેમ વાંચનરૂપી વૈદ્ય મનની શ’કારૂપી અનેક પ્રકારના ઝેરી રાગોન નાબુદ કરે છે, ને પથ્ય ખારાકરૂપી સારાં સારાં ચિતાનું વાંચન આપી મગજની તથા મનની શક્તિને મજબૂત બનાવે છે. `વાંચનને સન્મિત્રની ઉપમા પણ યથાર્થ ઘટી શકે તેમ છે. જેમ આપણા પેટના ઉભરા આપણે આપણા ખરા મિત્રને કહી આપણુ` હૃદય ખાલી કરીએ છીએ ને તેની પાસેથી નવા નવા અનુભવે મેળવીએ છીએ તેમજ કાંઇ સલાહ લેવી ઘટે તેા લઈએ છીએ, તેવીજ રીતે વાંચનરૂપી મિત્ર પાસે પણ તેવું કાય કરી શકાય છે. કારણ કે જ્યારે આપણા પેટના ઉભરા મ્હાર કાઢી હૃદય ખાલી કરવું હોય ત્યારે નવા નવા અનુભવ મેળવવા સારૂ નવાં નવાં પુસ્તક વાંચવાથી જરૂર સન્મિત્રની ગરજ સારી શકાય છે.
આવી અનુપમ શક્તિવાળું પુસ્તકનું વાંચન અને મનન આ અવનીમાં જન્મ લઇ જેમણે અંગીકાર કરેલ નીં તે ખરેખર અજ્ઞાનરૂપી નિદ્રામાં ઝોકાં ખાતાં ખરાખર પેાતાના અમૂલ્ય અવસર આયુષ્યમાંથી એ કરે છે.
:00:
ઉપદેશક પદ
યા પુદ્ગલકા કયા બિસવાસા, હૈં સુપનેકા વાસારે યા ચમતકાર બિજલી હૈં જૈસા, પાની બીચ પતાસા; યા દેહીકા ગ ન કરના, જંગલ હાયગા વાસા. જૂઠે તન ધન જાડે જોબન, જાડે હે ધરવામા આનંદધન કહે સમહી જાડે, સાચા શિવપુર વાસા
** -
*:
૧ દેહાર્દિક જડ પદાઈ. ૨ વિશ્વાસ, શસા. ૩ વિજળી જેવા પØિક.
યાક
૧
યા ૨

Page #20

૨૨૪ .
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. શ્રી વિજયધર્મસૂરિનો અત્યંત ખેદકારક સ્વર્ગવાસ.
શ્રીમાન મુનિરાજશ્રી વૃદ્ધિચંદજી મહારાજના શિષ્ય શ્રીવિજયધર્મસૂરિએ ભાદ્રપદ શુદિ ૧૪ મંગળવારની સવારના ૬ કલાકે શિવપુરી નામના ગ્વાલિયર પાસેના વિશાળ ગામમાં લાંબા વખતની માંદગી ભેળવીને સ્વર્ગવાસ કર્યો છે. એમને અભાવ થવાથી જૈનવર્ગમાં એ ખબર ફેલાતાં સર્વત્ર અત્યંત દિલગીરી વિસ્તરી છે. જૈન સમુદાયમાં જ નહીં પણ સાહિત્યના ક્ષેત્રમાં પણ તેમની ન પૂરાય તેવી ખામી પડી છે. શ્રી વૃદ્ધિચંદજી મહારાજને શિષ્યવર્ગ જ બહેળે ભાગે બહુ નામાંકિત નીવડેલ છે. તેમાં આ મહારાજશ્રીએ તે શ્રીવિજયાનંદ સૂરીશ્વરે (આત્મારામજી મહારાજે) પાશ્ચાત્ય પ્રદેશમાં જૈનધર્મ સંબધી જ્ઞાન ફેલાવવા માટે વાવેલાં બીજને અત્યંત પલ્લવિત કરેલ છે. અત્યારે એ પ્રદેશમાં ઘણું યુરોપીયન વિદ્વાન જેનધર્મ સંબંધી ડીલેસેીિના જાણનારા તેમજ ઈચ્છક બન્યા છે અને તે પ્રદેશમાં અંગ્રેજી ભાષામાં પણ કેટલુંક જૈન તત્ત્વજ્ઞાન ફેલાવ્યું છે, એ સઘળે આ મહારાજશ્રીનેજ પ્રતાપ છે.
એ મહારાજશ્રી ગૃહસ્થપણામાં મહુવા શહેરના નિવાસી હતા. સંવત ૧૯૨૪ માં શામવછાના પ્રસિદ્ધ કુટુંબમાં એમને જન્મ થયે હતો. કાળધર્મ પામ્યા ત્યારે દીક્ષા પર્યાય ૩૫ વર્ષને ને વય ૫૫ વર્ષનું હતું. મહુવાથી ભાવનગર આવતાં શાંતમૂત્તિ શ્રીવૃદ્ધિચંદજી મહારાજને પ્રસંગ થયે; તેમના ઉપદેશથી તેમને વૈરાગ્ય પ્રાપ્ત થયો અને પિતાના કુટુંબની રજા મેળવીને સંવત ૧૯૪૩ના વૈશાખ વદિ ૫ મે ભાવનગરમાં જ એ ગુરૂમહારાજના હાથે તેઓએ ચારિત્ર ગ્રહણ કર્યું હતું. ચારિત્ર ગ્રહણ કર્યા પછી ગુરૂમહારાજની વૈયાવચ્ચમાં અહનિશ તત્પર રહ્યા હતા, કારણ કે ગુરૂશ્રીનું શરીર વધારે નરમ રહેતું હતું. એક દિવસ તેમના વૈયાવચ્ચાદિ ગુણથી પ્રસન્ન થઈને ગુરૂમહારાજે આશીષ આપી હતી કે-“જા બેટા ! અભ્યાસ કર, તું જૈનધર્મને મેટ નેતા થઈશ.” આ આશીષ અક્ષરશઃ ફળી છે.
ગુરૂમહારાજ સં. ૧૯૪૯ માં સ્વર્ગવાસી થયા બાદ એમણે વિહાર શરૂ કર્યો હતો અને અભ્યાસ પણ વધારવા માંડ્યો હતો. બનારસ જેવા જેનનું નામ પણ નહીં સહન કરનાર ક્ષેત્રમાં એમણે જ સં. ૧૯૫૮ માં શ્રી યશેવિજયજી જૈન પાઠશાળા સ્થાપી, એટલું જ નહીં પણ શેઠ વીરચંદભાઈ દીપચંદ તથા શેઠ ગોકળભાઈ મુળચંદની સહાયથી ખરીદાયેલી અંગ્રેજી કેઠીવાળા મકાનમાં જૈનધર્મની કેડી સ્થાપના કરી.

