Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
REGISTERED No. B. 156.
|
ધર્મ પ્રકાશ.
- - -આce -3 ये जीवेषु दयायवः स्पृशति यान् स्वपोपि न श्रीमा श्रांता ये न परोपकारकरणे हृष्यंति ये याचिताः । स्वस्थाः सत्स्वपि यौवनोदयमहाव्याधिप्रकोपेचु. ये
ते लोकोत्तरचारूचित्रचरिताः श्रेष्टाः कति स्युनराः ॥ .. વી“જે જીવોને વિષે દયાળુ છે, જેને દ્રવ્યનો મદ સ્વલ્પ પણ સ્પર્શ કરતો નથી,.. પર પરોપકાર કર: માં થાકતા નથી, જે યાચના કર્યા સતા ખુશી થાય છે, વનના
રૂપ મહાવ્યનો પ્રકોપ થયે સને પણ જે સ્વસ્થ રહે છે, એવા લોકોત્તર આચકરી મનોહર ચરિત્રવાળા એ કેટલાક જ મનુષ્યો હોય છે અથૉત્ બહુ અલ્પ હોય છે. '
સુકામુક્તાવલિ.' તે તક ૨૮ મું. કાર્તિક, સંવત ૧૯૬૦. શાકે ૧૮૩૪ અંક ૮ મે.
પ્રગટ કત્ત. . " શ્રી જૈનધર્મ પ્રસારક સભા, ભાવનગર.
૨૨૯
વિરાગ્યશતક (સમલૈંકી ) ' વિનો પણ પ્રાપ્તિને આશ્રયીને વિવિધ મતદાન આ વિધ પ્રકારે આ ..
ય વયન... '.. કાર્યમાં ગરકાવ કરનારી કેટલીક પ્રમાણવાળી બીનાઓ.
૨૪૦ . ૨૪૧
કોની કલાના રસ ઉપરથી નીકળતા સાર ...' કે ન ત અગર ચાંડલ , ,
તે જ શ્રી “સરસ્વતી” છાપખાનું -ભાવનગર, લિપ કિ મૂલ્ય ૩ ) પિોસ્ટેજ રૂા. ૦-૪-. ભેટ સાથે.
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
'
, '; ;
.
:
:
સભા તરફથી હાલમાં તેયાર થયેલા પ્રથા છે. શ્રી કમશ થ ટીકા વિભાગ જે. એનો કોશ તથા સરકસ જ કર્મય) તે એ પરાશકટીકા સહી
ન કરી : શ્રી પરિશિષ્ટ પર્વ. સવિતર પ્રસ્તાવના સાથે - શ્રી પ્રમેયરના કોષ. ન્યાયને લઘુ પણ ઉપયોગી ગ્રંથ. ઈ.
જ્ઞાનસાર સટીક. (શ્રી યશોવિજયજી ઉપાધ્યાય કૃત ૩૨ અષ્ટક) ૬ શ્રી ઘનપાળ પંચ શિક સટીક. અ યુક્ત.
હાલમાં છપાતા ગ્રંથો. [, પ થમ્િ (માગધી-અપૂર્વ ગ્રંથ) - શ્રી ક મપયડી. શો લયગિરિજી કૃત ટીકાયુક્ત. - શ્રી શાંતસુધારસ. પં. ગંભીરવિજયજી કૃત ટીકાયુક્ત છે ઇ કો પાર્શ્વનાથ ચરિત્ર. સંસ્કૃત ગદ્યગંધ. . 7: શો અાનંદઘનજીના ૧૦ પદે. વિવેચન યુક્ત. પર કિ કુલચ માળભાષાંતર. (અત્યંત રસીક કથા ). ક ર થી પ્રકરણો વિગેરેના સ્તવનોદિને સંગ્રડ (બીજી આવૃત્તિ) દિ તત્ત્વ વાર્તા (ગ્રાહકેને ભેટ આપવા માટે )
( તૈયાર થયેલા ગ્રંથે.) પ શો અધ્યાસાર ટીકા. ૫. ગંભીરવિજયજી કૃત. પર શી અધ્યાત્મર સટોકનું લાષાંતર ૧૩ શ્રી ૯પ પ્રાસાદના ૬ થંભ મૂળ
(તિયાર થતા ગ્રંથો ) ૧૮ શ્રી ઉમિતિ પ્રથા કાનું બત. ૧ શિર હેમચંદ્રાચાર્ય ચરિત્ર 'C' & ' ટે પર્વનું ભાષાંતર. - હું પર જણાવેલા 9 પિકી કર્મગ્રંથ વેલા ગ ૨ જે તે પ્રમેયરત્નમેષ બધા જ બાકી છે ને બીજા ત્રણ ગ્રંથની પ્રસ્તાવના ને ટાઇટલ છપાય છે
કી એક લાક્ષની અંદર દાહાર પડશે. છપાળ પંચાશિકા ને તવવાર્તા ગ્રાહક કાર છે બેસ્ટ એકલવાની છે તે તત્વવાનાં છપાઈ રહોથી મોકલાવશું.
નવા લાઈક રેખર છે. જણાવે લા ગૃહસ્થ આ સભામાં લાઈફ મેકર તરીકે દાખલ થયા છે. છે કે મોડનલાલ હેમચંદ. ૩ આ. હરચંદ મજા છે, ક , કુલર ખુશાલ.
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
श्रा जैन धर्म प्रचा
नेन च गृहस्थैः सनिः परिहर्तव्योऽकल्याणधिनयोगः, सेवितव्यानि कल्याण मित्राणि, न बड्वनीयोचितस्थितिः, अपेक्षितव्यो लोकमार्गः, माननीया गुरुसंहतिः, नवितव्यमेतत्तत्रैः, प्रवर्तितव्यं दानादौ, कर्तव्योदारपूजा जगवतां, निरूपणीयः साधु विशेषः, श्रोतव्यं विधिना धर्मशास्त्रं, जावनीयं महायत्नेन, अनुष्टेयस्तदर्थो विधानेन, अवसम्बनीयं धैर्य, पर्यासोचनयायतिः, अवलोकनीयो मृत्युः, जवितव्यं परलोकप्रधानैः, सेवितव्यो गुरुजनः, कर्तव्यं योगपट्टदर्शनं, स्थापनीयं तद्रूपादि मानसे, निरूपयितव्या धारणा, परिहर्तव्यो विदेपमार्गः, प्रयतितव्यं योगशुधौ, कारयितव्यं जगवद्नुवन विम्बादिकं, लेखनीयं नुवनेशवचनं, कर्तव्यो मङ्गलजपः, प्रतिपत्तव्यं चतुःशरणं, गर्हितव्यानि सुष्कृतानि, अनुमोदयितव्यं कुशलं, पूजनीया मंत्रदेवताः, श्रोतव्यानि सच्चेष्टितानि, नावनीयमौदार्य, वर्तितव्यमुत्तमझातेन, तता नविष्यति जवतां साधुधर्मानुष्टाननाजनता ॥
जपमितिलवापश्चा कथा.
NAANDAMAM-ANPNARAM
८ मा
पुस्त। २८ ... ति: सं. १८१६. शा. १८३४.
* अँह नमस्तत्वाय. श्री पद्मानंद कवि विरचित वैराग्य शतक.
समश्लोकी. (से-मा१० मा .)
(अनुसधान पृष्ट-१८८ श्री.) ॐ भ७०यु वित्त ते सघणु धुतीमायु ४० ज्ञान भज्यु ३५ मने ते दु पापयु; २ ! सशुष्ण-विवे से प्रियतमापासे २ मे , . . शु..सरपान विR ४३.? विवश हु ॥ २१६५ ४ाणे
४
३
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
२३०
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
આત્માને નવ જોડીને વિનયમાં ઉગ્ર તપ નું તખેા, શેભાગ્યે નવ ક્ષાંતિથી પ્રતિસમે સત્યે ખુશી નવ કયાં; રે! તું તે નહિ કર્મનિદન કરે આવ્યે સમીપે યમે, ૨! રે! મૂઢ તુ દૈવનેજ સઘળા એ શાપ દે આ સમે.
રે! એ ખાળ હતો, યુવાન ઝટ તે દેખાય એવું થતુ, ચાલ્યુ’ યાવન સ્પષ્ટ ને ઘડપણ આવ્યુ અરે દોડતુ; ભાગે એ પણ કાળ આવી હડતાં દેખાય નેં સ એ, જો !. આ કાતુક મિત્ર અન્ય જગનાં શુ ઇન્દ્રજાળેાવડે !
હસ્તિના મદના ઝરાથકી થયું જે દ્વાર ભીનું અરે, જો આપે નહિ કાળીયા, નહિ તદા ડોકાય ભીખારી એ; જે પોતે નહિ પેટનું પુરૂ કરે તેને અકસ્માતની, રે! એ પુષ્કળ લમી હાથ હુડતી “ વિચિત્રતા કર્માંની. ”
અનુષ્ટુપ્ત સંતાનો ન લક્ષ્મી કે, ન સાથે રહેલ આવતાં; મરેલ જીવની સાથે, પુન્ય કે પાપ ચાલતાં.
બેલે મૃદુપણું હું ગર્લ સઘળે, કરે પછી કરીશને, પાંચે ઇન્દ્રિય જયવડે દહિશ હું એ કામના કદને; સમ્યગ્ ધ્યાનવડે હું મેહુ. સઘળે! રકીશ લીલાવર્ડ, જાણે એ નહિ કર કાળ વચમાં ખેંચી જશે કે હુને.
ખાંધ્યુ વૃધ્ધપણુ નિરતર્ અરે! એ રાવણે ખાટલે,
ત્રિ હનુમાનથી નિકળે ઉધ્ધાર પામ્યા અરે રાષ્ટ્ર રાક્ષસના પતિ, ઝૂ વીર, માર્યા અરે સ્વલ્પમાં, “ એ સર્વે પણ કાળ આવી હડતાં ચાલ્યાં ગયાં શું ખીન્ત. '
અનુષ્ટુપ્----સના ભક્ષી યમ એ, સત્ય લેકે ગવાય છે; રામ દેવાદિ ધીરે તે નહિ તે કયાં ગયા હશે ? મિથ્યાત્વાનુ વિચિત્ર ગતિમાં ચામેર ભમેલડી, ઉદ્ભદ્ર મુગલ માથી પ્રતિદિન મૂર્છાજ પામેલની;
For Private And Personal Use Only
૩ર
33
૩૪
રૂપ
૩
૩૭
૩૮.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વૈિરાગ્યશતક
રા
આ સંસારવિષે નિયંત્રિત તણી કેદી સમીરે બીના, હારી મુક્તિ થશે શું સત્વર નહિ? સદ્દવૃત્તવિત્ત વિના.
૩૯
-
-
--
-
દુઃખે મેળવ્યું ! રત્ન, સાયર વિષે જે પાડ્યું તે પાછું રે! આ સંસાર વિષે જ તેમ મળ્યું એ બેયેલ માનુષ્ય જે; બંધ ! મૂઢપણું તું ! પણ અહે! માનુષ્ય ખોયું મથી, કામ-ક્રોધ-કુબોધ-મત્સર-કુધી–માયા-મહા મેહથી. જેથી આ ક્ષણભંગુર શરીરનું સંયુક્ત આત્માવડે, સદ્દદ્યાપાર વિષે નિજન થતાં નિવણને પામીયે, રે! રે ! મિત્ર ! થઈ પ્રીતિ ! પ્રિયતમાનું મોટું જેવા રહને, કોટી દ્રવ્ય દઈ ખરીદી લીધી મેં મૂછે અરે ! કેડીને.
ડાકારક હાસ્ય તુષ્ટિ કરવા સેવ્યું ધુતારાપણું, રમ્ય સ્વર્ણ શરીર ધારિણું ! પ્રિયા ! સૃષ્ટિ વિષે સાજતું; ભવ્ય ! દ્રવ્ય ઉપાર્જવા પણ મહા આરંભ છે રે! અહા ! ભેદછંદન તાડનાદિ વિધિ રત્રે મહા રે.
રે! એ કામની શાંતિ સારૂ ન ધર્યું બ્રધ્ધવત ધ્યાનમાં, લેખૂલનસારૂ લક્ષમી નિજની દીધી ન સત્પાત્રમાં મહામૂલન સારૂ સશુરૂતણ વાણી ન ધારી ખરે, દુખે પ્રાપ્ય મનુષ્યનો ભાવ અરે ! હા હું હાય અરે.
૪૩
બંધુ–પુત્ર-કલત્રને વિભવના વિનાશથી ભંગુર, ખાંસી-શ્વાસ–ભગંદર પ્રભૂતિ રે! વ્યાધિથકી ભરપુર બંધ ! સત્વર આવતો સમીપ એ બીહામણા કાળ રે ! હા ! હા ! રે ! કહું શું હું તેય મનની પાપે રતિ થાતી રે.
૪૪
આ સંસાર વિષે વિચિત્ર ગતિમાં ચોમેર ભ્રાંતિવ, રે! રે ! જીવ ! કયે પ્રદેશ જગમાં એવા ગયે ત્યાં અરે !
જ્યાં તે અન્ય અનેક જન્મ મરણે કીધાં નહિ રે અતિ, એ ! વૈરાગ્ય નહિ દેજ ધરતે પાકિયામાં રતિ.
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૩૨
જૈનધર્મ પ્રકાશ. सम्यक्त्व प्राप्तिने आश्रयीने विविध मतदर्शन
[ સમ્યકત્વ-પ્રાપ્તિ પ્રકાર.]
(લેખક–સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી.) કોઈ પણ અનાદિ મિથ્યાદૃષ્ટિ જીવ તથા પ્રકારની શુભ રામગ્રીને લાભ મેળવી અપૂર્વ કરણ (આત્માના અપૂર્વ ઉલ્લસિત પરિણામ) વડે શુધ્ધ, અર્ધશુદ્ધ અને અવિશુધ્ધ એવા ત્રણ પુંજ કરીને શુધ્ધ પુંજ સંબંધી પુલને વેદ સતે ઉપશમ સમક્તિને પામ્યા વગરજ પ્રથમથીજ ક્ષયપશમિક સમકિતને પામે છે. સિદ્ધાંતકારને એવો એક મત છે. બીજો મત એ છે કે યથાપ્રવૃત્તિ પ્રમુખ ત્રણ કરણે અનુક્રમે કરતે જીવ અન્તરકરણમાં ઉપશમ સમકિતને પામે છે. તે પૂર્વોકત ત્રણ પુંજ કરતાજ નથી. પછી ઉપશમ સમતિથી ચુત થયેલ તે અવશ્ય મિથ્યાત્વને જ પામે છે. કપાબમાં કહ્યું પાર છે કે –“જેમ ઇલિકા (ઈયેળ) ઉંચી ચઢવા પ્રયત્ન કરે છે, ત્યારે તેને જે આગળ સ્થાનરૂપ આલંબન મળતું નથી તે તે વસ્થાન તજતી નથી એટલે પુનઃ સ્વશરીરને સંકેચી દઈને પ્રથમના સ્થાન ઉપર આવી રહે છે તેમ ઉપશિમ સમતિવંત જીવ ઉપશમ સમકિતથી થયા બાદ, ત્રણ પુંજ કરેલા નહિ હોવાથી, મિશ્ર અને શુધ્ધ પેજ લક્ષણ કથાનાન્તને નહિ પામતા, પુનઃ પ્રથમન મિથ્યાત્વ સ્થાનને જ પ્રાપ્ત કરે છે.” મથકારને વળી એ અભિપ્રાય છે કે સર્વ કોઈ મિથ્યાવૃષ્ટિ જીવ પ્રથમ સમ્યકત્વ લાભ કાળે યથાપ્રવૃત્તિ પ્રમુખ ત્રણ કારણ કરીને અંતરકરણ કરે છે અને ત્યાંજ ઉપશમ સમકિત પામે છે. તેમજ વળી તે ત્રણ પુંજ પણ કરે છે જ. એથી કરીને જ ઉપશમ સમકિતથી
વ્યા છે એ જીવ યથાસંભવ ક્ષયે પશમ અમતિ દૃષ્ટિ, મિશ્રદૃષ્ટિ કે મિધ્યત્વ દૃષ્ટિ થાય છે.
|
ઇતિ હૃદયમ
विविध प्रश्नोत्तरो.
(વિરાકમાંથી.)
(લેખક-સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી) પ્રશ્નદષ્ટિવાદ (સમસ્ત શાસ્ત્રના અવતારરૂપપૂર્વજ્ઞાન) ભણવાન સ્ત્રીઓસાધ્વીઓને શા માટે નિષેધ કરેલા છે?