Page #21

શ્રી વિજયધર્મસૂરિને સ્વર્ગવાસ.
૨૨૫ એ પાઠશાળામાં અભ્યાસ કરીને ઘણા વિદ્વાને બહાર પડ્યા છે અને જૈન શાસનની ઉન્નતિ કરનાર નીવડ્યા છે.
વિહારાદિકમાં એમણે શાસનહિત માટે ઘણું કષ્ટ સહન કર્યું છે. પુશ્યબળથી અને જ્ઞાનબળથી યુરોપીયન પ્રજામાં ઘણું માન મેળવ્યું છે. ઘણું તદેશીય વિદ્વાનો એઓ સાહેબની મુલાકાત લેવા આવી ગયેલા છે. દેશી રાજા મહારાજાઓમાં કાશી નરેશાદિ ઘણુ રાજાઓને પણ પ્રેમ મેળવ્યો છે. ધાર્મિક કાર્યોના સંબંધમાં એઆ સાહેબને અત્યંત લાગણી હતી. છેલ્લા છેલ્લા ભાયખાળાની જમીનને અંગે અને કાંકરેળીમાં થયેલા તોફાનને અંગે પણ એ સાહેબ પ્રયાસ કરવામાં ચૂકયા નહોતા. .
એમને શિષ્ય પરિવાર પણ આગળ વધે છે. ઉપાધ્યાય શ્રી ઇંદ્રવિ. જયજી, પંન્યાસ ભક્તિવિજયજી, પ્રવર્ણાક મંગળવિજયજી, ન્યાયરત્ન ન્યાયવિજયજી અને મુનિરાજશ્રી વિદ્યાવિજયજી તે ખાસ બહાર પડેલા છે. આશા છે કે-એ ગુરૂમહારાજને પગલે ચાલી એકસંપથી વર્તી શાસનહિતમાં તત્પર રહેશે ને સાહિત્યના ક્ષેત્રમાં બનતે ફાળે આપ્યા કરશે. A બનારસ પાઠશાળાને પાછી જાગૃત કરવા પ્રયત્ન મહારાજશ્રીએ એણ સાલજ કરેલ છે. પ્રવર્તાકજી વિગેરેને ત્યાં મોકલ્યા છે. એ પાઠશાળા પાછી જાગૃત થાય અને નવા વિદ્વાન ઉત્પન્ન કરે એ ઈચ્છવા યોગ્ય છે. અમે એ શુભ પ્રયાસની ફત્તેહ ઈચ્છીએ છીએ.
મહારાજશ્રીની શુદ્ધિ છેવટ સુધી બહુ સારી રહી હતી. કાળધર્મ પામ્યા બાદ રાજ્ય તરફના તમજ શ્રી સંઘ તરફના મેટા સન્માન સાથે અગ્નિસંસ્કારાદિ ક્રિયા કરવામાં આવી હતી. તેમના અગ્નિસંસ્કારના સ્થાનકે રાજ્ય તરફથી તરતમાંજ વિશાળ જમીન બક્ષીસ આપવામાં આવેલી હોવાથી ત્યાં મહારાજશ્રીના સ્મરણાર્થે સ્તુપાદિ કરવામાં આવશે.
મહારાજશ્રીનું અવસાન થયાના તારદ્વારા ખબર ફેલાતાં અનેક સ્થાને દિલગીરીના ઠરાવ થયા છે. ઉપરાંત અનેક શુભ કાર્યો તેમના શ્રેયનિમિત્તે કરવામાં આવ્યાં છે. ભાવનગરમાં પણ અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ કરવામાં આવ્યું છે અને મનુષ્ય તથા પશુઓને અનુકંપાદાન આપવામાં આવ્યું છે. અન્યત્ર પણ તેવા શુભ પ્રસંગ બન્યા છે તેની ખબર તેમજ મહારાજશ્રીનું સંક્ષિપ્ત જન્મચરિત્ર જૈનપત્રમાં પ્રગટ થયેલ છે તે વાંચવાની ભલામણ કરી એ મહાત્માના આત્માને શાંતિ મળે એમ ઈછી આ દુક નેધ સમાપ્ત કરવામાં આવે છે.