ઉત્તર-તુચ્છાદિક સ્વભાવ હોવાથી સ્ત્રી જો દષ્ટિવાદ ભણે તો તે ગર્વવડે પુરૂષને પરાભવ કરવા પ્રવતીને દુર્ગતિપાત્ર બને તેથી પરમ કૃપાળુ પરોપકાર
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિવિધ પ્રશ્નોત્તર.
૨૩૩ શીલ પરમાત્માએ તેને પૂર્વ ભણવાની આજ્ઞા આપી નથી પરંતુ તેમના પણ હિતની ખાતર એકાદશ અંગાદિકની રચના કરવામાં આવે છે.
પ્રશ્નબુદ્ધિના જે આડ ગુણવડે શ્રુતજ્ઞાન ગ્રહણ કરાય તે ગુણાનું કંઈક સ્વરૂપ સમજાવે !
ઉત્તર–૧ સુશ્રુષા-વિનયયુક્ત થઈ ગુરૂમુખથકી સાંભળવાની ઈચ્છા. ૨ પ્રતિપૂછા–ફરી પૂછીને ભણેલું શાસ્ત્ર નિઃશકિત-શંકા વગરનું કરવું.
૩ અથ શ્રવણ–૪ અર્થગ્રહણ–-ભણેલા શાસ્ત્રને અર્થથી સાંભળવું અને તેનો અર્થ ધારી લે.
પ ઈહા–પયાલાચના-અર્થ ધારી વિચારવું કે એ બરાબર છે કે નહિ? એમ વબુદ્ધિબળથી સાંભળેલા-ગ્રહણ કરેલા અર્થને નિશ્ચય કરવા વિચારણા કરવી.
૬ અપહ-ગુરૂ મહારાજે ફરમાવ્યું તે યથાર્થ–પ્રમાણ છે એમ નિશ્ચયનિર્ધાર કરે.
૭ ધારણા–નિશ્ચિત કરેલા અર્થને સદાય ચિત્તમાં ધારણ કર-વિસરી જવા ન દે. ( ૮ અને શાસ્ત્રોક્ત અનુષ્ઠાનને સમ્યગ રીતે આચરવું–પ્રમાદશીલ ન થાવું. અમ કરવાથી આપણું અંતરાય તૂટે છે અને ગુરૂ મહારાજ પોતાના પ્રયત્નની સફળતા જોઈ પ્રસન્ન થાય છે એથી એ પણ કૃતપ્રાપ્તિને અા ઉપાય છે. અથવા
૧ સપા–ગુરૂમહારાજ જે કંઈ હિતકાર્ય કરવા ફરમાવે તે સર્વ અનુગ્રહરૂપ માનીને સારી રીતે–સાવધાનતા પૂર્વક સાંભળવા ઇચ્છા.
૨ પ્રતિપૂછા–પ્રથમ અમુક કાર્ય કરવા આજ્ઞા પામ્યા છતાં તે કાર્ય કરતી વખતે ગુરૂ મહારાજને તત્સંબંધી ફરી પૃચ્છા કરવી, અને તેમની ફરમાશ મુજબ પૂરતું લક્ષ રાખીને કાર્ય કરવું. - ૩ –એવી રીતે આરાધીત ગુરૂ સમીપે સૂત્ર અથવા તે સૂચના અર્થનું સમ્યગ શ્રવણ કરવું. બાકીનું બધું પૂર્વલી પેરે જાણવું. આ પ્રશ્ર–ગુરુ મહારાજ કેવા પ્રકારે વ્યાખ્યાન કરે તેની મર્યાદા બતાવે !
ઉત્તર–પ્રથમ તે ગુરુ મહારાજ શિષ્યવર્ગ પ્રત્યે સૂત્રને અર્થ માત્ર સમજાવે. પછી બીજીવાર સૂત્રસ્પર્શક નિર્યુક્તિમિક અર્થની સમજણ આપે અને છેવટે નિવશેષ એટલે સંપૂર્ણ અર્થ બતાવે એ સૂત્ર-અનુયોગ વિષયે શાસ્ત્રમાં મર્યાદા દર્શાવેલી છે.
પ્રશ્ન-કર્મનું અનાદિપણું શી રીતે સિદ્ધ થઈ શકે છે? ઉત્તર–દેહ અને કર્મને બીજાંકુરની પેરે પરસ્પર હિતુ હેતુમદૂભાવ હોવાથી
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ર૩૪
જૈનધર્મ પ્રકાશ. જેમ બીજવટે અંકુર પેદા થાય છે, અને અંકુરથકી કમે કરીને બીજ પેદા થાય છે તેમ દેહવટે કર્મ ઉપજે છે અને કર્મવડે દેહ નીપજે છે. એવી રીતે પુનઃ પુનઃ પરસ્પર અનાદિકાળને હેતુ હેતુમભાવ રહેલો હોવાથીજ સંભવે છે. જેમને અન્ય હેતુ હિતમભાવ સંબંધ રહેલા હોય છે તેઓ બીજ–અંકુર તેમજ પિતા-પુત્રાદિકની પેરે અનાદિ જ હવા ઘટે છે. તેવી રીતે જ દેહ કર્મનો સંબંધ છે માટે તે પણ અનાદિ જ છે. ( ઇતિ વિશેષાવશ્યકે પૃ૦ ૭૦૦ )
પ્રશ્ન–કમને બદલે દેહાદિક નિમણુ કરનાર (કતાં) તરીકે એકમ-કર્મરહિત ઇશ્વરને જ માનવામાં શ ષ આવે છે ?
ઉત્તર-કર્મ રહિત એવો ઇશ્વર ઉપકરણના અભાવે દંડાદિક ઉપકરણ રહિત કુંભારની પેરે શરીરાદિક કાર્યનું નિર્માણ કરી શકે નહિ. વળી કર્મવગર શરીરાદિકનું નિર્માણ કરવામાં જીવાદિકને બીજું કંઈ ઉપકરણ સંભવતું નથી. કેમકે ગભૌદિક અવસ્થામાં અન્ય ઉપકરણને અસંભવ છે અને કમરહિતને શુક, શેણિત ( વીર્ય, રૂધિર ) પ્રમુખનું ગ્રહણ કરવું પણ અયુક્ત છે. અથવા બીજી રીતે પ્રયોગ કરી શકાય છે. કર્મરહિત ઇશ્વરાદિક આત્મા આકાશની પેરે નિષ્ણ હોવાથી, અમૂર્ત હોવાથી, અશરીરી હોવાથી, નિષ્ક્રિય હોવાથી, તેમજ સર્વગત એટલે સર્વવ્યાપી હોવાથી તથા એક પરમાણની એકલો લેવાથી શરીરાદિકનું નિર્માણ કરે જ નહિ-કરી શકે જ નહિ. જે કદાચ કહેવામાં આવે કે શરીરધારી ઇશ્વરે જ બધાય દેહાદિક કાનું નિર્માણ કરે છે તો પછી ઈશ્વર સંબંધી દેહનું નિમાણ થવામાં પણ એજ પ્રશ્ન સમુપસ્થિત થાય છે. તે એવી રીતે કે કરહિત ઇશ્વર નિજ શરીરનું નિર્માણ કરી શકે નહિ. કેમકે તે દંડાદિકરહિત કુલાશની પેરે ઉપકરણ રહિત છે. જે કોઈ બીજે ઇશ્વર તેના શરીરનું નિમાણ કરી આપતું હોય તે તો તે પણ શરીરધારી કે શરીર રહિત? જે તે શરીર રહિત હોય તે તે ઉપર કહ્યા મુજબ ઉપકરણ રહિત હોવાથી શરીરનું નિર્માણ કરી શકે નહિં. અને જે તે શરીરવાનું હોય તે તેના શરીરનું નિર્માણ કરવામાં પણ તે જ દોષ આવે છે. એટલે તે પણ કમરહિત હોઇને ઉપકરણરહિત પિતાના શરીરનું નિર્માણ કરી શકો નથી. અને જો તેનું શરીર બીજે શરીરધારી બનાવી આપે તો પછી તે બીજાનું શરીર પણ બીજો બનાવે અને તેનું પણ બીજો બનાવે એમ કરતાં તે અનવસ્થાદોષ આવે છે. એ સર્વ અનિષ્ટ છે. તેથી ઈશ્વર દેહાદિકનો કતાં કરતો નથી, પરંતુ કર્મ સહિત જીવજ સ્વદેહાદિક કાર્ય કલાપનો કતાં સિદ્ધ થાય છે. ફર્મરહિત-કૃતકૃત્ય ઇશ્વર પ્રોજન રહિત પણ દેહાદિકનું નિર્માણ કરતો હોય તે
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વિવિધ પ્રકાર.
૨૩૫ તે ઉન્મત્તતુલ્ય જ ગણાય અને જે સપ્રયજન તેનું નિર્માણ કરવા જાય તો અનીશ્વરત્વ પ્રસંગે પ્રાપ્ત થાય છે. કેમકે અનાદિ શુધ્ધ હોય તેને દેહાદિક કાર્ય કરવાની ઈચ્છા હોવી ઘટે નહિ. કારણ કે તેવી ઈચ્છા જ રાગ વિક૯પરૂપ છે, ઈત્યાદિ અત્ર બહુ વકતવ્ય છે. વિશેષ અધિકાર ગ્રંથાંતરો થકી જાણ લે. અને મધ્યસ્થપણે વિચાર કરી સત્ય સબળ પક્ષનો સ્વીકાર કરી લેવો. ઈતિ વિશેષાવશ્યક પૃ. ૭૦૧
પ્રશ્ન–સંસારથી જ સર્વ કોઈ ભવ્યાત્મ મુક્ત થઈ સિદ્ધ થાય છે તે તે સર્વ સિધ્ધોની આદિ હોવાથી કોઈ પણ આદિ સિદ્ધ હેવો જોઈએ કે કેમ?
ઉત્તર–જેમ સઘળાં શરીર અને સઘળાં અહોરાત્ર આદિવાળાં છે પણ કાળની અનાદિતાથી આદ્ય શરીર કે આદ્ય અહોરાત્ર જાણી શકાતાં નથી તેમ કાળની અનાદિતાથી કોઈ એક આદ્ય સિદ્ધ પણ જાણી-માની શકાય નહિ.
પ્રશ્ન-૪પ લાખ યોજનપ્રમાણ પરિમિત સિદ્ધિક્ષેત્ર છે તે તેમાં અનાદિ કાળથી થતા અનંતા સિધ્ધ શી રીતે સમાઇ શકે ?
ઉત્તર:–અમૂર્ત-અશરીરી હોવાથી પરિમિત ક્ષેત્રમાં પણ અનંતા સિધ્ધ સમાઈ રહે છે. જેમ પ્રત્યેક દ્રવ્યને સઘળા સિદ્ધ ભગવંતનાં અનંતાં જ્ઞાન અને અનંતાં દર્શન વિષય કરે છે. અથવા એકજ નર્તકી ઉપર હજારો દૃષ્ટિ પડે છે તથા પરિમિત ક્ષેત્રવાળા ઓરડા પ્રમુખમાં અનેક દીવાઓની પ્રભા સમાઈ જાય છે, તેમ અહીં પરિમિત ક્ષેત્રમાં અનંતા સિધ્ધ કેમ સમાઇ ન શકે ? અપિતુ સુબે સમાઈ શકે છે. જ્યારે મૂર્ત એવી બહુ દીપકની પ્રભાઓ પરિમિત ક્ષેત્રમાં સમાઈ શકે. તે પછી અમૂર્ત-અશરીરી શિદ્ધ પરમાત્માનું કહેવું જ શું ?
પ્રશ્ન–જે દેવતાઓ છે, તે તેઓ અત્ર મનુષ્યલોકમાં આવવા શક્તિવંત છતાં કેમ આવતા જણાતા નથી ?
ઉત્તર–દેવતાઓ, દેવાંગનાદિક સંબંધી દિવ્ય પ્રેમમાં લીન હોવાથી, અત્યંત રૂપ લાવણ્યાદિક ગુણવાળી કામિનીમાં આસક્ત થઈ રમણિક સ્થાનમાં રહેલા પુરૂષની પેરે વિષય સુખમાં અત્યંત આસક્ત થએલા હોવાથી, તથા બહુ અગત્યનાં કાર્ય કરવા નિજાયેલા વિનીત પુરૂષની પેરે પિતાનું કાર્ય હજુ પૂરું થયેલું નહિ હોવાથી, તથા તેમને મનુષ્યનાં કાર્ય સાથે એ સંબંધ નહિ હેવાથી, અણઇચ્છિત ગૃહાદિકમાં જેમ નિરાગી-નિઃસ્પૃહી મુનિઓ જતા નથી તેમ તેઓ આ મનુષ્યલકમાં પ્રાયઃ આવતા નથી. તેમજ આ મનુષ્યલકની દુધ સહન નહિ કરી શકવાથી પણ દેવતાઓ પ્રાયઃ અત્ર આવતા નથી. પૃ. ૭૮૨-૮૩
પ્રશ્ન–જે એમજ છે તે દેવતાઓ અત્ર શા પ્રજને આવી શકે છે?
ઉત્તર–શ્રી જિનેશ્વર ભગવાનના જન્મ, દીક્ષા, કેવળજ્ઞાન અને નિર્વાણ મહોત્સવ પ્રસંગે પિતાનું હિત–કર્તવ્ય માની દેવતાઓ અત્રે આવે છે. તેમાં
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
કેટલાક ઈન્દ્રાદિક દેવ પિતાના ભક્તિ ભાવથી સ્વતઃ આવે છે, કેટલાક તેમની અનુવૃત્તિ-આજ્ઞા-વશવતીપણાથી આવે છે, કેટલાક પિતાના સંશયનું નિરાકરણ કરવા આવે છે, ત્યારે કેટલાક પૂર્વભવ સંબંધી પુત્ર, મિત્રાદિકના અનુરાગથી
આવે છે. વળી પૂર્વે પ્રતિબોધાદિક નિમિતો સંકેત-નિશ્ચય કરેલ હોય તેથી કેટલાક દે અન્ન આવે છે, કેટલાક વાલી મહા પરામવંત સાધુ પ્રમુખ સાત્વિક પુરૂના ગુણથી આકર્ષાઈને અત્ર આવે છે. ત્યારે કેટલાક દેવતાઓ પૂર્વલા વેરિ મનુષ્યોને પકડવા માટે પણ આવે છે. બીજા કેટલાક દેવતાઓ પૃવંલા મિત્ર, પુત્રાદિક ઉપર અનુગ્રહ કરવા આવે છે, કેટલાએક વળી કામ કર્થનાદિક કારણે પણ આવે છે તેમજ કેઈ ઉત્તમ સાધુ પ્રમુખ સાત્વિક જનોની પરીક્ષા નિમિત્તે પણ આવે છે. એવી રીતે દેવતાઓનું અ આગમન ક ર ર પણ જણાવ્યું છે.
પ્રશ્નસુખ દુઃખના પ્રગટ કારણરૂપ અશ, સ્ત્રી, ચંદન, સર્પ, વિષ અને કંટાદિક છતાં શા માટે તેના કારણરૂપે કર્મની કલ્પના કરવી જોઈએ ? એથી ચમત પ્રસંગ દેવ આવશે.
ઉત્તર–તુલ્ય એવાં પણ અાદિક ખાધાં છતાં કે ઈકને તે આહૂર અને કેઈકને ગાદિક પેદા થાય છે, તેવી રીતે જૂદા જૂદાં ફળ થવામાં અવશ્ય હત હે જોઈએ. જે હેતુ ગરજ ભિન્ન ભિન્ન ફળ થાય છે તે સારાય થવું જોઈએ અથવા તે કદાપિ પણ ન થવું જોઈએ. મારે ભિ ફળ થવામાં જે હતુકારણ રહેલ છે તે અદઇ-કર્મ જ જાણવું. એથી સુખ દુઃખના કારણરૂપ કમનું કથન કપના માત્ર નથી પરંતુ તે પરમાર્થથી સાચું જ છે. પૃ. ૯૭
જેવું અન્યનું શ્રેય આપણે ઈચ્છીએ તેવું આપણું શ્રેય થાય છે.
રાના શ્રેય માટે જેમ જેમ વધારે ઈચ્છા કરીએ તેમ તેમ આખા વધારેને વધારે શ્રેય થાય છે.
જેમ જેમ આપણે પિતાની ઇચ્છા, ઉમેદ, લાગવી, અને કાર્યોમાં વધારે વિશેબળવા લાવતા જઈએ તેમ તેમ આપણી શક્તિ અને બુદ્ધિની વિશાળતા અવશ્ય થવાની જ.
સર્વ કાર્યોની તે માટે તમારા પિતાના ઉપર આધાર રાખે, અને તમારા જીવનના સર્વ પ્રસંગે માટે અને ખાસ કરીને રાવ કર્યો માટે તમે લાયકજ છે તેવું દ્રઢતાથી માનજો અને તદનુસાર આચરણ કરો. અને અવશ્ય સર્વ કાર્ય સફળ થશેજ,
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
બોધ વચન.
૨૩૭
સહુ કોઈ આત્મહિતૈષી ભાઈ બહેનોએ સદાય સ્મરણમાં રાખી પિતપોતાનું ભવિષ્ય સુધારવા માટે લક્ષપૂર્વક આદરવા યોગ્ય
बोध वचन.
(લેખક–સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી) મહારા વહાલા ભાઈઓ અને બહેને ! ગુરૂકપાથી તમને સહને આત્મ સમાન લેખી એક બંધુતરીકે જે બોધ વચન કહું તે હૃદયમાં સ્થાપી, તમારા પિતાના, તમારા સંતાનના, તમારા કુટુંબના, તમારી જ્ઞાતિના તેમજ તમારી સમસ્ત કોમના અને જન સમાજના પણ ભલાને માટે તેને વિવેકપૂર્વક વિચારી, પ્રમાદરહિત બની, તેનો જેટલો લાભ લઈ શકાય તેટલો લેવા પૂરતી કાળજી રાખશે. એમ કરવાથી જ આપણો શુભ ઉદ્દેશ શીધ્ર સફળ થઈ શકશે.
ઉત્તમ બોધ વચન વગર જીવોની શ્રદ્ધા સુધરી શકતી નથી અને સુશ્રદ્ધા વગર તેમના વર્તનમાં પણ કંઈ સારે ફેરફાર થઈ શકતો નથી, તેથી યોગ્ય જનોને તેવાં બોધ વચન આપવાની આવશ્યકતા રહે છે. તેટલી જ બલકે તેથી પણ અધિક આવશ્યકતા ગ્ય જનોએ તેવાં ઉત્તમ બોધ વચન તથા પ્રકારના યોગ્ય સ્થળથી આદરપૂર્વક મેળવવાની, ભાગ્યવશાત્ તેવાં બોધ વચન મેળવી તેને વિવેકપૂર્વક પિતાના હૃદયકમળમાં સ્થાપવાની અને તેમ કરીને તે પ્રમાણિક બધ-વચન, અનુસારે ચાલી બને તેટલે પિતાના વર્તનમાં સુધારો કરવાની રહે છે તે સહુ કોઈ સજજનોએ ખાસ લક્ષમાં રાખવાનું છે. આટલી સામાન્ય પ્રસ્તાવના કરી પંચ પરમેષ્ટી ભગવાનને પ્રણમી તેમના જ અનુગ્રહથી પર હિત સમજી સંક્ષેપથી બોધ વચન કહું છું.
૧ કપરા ભાઈઓ અને બહેન ! શાસ્ત્રમાં ધમને ચિંતામણિ રત્ન, કલ્પવૃક્ષ, કામધેનુ અને કામકુંભ જેવા અમૂલ્ય ઉત્તમ પદાર્થોની ઉપમા આપેલી છે તે સાચી છે. વસ્તુતઃ તો તે દરેક પદાર્થ કરતાં પણ ધમ અત્યંત અમૂલ્ય અને ઉત્તમ છે. આ વાત આપણે જાણીએ છીએ અને મુખે બેલીએ છીએ તેમ છતાં તે અમૂલ્ય ધર્મનું સેવન કરવામાં આપણે અત્યંત મંદતા-નિરૂત્સાહતા–કાયરતા કેમ આદરિએ છીએ એની આપણે બારીકીથી તપાસ કરવાની જરૂર છે એટલું જ નહિ પણ આપણે એ દોષોને શોધી કાઢી તેમને બનતી ચીવટથી દૂર કરવા એ આપણું મુખ્ય કર્તવ્ય છે.
૨ જે ભાઈ નો ખરેખરા ઓજસ્વી–જવલંત વીર્ય પરાક્રમવાળા હોય છે તેઓજ ચિંતામણિ રત્ન સટશ અમૂલ્ય ધર્મને આદરપૂર્વક સેવી શકે છે,
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૩૮
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
બાકીના તે તેને એક કુળાચાર તરીકે માની લઈ ફક્ત લેકવ્યવહારથીજ સેવતા હોય છે. એથી એ બાપડા તેના ફળ-આસ્વાદનને પામી શકતા નથી. એટલે તથા પ્રકારની સમજ સાથે વીલાસ પૂર્વક તે ધર્મનું સંસેવન કયાં વગર ખરે રસાસ્વાદ મેળવી શકાતા નથી.
૩ જેમ પાયાવગર અને તે પણ દઢ મજબૂત પાયાવગર સારી ઈમારત ચણી શકાતી નથી તેમ જ્ઞાન અને શ્રદ્ધાનરૂપ સુદઢ પાયાવગર ધર્મનું બંધારણ ટકી શકતું નથી.
( ૪ જેમ મેલા-મલીન વસ્ત્ર ઉપર રંગ ચઢતો નથી તેમ વ્યવહારશુદ્ધિવગના જીવ ધર્મના રાગથી રંગાઈ શકાતા નથી.
પ જેમ ઘડાય મહાય વગરની ખડબચડી ભીંત ઉપર ઇચ્છિત ચિત્ર ઉઠી શકતું નથી તેમ તથા પ્રકારના શુભ સંસ્કાર પામ્યા વગર કોઈ પણ વ્યક્તિના ચિત્તમાં ધર્મનો પ્રભાવ પડી શકતો નથી. એ બધી વાત જાતિ અનુભવથી સમજી શકાય એવી છે.
૬ સર્વ પ્રકારનાં વ્યાવહારિક કાર્યો કરતાં મન, શરીર અને ઈદ્રિય ઉપર મુખ્યપણે આધાર રાખવો જરૂરને હોવાથી તેમની પૂરતી દરકાર કરવી એ અતિ અગત્યની વાત છે.
૭ શરીરને અને મનને ઘાટે સંબંધ હોવાથી એટલે શરીરની સ્વસ્થતાનિરોગતાદિકવડે મનની સ્વસ્થતા-પ્રસન્નતાદિક જળવાઈ શકાય એમ હોવાથી શરીરને સ્વસ્થ-
નિગી તેમજ સ્વકાર્યકુશળ ટકાવી રાખવાને જે જે નિયમોનું પાલન આવશ્યક ગણાય છે તે તે નિયમોનું ખંતપૂર્વક પાલન કરવા રાહ કઈ કહાના-મોટા ભાઈ બહેનોએ પ્રથમ લક્ષ રાખવું જોઈએ.
૮ પ અને પ્રમાણપત ખાનપાનનું સેવન નિયમિત વખતે કરવું. તેનું સારી રીતે પરિણમન થાય તે માટે યથાગ્ય ઉદ્યોગ–અંગકસરત વિગેરે પણ નિયમસર કરવા લક્ષ રાખવું. જેમ બને તેમ સંભાળથી સ્વવીર્યનું રક્ષણ કરવું. કઈ પણ પ્રકારના અત્યાચાર કે ગેરવર્તણુકથી સ્વવીર્યને વિનાશ ન કરો, અને આળસસુસ્તી–પ્રમાદથી અળગા રહેવું એ આદિ શરીરની સ્વસ્થતા સાચવવાના જે જે સાચા ઉપાય હિતસ્વીઓ તરફથી સમજાવવામાં આવે તેને યથાયોગ્ય અમલ કરવા પૂરતું લક્ષ સદાય રાખી રહેવું તે સહુ કોઈ સુખથી જનેને ઉચિત છે.
૯ ખાનપાનમાં લેવા ગ્ય પદાર્થો બંને રીતે-દ્રવ્યથી અને ભાવથી પથ્ય હોવા જોઈએ. દ્રવ્યથી પથ્ય એટલે પ્રકૃતિનું પ્રતિક ળ ન હોય, વાત, પિત્ત અને કફને નહિ કો પાવતાં માજામાં રાખે અને પથ્થરનીપેરે હોજરીને ભાર નહિ કરતાં
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મેધ વચન.
૨૩૯
સુખે પાચન થઈ શકે એવા સાત્ત્વિક-સાનુકૂળ-રૂચિકર અને ઉપશામક હાવા જોઇએ. ત્યારે ભાવથી પથ્ય એટલે અનીતિ-અન્યાય-અપ્રમાણિકતા યા અધ ( હિંસાદિક ) વડે ઉપાર્જન નહિ કરેલા પર`તુ ન્યાય—નીતિ–પ્રમાણિકતા યા ધર્મ માર્ગેજ ઉપાર્જન કરેલા હેાવા જોઇએ. તેમજ અભક્ષ્ય ન હેાવા જોઇએ.
૧૦ પ્રમાણેાપેત ખાનપાન કરવાં એટલે ક્ષુધા કે તૃષા શાન્ત થાય તેના પ્રમાણમાં જરૂર પૂરતાંજ ખાનપાન કરવાં. સ્વાદીષ્ટ જાણીને રસલાલુપતાથી તે અધિક પ્રમાણમાં હાજરીને હાનિ પહેાંચે, અજીણુ થાય, કે એવી બીજી ઉપાધિ પેદા થાય તેમ સ્વેચ્છાચારીપણે સામાન્ય નિયમેાના ભંગ કરીને ખાનપાન સેવવાં નહિં. પથ્ય અને પ્રમાણેાપેત ખાનપાન નિયમસર કરવાથી શરીરની સ્વસ્થતા સચવાશે અને પેાતાનાં વ્યાવહારિક કાર્ય કરવામાં પણ કશી આખિલ આવશે નહિ. એટલુંજ નહિ પરંતુ પથ્ય, પ્રમાણાપેત અને સાત્વિક ખેારાકથી બુદ્ધિબળમાં પણ સુધારો થઈ શકશે, જેથી ધર્મના પાયારૂપ નીતિના માર્ગે સુખે સચરાશે અને ધીમે ધીમે અધિક અભ્યાસ બળથી તેમાં આગળ ને આગળ વધશે. આમ કરવાથી આપણું સાધ્ય સુધરવા પામશે.
૧૧ જે કેવળ નામનેજ નહિ પણ સાચે સાચા સર્વજ્ઞ ભગવાને ભાખેલે ધર્મ કેાઈ અંશે પામવેા હાય, તેનુ રસાસ્વાદન કરવું જરહેય તે ખરેખર અજ્ઞાને ભરેલી અનાદિ કુવાસના-કુમુદ્ધિ-કુટેવે આપણે સુધારવીજ ોઇએ.
૧૨ શું ચિંતામણિ રત્ન સુલભ છે ? ભાગ્ય વગર અને ઉદ્યમ કર્યાં વગર જ મળી જાય એવુ છે? ના નહિં જ. તેમ આ ઉત્તમ ધર્મ આશ્રી સમજવું.
૧૩. આ પવિત્ર ધર્મ પામવામાટે આજથી જ--આ ઘડીથીજ નીતિના ઉત્તમ માર્ગે ચાલવા તમે દૃઢ નિશ્ચય કરે; અને બધી કાયરતા તજીને તેવી રીતે ચાલવા આજ ક્ષણથી પ્રયત્ન કરો. પછી જૂએ ! તમારી ભાગ્યદશા કેવી જાગે છે ? તેમ કરતાં ફ્ળ માટે અધીરા થશે નહિ. અનેક મુશીખતા વચ્ચે અંકિત માર્ગમાં અડગ ઉભા રહેશેા-લગારે ડરશે! નહિ, તા જરૂર તમે તમારી નેમમાં ફતેહ પામશે.
તમારા
૧૪ માર્ગોનસારીપણાના ૩૫ બેલ–જેવા કે ન્યાયેાપાર્જિત દ્રવ્ય, સજ્જ નસેવા, ઇંદ્રિય અને રાગ દ્વેષાદિ કષાયનિગ્રહુ પ્રમુખ-તમે જણા છે ? નહિ તે ધંબિંદુ પ્રમુખ પ્રથાથી ગુરૂગમ મેળવીને તે સારી રીતે જાણા-શિખા અને તે પ્રમાણે જ વવા આજથી નિશ્ચય કરે.
૧૫ આ પવિત્ર ધર્મરત્ન પામવા માટે ચોગ્યતા મેળવવા સારૂ જરૂર ોઇતા ઉત્તમ ૨૧ ગુણા જેવા કે ગ'ભીરતા, દયા, લા, ભવભીરૂતા, અશઠતા,
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ર
જૈનધર્મ પ્રકારા.
સુદાક્ષિણ્યતા, નિષ્પક્ષપાતતા, ગુણરાગીપણુ, દીર્ઘદશી પણ, વૃદ્ધ સેવા, વિનય, કૃત તા, પરાપકાર બુદ્ધિ તેમજ કાર્યદક્ષતા વિગેરે તમે જાણે છે ?નહિ તે ધમરત્ન પ્રમુખ ગ્રંથાથકી ગુરૂગમ મેળવી તમે તે સારી રીતે જાણા અને તમારા ભાવી કલ્યાણને માટે જેમ બને તેમ તેને જલદી આર. એથી તમે અવશ્ય શ્રેષ્ઠ ધર્મના અધિકારી થઈ શકશે અને અનુક્રમે શુદ્ધ દેવ ગુરૂનુ આલમન ગ્રહી, તેમની આજ્ઞા માન્ય કરી તમારૂં કલ્યાણ કરી શકશે. ઇતિશમ્.
आश्चर्यां गरकाव करनारी केटलीक प्रमाणवाळी बीनाओ. ( ઉપદેશ તરગણી મધ્યેથા. ) (લેખક—સન્મિત્ર કપૂરવિજયજી
૧. સિંધુદેશે, મરેટપુરે સાંપ્રત ૯૫ હજાર પિત્તલમય જિનપ્રતિ માએ વિદ્યમાન છે.
૨. પાટણ શહેરમાં કુમારપાળ ભૂપાળે પોતાના પિતાશ્રી ત્રિભુવનપાળના પુન્યા કરાવેલા · શ્રી ત્રિભુવનપાળ વિહાર' માં ૯૬ ક્રોડ દ્રવ્ય (સાનામહેારા) ના વ્યય કર્યાં હતા. આ કેટલી ઉદારતા, ભક્તિનિષ્ઠતા અને કર્તવ્ય પરાયણતા ?
૩. શ્રી અખ઼ુદાચલ (આબુગઢ) ઉપર શ્રી વિમળ મત્રીશ્વરે શ્રી આ દીશ્વર ભગવાનને મહાપ્રસાદ બંધાવી પ્રતિષ્ઠા સમયે ઉદારતાથી જે દાન વર્ષાવ્યુ તેથી તે પ્રદેશમાં આજ પણ ‘વિમલ શ્રી સુપ્રભાત ' કહેવાય છે તેના અર્થ નીચે મુજબ છે.
વિમલ=મંત્રીશ્વર અને શ્રીદેવી તેની ભાર્યા ( સ્ત્રી ), તેમની જેમ તમેતે પણ સુપ્રભાત થા ! મતલબ કે વિમલા મત્રીશ્વરે તે સમયે વર્ષાવેલુ દાન એક આશિર્વાદરૂપે અદ્યાપિ ગવાય છે. એ જેવી તેવી વાત ગણાય નહિં.
CC
૪. પૃથ્વી ઉપર થયેલા દાનવીર, પરોપકારી અને કનિષ્ઠ પુરૂપાએ પુષ્કળ દ્રવ્ય ઉપાર્જન કરી અત્યંત ઉદારતાથી તેને સદ્વ્યય કરેલા છે તે ઉપરથી સમયજ્ઞ ના આવે! હા ( રહસ્યાર્થ ) પતાવે છે કે નીચ ગતિમાં જનારા લેકે પેાતાનુ ધન પૃથ્વીમાં ( નીચુ' ) દાટી રાખે છે, ત્યારે સત્પુરૂષો તેમનું ધન ઊંચા પદ્યની અભિલાષાથી ગુરૂ ચેત્યાદિક ઉચ્ચ સ્થળે જ ચેાજે છેસ્વદ્રવ્યને સશ્ર્ચય જ કરે છે. ”
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધમીના ચિન્હ.
૨૪૧
૫. આંબડદેવ મંત્રીશ્વરે ૬૩ લાખ મે (સેનામહોર) ને વ્યય કરીને શ્રી ગિરનાર ઉપર ચઢવાને સુગમ પડે એવા પગથિયાંવાળે માર્ગ બંધાવ્યું હતું. તે મંત્રીશ્વર કુમારપાળ ભૂપાળના વખતમાં થયેલા જાણવા. ' ૬. શ્રી દેવગિરિ દેશે, કુલ્યપક નગરે શ્રી રૂષભદેવ સ્વામીના પુત્ર શ્રી ભરત ચકવીએ સ્વ મુદ્રા માણિકય નિમપિત શ્રી રૂપભદેવ સ્વામી (જીવિત સ્વામી) ની પ્રતિમા વિદ્યમાન છે. આ તીર્થરૂપ પ્રતિમા ઘણું પુરાતન છે. દક્ષિણ દેશમાં આ સ્થળ યાત્રા માટે સુપ્રસિદ્ધ છે.