Page #22

૨૨૬
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
-
આ વાત ગમશે કે?
(લેખક-સંધવી જયંતીલાલ છબીલદાસ- મરબીવાળા) ટેટા હવાઈ મુખર વછૂટે, ભંભેટીઆ વળી છે છુટર ખૂબ છૂટે; દિવાળી હોય પણ હેળી થઈ જય, શું દેશનો ઉદય એમ કરી શકાય?
(કેશવકૃતિ) | દિવાળીને હવે કયાં વાર છે? એ તો ડેકીયાં કરી રહી છે. ધામધુમ અને તડાતડીના દિવસે નજીક આવ્યા. ફટાકડાની શરૂઆત થવા માંડી છે. “દીવાળીબાઈ કુમકુમ–પનેતા પગલે પધારે છે--દિવાળીબાઈની સ્વારી આવી લાગી છે. “એ મહાન કમવીર મહાત્મા ગાંધીજી” ના દૈવી ઉપદેશે આપણે જાગૃત થયા ! આપણામાં કંઈક ચૈતન્ય પ્રકટયું અને “અદેશી” નું મહામ્ય સમજવા લાગ્યા. ઘણુંખરા એમ માને છે કે “વિદેશી વસ્ત્રો” ને બહિષ્કાર કર્યો એટલે “ફટાકડા” ફેડવામાં કાંઈ જ હરકત નહિ; પરંતુ તેમની માન્યતામાં ગંભીર ભૂલ સમાયેલી છે. આપ વિચારશે કે ફટાકડાને માટે ભાગ ક્યાંથી આવે છે? ચીન અને જાપાનથી જ. એ “વદેશી” ને ફાંકે રાખનારાએ ! શું આ “સ્વદેશી છે? ફક્ત ત્રણ દિવસની દિવાળીબાઈના મુજારામાં અંજાઈ કે ફટાકડા, મજશેખ, એશઆરામ, રાંડેના નાચ અને વિજળીક લાઈટના ભપકામાં–તે દ્વારા કરડે રૂપીઆ હિંદથી પરદેશ ધકેલે છે.
લક્ષમીપૂજન કર્યા બાદ ફટાકડા ફેડવા જ જોઈએ, તે શુભ શુકન છે.” એ કુરૂઢી પણ કેણ જાણે ક્યાંથી દાખલ થઈ છે? આ રૂઢી પણ દૂર કરવા યોગ્ય છે. કારણ કે તે અજ્ઞાનથી દાખલ થયેલી છે. ફટાકડા ફેડવાથી કેટલી બધી “હિંસા” થાય છે? તે વિચારે. વળી આપણે “વીશ હજાર” દેશબંધુઓ તેમાં પણ
મહાત્મા ગાંધીજી” જેવા મહાન કર્મવીર-કે જેનું અહિંસામય તે શરીર છે, સત્ય અને નીતિરૂપી તે નળીઓ અને સ્નાયુઓ છે, તે જેલ સેવી રહ્યા હોય તેવે વખતે આપણે ફટાકડા ફોડવા, મોજશોખમાં ગુલતાન રહેવું, દીવાબત્તીઓના ભપકા વિગેરે કાર્યો કરવાં ઘટીત છે? શું આવીજ તમારી દેશલાગણી ! આટલે જ આત્માગ ! અરે આટલી ફરજ પણ બજાવી શકતા નથી? તમારો અંતરાત્મા શું કહે છે?
મેટા શહેરમાં આ પ્રસંગે શ્રીમંતેને ત્યાં બે બદામની નાયક નાચવા જાય અથવા તેઓ ગાયન સાંભળવાને બહાને નાયકાઓને ત્યાં જાય, આ અવળી કુચેષ્ટાઓ કરે–વિગેરે કાર્યો શું શ્રીમંતોને યોગ્ય છે? શું આવી રીતે તમે ઉચ્ચમાં ખપવા માગે છે? મોજશે અને એશઆરામમાં આવી રીતે જ