૭. સંપ્રતિ મહારાજ તથા કુમારપાળ ભૂપાળનપેરે શ્રી વસ્તુપાળ મંત્રીશ્વરે પણ પ૦૦૦ જિન બારાદા થા ગાવાતા સર્વ તીય જિનબિંબ કરાવ્યા છે. સર્વ જાતીય અટલ ધાતુનાં, પાષાણનાં વિગેરે સર્વ જતનાં જાણવાં. આ ઉપરાંત તે મંત્રીશ્વરે શ્રી સંઘ ભકિત-વાત્સલ્ય અને તીર્થયાત્રાદિકમાં અનર્ગળ દ્રવ્ય ખર્યું છે. વળી તેમણે ૭ કેડ સોનામહોરો ખચીને સાત સરસ્વતી ભંડારે કરાવ્યા છે. તેમાં એક તે સુવર્ણમય અક્ષરોથી લખાવીને અને બાકીના છ શાહીથી લખાવીને શાસ્ત્ર ભંડાર કરાવ્યા છે.
ઉપસંહાર. ઉપદ્દેશ તરંગિણીમાં આ અને બીજા કહેલાં અનેક ઉદાર ચરિત્ર ઉપરથી સાર-નવનીત એ નિકળે છે કે “જીવ જેવું વાવે તેવું લણે” “As you sow, so you reap.” આ પુનિત વચનને માન આપીને જ પૂર્વ મહાપુરૂએ સ્વાત્મા પણ ઉદાર દિલથી પિતાના તન, મન, ધનને ભોગ આપ્યો છે, પિતાનું સર્વસ્વ અર્પણ કરી દીધું છે, તેમ વર્તમાન કાળમાં પણ કંઇક વિરલ મહાનુભાવ પુરૂ સ્વાભાર્પણ કરવા ઉજમાળ રહે છે અને ભવિષ્યમાં પણ એજ મહાવાક્યને અનુસરી ઉત્તમ જનો સ્વકર્તવ્ય સમજી સ્વાભાર્પણ કરવા ઉજમાળ થાશે. એજ પ્રશંસાપાત્ર અને અત્યંત હિતકર છે. ઈતિશમ.
धर्मना चिन्ह
શ્રીમાન્ હરિભદ્રસૂરિ મહારાજના રચેલા પડશક નામના પ્રકરણમાં પ્રથમ સદ્ધર્મ પરીક્ષક, દેશનાવિધિ અને ધર્મ સ્વલક્ષણ–આ ત્રણનું સ્વરૂપ બતાવનારા ત્રણ ડિશક કહ્યા પછી ચેવું પડશક એ યુગ પ્રધાન મહાત્માએ ધર્મના લિંગને ( િવિરતારથી બતાવવા માટે કહ્યું છે. તેના પ્રારંભમાં કહે છે કે-“સિદ્ધ
કે આ લેખ જે. કે. હેરલ્ડના પયુંષણના અંકમાં આપવામાં આવ્યો છે પરંતુ વિશેષ ઉપકારક હોવાથી અહીં પણ દાખલ કર્યો છે.
તંત્રી.
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૨૪૨
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
થયેલા અર્થાત્ નિષ્પન્ન થયેલા ધ સ્વરૂપના સમ્યગ એવા લિંગ-લક્ષણો પરમાને જાણવાવાળા તત્વોએ ભવ્ય જીવના સુખાવમેધને માટે આ પ્રમાણે શાસ્ત્રમાં કહેલાં છે.
66
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગોવાય તાલિબ્ધ, પાવનુગુપ્સાથ નિમર્ઝા વાધઃ । लिंगानि धर्मसिद्धेः प्रायेण जनप्रियत्वं च ||
આદા, દાક્ષિણ્ય, પાપનુગુપ્સા ( પાપ પરિહાર ), નિર્મળ બેધ અને પ્રાચે લોકપ્રિયત્વ–આ પાંચ ધર્મની નિષ્પત્તિના ચિન્હો છે. '
હવે આ પાંચે લક્ષણાનુ સ્વરૂપ વિસ્તારથી કહે છે
કૃપણભાવ ( કાર્પણ્ય ) ના પરિત્યાગ, આશયનું મહત્વ ( મનનું મેટા પશું), શુરૂ અને દીનાદિકમાં આચિત્ય વ્રુત્તિ અથવા કાર્ય પરત્વે પણ શુદિકમાં અત્ય’ત ઔચિત્ય વૃત્તિ તેને આદાય કહીએ. આમાં ગુરૂ શબ્દે ગારવને ચેગ્ય એવા માતા, પિતા, કળાચાય, પોતાની જ્ઞાતિવાળા, વૃધ્ધા અને ધર્મોપદેશા-એ સર્વ જાણવા. તેમનું સર્વ પ્રકારે ઉચિત જાળવે, તેમાં તેમજ નિરાધાર એવા દીનાર્દિકને સહાય કરવામાં સપૂર્ણ ઉદારતાવાળો હોય-દાનાદિ પરિણામમાં સંકુચિત વૃત્તિવાળા ન હાય, ચિત્તની મહત્વતાવાળા હોય, તુચ્છ વૃત્તિવાળે ન હાય-આ ધર્મ નિષ્પત્તિનું પહેલું ચિન્તુ જાણવુ
હવે ખીન્તુ લક્ષણ કહે છે-પારકા કાર્યમાં ઉત્સાહવાળે, શુભ અધ્યવસાયવાળા, ગાંભી વાળે, ધૈયતાવાળા, અને માત્સર્યું ના વિદ્યાત કરનારા તેને દાક્ષિણ્યવાનૂ કહીએ, પોતાનુ કાર્ય ડીને--પાતાના કાર્યના વિનાશ થવા ઈંઈંને પણ જે પારકુ કામ કરી આપે-એવે પ્રસંગે ના પાડી ન શકે એવા, જેતે અધ્યવ સાય કાઇનુ અહિત કરવાના-માડા તે વર્તતા જ ન હાય-શુભ અધ્યવસાય વર્તતા હોય તેવા, બીજાએ જેના હૃદયને જાણી ન શકે એવા ગંભીર, કાઇ પણ કાર્યમાં ધૈર્યતા-સ્થિરતાવાળા, ઉતાવળે કે સાહસ કરી નાખે એવા નહીં અથવા ભય હેતુની પ્રાપ્તિમાં પણ નિર્ભય રહેનારો-ધીરજવાળો, અને પારકી પ્રશંસાને નહીં સહન કરી શકવારૂપ જે મત્સર તેથી રહિત એવા ગુણવાળા જે હાય તે દાક્ષિણ્ય નામના ધર્મના ખીન્ન ચિન્હે યુક્ત સમજવા.
વે ત્રીનુ લક્ષણ કહે છે-અવિપરિત એવા શુદ્ધ મનવડે સતત્ પાપને ઉદ્વેગ, પાપનું ન કરવાપણુ, અને પાપની અચિંતા તેનું નામ પાપજીગુપ્સા કહીએ. આમાં ત્રણે કાળને સમાવેશ કરવામાં આવેલે છે. અતીતકાળે જે કાંઇ પાપ થયેલાં કરેલાં હેય તેને ઉદ્વેગ-પશ્ચાત્તાપ-નિંદ્યા અને વર્તમાન કાળે
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધર્મના ચિ.
२४३ પાપનું ન કરવાપણું તેમજ ભવિષ્ય કાળે પાપકાર્યનું નહિ ચિતવવાપણું અર્થાત હવે પછી અમુક પાપકાર્ય કરવું છે એવું ચિંતવન પણ નહિં–આ પ્રમાણે ત્રણે કાળ સંબંધી પાપનો પરિહાર અથવા કાયાવડે પાપ ન કરવારૂપ પરિત્યાગ, વચનવડે પૂર્વકૃત પાપની નિંદા અને મનવડે પાપનું અચિંતન-એમ ત્રણે યોગથી પણ પાપની જુગુપ્સા તે ધર્મતત્ત્વની પ્રાપ્તિનું ત્રીજું ચિન્હ સમજવું.
હવે ચોથું લક્ષણ કહે છે-શગિર્ભિત શાસ્ત્રના યોગથી એટલે તેવા શાસ્ત્ર સાંભનવા વિગેરેથી થયેલો મૃતસાર, ચિન્તાસાર અને ભાવના સારરૂપ વિવિધ નિર્મ
બોધ તે ધર્મતત્વની પ્રાપ્તિનું શું ચિન્હ સમજવું. જેમાં ઉપશમ ભાવ ભરેલો છે એવા ધર્મશા ગુરૂની-બહુ શ્રતની જોગવાઈઓ સાંભળવા-વાંચવાવિચારવાથી પ્રાણીને નિર્મળ બેધની પ્રાપ્તિ થાય છે–સ્વયમેવ વાંચનથી થતી નથી. તે બોધ શ્રતસાર, ચિંતાસાર અને ભાવનાસાર એમ ત્રણ પ્રકારને કહેલે છે. તેનું રૂપ આગળ ઉપર કહેવામાં આવશે. આ નિર્મળ બેધ જેને હેય તેને ધર્મતત્ત્વની પ્રાપ્તિ થઈ છે એમ સમજવું.
હવે પાંચમું લક્ષણ કહે છે–પોતાને અને પરને રાગાદિ દેષરહિત અને ધર્મ નિષ્પત્તિરૂપ ફળને આપવાવાળું જનપ્રિયતા અહીં ગ્રહણ કરવું. ધર્મની પ્રશંસા વિગેરેમાં વર્તતા જીવે બીજાધાનાદિ ભાવવડે ધર્મ સિદ્ધિરૂપ ફળને પામે છે-એટલે જનપ્રિયત્વ ગુણવાળના ધર્માદિકની અન્ય મનુષ્ય પ્રશંસા કરે છે. અને તેમ કરવાથી તેઓ ધર્મરૂપ બીજને પામે છે તેથી એવી રીતે અન્યને ધર્મ સિદ્ધિરૂપ ફળને આપવાવાળું જનપ્રિયત્વ શુદ્ધ જાણવું. ધર્મરૂપ બીજ જે અન્ય મનુષ્યના હદયરૂપ ક્ષેત્રમાં વવાયું તે પછી તેના અંકુર, પત્ર, પુષ્પ, ફળ વિગેરેની પ્રાપ્તિ પણ તેને થશે જ એમ સમજવું. આ બીજ પુણ્યાનુબંધી પુણ્યરૂપ હોવાથી આગામી કાળે અવશ્ય ફળદાયક જ થાય છે. શુદ્ધ, નિરૂપધિક અને સ્વાશ્રય ગુણ નિમિત્ત ઉત્પન્ન થયેલ જનપ્રિયત્વ મેળવવાથી તેના કરેલા ધર્મની પ્રશંસા કરવા ઉપરાંત તે (ધર્મ) કરવાની ઈચ્છા, તેનો અનુબંધ, તેના ઉપાયની અન્વેષણા, તેમાં પ્રવૃત્તિ, સદ્દગુરૂને સંગ અને સમ્યકત્વને લાભ (બીજોધાન) તેમજ ધર્મરૂપ વૃક્ષના બીજ તુલ્ય પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય ન્યારા ઈત્યાદિકની પણ અન્ય જનોને પ્રાપ્તિ થાય છે. આટલા કારણથી તેના (ધર્મના) પ્રોજેકપણાને લઈને જનપ્રિયત્નરૂપ લક્ષણ મેળવવું યુક્ત છે અને તેને ધર્મપ્રાપ્તિના ચિન્હરૂપ કહેવામાં આવેલ છે.
આ પ્રમાણે કાર્યાદિક ધર્મતત્વના ચિન્હો વિધિતરીકે પ્રતિપાદન કરીને પછી ધર્મતત્ત્વમાં વ્યવસ્થિત પુરૂષોમાં વિધ્યતૃષ્ણાદિ દે પણ ન હોય તે વ્યતિ
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૪૪
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
રેક તરીકે બતાવવામાં આવેલા છે. તેના પ્રારંભમાં કહ્યું છે કે-આરોગ્ય સતે જેમ પુરૂષને વ્યાધિવિકારો ન હોય તેમ ધર્મરૂપ આરેગ્ય સતે પાપવિકારો પણ નજ હોય. પાપવિકાર કયા કયા ન હોય ? તે નીચે પ્રમાણે—
तन्नास्य विषयतृष्णा, प्रभवत्युचैर्न संमोहः । अरुचि धर्मपथ्ये, न च पापाक्रोधकंडूतिः ॥
ધર્મતત્ત્વથીયુક્ત પ્રાણીમાં વિષયતૃષ્ણા ન હોય, અત્યંત દષ્ટિસ'મેહુ ન હાય, ધર્મરૂપ પધ્યમાં અરૂચિ ( અભિલાષાભાવ) ન હોય અને પાપના હેતુભુત ક્રોધ કે જે ઉપશમને નાશ કરનાર છે તે ન હાય.
હવે એ ચારે દોષોનું વિશેષ સ્વરુપ તાવે છે—
૧ ગમ્યાગમ્યના વિભાગ તજી દઇને એટલે આ સ્વદ્યારાજ ગમ્ય છે--વિષયસેવન યેાગ્ય છે, અન્ય પરસીઓ અથવા માતા, હેન, પુત્રી વગેરે અને રાજા ગુરૂ, રોડ કે મિત્રાદિકની સ્ત્રી વિગેરે-એ સર્વ અગમ્ય છે એવી વહેંચણ વિના સર્વત્ર જે પ્રાણી વિષયમાં અતૃપ્તપણે યથેચ્છ વર્તન કરે તેની જે તીવ્ર વિષય બુદ્ધિ તે વિષયતૃષ્ણા કહીએ. આવી વિષયતૃષ્ણા ધર્મતત્ત્વની પ્રાપ્તિવાળા પ્રાણીમાં કદીપણ ન હોય. વિષય શબ્દે શબ્દ, રૂપ, રસ, ગધ ને સ્પર્શોદિક જ્ઞણવા. તેમાં અતૃપ્ત એટલે નિર ંતર સાભિલાષી સમજવા, જેને અભિલાષ કાઈ પણ વખતે શાંતિજ પામતા ન હોય તે મનુષ્ય વિષયતૃષ્ણાવાન્ સમજવો.
૨ મીએ સિમેહ રૂપ મહાન દ્વેષ તેનામાં ન હોય. દૃષ્ટિ તે દનઆગમ-જિનમત તેમાં સમેત્તુ તે સમૂહતા--અન્યથા કહેલાની અન્યથા પ્રતિપત્તિ તે દર્શનસના. અહિંસા પ્રશમ વિગેરે તો જા કે અન્ય શાસ્ત્રમાં સરખી રીતેજ ગ્રાહા કહેલા છે પરંતુ તેની પિરભાષામાં ઘણા ભેદ રહેલા છે. એક આરંભમાં પ્રવર્ત તા પુષ તેના ફળને જોઇને તે આરંભ તે સાવદ્ય માને છે ત્યારે બીજો તેની સરખાજ આર્ભમાં પ્રવર્તતાં છતાં તેને નિર્દોષ માને છે. આવી બાબતમાં જે સત્યની પરીક્ષા ન થવી તે દૃષ્ટિસ મેહ કહેવાય છે. દષ્ટાંત તરીકે જીવહિંસાથી પાપ સ શાસ્ત્રો કહે છતાં એક જળાશયમાં પડીને સ્નાન કરવામાં, કન્યાદાન દેવામાં અને પશુ યજ્ઞાદિકમાં આક્રંભ માને ત્યારે બીજો તેને નિર્દોષ માને, એટલુજ નહીં પણ તેને ઉલટા પુન્યના કારણ માને. આવી બાબતમાં જે સંમુઢતા-દૃાદૃત્યનું નહીં સમજવાપણુ તે દોષ સર્વ દોષમાં પ્રાધાન્ય છે અને તેજ સિદ્ધ કહેવાય છે. આ દોષ અધમમાં પણુ અધમ છે.
બીજી રીતે ચૈત્યાદિકયતનાપૂર્વક કરાવવામાં એક જ્યારે અહિંસારૂપ ફળ માની તેમાં પ્રવૃત્તિ કરે ત્યારે બીજો એમાં આર્ભ ને તજ્જન્ય હિંસા
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ધર્મના ચિહ.