Page #23

આ વાત ગમશે કે ?
૨૨૭ સમય વ્યતીત કરશે? વાલકેશ્વર, મહાલક્ષ્મી અને પાટીની સમુદ્રતટપરની હવા ખાનાર મહાશ-શ્રીમંતોને ગરીબ દુઃખી ભાઈબહેનોને મદદ કરવાનું ક્યાંથી સુઝે? તેમને ખ્યાલ પણ ક્યાંથી આવે? એ શ્રીમંત ! તમે કદાપિ ગલીએ ગલી ભટકી તમારાં દુઃખી ભાઈબહેનનાં દુઃખને અનુભવ લીધે છે? તમારાં દુઃખી ભાઈબહેનના આર્તનાદે તમારા પાષાણદયને ભેદી શક્યા નથી જણાતા ! તમારું દિલ પીગળ્યું હોય એમ નથી જણાતું! ભાઈએ ! મે જશખમાં પૈસા બરબાદ કરવા કરતાં તમારાં દુઃખી ભાઈબહેનનાં “દીલના દર્દો” પીછાને ! તપાસે ! અને મદદ કરવા આગળ ધસે !
બંધુઓ અને બહેન ! તમે “જૈન” હોવાને “દ ” કરે છે, પરંતુ તમારામાં દયાને અંશ છે? હૃદય છે? વિચારશક્તિ છે? દેશદાઝ છે? - ત્મશ્રદ્ધા છે? જે આ ગુણનું તમારામાં અસ્તિત્વ હોય તો અવશ્ય તમે તમારાં દુઃખી ભાઈબહેનની વહારે ધાએ, અને જે દેશમાં જન્મ્યા, જે દેશના અન્નથી પિષાયા, જે દેશમાં કીતિ પામ્યા તે દેશખાતર “કર્તવ્ય પરાયણ” બની ફટાકડા, નાચ. મોજશોખ, જુગાર વિગેરેને ત્યજે અને મહાત્મા ગાંધીજી કહે છે તે વિચારે.
રેટીઆની પૂજા તે લક્ષમીપૂજન છે. એટલે દરેક ઘરમાં રેટીઓ દાખલ થેરે જોઈએ, કંઈક સુતર પણ કાઢવું જોઈએ અને જે સુતાર નીકળે તે આપણે આપણા “દેશ ખાતર જમે કરીએ.”
બાળકોને નવી વસ્તુ તે જોઈએજ, ખાદીનાં વળ્યો, રમકડાં, દફતર વિગેરે અપાવીએ. બાળકે ફટાકડા માગે તે કહીએ કે, ફટાકડા ફોડવાના દિવસો તો “સ્વરાજ્ય ” મળે ને “ભૂખમરે” મટયેજ આવે. જ્યાં લગી ભૂખમરે નથી ગમે ત્યાં લગી “ ફટાકડા” માં પૈસો ન જ ખરચીએ. દીવાળીના દિવસમાં આટલું તે નજ કરીએ. (૧) એશઆરામ ન કરીએ (૨) જુગાર ન ખેલીએ (૩) ફટાકડા ન ફેડીએ.
આ બધાથી બચતા પૈસા “સ્વરાજ્ય ફંડ” સારૂ આપીએ.
શું તમે વજા સમ કઠીન છે ? વિચારહીન છે ? દેશદ્રોહી છે ? જે એમ ન હોય તે અવશ્ય મારી વાત ધ્યાનમાં આવવી જ જોઈએ. “ એ મહાન આમબળી કર્મવીર શ્રી મહાવીરસ્વામી” ના પુત્રોમાં આવું કલંક કેમ હોઈ શકે? ભાઈએ ! આમબળ ખીલ. આત્મશ્રદ્ધા રાખે. * કર્તવ્ય એજ જીવન એ સિદ્ધાંત દયાનમાં લઈ આપણું ઉચ્ચ આદર્શોને વ્યવહારૂ બના! ભાઈઓ ! આ વાત ગમશે કે ?

Page #24

૨૨૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ,
ફુટ નોંધ અને ચર્ચા. શ્રી કાંકરેળીમાં થયેલ જિનચૈત્ય સંબંધી અત્યાચાર. . શ્રી ઉદેપુર રાજ્યના તાબામાં શ્રીનાથજી પાસે કાંકરોળી નામે ગામ આ વેલું છે. તે ગામ ગોસ્વામીજી મહારાજને બક્ષીશ આપેલું હોવાથી અને હાલના ત્યાંના ગોસ્વામી સગીર હોવાથી વહુજી મહારાજના હાથમાં તે ગામનો વહીવટ છે. તેમણે અમદાવાદના શ્રી મધુસુદનલાલજી મહારાજની સહાય લઈને આપણુ જિનમંદિરને ઘુમટએકદમ તેડાવી નંખાવ્યો છે, અને હજુ આ વર્ષનાજ વૈશાખ શુદિ ૭ મે થયેલી પ્રતિષ્ઠાવાળા સાત જિનબિંબ તળાવમાં ફેંકી દીધાં છે, ઉપાડી ગયા છે, તેમજ દેરાસરની બીજી પણ તમામ વસ્તુઓને વિનાશ કર્યો છે. આ બાબત પર્યુષણના પવિત્ર દિવસમાં જ કરવામાં આવેલ છે. આ હકીકતને ખબર શ્રી ઉદેપુરના સંઘ તરફથી મુંબઈ, અમદાવાદ વિગેરે સ્થળોએ ફેલાતાં આ અપકૃત્યથી જેનસમુદાયનાં દીલ બહુજ દુખાણાં છે. તે બાબત તરફથી ઉદેપુરના નામદાર રાણા સાહેબ તરફ તારો ચચેલા છે અને ઈન્સાફ માગવામાં આવ્યો છે. આપણું જૈનવર્ગના કેટલાક માણસને દુઃખ પણ બહુ આપવામાં આવ્યું છે અને હેરાન કરવામાં આવ્યા છે.
આ બામત ચોક્કસ ખબર મેળવવા અને મેગ્ય પ્રયત્ન કરવા શ્રીન એસેસીએશન ઓફ ઇંડિયા તરફથી ભાઈશ્રી લલુભાઈ કરમચંદ દલાલ તથા મગનલાલ એમ. શાહને ત્યાં મોકલવામાં આવતાં તેમણે તમામ તજવીજ કરી છે, અને સમાધાન માટે તેમજ ન્યાય મેળવવા માટે બનતા પ્રયત્ન કર્યો છે. હજુ હકીકત સમાધાની ઉપર આવી નથી, પરંતુ નામદાર રાણાસાહેબે તે બાબત તજવીજ શરૂ કરી છે અને આપણને વ્યાજબી ન્યાય આપવાની કબુલાત આપી છે. પર્યુષણ જેવા દિવસોમાં પણ શાસન પ્રત્યેની તીવ્ર લાગણીથી ત્યાં ગયેલા બંને બંધુઓએ પિતાને રીપોર્ટ શ્રીસંઘ સમક્ષ પ્રગટ કર્યો છે અને તે જૈનપત્રમાં સવિસ્તર છપાયેલ છે. લાગણીવાળા બંધુઓએ તે વાંચવા યોગ્ય છે.
આ સંબંધમાં ઘુમટ બનાવવામાં પરવાનગી મળવાની ચોક્કસ આશા ઉપર જો કે કાર્ય કરવામાં આવ્યું છે, પરંતુ જે ગામમાં અનેક ધર્મનાં મંદિર ઉપર ઘુમટ, શિખર ને કળશ હો છતાં જૈનોને ખાસ અન્યાય આપવાનું કારણ સમજાતું નથી; તેમ છતાં તેમને ગેરવ્યાજબી લાગે તે આમ જોહુકમી ન કરતાં તેના નિવારણ માટે અનેક ઉપાયે થઈ શકતા હતા, છતાં આવી પ્રવૃત્તિ સ્ત્રીપણાને લઇને અથવા અજ્ઞાન ધર્માધ માણસેની પ્રેરણાથી કરવામાં આવી હોય તે તેને માટે અમે દિલગીર છીએ. હજુ આ બાબત સમાધાનીથી સમજુતી કરવી વધારે ગ્ય છે, એમ સૂચવી આ નેંધ હાલ સમાપ્ત કરીએ છીએ.