૨૪૫
માને રેપ પણ દષ્ટિસંહ છે. આ દેષમાં સંજ્ઞા ભેદવકે અન્ય અન્ય શાસ્ત્રમાં જુદી જુદી શબ્દરચના હોવાથી તેને અગ્રાહ્ય માનવું નહીં. જેમકે જેનશામાં અહિંસા, સત્યાદિકને મહાવ્રતો કહ્યા છે અને પાતંજળાદિકે તેને નિયમે કહ્યા છે તે તેટલા ઉપરથી મહાવ્રતાદિ પ્રતિપાદક અમારા આગમ સમીચીન છે અને અકરણ નિયમાદિ પ્રતિપાદક અન્યના આગમ અસમીચીન છે, એવો આગ્રહ કરે તે પણ દષ્ટિસંમેહ છે. કેમકે સચનોનું પરસમયમાં વર્તતાં પણ સ્વસમયથી અનન્યપણું છે. વળી ચેત્ય સંબંધી ક્ષેત્ર, હિરણ્ય, ગ્રામાદિકના રક્ષણમાં શાસ્ત્રીય અધ્યવસાયના દવડે જે પ્રવૃત્ત હોય અર્થાત્ પિતે તેના ફળનો અનુપભેગી રહીને કેવળ આગમાનુસારીપણે તેની ઉપેક્ષા ન કરવાના વિચારથી ગામ ક્ષેત્રાદિ આરંભને નહિ તજત સતે સ્વપરની ભાવાપત્તિને નિવારવાના અધ્યવસાયની પ્રવૃદ્ધિથી જે તેમાં પ્રવર્તતે હોય તેને દષ્ટિસંહ દોષ લાગુ પડતો નથી. કારણ કે તેમાં અધ્યવસાય વિશદ્ધ હોવાથી દષ્ટિસંહ નથી. આ દેવ જે અંગે ઘણી જાતની વિચારણા રહેલી છે તે બહુ શ્રુતેથી સમજી લેવી.
- ૩ ત્રીજે દેષ ધર્મ પથ્યમાં અરૂચિરૂપ છે તે આ પ્રમાણે-ધર્મનું સાંભળવું-અવિપરિતાર્થનું ધારવું, તેમાં અનાદર-તત્ત્વ તે પરમાર્થ, તેને રસ તે આ સ્વાદ, તેના અનુભવમાં વિમુખો અને ધાર્મિક એવા પ્રાણીઓની સાથે આ સક્તિ (પ્રીતિનો) અભાવ–આ બધા ધર્મ પથ્યમાં અરૂચિના ચિન્હ છે. તે ધર્મ તવની જેને પ્રાપ્તિ થઈ હોય તેવા જીવમાં ન હોય.
૪ દેષ શોધતિ નામનો છે તે આ પ્રમાણે--પિતામાં અછતા એવા અસત્ય છે કોઈ પાસે સાંભળવાથી અંતઃકરણ પ્રજવલિત થઈને બહાર પણ અપ્રસન્નતા બતાવતા સતા જે કુરણ થાય અથવા અવિચારિતપણે કાંઈ પણ કાર્ય કરવાથી પિતાને દુર્ગતિ વિપાકરૂપ અત્યંત અહિતની જેનાથી પ્રાપ્તિ થાય તેવું કે ધજન્ય કાર્યનું જે પરિણામ તે ધકંતિનું ચિન્હ સમજવું. એવી કેધતિ ધર્મતત્વની પ્રાપ્તિ જેને થઈ હોય તેને ન હોય. તે પિતાના દોષ કહેનાર ઉપર પણ ક્રોધ કરેજ નહીં. કદિ દેધ થઈ જાય તે તે અ૮૫ સમયમાં શમી જાય-તેના ફળ પર્યત પહોચે નહીં. તેવા ક્રોધવડે તે કાંઈ પણ અવિચાર્યું કાર્ય તે કરે જ નહીં, તેથી ક્રોધના ફળરૂપ દુર્ગતિ તે તેને પ્રાપ્ત થાય જ નહીં. ધર્મતત્ત્વની પ્રાપ્તિવાળાને ક્રોધ બહુ અ૫–મંદ હોય છે.
ઉપર જણાવેલા ચારે પ્રકારના પાપવિકારે ધર્મતત્ત્વની પ્રાપ્તિવાળા બુદ્ધિમાન મનુષ્યમાં ઉદ્દભવે જ નહીં. તેનામાં તો ધર્મરૂપ અમૃતના પ્રભાવથી મૈચાદિક
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રકાશ. ગુણોને ઉભવ થાય તે ગુણે આ પ્રમાણે –
પરજનું હિત ચિંતવવું તે મૈત્રી, પરના દુઃખોને વિનાશ કરે તે કરૂણા, પરના સુખને જોઈને સંતોષ (આનંદ) પામવે તે તટ, ને પારકા અવિનયાદિ દેષ કે જેનું નિવારણ થઈ શકે તેમ ન હોય તેમાં માન રહેવું તે ઉપેક્ષા-આ ચાર ગુણ પ્રગટે છે. આમાં નિવારણ થઈ શકે તેવા દેષમાં ઉપેક્ષા કરવા યોગ્ય નથી એમ સમજવું.
આ પ્રમાણે કાર્યાદિ ચિન્હો આ પ્રાણીમાં ધર્મની સિદ્ધિ થયેલી છે તેમ બતાવી આપનારા છે. પુણ્યના ઉપાય શાસ્ત્રમાં ચાર કા છે.
दया भूतेषु वैराग्य, विधिदानं यथोचितम् ।
विशुद्धा शिलत्तिश्च, पुण्योपायाः प्रकीर्तिताः ॥ પ્રાણીમાં દયા, વિરાગ્ય, યથોચિત વિધિયુક્ત દાન, ને વિશુદ્ધ શીળવૃત્તિ (સદાચરણ) આ ચાર પુણ્યના ઉપાયે કહેલા છે.” આદિ શબ્દથી જ્ઞાન ઉપાયની પરિનિષ્પત્તિ પણ સહેતુ પણે સિદ્ધ છે એમ જાણવું.
આ લેખને વાંચીને પ્રથમ તે પિતાના આત્મા તરફ દષ્ટિ કરી ઉપર જવેલા ચિન્હોમાંથી અંદાદિ કયા ક્યા ચિન્હો પોતામાં છે? વિષય તૃષ્ણાદિ કયા ક્યા દે પિતામાં નથી ? અને સૈવી વિગેરે ક્યા ક્યા ગુણે પોતાનાં લભ્ય છે? તેનો વિચાર કરે અને ત્યારપછી જે ચિન્હ ન હોય તે મેળવવાને, જે દોષ જણાય તે દૂર કરવાને અને જે ગુણની ખામી જણાય તેને પ્રાપ્ત કરવાનો તેમજ છેવટે જે પુણ્યના ઉપાય બતાવ્યા છે તેમાં પ્રવૃત્તિ કરવાનો પ્રયત્ન કરો. ફોગટ જગમાં ધમ કહેવરાવવાનો પ્રયત્ન કરવાને બદલે એવા ચિન્હો જ ટપણે મેળવવા કે જેથી પિતાને ધર્મ કહેવરાવવું ન પડે પણ જેમ કેટીએ ચડવાથી સેનાને તેના પરીક્ષક જ સુવર્ણ તરીકે ઓળખે છે ને ઓળકરાવે છે તેમ સર્વ મનુષ્ય ઘણી તરીકે રહે જ છે. આ વિષય બજ વિચારવા યોગ્ય છે અને ઘણો જ ઉપયોગી છે તેથી તેનું વારંવાર મનન કરવું કે જેથી તેમાં બતાવેલા મુચિ સ્વયમેવ પ્રાપ્ત થાય.
તથાસ્તુ.
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચંદરાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતો સાર.
૨૪૭
चंद राजानारास उपरथी नीकळतो सार.
( અનુસંધાન પૃષ્ટ ૧૯૯૨ થી.)
પ્રકરણ ૮ મું. હવે ચંદરાજાને હવરાવી ઉત્તમ વસ્ત્રાભૂષણો પહેરાવ્યાં અને વરઘેડાને લગતી બીજી તમામ પ્રકારની તૈયારી કરી. સિંહળરાજાને ઉતારેથી વરઘેડે આગળ ચાલ્યા. લોકો ચારે તરફ જવાને હળીમળી રહ્યું. લોકે કહેવા લાગ્યા કે-જુઓ ! સિંહળરાજાને પુત્ર કનકધ્વજ વરરાજા અપ્રતિમ રૂપશાળી ચાલ્યા આવે છે. એ વખતે હજારે દીપકો ચારે બાજુ પ્રકટાવેલા છે તે જોતાં સૂર્ય તે રાત્રિ હોવાથી આવી શકે નથી, પરંતુ પિતાના કારણોને જાનૈયા તરીકે મોકલ્યા હોય એમ જણાય છે. એ વખતે દિનકરને વાહને ચંદ્રમા ચો લાગે છે. અને જેમ અંદરાજા વરઘેડે ચડ્યા છે છતાં કનકધ્વજ ગીતમાં ગવાય છે તેમ ચંદ્રની શોભા પણ વધી પડી છે. કેટલાક કહે છે કે “આતે કનકધ્વજ નહીં–કઈ બીજે જણાય છે. ” વળી કેટલાક કહે છે કે આપણે કનકધ્વજને કયાં જોયો હતો, માત્ર સાંભળ્યો હતો; અને જેવો સાંભળ્યા હતા તે તો અત્યારે દેખાય છે. આ અપૂર્વ રૂપવંત વર મળવાથી આપણું નૃપની પુત્રી પૂરી ભાગ્યશાળી જણાય છે-આની માતાને પણ ધન્ય છે કે જેણે આવા પુત્રને જન્મ આપ્યો છે. આના રૂપની પાસે દેવનું રૂપ પણ કાંઈ હીસાબમાં નથી. '
આ પ્રમાણે વરઘોડો ધીમે ધીમે ચાલતા લોકોની વરને જોવાની મનોવૃત્તિને સંતુષ્ટ કરતો તે રણ પાસે આવ્યા. સ્ત્રીઓ પણ વેવાઈનું ઘર પાસે આવવાથી બમણા જોસથી ગીત ગાવા લાગી. પછી વર ઘોડા ઉપરથી ઉતર્યા અને સાસુએ ગોરે બતાવેલી વિધિ પ્રમાણે વિધિ કરીને–પંખીને મંડપમાં લીધા. વર માતૃગૃહ (માયરા) માં બેઠા એટલે પ્રેમલાલચ્છી (કન્યા) ને લાવીને તેની સામે બેસાડવામાં આવી. તે બંનેની જુગતી જોડી જોઈને સર્વે લેકે કહેવા લાગ્યા કે- આતે બરાબર કામદેવ અને રતિની જેવી જોડી મળી છે. પ્રભુ આ જોડને અખંડ રાખજે. ” આ પ્રમાણે સર્વ માણસે આશિર્વાદ આપવા લાગ્યા.
હવે વીરમતી ને ગુણાવળી પણ નગરમાં ફરી ફરીને ત્યાં વરને જોવા માટે આવ્યા અને એકીટસે તેને જોવા લાગ્યા. તે વખતે વરકન્યાને ચેરીમાં લાવવામાં આવ્યા અને ચારે મંગળ વત્ય. વિધિપૂર્વક લગ્નક્રિયા પૂરી થઈ. તે વખતે ગુણાવળી સાસુને કહેવા લાગી કે-“હું બાઈજી ! આ વર તો આપણે ઓળખીતે છે. એ તમારા પુત્ર જ છે. હું વીશે વિશ્વા કહું છું કે એમાં ફેર
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
નથી. ” વીરમતિએ તેનું કહેવું તદન અસભવિત હોવાથી શાળ્યું નહીં અને તે તરફ ધ્યાન પણ આપ્યું નહીં. એટલે વરને બરાબર નિહાળી જોઈને ફરી ગુણાવળી બોલી કે-“ અરે બાજી ! હું કહું છું તે ખરેખ છે. આ મારા પ્રીતમજ છે અને એને પરણીને આ પ્રમલાલચ્છી સાચેસાચી મારી શકય થઈ છે. આપણે બે જેમ આવ્યા તેમ આ પણ ઠેઈ રીતે આવ્યા જણાય છે. મને એ વાતમાં પૂરેપૂરો સંદેહ પડ્યા છે. ” સાચું બોલ્યા કે “અરે વહુ ! એવી કચપચ શામાટે કરે છે અને ખેટે સંદેહ શા માટે લાવે છે ? ચંદ તે આભાપૂરીમાં સુતે છે અને આ તે કનકધ્વજકુમાર છે. હું તને કહેતી હતી કે ચંદ કરતાં પણ સુંદર મનુષ્ય હિોય છે તેનું આ પ્રત્યક્ષ પારખું છે. તું ચંદ ચંદ શું ઝંખ્યા કરે છે ? તારે પતિ તે ગારૂડી જેમ નાગને બાંધી રાખે તેમ મંત્રથી બંધાઈને ઉઘમાં પડેલા છે તે આપણે જઈને છેડશું ત્યારે છુટશે. તું મારૂં વચન માન અને આમ ભેગી થઈને જેને તેને ચંદ કહેવાનું છોડી દે. આ જગમાં સરખે સરખા પણ લાખો મનુ હોય છે. એ સાસુના આ પ્રમાણેના વચને સાંભળી ગુણવળી માન રહી પણ તેના માનવામાં તે વાત આવી નહીં.
હવે અહીં મકરાવજ રાજા વરને જોઈને બહુજ રાજી થયે. અને પિતાને આ જમાઈ મળે તેને માટે પિતાના આત્માને ધન્ય માનવા લાગે. તે વિચારે છે કે “ આવા અનુપમ રૂપવાળે વર તે વિધાતા કેમ ઘડી શકી હશે ? મારી બેટી જેવી ગુણની પિટી છે તેમજ તેને વર પણ મળે છે. હવે એ જેડી અવિચળ રહે ને તેમાં ખામી ન આવે.” આ પ્રમાણે મનમાં અત્યંત હપિત થઈને કાચન વેળાએ તેણે હાથી, ઘોડા, રથ, મણિ, મુક્તાફળ, સેનું, રૂપું, અશન, વન, ભૂષણ, ભાજન, શય્યા વિગેરે જે માગ્યું ત આપ્યું. કોઈ પ્રકારની બાકી રાખી નહીં. પછી વરકન્યાઓ કસાર આરોગે. સામસામા સરખ સરખા કાળીયા ઢીધા ને લીધા. મલા પોતાના પતિનું મુખ જોઈ જોઇને તમાં રાજી થવા લાગી અને વિધાતાને આભાર માનવા લાગી. પરંતુ તેવામાં તેનું જમણું નેત્ર ફરકયું એટલે તેને ચિંતા ઉપર થઈ પણ તેણે તે વાત કેઈને જણાવી નહીં.
પછી વરકન્યા પર ઉતયો એટલે અનેક પ્રકારના દાન દેવાવડે સિંહળરાજાએ અથજનોને સંતોષ્યા અને ઉત્તમ વા વાગવા માંડ્યા. તે વખતે કંચનની પાટ માંડીને વરકન્યા સામસામા મારી પાસે રમવા બેઠા. ચંદરાજાએ પિતાના કોમળ કરકમળમાં પાસ લીધા અને જેમ સિંહળાજા વિગેરે ન જાણે તેમ આ પ્રમાણેની સમસ્યા કહીને પાસા નાખ્યા.
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચંદ રાનના રાસ ઉપરથી નીકળલે સાર
૨૪૯ ( સમસ્યા. ) आनापुरंम्मि निवस, विमलपुरे ससिहरो समुग्गमिज ।
अपत्थिअस्स पिम्मस्स, विहिहथ्थे हवइ निव्याहो ॥ આ પ્રમાણેની સમસ્યા સાંભળીને પ્રમલા વિચારવા લાગી કે- પતિ એવું અણુમળતું શું બોલે છે?” તેને ભેદ ન પામવાથી પ્રેમલા હાથમાં પાસ લઈને પિતાની ચતુરાઈ બતાવવા બોલી કે–
वसिओ ससि आगासे, विमलपुरे उग्गमीयो जहासुखं ।
जेणाभिजूओ जोगो, स करिसाइ तस्स निव्वाहो । આમાં પ્રથમ અંદરાજા બોલ્યા કે –“ આભાપુરીમાં વસનારે ચંદ્ર વિમળપૂરીમાં ઉગે (આ) પરંતુ આ અપ્રાર્થિત અમને નિર્વાહ વિધિને હાથ છે. એટલે આ પ્રમ કંઈ માગે મળે નથી–અણમા થયેલ છે. તેને નિવાહ તે વિધાતા અનુકુળ થાય તોજ થઈ શકે. તેના ભાવાર્થને પ્રેમલાલચ્છી સમજી નહીં તેથી તેણે આલાપૂરને આકાશ મની ઉત્તર આપ્યું કે-“આકાશમાં વરાનારો ચંદ્ર યયાસુખે ( આનંદે ) વિમળપૂરીમાં અત્યારે ઉગે છે. તો જેના વડે તેનો ને આકાશનો યોગ થયે છે તેજ તેને નિવહ પણ કરશે–અર્થાત્ વિધાતાજ તેનો નિવાહ કરશે. ”
આ પ્રમાણેના ભાવાર્થવાળી પ્રમલાલચ્છીની કહેલી ગાથા સાંભળીને ચંદ રાજાએ જાણ્યું કે- આ ભેળી નિપુણ છતાં મારા કહેવાનો તો ભાવાર્થ સમજી શકી નહીં. હવે પણ સમજવું. ” એમ વિચારી પાસા હાથમાં લઈ રસમાં ને રામાં તે બોલ્યા કે—. * પુરવ દિશિ એક આભાનગરી, ચદ નૃપતિ તિહાં રાજા;
છે તસ અંદર રમવા જેવા, સારી પાસા તાજા. નવિ છે તેવી કયાં સાઈ, તે હેય તે ઈહાં રમીએ; ફેગટ ઈણ રમતે ગુણવંતી, રાતલડી કિમ ગમીએ.”