Page #25

પુટ નેંધ અને ચર્ચા.
૨૨૯ શ્રી વઢવાણ શહેરમાં આચાર્ય શ્રી વિજયધર્મસૂરિજીના શિય પંન્ય સજી ભક્તિવિજયજી ચતુર્માસ રહેલા છે. તેમના ઉપદેશથી ત્યાં ઘણી જાતના લાભ થયા છે. જુદા જુદા પ્રકારના તપિ થયા છે પર્યુષણને અંગે પણ ઘણી તપસ્થા થઈ છે. તેનું લીસ્ટ એક ગૃહસ્થ લખી મોકલ્યું છે. ૫ મા ખમણ ૧૫ સેળ ઉપવાસ
૧ સત્તર ઉપવાસ. ૩૪ પંદરથી ૧૧ સુધી ૬ દશ ઉપવાસ ૧૭ નવ ઉપવાસ. ૭૬ અઠ્ઠાઈ (આઠ ઉપવાસ) ૬૬ સાત, છ ને પ્રાંચ ઉપવાસ,
અ વી ઉગ્ર તપસ્યાઓ ક્ષમાસાહિત કરનારની આપણે તે અનુમોદના કરીએ. તપસ્યાની અશક્તિવાળાઓએ તે પ્રકારને અંતરાય બાંધેલું હોય છેતે અંતરાય તેડવાનું સાધન તપસ્યા કરનારની ભક્તિ, બહનાન, વૈયાવચ્ચે અને પારણુ વિગેરે કરાવીને ગ્ય પહેરામણી આપવી ઈત્યાદિ છે. મુનિરાજના વિહારથી અને ચતુર્માસથી અનેક પ્રકારના લાભ થાય છે એ ચેકકસ છે.
નાગપુર સીટીમાં એજ સૂરિના શિષ્ય મુનિરાજશ્રી ન્યાયવિજયજી જેઓ ન્યાયરત્નની ઉપાધિવાળા છે તેમણે ચાતુર્માસમાં ઘણે ઉપગાર કર્યો છે. ખાદી વાપરવાના સતત ઉપદેશથી ત્યાં તેનો પ્રચાર જૈનવર્ગમાં બહુજ વધી ગયેલ છે. પર્યુષણ પર્વમાં પરભાવના પણ ખાદીના ખેસ, ટોપી, પહેર, ચોળી અને છેતી આ વિગેરેની થઈ છે. આ બનાવ સર્વમાં પહેલેજ ગણ વા યોગ્ય છે. તપસ્યાઓ પણ બહુ ઠીક થઈ છે. જ્યાં કઈ પણ વખત માસખમણ નહીં થયેલું ત્યાં આ વખત એક માસખમણ, અઠ્ઠાઇઓ તથા પંચરંગી તપ થયેલ છે. સ્વામીવરાછળ અને વરઘોડામાં પણ શાસન્નતિ બહુ થઈ છે. એક સ્વામીવછળમાં તે દરેક કેમે જુદી જુદી પંગતે સાથે જમવા બેસીને બંધુભાવ બતાવ્યું છે. વરઘોડામાં પણ દિગંબરી બંધુઓ, બ્રાહ્મણે, દરજીએ, વણકરે અને કલાલે સુધાંએ લાભ લીધે છે. ત્યાંના વૃદ્ધો પણ આ બધી પરિસ્થિતિ જોઈને બહુ રાજી થયા છે અને પોતાની જ કગીમાં આ બધે બનાવ પ્રથમજ દીઠો છે એમ કહી વખાણ કરે છે. ડે. ચેલકરે પણ પિતાના વ્ય - ખ્યાનમાં અહીંના ખાદીના પ્રચાર માટે મહારાજશ્રીની ખાસ પ્રશ' સા કરી છે. આ બધે મુનિમહારાજની નિસ્વાર્થ ધાર્મિક પ્રવૃત્તિને પ્રતાપ છે. ઉતમ મુનિ મહારાજાના વિહારની સર્વત્ર ખાસ આવશ્યકતા છે.
શ્રી સુરત ગેપીપુરામાં પં. મોહનવિજયજી મહારાજ ચતુર્માસ રહેલા છે. તેમના ઉપદેશથી ધર્મકાર્યો બહુ સારી રીતે થયાં છે. તપસ્યાઓ ઠીક થઈ છે. અફાઈ મહેત્સવ, નવકારશી વિગેરે પણ થયાં છે. દેરાસેરમાં ઘીની ઉપજ ૧૦૦૦

Page #26

"ર૩
- શ્રી
સ
ર
ક
.
મણની થઈ છે. જ્ઞાનપૂજામાં રૂા.૮૦૦) આવ્યા છે. બહારગામથી આવેલી ટીપમાં રૂા.૪૦૦૦) થયા છે. આ બધે ઉત્તમ મુનિના વિહારને પ્રભાવ સમજે.
સંઘવી જયંતિલાલ છબીલદાસ અગમચેતી આપે છે કે “નૂતન વર્ષાભિનંદન”ના લખાતાં પત્તાં હવે બંધ થવા આવશ્યક છે, ક્રમશઃ ઘટાડી દેવા રોગ્ય છે. હાલમાં સરકારે “ ટીકીટો” ના ભાવ વધાર્યા છે, માટે તેવાં કે નકામાં “છાપેલ પત્તાં મેકલવાં નહિ જોઈએ.” છાપેલ પત્તાં શી અસર કરે છે? કાંઈ કરતા નથી. માટે તે ન લખતાં તેથી થતા બચાવના પૈસા ઉત્તમ માર્ગે વાપરવા. “એક આનાની દીવાળા” હિંદમાં આવી રીતે પૈસે પિસે પણ મોટી રકમને બચાવ થાય અને તે પૈસાને જનકલ્યાણાર્થે ઉપગ થાય તે કેવું સારું !
શ્રી વિજયધર્મસૂરિ શિવપુરીમાં કાળધર્મ પામતાં ભાવનગર ખાતે જેને શુભેચ્છક મંડળની મીટીંગ મળી હતી અને તેમાં પણ દિલગીરીને ઠરાવ થયે હત, તેમજ તેમના શિષ્યવર્ગને અંત:કરણથી દીક્ષા આપવાને ડરાવ થયે હતે. મહારાજશ્રીના ગુણાનુવાદ કરવામાં આવ્યા હતા.
શ્રી મુંબઈ મહાવીર જૈન વિદ્યાલયમાં બધા વિદ્યાર્થીઓએ મળીને આ સંબંધમાં ઠરાવ કર્યો છે કે-“શ્રી મહાવીર વિદ્યાલયની આજે મળેલી સભા જૈન કેમ અને સાહિત્યની મહાન સેવા કરનાર શ્રી વિજયધર્મસૂરિજીના અચાનક અને દિલગીરી ભર્યા કાળધર્મ માટે પિતાને અત્યંત શેક પ્રદશિત કરે છે, અને તેમના આત્માને શાંતિ ઇરછે છે.”
શ્રી દીવાળીબાઈ શ્રાવિકા ઉગશાળાનો દ્વિવાર્ષિક રિટે.
પાટણ-સં. ૧૯૭૫-૭૬. આ રિપોર્ટ મળતાં તે વાંચ્યું છે. કાર્યને પ્રારંભ બહુજ ઉપયોગી છે. આગળ ઉપર વધારવાની આવશ્યકતા છે. કાર્યને પ્રારંભ કરનાર ભાઈશ્રી સરૂપચંદભાઈ અને નગીનદાસભાઈ કરમચંદે દ્રવ્યસ્થિતિ તે ઠીક કરી આપી છે. અભ્યાસની સંખ્યા પણ સારી છે. બાકી અંતરંગ સ્થિતિ તે જાતે જોયા સિવાય રિપોર્ટથી સમજાતી નથી. બંને બંધુઓએ દ્રવ્યને સાર્થક કરવાનું આ કાર્ય સારૂં આરંળ્યું છે. અમે એ ખાતાને વિશેષ ઉદય ઈરછીએ છીએ.