આ પ્રમાણે બોલીને અંદરાજાએ પાસા નાખ્યા. તે વચને સાંભળીને વિચક્ષણ પ્રેમલા વિચારવા લાગી કે-“આવું અસમંજસ શું બોલે છે ? સિંહલ દેશની સિંહળપૂરીથી મને પરણવા માટે આવ્યા છે ને ત્યાંના વખાણ કરવાને બદલે આભાપુરીના સારીપાસાના વખાણ કરે છે એ શું? ક્યાં પૂર્વમાં આ ભાપૂરી અને ત્યાં રહેલા ચંદરાજા–એને ને આને સંબંધ શું ? તેથી રખે સિંહળસુતને બદલે ચંદરાજા તે મને પરણતા નથી ? આ વાતમાં જરૂર કાંઈક
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૫.
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
દિ જણાય છે.” આ પ્રમાણે તે વિચારે છે એટલામાં તો મારી પાસાને ખેલ પૂરો થયા. પણ ચતુર લલના પૂર્વની વાતમાં લીન થઈ સતી તેને જ વિચાર કરવા લાગી.
પછી ચંદરાજા ભેજન કરવા બેઠા. તે વખતે તેમણે પાણી માગ્યું એટલે સ્વછ સુગંધી શીતળ જળ લાવીને પ્રેમલાએ પાયું. તે વખતે ચંદરાજા બોલ્યા કે- જે સુરસરિતા (ગંગા નદી) નું પાણી હોય તે આનંદ આવે. ” પ્રેમલાએ વિચાર્યું કે- એ તો સમુદ્રના તટ પર સિંહળદેશમાં રહે છે ને ગંગા તે પૂર્વમાં છે. પરંતુ કરી એ બાજુ ભેંસાળ હશે તેથી તેનું પાણી ઝંખતા હશે.” આ પ્રમાણે વિચારી મનનું સમાધાન કર્યું, પરંતુ તેના ચિત્તમાં ચટપટી રહ્યા કરી તેણે પિયુનું ચિત્ત કાંઈક ઉચક જાણ્યું.
તે વખતે સિંહળરાજાએ ચંદરાવાને દૂર બોલાવીને કહ્યું કે-“હવે રાત ડી ને રમત ઘણી છે; તમને આ દુર્લભ મેળે મૂકવાનું મન થતું નથી તે આપણે વળી હજારવાર મળશું, પણ હવે તમે ઝટ નીકળી જાઓ.” આ પ્રમના તેના વચન સાંભળીને અંદરાજાએ તરતજ નીકળવાની તૈયારી કરી. કારકે તેજી ઘેડ ટુંકાર સહી શકતો નથી. જગત્ રણશુરાને ભલે શૂરવીર કહે પણ ખરા શૂરા તે વચનશુરા (વચન પાળનારા) હિય તેજ છે. જુઓ ! એક વચનને માટે પરણેલી સ્ત્રીને તજી દેવા અંદરા તૈયાર થયા. લગાર પણ આનાકાની કરી નહીં.
પછી રથ તૈયાર કરવામાં આવ્યા હતા તેમાં ચંદરાજા પ્રમલા સહીત બેઠા એટલે કન્યાને લઈને સિંહળરાજ વાજતે ગાજતે પોતાને ઉતારે આવ્યા. માર્ગમાં વાચકોને પુષ્કળ દાન આપી સંતવ્યા. ઉતારે આવ્યા પછી ચંદરાજા પ્રેમલાની સાથે એકાંતમાં બેડા પણ અમલા તેનું ચિત્ત ચપળ થયેલું જાણી ગઈ તે વિચારવા લાગી કે “જે રંગ પરણતાં હતા તે મારી પાસા રમતાં નહે; ને સારીપાસા રમતાં હતા તે અત્યારે નથી. એ રંગમાં ને આ રંગમાં અત્યંત અંતર છે. તે આમ વિચારે છે તેવામાં કર પલ્લવીવડે હિંસક મંત્રીએ ચંદરડાને સમસ્યા કરી. ચંદ સમજી ગયા કે “ આ મને નીકળી જવાની તાકીદ કરે છે. પણ રામ રાત ને આ પ્રેમલાનો સ્નેહ જીવતાં સુધી સાંભરશે. આ પ્રેમ ભૂલી જવાય તેવી નથી. આવા પ્રેમથી વિખૂટા પડવું તે સહેલું નથી. પરંતુ ભાડે પરણેલી સ્ત્રી ઉપર સ્નેહ કરો શા કામનો છે? વળી માતા પણ જે વૃક્ષ લઈને ચાલ્યા જશે તે મોટો ઉત્પાત થશે. અને હું જઈ પણ શકીશ નહીં. આમ વિચારીને સર્પ કાંચળી છોડે તેમ પ્રેમલાની ઉપેક્ષા કરીને તે ઉચા. એટલે પ્ર
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
.
ચંદ રાજ્યના રાસ ઉપરથી નીકળતે સાર.
૨૫.
મલા બી કે- “સ્વામી કયાં પધારે છે?” ચંદ કહે-દેહ ચિતા માટે જાઉં છું. એટલે પ્રેમલા પાણીની ઝારી ભરીને સાથે ચાલી. ચંદરાજાએ સાથે આવવા ના પાડી પણ તેને કપટ ભાસ્યું એટલે તે વારી રહી નહીં. તેથી ચંદરાજા દેહ પવિત્ર કરીને પાછા આવ્યા. તે વખતે હિંસક અકિત બોલ્યો કે-“હે નિશિભૂપ! વહેલે થા. જે તને દિનકર દેખશે તે તારું રૂપ પ્રગટ થઈ જશે. ” ચંદરાજા આ અન્યક્તિ સમયે અને તેથી વારંવાર દ્વારપાસે આવવા લાગ્યો. પરંતુ પુપની પાછળ સુગંધ આવે તેમ પ્રેમલા દરેક વખતે પછવાડે આવી એટલે ચંદરાજા તેને છેતરી શક્યા નહીં. પછી સ્નેહથી ઘેલી થયેલી પ્રેમલાએ તેને હાથવડે ખેંચી લાવી શય્યા પર બેસાયી અને અનેક પ્રકારે નેહ બતાવતી કહેવા લાગી કે-“આમ ક્ષણ ક્ષણમાં શું કર્યા કરે છે? ક્ષણમાં બહાર જાઓ છે ને ક્ષણમાં અંદર આવે છે તેનું શું કારણ? પહેલા સમાગમમાં જ આવું કપટ કેમ કરવા માંડયું છે ? આમ કરશે તે આપણા સ્નેહન નિર્વાહ કેમ થશે? પહેલા કવળમાં જ મક્ષિકા આવશે તે પછી તે ભેજનમાં સ્વાદ શું રહેશે? તમે પહેલી રમતમાં જ આ વેશ શું કાઢી બેઠા છે ? આમ થશે તે પછી તમે પ્રીતિને પૂર્ણ નિવાહ કેમ કરશે ? માટે ચળચિત્તપણું છોડી દે અને જેણે તમારી સાથે મળતા કરી હોય તેના મુખપર ધૂળ પડે. હે સ્વામી! તમને મળવાની અત્યંત આકાંક્ષા હતી તે સંયોગ તે થચે પરંતુ તેમાં તમારા ચળચિત્તપણાથી ઇચ્છા હતી તેવી મીઠાશ આવતી નથી. બાકી તમે જે ગાથા કહી છે તેથી હું તમારો ભેદ જાણી ગઈ છું એટલે હવે તમને કઈ રીતે જવા તે દઈશ જ નહીં. માટે હે વાલિમ ! મને આશા ભરેલીને નિરાશ ન કરે. હું તમે જે કહો તે કરવા કબુલ છું. હું તમારા પગની મોજડી સમાન છું ને તમે મારા માથાના મુગટ છે. હું તમારે પગે પડું છું. તમારી પાસે ખેાળે પાથરૂ છું. તમે શા માટે મેહું મચકડીને બેસી રહ્યા છે? પ્રસન્ન કેમ થતા નથી ? જે હ કાંઈ તમારું મન રાખી શકી ન હઉં તે તે અપરાધ ક્ષમા કરો, કેમકે હું તે બાળક બુદ્ધિ છું. વળી હે સ્વામી ! ક્યાં વિમળપૂરી ને ક્યાં આભાપૂરી? મારો ને તમારો મેળાપ ક્યાંથી ? એ તે કોઈ વિધાતાએ લખેલી વાત બની આવી છે. તમે કહેલી વાત હું સમજી શકી નથી એમ જાણશે નહિ, હ કાંઈ ગમાર નથી કે ન સમજું. વળી જા ગ્રહ પડતો નથી તે છતાં જો તમે ઉવેખશે તે તેમાં તમારી શોભા ઘટશે. તમારે કઠેર થવું યુક્ત નથી. વળી તમારા સાસરાએ લેવા દેવામાં તમને દુહવ્યા નથી, છતાં કઈ વાતની ઈચ્છા હોય તે કહે. કેમકે જમાઈ તે લાડકા જ હોય. પણ આમ વગરસ્વાર્થનું રૂસણું લઈને બેસે નહીં. આ તે બાળકની જેવા ઢગ દેખાય છે. અથવા તો
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
નંધમં પ્રકાશ
૫૨.
એ દશા મુનિઅન ઘટે છે, તમે તા રા સારી છે. માટે સ્નેહથી વાતચિત કરો. વળી તમે સારીપાસે રમતાં જે વાત કરી છે તે હું ભૂલી જવાની નથી. કદી તમે મન ઉવેખીન ચાલ્યા જશે તો હું તમારૂ ઠેકાણુ પૂર્વ દિશાએ આભાપૂરીમાં છે તે જાણતી હાવાથી ત્યાં આવીને મહીશ.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
"
આ પ્રમાણેના પ્રેમલાના વચનો સાંભળીને ચંદરાજા મેલ્યા કે “ હે પ્રિયા ! તું હુડ શા માટે કરે છે? વિધાતાએ લખેલા લેખમાં અણુમાત્ર પણ એછુ કે વધતું થવાતુજ નથી. આ કથા કહેવાય તેવી નથી. ખાંધી મુઠી લાખની છે. તુ ચતુર થઇને કેમ ચુકે છે? તારા મનને વશ રાખ. મારાથી પણ તારો સ્નેહ ડાતા નથી. પરંતુ સાપે છછુદર ગળ્યા જેવુ થયું છે ત્યાં મારા ઉપાય નથી. ’ આ પ્રમાણે કહીને તેણે પ્રેમલાને ઘણું સમજાવી પણ તે કઇ રીતે સમજી નહીં, તે તે તેના છેડો પકડીને ઉભીજ રહી. ચંદરાજા ઘણુ અકળાવા લાગ્યા પણ તેણે ઇંડા મૂકયે! નહીં. એટલામાં હિંસકમત્રી ધસમસતા અંદર માગ્યે અને કણ વચન કહીને વ્હેરાવીથી છેડો છેડાવી દીધો. એટલે પ્રેમલા મંત્રીની લાજ કાઢીને અ’દર ચાલી ગઇ અને ચઢરાન્ત પરણી સ્ત્રીને તજીને બહાર નીકળ્યા.
ત્યાંથી સિંહળરાજા પાસે જઇ ચદરાએ કહ્યું કે-“ તમારૂં કાર્ય સિદ્ધ થયું છે. પણ મેં રાતી સુદરીને મૂકી છે તેની લાજ તમારા હાથમાં છે. ” આ પ્રમાણે કહી તેની રજા લઇને ચંદરાજા ઉતાવળા હાથમાં ખડ્ગ લઈ બહાર ઉદ્યાનમાં આવ્યો અને સહકાર પાસે આવી તેના કેપ્ટરમાં સંતાઇ ગયેા, એટલામાં હાથમાં કુઆ લઇને વહુ સાથે વીરમતી પણ ત્યાં આવી અને અડધા પહેાજ રાત્રી રહેલી હાવાથી એકદમ ઉતાવળી આંબા ઉપર ચડી ગઈ. એટલે તેની ષ્ટિ તેના કાટર તરફ ગઈ નહીં. સાસુ વહુ અને ઉપર ચડી એટલે આંબે આકાશમાર્ગે ચાલ્યેા અને આભાપૂરીના રસ્તા લીધે.
વે માર્ગોમાં સાસુવહુ વાતા કરે છે ને આંબેશ ચાલ્યા ાય છે તે આભાપૂરી પહેાંચશે એમાં કાંઇ સંદેહ નથી. પરંતુ ત્યાં ગયા પછી શુ થાય છે અને ચદરાને શા સંસ્કાર સહન કરવા પડે છે તે આપણે આગલા પ્રકરણમાં બેશું. અહીં આ પ્રકરણ ચતરાવ્ત ને પ્રેમલાલચ્છીના વિવાહ વનનું પુરૂ થાય છે. આ પ્રકરણમાં રહસ્ય શું શું સમાએલ છે તે આપણે વિચારીએ. પ્રકરણ ૮માના સા
For Private And Personal Use Only
આ પ્રકરણમાં ઘણી હકીકત તેા પ્રેમલાલી ન ચઢરાજાના સ્વાદની છે પરંતુ તેની અંદર બીૠએએ પેાતાના પાર્ટ ભજવ્યેા છે. ગુણાવળી, વીરમતી, સિંહુળરાજા ન હિંસકમત્રો આ ચાર પ્રાસ'ગિક પાત્રો છે ને ચંદ્રરાજા
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ચંદરાજાના રાસ ઉપરથી નીકળેલા સાર.
૫૩
તે પ્રેમલાલચ્છી આ હિંસકમત્રીના રચેલા કપટ નાટકના નાયક ને નિયકારૂપ મુખ્ય પાત્ર છે. એ કપટ નાટક તેણે પૂરેપૂરું ભજવ્યું છે. ચંદરાજા અણુછુટકે તેના ભાગ થઇ પડ્યા છે અને પ્રેમલા તો તદન અજાણપણે સપડાઇ ગઇ છે. વીરમતી ને ગુણાવળી પૈકી ગુણાવલીને તે આ ક્રતુક એવા આવવાનું પહેલી રાત્રે જ ભારે પડી ગયું છે. કારણકે તેને તે આ પેાતાના સ્વામી પરણે છે એવી નિઃસદેહ ખાત્રી થઇ છે. માત્ર તે અહીં આવ્યા શી રીતે? તેના ખુલાસા તેના મનમાં થઇ શકર્યો નથી. વીરમતી તે એ વાતમાં નિઃસ ંદેહ છે કે ચંદ એ હાય જ નહીં અને તે અહીં આવી શકે જ નહીં તેને પોતાની મંત્રશક્તિને મજમૃત ભો છે. હિંસકમંત્રી તા આ કપટ નાટકના સૂત્રધાર છે અને સિંહળરાજા આદર્યું તેના નિર્વાહ કર્યો કે એમ ધારીને મને કમને પણ અંદર ભળેલ છે. થીજા પ્રેમલાલીના પિતા અને નગરલાક વિગેરે જુગતી જોડી મળેલી જાણીને-જોઇને રાજી થનાર છે. તેમણે આ નાટકમાં કાંઈ ભાગ લીધે નથી.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ પ્રકરણના પ્રારંભમાં વરઘેાડાની તૈયારી, વરનું જાનીવાસેથી નીકળવું, લગ્નમંડપે પહોંચવુ અને ત્યાં લગ્નક્રિયા થવી ઇત્યાદિ હકીકત છે; તેમાં માત્ર લેકાાિની વિચિત્રતા વિચારવા જેવી છે. કેટલીક વખતે આમાં કાંઇ પણ પ્રપંચ છે એમ જાણતા ન હોય છતાં પણ ખોટી હકીકતમાં લેાકેાને સ્વાભાવિક અદેશે ઉત્પન્ન ′ છે કે-આમાં કાંઈ પ્રપંચ તે નહીં હોય ? તેમ આમાં પણ કેટલાક માણુસાને એવી શકા થઈ છે કે-આ કનકધ્વજ નથી, પણ પ્રથમ તેને કાઇએ જોયેલ ન હાવાથી એ વાત આગળ વધી નથી.
વીરમતી ને ગુણાવળી વરને જોવા આવ્યા ત્યારે અતિ પરિચયવાળી શુણાવળીએ તરત વરને એળખીને પેાતાની સાસુને ભાળપણથી તે વાત કહી, પણ વીરમતીએ તે વાત બીલકુલ માની નહીં. એટલે તેણે ઉલટી વહુને કાર કરી કે જેને તેને ચઢ ચઢ કહે નહીં. ' કારણકે જગત્માં એક સરખા મનુષ્યે પણ હોય છે. ને કે એ વાત તદ્દન અસ ંભિવત નથી પરંતુ એવુ સરખાપણુ કવચિત્ નજરે પડે છે.
*
ܕ
લગ્નક્રિયા પૂરી થતાં કન્યાના પિતા જમાઈને ઘણા દાયજો આપે છે. પછી તે વખતની રીતિપ્રમાણે વરકન્યા સગઠાબાજી રમવા બેસે છે. તે પ્રસંગે ચાંદરાન્ત પ્રેમલાને તન ભુલાવામાં ન રાખવા માટે એક સમસ્યા કહે છે, પ્રેમલા તેને ઉત્તર આપે છે, પણ તે ચદરાન્તના આશય સમજી શકતી નથી. તેથી ચંદરાજા ફરી સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કહે છે. એટલે પ્રેમલા સમજે છે ખરી પણ તે હકીકત તદ્દન અસ'વિત જણાવાથી શકારૂપ હીંચેાળામાં તે હીંચકયા કરે છે,
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૫
જૈનધર્મ પ્રકાર
સારીપાસાનો ખેલ પૂરો થતાં વને ભોજન કરવા બેસાડે છે. તે વખતે પણ ચતુરાજાએ ‘ગંગાનદીનું પાણી હાય તો ઠીક પડે ' એમ જણાવીને ફરી પ્રેમલાને ચેતાવી છે. તે ચેતી તો ખરી પણ વનુ` મેસાળ ત્યાં હશે એમ કલ્પના કરીને તેણે મનનું સમાધાન કર્યું.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
હવે સિંહળરાતએ દરાજને નીદ કરી. કેમકે તેને પોતાને ઉતારે લઈ જાય તેા પછી વિદાય કરી શકાય અને તેની જગ્યાએ કનકધ્વજને દાખલ કરવે ઠીક પડે. તેણે ચંદરાજાને કહ્યું કે તરતજ બીજી વાત છેડી દઇને ચંદરાજાએ થમાં બેસવાની તૈયારી કરી. વરકન્યા રથમાં બેઠા અને જાનીવાસે આવ્યા. ત્યાં વરકન્યા એકાંતમાં ખેડા. તેવામાં હિંસકે કર પાવીવડે ચંદરાજાને નીકળી જવાનું સૂચવ્યુ..
આ કપલ્લવી એવી રીતે થાય છે કે જેથી સુખે ઉચ્ચાર કર્યા શિવાય પરસ્પર વાત કરી શકાય છે; ને તેમાં બીનું કાર્ય જાણી શકતુ' નથી. એને મુખ્ય પ્રકાર આ પ્રમાણે છે.
અહિણ કમળ ચક્ર ટંકાર, તરૂવર પવન ચાલન શણગાર; રામ કરે સીતાસે વાત, અગુરૂ અક્ષર ચપટી માત.
આમાં પૂર્વાર્ધમાં બતાવેલા આકાર હાથવડે કરીને અ શબ્દ સ્વર અને ક, ચ, ટ, ત, પ શબ્દે તે પાંચે વર્ગના અક્ષરા તથા ય શબ્દે ને શ શબ્દ તેની સાથેના ચાર ચાર અક્ષરો. પછી તેમાંથી કેટલાને અક્ષર લેવા તે જણાવવા તેટલી આંગ
એ બતાવવામાં આવે છે અને માત્રમાટે ચપટી, કાનામાટે સીધીલીટી અને હ્રસ્વઇ, દીર્ઘાઇ ને હસ્ય, દીર્ઘાઉ માટે હાથવડે તવે આકાર બતાવવામાં આવેછે. આ આખત ખરાખર ટેવ પડયા પછી એટલી ખધી સહેલી થઇ જાય છે કે મુખેવાત કરતાં વાર લાગે તે કરતાં પણ એછા વખતમાં વાત થઈ શકે છે. તેની અદર તાર મુકનારાની સંજ્ઞા ને ઝડપને! દાખલા લેવાના છે. તે પ્રમાણે આમાં પણ થાય છે. આ કરપદ્મીની કળા હાલમાં લુપ્તપ્રાય થઈ ગઈ છે. પરંતુ એ કળા જાણવા જેવી છે.
હિંસકની કરપધ્રુવીને સમજ્યા છતાં પણ પ્રેમલાના આગ્રહથી ચંદરાજા અહાર નીકળી શકયા નહિ, એટલે પછી તે અન્યક્તિ લ્યે. અન્યસ્તે હિંસક કહે, હિલેા થા નિશિભૂપ; દિનકર તે તુજ દેખો, પડશે પ્રગટ વિ ૨૫
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચંદરાજાના રાસ ઉપરથી નીકળતે સાર.
૨૫૫
સવ કળાપ્રવીણ ચંદરાજા અન્યક્તિ પણ સમજી ગયા અને બહાર નીકળવા દુતાવળા થયા, પણ પ્રેમલાએ નીકળવા દીધા નહીં. દેહચિંતાનું મિક કર્યું તો તે સાથે આવી એટલે ચંદરાજાને પાછું આવવું પડ્યું, પછી તે
મલાએ પિતાના હૃદયને સઘળે ઉભરો કાઢયે અને જેટલું કહેવાય તેટલું ચંદરાજાને કહ્યું એટલે પછી ચંદરાજાને પણ કાંઇક ખુલાસે કરે પડે અને પિતા ન રોકવા માટે તેને સમજાવવા લાગ્યા, પણ પ્રેમલા શી રીતે સમજે ?
આ તે કંઈ સહજ કામ માટે જવાનું હતું ને પાછા આવવાનું હતું કે પ્રમલા છેડી દેય ? આ તો જીંદગીને વિગ હતા એટલે તેમાં ચંદરાજાની સમજાવટ ચાલી શકે નહીં એ ઉઘાડી વાત છે.
અંતે કર માણસે કરપણું કર્યું. હિંસકે અંતઃપુરમાં પિસી જોરાવરીએ ચંદન છેડ છાડા. પ્રમલા પણ પહેલેજ પ્રસંગ હોવાથી લજાવ્યું અને આધી ખસી ગઈ. એટલે ચંદરાજા ત્યાંથી બહાર નીકળ્યા. તેને પણ દેહમાંથી પ્રાણ નીકછતાં દુઃખ થાય તેટલું દુઃખ લાગ્યું, પણ વચને બંધાએલ તેથી ઉપાય નહીં. મેટા માણસે પ્રાણ જવા કબૂલ કરે છે પણ વચનભંગ કરતા નથી; જે વચનભંગ કર્યું હોત તો અહીં કયાં વાર હતી. પિતાને સાસરાને ખરી વાત જણાવે એટલેજ વિલંબ હતો; તેજ વખત સિંહળરાજા ને હિંસકમંત્રીના હે કાળા થાત ને ભાગી જવું પડત. પણ ઉત્તમ મનુષ્ય તેમ કરે જ નહીં. આ પ્રસંગમાં કઠોર હદયની કઠોરતા કેવી હોય છે તે પ્રત્યક્ષ જણાઈ આવે છે. હિંસકે કરેલું અકાર્ય બીજે દયાળુ પુરૂષ કરી શકે નહીં. આવા અપ્રતિમ પ્રેમમાંથી પતિ પત્નીને કાયમને વિગ બીજો કોણ કરાવી શકે? ભાવી પ્રબળ છે; પરંતુ કુડને ધૂડ છે ને અંતે સાચું તરી નીકળવાનું છે. સત્યનો જય થાય છે એ વાત નિર્વિવાદ સિદ્ધ છે. આમાં પણ પરિણામ તે જ આવવાનું છે. પણ અત્યારે તે ચંદરાજાને બહાર કાઢીને હિંસકમંત્રી પિતાનું ધાર્યું પરિણામ આવ્યું જાણીને રાજી રાજી થયે. ચંદરાજાએ છેવટે સિંહળરાજાને તે જે સમજે તે બહુ થેડા પણ લાગતાં વચનો કહ્યાં છે, પરંતુ સ્વાથી માણસના નેત્ર મિંચાઈ જતા હોવાથી તે તેને ખરા રૂપમાં સમજી શકતા નથી, અહીં પણ એમજ બને છે.
હવે ચંદરાજા ત્યાંથી નીકળ્યા, વૃક્ષના કેટરમાં પેઠા, સાસુ વહુ આવ્યા, આંબા પર ચડ્યા ને આંબે ઉપડ્યા. હવે ખરેખર રંગમાં ભંગ તે ગુણાવળીના ભોળપણથી પડવાનો છે. જો કે અહીં પણ પ્રેમલાલી સાથેના રંગમાં તે ભંગ પડ્યા છે. પરંતુ હવે જે ભંગ પડવાનો છે તે અસહ્ય છે, તે હકીકત તો આગલા
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૫૬
જૈનધર્મ પ્રકાશ.
પ્રકરણમાં વાંચશું, પણ હમણાઅે સાસુ વહુ આંબાપર બેડા ખેડા શુ શુ વાત
કરે છે તે સાંભળીએ.
આ પ્રકરણનું રહસ્ય અહીં સમાપ્ત થાય છે. એમાં સાર સમજવા જેવા ઘણા છે; એમાં પ્રેમને ચિતાર છે, દુષ્ટતાના દેખાવ છે, સજ્જનની સજ્જનતા છે, દુર્જનની દુષ્ટતા છે, લાનુ ફળ છે ને વિચક્ષણતાની બલિહારી છે. સમજે તેને માટે આટલું પણ ઘણું છે તેથી વધારે વિસ્તાર કરવાની જરૂર નથી.
प्रभुना अंगपर चांडला.
પરમ ઉપકારી સીંગમસત શ્રી જિનપ્રતિમાના અગ ઉપર કેશરની ગરમીથી ડાઘા ન પડવાના હેતુથી તેમજ આરસની અંદર છીદ્રો ન પડી જવા માટે રૂપાના, સેનાના અથવા સેને રસેલા અને કેટલાક સાચા ખોટા નંગાથી જડેલા ચાંડલાએ, શ્રીવચ્છ, બીંબી વિગેરે ચેાડવામાં આવે છે. આની અંદર કાળે કરીને ઉપરોક્ત હેતુ ભુલી જઇ શાભાના હેતુ વધી પડેલે છે. આથી અનેક પ્રકારની હાનિએના સભવ થયેા છે.
૧ પાપી મનુષ્યે! ચાંડલા ઉખેડી-આશાતના કરી ઉપાડી જાય છે.
૨ ચેાડવામાં અજ્ઞાન ગેડીએ દીવાવર્ડ રાળ તપાવી ડાંભ પડે તેવી રીતે ચાંડલાએ ચાડે છે.
૩ ભગવંતને શરીરે વિલેપન સારી રીતે કરી શકાતુ નથી.
૪ કેટલા ચાંડલા ચોડવા, કયાં કયાં ચડવા એ બધુ ભૂલી જઈ ગાડતારતે શાભા લાગે તેમ ચાડવામાં આવે છે.
૫ શ્રીવચ્છ તા તદ્દન બેડોળ લાગે તેવું-ઘણું ઊંચું ગાડવામાં આવે છે.
આ બાબતમાં વિચારણાપૂર્વક સુધારણા થવાની ઘણી જરૂર છે. શાસ્ત્રલેખ ચક્ષુ ને ટીલાને માટે નીકળી શકે છે. ચક્ષુની ખાસ આવશ્યકતા છે અને શ્વેતામ્બર પ્રતિમાનુ' એ પ્રકટ ચિન્હ છે. જો કે ખીજું ચિન્હ કટીભાગે વસ્ત્રનુ તે પ્રકટ દેખવામાં આવતું નથી અને તેથી ઘણા શ્રાવક ભાઈ તા તદન અજાણુ જ હોયછે. એ ચિન્હ પુરૂષાકૃતિને આચ્છાદન કરનાર કટીવસ (કોટ) નું છે અને તેથી અન્યમતિએ ‘ શ્રાવકના દેવ નાગા છે ” એમ કહે છે ત તદ્દન ભૂલ છે. એમાં માત્ર તે નિંદાજ કરે છે એમ સિદ્ધ થાય છે. આ
છે પણ
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રભુના શરીર પર ચાંડલા.
૨૫૭
વાત તે પ્રસંગે કહી. હવે પ્રસ્તુત ચક્ષુ ટીલા ચડવાનું કાર્ય પણ એવા પ્રકારની ટીપીને સુકોમળ કરેલી ટાકી રળવડે કરવું જોઈએ કે જેથી પરમાત્માની કિંચિત્ પણ આશાતના ન થાય. ટીલાં એડવાનું કાર્ય પણ શાબંસંમત છે. નળરાજાની રાણી દમયંતિએ પૂર્વભવમાં ચાવશ પ્રભુના રત્નના તિલક કરાવ્યા હતા, તેથી પ્રસ્તુત લાવમાં અને એવું ભાળતિલક કુદરતી પ્રાપ્ત થયું હતું કે જેથી તેના પર હાથ ફેરવવાથી તે સૂર્ય જે પ્રકાશ કરતું હતું. એ સંબંધી વિશેષ હકીક્ત તેના ચરિત્ર ઉપરથી જાણવાલાયક છે.
ભાળસ્થળના મધ્યમાં માત્ર તિલક (ચાંડલ) એડવાને બદલે હાલમાં તે આખા ભાળસ્થળનું આચ્છાદન કરનાર રૂપ કે સેનાની આડ ડિવામાં આવે છે. આગળ વધીને એક શહેરમાં એક ગૃહસ્થને તે પ્રભુના મુખપર તંબળને થાનકે પણ જડતરવાળું તંબેળ કરવાની ઈચ્છા થઈ હતી અને તેને અમલ પણ થયા હતા પરંતુ પાછળથી તે દૂર કરવામાં આવ્યું હતું.
ભગવંતના હદયમાં શ્રીવચ્છિનું ચિન્હ હોય છે તે દેખાડવા માટે આરસના બીંબ બનાવતાં જરા ઉંચાઈ કરવામાં આવે છે, પરંતુ તેની ઉપર પછીથી રાળને લચકે મુકી માં શ્રીવચ્છ બનાવી તેના ઉપર જડતર કામ કરાવી ચેડવામાં આવે છે. આ કુદરતી હૃદયના દેખાવ કરતાં કેટલું બધું બળ લાગે છે તે વિચારવાયેગ્ય છે.
નવ અંગ ઉપર ચડલા ચડવાની જરૂર હોય કે ન હોય તે પણ હવે તો દરેક પ્રતિમાને ચેડવામાં આવે છે. કેશરની એટલી બધી અસર થાય તેવું બિલ ન હોય અથવા પૂજા કરનારની સંખ્યા આપ હાય તેમજ પૂજા કરનારના પ્રમાણમાં નિબસંખ્યા વધારે હોય ત્યાં પણ છુટા આભૂષણ પહેરાવવાને બદલે ચાંડલા ચડવાનું કામ આવશ્યક થઈ પડ્યું છે.