Page #27

પુસ્તકોની પહાંચ.
(મહીલા ભૂષણ, ) આ નામનું નવુ' પ્રગટ થયેલું માસિક પુ. ૨ જુ' અ'ક ૨ જે જુલાઈ ૧૯૨૨ નુ’ મળ્યું છે. તે સુરત જૈન વનિતા વિશ્રામ તરફથી પ્રગટ થાય છે. વાર્ષિક મૂલ્ય રૂા. ૨) પટેજ સ.થે રાખેલ છે. પ્રથમ ત્રિમાસિક શાષિકા સુબોધ નીકળતું તેનું જ આ રૂપાંતર છે. માસિકના લેખા જોતાં તે ખાસ સ્ત્રીવગને વાંચવા લાયક છે. લેખો બહુજ ઉપાગી છે. આ અંકના લેખે પૈકી સરલા કે શારહાવાળા લેખ બહુ અસરકારક છે. આવા લેખે દરેક અંકમાં આવવાની જરૂર છે. મુનિરાજશ્રી કપૂરવિજયજીવાળા લેખ પણ જૈનવર્ગને ઉપચાગી છે, દયાનું ખરૂ સ્વરૂપ સમજવાની સ્ત્રીવર્ગ અને પુરૂષવગ બનેને ઘણી જરૂર છે. માસિકનું લવાજમ કાંઈક વધારે છે પણ તેનો આધાર ગ્રાહકો ઉપર છે. ગૌહકોની સંખ્યા વધશે તો જરૂર લવાજમ ઘટવા સંભવ છે. અમે તેની ફતેહ ઈચ્છીએ છીએ. સપાદિકા હેન રૂકિમણીના આ પ્રયાસ સ્તુત્ય છે.
- શ્રી સિદ્ધક્ષેત્ર જૈન બાળાશ્રમના રિપાટS.
( સ. ૧૯૭૫ શ્રાવણથી સ. ૧૯૭૭ અરાડ સુધીના ) આ રિપાટ મળતાં તે સાદ્યત વાંચી જોયા છે. રિપોર્ટના પાના ૧૨૪ છે, પણ તેના માટે ભાગ સહાયકાના નામેાએ અને હીશાએ રાજ્ય છે. આવા સાર્વજનિક ખાતાના રિપોર્ટમાં તેની પણ ખાસ જરૂર છે. રિપોર્ટ પ્રારભના ૧૧. પાનામાં છે. તે ધ્યાનપૂર્વક વાંચવા લાયક છે. ખાતું ઘણું જ ઉત્તમ છે અને જરૂરીયતવાળું છે. દ્રવ્યવાનાએ ખાસ સહાય આપવા જેવું છે. થામિક શિક્ષણ ને ક્રિયા ઠીક કરાવાય છે. પાલીતાણા યાત્રા કરવા આવનાર અબુઓએ મુલાકાત લેવા લાયક છે. તેના સંચાલકે-કમીટી સેક્રેટરીઓ વિગેરે જૈન સમુદાયમાં નામાંકિત ગણાતા ગૃહસ્થા છે. તદુપરાંત ભાવનગરનિવાસી મી. કુવરજી મુકીચદ ઘણા પ્રશંસાપાત્ર ભેગ આપે છે. પાલીતાણા નજીક હેલાથી વારંવાર ત્યાં જઈને સંભાળ રાખે છે. તેમને ખરેખર ધન્યવાદ ઘટે છે. વાષિક બારથી તેર હજારના ખર્ચ વાળું આ ખાતું છે. તેને વધારવાની બહુજ જરૂર છે, અને સ્થાયી ફંડમાં સાંભળ્યો હતો તેવા વધારો થઈ જાય તે પછી બીજી આવકેથી આ ખાતું સારૂ’ વધવા સંભવ છે. અમે આ ખાતાની સંપૂર્ણ ફ્રહે ઇચ્છીએ છીએ.
નવા લાઇફ મેમ્બર, ૧ શા. લગભુનદાસ અકેરદાસ ભાવનગર. ૨ રાા, ફતેચંદ અમીચ'દભાવનગર
૪ વાસા, લલુભાઈ પીતાંબર, શીલર. હાલ મુંબઈ ૪ શા. મણિલાલ નાગરદાસ. લીંબડી, હાલ કલકત્તા,
પહેલા વર્ગના મેમર, ૫ શ ઉમાભાઇ જેઠાલાલ. અમઢાવાદ.