વળી ટીલા, ચક્ષુ, ચાંડલા, આડ વિગેરે ચેડવા ઉપરાંત કેટલેક ઠેકાણે બિંબને શોભાવવા માટે કટેરીઆ ચેડવામાં આવે છે અને તેના હાર વિગેરે આભૂષણે દેખાડવામાં આવે છે. આ કોઈ પણ રીતે યોગ્ય જણાતું નથી. તેમજ તે ચડવાની રીતિ એટલી બધી અજ્ઞાનતાવાળી દેખાય છે કે દી પાસે રાખી તેના પર રાળને તપાવી તરતજ ચાડવામાં આવે છે. આ દેખાવ જ આશાતના ભરેલું છે. એને માટે સુધારે થવાની ખાસ આવશ્યકતા છે. રાળ ખૂબ ટીપાવીને તદન ઢીલી કરી નાખેલી (ટાડી) હેવી જોઈએ અને તેના વડે ટીલા ચક્ષુ
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
જનધમ પ્રકાશ
પટ
ચડવા જોઈએ. ખીજા ચાંડલાઆ વિગેરેની પ્રવૃત્તિ તે મ અને તેમ ઘટાડવી તે એ. નહીં તો ધીમે ધીમે આખા શરીરનું આચ્છાદન કરી દેવામાં આવશે એમ લાગે છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વળી પૂજા કરનાર પણ વિવેક રાખીને ચાંડલા ઉપર નથી અને ચડેલા પણ વાસ્તવિક અગને સ્થાનક ચેાડવામાં આવતા નાં. હો ની ગરમીની ઉપાધિ તા જેવી ને તેવી કાયમ રહે છે. પગના અને ઉપર ચડલા ચાડવાને બદલે હવે આખા પા રૂપાના કરીને ચોડવામાં આવે છે. આમ દિવસાનુદિવસ રૂપા સાનાનો દેખાવ કરવાનુ કામ વધતુ ાય છે ને પ્રતિમાના મૂળ સ્વરૂપનું આચ્છાદન થતું જાય છે. આ હકીકત જૈન ધુઆએ વિચારવા ચેાગ્ય છે એમ જાણી સવિસ્તર રાશન કરી છે. આશા છે કે સુજ્ઞ બધુ અવશ્ય ોમાં વિવેકપૂર્વક ચેગ્ય સુધારો કરશે.
वैराग्य शतक.
અનુસ ́ધાન પૃષ્ટ ૧૬૦ થી
૭.
જેએ ચિકણા કર્માંથી બધાએલા છે, તમને બહુ ઉપદેશ ન આપે, તેમને આપેલી હિંત શીખામણુ મેટા અન કે દ્વેષનું કારણ થાય છે.
હે જીવ! અનંત દુઃખનાં કારણુ એવા ધન, સ્વજન, વાવ વિગેરેમાં તુ મમત્વ ભાવ ધારણ કરે છે, પણ્ અનંત સુખરૂપ મેક્ષના માર્ગમાં ભર શિથિલ દેખાય છે.
૬૭
ભાગ
સસાર દુઃખનું કારણ છે, દુઃખરૂપ ફળવાળા છે, અને દુ:ખે કરીને વાય એવા દુઃખસ્વરૂપી છે; છતાં પણ સ્નેહની સાંકળાથી અંધાયેલા સસારને ભજતા નથી.
જીવે આ
૮.
પેાતાના કર્મરૂપ પવને કરીને ચાલેલે જીવ આ ભયંકર સંસારરૂપી વનમાં દુઃખે કરીને ભોગવાય એવી કઇ કઈ વિટ...બનાઆ નથી અનુભવતા ? 04.
તિર્યંચ ભવમાં અરણ્ય વિષે, શિયાળામાં શીતળ પવનની થી ઘણી વાર તારા દેહ ભેઢાયા છે, અને આ રીતે અન ́તવાર તું મરણ પામ્યા છે. ૮૦.
For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વૈરાગ્ય શતક.
૨૫૯
વિવેચના ભવમાં અરણ્યમાં, ઉનાળાના સખ્ત તાપથી તપેલા તે બહુવાર ભૂખ અને તરસના દુઃખ ક્યાં છે અને ઘણુ ઝુરી છૂરીને મરણ દુઃખ પામ્ય
તિર્યંચના ભાવમાં વષાતુમાં જઈને, અરયમાં પર્વતની નદીથી ખેંચાઈ, શીતળ પવનથી ઠરી જઈને તું ઘણીવાર મરણ દુઃખ પામે છે. ૮૨.
આ પ્રમાણે તિર્યંચના ભવમાં લાખો ગમે દુઃખ સહન કરતો તું અનંતવાર આ ભયંકર સંસારરૂપી અરયમાં ભટક છું.
૮૩. હે જીવ! દુષ્ટ આઠ કર્મરૂપી પ્રલયકાળના પવનથી પ્રેરાયેલા અને આ ભયંકર સંસારરૂપી અરણ્યમાં ફરતાં તે અનંતવાર નરકનાં દુઃખ અનુભવ્યાં છે. ૮૪.
સાતે નરકોમાં વજાગ્નિ જેવી ગરમીથી અને અતિ શીતળતાથી ઉત્પન્ન થતી વેદનાઓમાં કરૂણ શબ્દ વડે વિલાપ કરતે તું અનંતવાર વચ્ચે છું. ૮૫.
આ સંસારમાં મનુષ્યભવમાં પણ પિતા, માતા કે સ્વજનવગર થઈને અથવા ભારે પીડા સહન કરીને તે ઘણીવાર વિલાપ કર્યો છે; આ બધું તું કેમ સંભાતું નથી?
આ સંસારરૂપી વનમાં ધન, સ્વજન, વિગેરેને ત્યાગ કરીને આકાશમાર્ગમાં ન દેખાતા પવનની માફક, આ જીવ એક સ્થાનેથી બીજા સ્થાનમાં ભટકે છે. ૮૭.
જન્મ, જરા અને મરણરૂપ તીક્ષ્ણ ભાલાએ કરી અનેકવાર વિંધાયેલા જી, સંસારમાં ફરતાં અનેક પ્રકારનાં ભયંકર દુઃખે અનુભવે છે. ૮૮.
છતાં પણ અજ્ઞાનરૂપી સર્ષથી ડંખ પામેલા મૂઢ મનવાળા જ એક ક્ષણવાર પણ આ સંસારરૂપ બંદીખાના તરફ વૈરાગ્ય ધરાવતા નથી ! ૮૯.
જ્યાં દરેક ક્ષણે કાળરૂપ રંટ તેની ઘડીઓ વડે શરીરરૂપી વાવમાંથી જંદગીરૂપી છે. ખેંચી લે છે, ત્યાં તું કેટલે વખત કીડા કરી શકીશ? ૯૦. | હે જીવ! બેધ પામ! હે પાપી જીવ! પ્રમાદ મ કર ! રે અજ્ઞાની જવ! પરલોકમાં મહાદુઃખનું ભાજન (પાત્ર) તું કેમ થાય છે?
૯૧. રે જીવ! બોધ પામ ! અને જિનમત જાણીને સંસારમાં મુંઝાઈ ન જા. હું જીવ! ફરીથી આવી સામગ્રી મળવી બહુ દુર્લભ છે.
૯૨. જિન ધર્મ દુર્લભ છે, તું પ્રમાદની ખાણ છે અને સુખની ઇચ્છા કરે છે. નરકનાં દુઃા અતિ દુસહ છે. આ કારણથી તારું સારું શું થશે? તે અમે જાણતા નથી.
૯૩.
For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેનધન પ્રકાશ. ફે જીવ ! અસ્થિર, મળ સહિત અને ગાદિને આધિન એવા શરીરવડે. થિર નિર્મળ અને સ્વાધિન એ જે ધર્મ મળતો હેય તે શું ખામી રહે ? ૯૪.
તુર વૈભવવાળાને ચિંતામણિ રત્ન મળવું દુર્લભ છેતેમ ગુણ વૈભવરહિત છને ધર્મરત્ન મળવું દુર્લભ છે.
જન્મથી અંધ પુરૂને જેમ દષ્ટિને સોગ-એટલે દેખવું અશક્ય છે, તેમ મિથ્યાત્વથી અંધ ને જિનમત લેગ અશક્ય છે. ૬.
અનંત ગુણયુક્ત જિન ધર્મમાં દોષને લેશ પણ અંશ નથી તે પણ હે ભજી ! અજ્ઞાનથી અંધ થઈ તમે તે જિન ધર્મમાં કેમ જોડાતા નથી? ૯૭.
- મિથ્યાત્વમાં ( અસત્ય મતમાં ) અનંત દોષ પ્રગટપણે દેખાય છે, ત્યાં જરાપણુ ગુણને ભાસ નથી; તે પણ મેહાંધ છે તે મિથ્યાત્વનું સેવન કરે છે એ આશ્ચર્ય છે.
૯૮. જે લોકો સુખરૂપ, સમય ધર્મરત્નની પરીક્ષા જાણતા નથી, તે મનુની કળા અને ગુપ્ત સંબંધી ચતુરાઈને ધિકાર હે!
૯૦ આ જિન ધર્મ અને અપૂર્વ કલ્પવૃક્ષ સમાન છે, અને વર્ગ તથા મોહરૂપ ફળ આપવાવાળે છે. ધર્મ એજ બધું છે, ધર્મ એજ સુમિત્ર છે. ૧૦૦.
ધર્મ એજ પરમ ગુરૂ છે, અને મોક્ષમાર્ગમાં પ્રવૃત થયેલાને ધર્મ એજ પર રથ છે.
૧૦૧. હે જીવ! ચતુર્ગતિનાં અનંત દુઃખરૂપી અસિ સળગાવેલ સંસારરૂપી ભયંકર વનમાં અમૃતના કુડસમાન જિન વચન છે. માટે તેનું તું સેવન કર.
૧૦૨, અનંત દુઃખરૂપ રીમિત્રતુના તડકાથી તપેલા આ સંસારરૂપી મારવાડ દેશમાં જિનધર્મ એજ કલ્પવૃક્ષ સમાન છે. તે શિવસુખને આપનાર જિન ધર્મનું તું સેવન કર.
૧૩. હે જી ! વધારે કહેવાથી શું? તમારે જનધર્મમાં એવી રીતે શ્રમ લેવો જોઈએ કે જેથી તમે આ સંસારરૂપી ભયંકર સમુદ્રને જલદીથી તરીને અનંત સુખરૂપ શાથત્ સ્થાનને પામે. ૧૦.
સંપૂર્ણ ઝવેરચંદ કાળીદાસ ટાળીયા,
રાજકેટ-હાલ ભાવનગર.
For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ખાસ ધ્યાન આપે નવા અક સાથે મોકલેલ અમારા સભાના ત્ર વર્ષના રીપોર્ટ સાદ્યત માંચી તેમાંથી સાર ગ્રહણ કરવા યાગ્ય છે. ગુન એને તે ઉપર વિચાર
દર્શાવવા વિનંતિ છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આ અ'કસાથે મે'કલેલ આ સભ માં વેચાણું મળતા પુસ્તકનું લીસ્ટ નાંચી તેની અંદર આવેલા નવા પુસ્તક ખરીદ કરી તેના લાભ લેવાની આવશ્યકતા છે. તેની અંદર આ સભા તરફથી પ્રગટ થયેલા ગ્રંથ વિગેરેના નબરે પાછળ જુદા આપેલા છે તે ઉપર ખાસ ધ્યાન આપવા ખાસ ખરીદ કરવા લાયક આ સમય
છે.
થયેલા પુસ્તકાનુ સીસ્ટ આ સાથે છેલ્લા પૃષ્ટપર આપેલ છે તે વાંચી તેને લાભ લેવા ચેાગ્ય છે. ગેાઠીએ ( પુજારીએ ) ની જરૂર.
તરફથી. જ
શ્રી ભરૂચથી શા. અમરચંદ જગજીવનદાસ દલાલ લખે છે કે-દેરાસરમાં પખાળ પૂજા વિગેરે સારી રીતે કરી શકે તેવા ૨-૩ ગેડીની. અત્રે જરૂર છે. પગાર રૂ. ૮ ) આપવામાં આવશે. જ્ઞાતિ વાણીઆ, બ્રાહ્મણ, ભાવસાર કે માળી જે હશે તે ચાલશે. પરંતુ તેના પ્રમાણિકપણાનુ સર્ટીફીકેટ જોશે
શ્રી વળા ખાતે પણ એક ગાઠીની જરૂર છે, પગાર ચેગ્યતા પ્રમાણે આપમામાં આવશે. ઉમેદવારે અમારી ઉપર પત્ર લખવેા.
B
ગીરધરલાલ દેવચંદ. શ્રી જૈન ધ. પ્ર. સભ!ના મંત્રી.
શાનેરમાં ઉત્સવ અને શાસનેત્કર્ષ,
મુનિરાજ શ્રી હુ સવિજયજી મડારાજના ચતુર્માસ રહેવાથી અહીં શાસનેાન્નતિના અનેક કાર્યો થયાં. જૈન બંધુષ્માએ ઉદ્યાપન-અઠ્ઠાઇ મહાત્સવ
તથા
શાંતિસ્નાત્રાદિ ઘમ્મુા ઉત્સાહ કરેલા છે. બહાર ગામથી ઘણા શહેરના શ્રાવક શ્રાવિકા આવ્યા હતા. વરઘોડા માટે પણ ઘણી સામગ્રી બહાર ગામથી આવી હતી. વઘેડાની શેલા અપૂર્વ મની ડતી, જે એઇને અનેક જીવાએ અનુમાદના કરી હતી. ઉથાપનમાં જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રના સુદર સુંદર ઉગરા મુકવામાં આવ્યા હતા. પ્રભાવના પણ કેટલીક વખત પુસ્તકાની કરવામાં આવી હતી. દેવદ્રવ્યમાં બહુ સારી વૃદ્ધિ થઇ હતી. મહારાજશ્રીના અમેઘ ઉપદેશથી પાંજરાપાળ સ્થાપવાનુ મુકરર કરવામાં આવ્યું છે માટે એક ખરા પણ થએલે
તેમાં તમામ કામે રકમ ભર છે, ) થયા છે અને આગળ શરૂ છે.
અનેક પ્રકારના આરંભ કરનારાઓએ મહારાજશ્રીના ઉપદેશથી આરભનાં કાર્યા અમુક દિવસ બંધ રાખ્યા હતા. એક દર રીતે આ ચામાસું બહુજ આનંદકારક અને લાભકારક વ્યતીત થયું છે.
For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir , '0 0 0 0 , 0 છે 0 ! સભા તરફથી પ્રગટ થયેલ મુખ્ય મુખ્ય ગ્રંથે ને બુક 1 થી 5 શ્રી ઉપદેશ પ્રસાદ ભાષાંતર. ભાગ 5 ના. રૂ. 8-8-0 6 શ્રી ઉપદેશામળ ભાષાંતર. (70 કથાઓ યુક્ત) 1-8-0 7 ઉપમિતિ ભવ પ્રપંચને પીડબંધનું ભાષાંતર. 0-12-0 8 શ્રી ગીત કુળક બાળાવધ. 2-8-0 8 અધ્યા કપમાં ભાષાંતર. વિવેચન યુક્ત. 1-4-0 10-12 ચરિતાવળી (જેમ કથા સંગ્રહ) ભાગ 3 ના. 3-0-0 13 કર્મગ્રંથ ટીકા. વિભાગ પહેલે કર્મગ્ર થ 1 થી 4 1-8-0 14-19 શ્રી વિષષ્ટ શલાકા પુરૂષ ચરિત્ર મૂળ પર્વ 1 થી 10 (1-0-1-1-1aa-aa) વિભાગ. 6 7-8-0 20 --- શ્રી ક્રિષષ્ઠિ શલાકા પુરૂષ ચરિત્ર ભાષાંતર, પર્વ 1 થી 10 (રા–ર–૧–૧ 1) વિભાગ. 5 25 પાંચ પ્રતિકમણ સૂત્ર શાસ્ત્રી 0-6-0 જૈનશાળા માટે ૦-પ-૦ 26 પાંચ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર. ગુજરાતી -8-0 , 0-7-0 ર૭ પ્રતિક્રમગુના હેતુ ૨બે પ્રતિક્રમણ સૂત્ર શાસ્ત્રી - - જેનશાળા માટે ૦-ર-૦ 39 પતિ મણ રવ ગુજરાતી 0-2-6 .. 0-2-0 30 પ્રશમરતિ સટીક . 0-12-0 31 દ્વાશિત્ કાત્રિશિકા સટીક. ' કર પ્રકરણેના સ્તનના દિને સંગ્રહ 33 પ્રબોધચિંતામણી મૂળ. 34 ,, ભાષાંતર 35 શ્રી યશોવિજયજી કૃત ગ્રંથમાળા. સંસ્કૃત 1-0-00 36 શ્રી વિજયચંદ્ર કેવળી ચરિત્ર. મૂળ. 0-8-0 37 શ્રી ,, ભાષાંતર 38 શ્રી શત્રુંજય માહામ્ય ભાષાંતર 39 શ્રી હરિભદ્રસૂરિ કૃત ગ્રંથમાળા. સંસ્કૃત 40 શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકરસૂરિ કૃત ગ્રંથમાળા. સંસ્કૃત.. 41 શ્રી ગાબદુ સટીક, ૪ર શ્રી વાસુપૂજ્ય ચરિત્ર. સંસ્કૃત. 43 શ્રી શાંતિનાથ ચરિત્ર સંસ્કૃત. 44 શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભાને સીવ ર જયબીલી અંક. 0-120 6. છે તે 0 0 છે ! ! 6' | 0 6. 0 | 0 | 0-4-0 0 0 1: ',| 0 1-0-00 For Private And Personal Use Only