Page #28
લાઇફ મેમ્બરોને એક સાથે લાભ. નીચે જણાવેલી બે બુકે વગર કિંમતે ભેટ આપવામાં આવશે. 1 શ્રી શાંતિનાથ ચરિત્ર ભાષાંતર. 2 -- 2 વિનોદકારી કથાઓનો સંગ્રહ. 0-12-9 નીચેની બુકે ને ગ્રથા દરેક લખેલી કિ*મતમાંથી એકેક રૂપીઓ - એછે લઈને આપવામાં આવશે. 3 શ્રી ઉપમિતિ ભવપ્રપંચા કથા ભાષાંતર. ભાગ 1 લે. 3-0-0 4 શ્રી ધન્યકુમાર ચરિત્ર ભાષાંતર. 2-8-0 5 શ્રી પરિશિષ્ટ પર્વ ( પૂર્વાચાર્યોના ચરિત્ર ) ભાષાંતર. 1-8-0 6 શ્રી ઉપદેશ કપલ્લી ભાષાંતર. 1-8-0 7 શ્રી ઉપદેશ પ્રાસાદ ગ્રંથ. મૂળ. વિભાગ 3 જે. સ્થભ 13 થી 18, 2-8-0 8 શ્રી વૃહત ક્ષેત્ર સમાસ. ટી ટીકા યુક્ત. ૩-૪-છ પાછલા સંસકૃત એ ચા લેવાની ઈચ્છા ન હોય તેમણે ના લખી મેકલવી. કિંમત ઉપરાંત પાસ્ટેજ, વેલ્યુઇ ૨જીઝર ખર્ચ ગણુ. રેલવે સ્ટેશનવાળાને રેલવે પાસલથી મોકલી રસીદ વેલ્યુટ કરવામાં આવશે. તેમને ખર્ચ ઓછો લાગશે. લાભ લેવાની ઈચ્છાવાળા બંધુઓએ પત્ર લખવાની તરફી લેવી. e વાષિક મેમ્બરાને લાભ. ઉપર જણાવેલી પ્રથમની બે બુકે ભેટ આપવામાં આવશે અને ત્યારપછીની ચાર મુકે ને બે ગ્રંથા પાણી કિંમતે આપવામાં આવશે. પટેજ વિગેરે ખર્ચ જી. લાભ લેવામાં પ્રમાદ કરશે તે લાભ ખાઇ બેસશે. - -: •ઝાદ 2 : પ્રતિકમણના હેત. આવૃત્તિ બીજી. હિંમત આઠ આના આ બુક શ્રાવક વર્ગ માટે અત્યંત ઉપયોગી છે. તેમાં પ્રતિકમણના પ્રારંભથી છેવટ સુધીના દરેક સૂત્રે શા હેતુથી કહેવામાં આવે છે તે તથા તે સ’’થી સમજણ સાથે બીજી અનેક બાબતે સમાયેલી છે. પ્રતિક્રમણ શબ્દના આઠ પર્યાય ઉપર આઠ કથાએ આપેલી છે. આ એક ગ્રંથનું ભાષાંતર છે, પરંતુ તેમાં સમયોચિત વિવરણ સારી રીતે આ પેલ છે. સાધુ સાધ્વીને પણ ઉપગી થઈ પડે તેમ છે. આ બુક વાંચ્યા પછી પ્રતિક્રમણ કરવામાં એાર આનંદ આવે તેમ છે, અને તે વાંચ્યા વિનાનું પ્રતિક્રમણ સુખુ લાગે તેમ છે. નકલે માત્ર 500 છપાવી છે. કાગળ ને છપાવવાની મેં ઘવારી છતાં કિ'મત વધારવામાં આવી નથી, દરેક 'ધુ ખરીદ કરી શકે તેવીજ રાખવામાં આવી છે મંગાવે ને લાભ હશે.. - શ્રી જન કેમ પ્રસારક સભા -ભાવનગર,