Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI yazovijayajI Ibolkeblc l? dAdAsAheba, bhAvanagara, eecheze-20eo : PuM 300484s /S TV Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI udAratA ALAMA DETTE lekhakaparamezIdAsa jaina nyAyanIrtha . - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI udAratA: . .." lekhakapaMDita parameSThIdAsajI jaina nyAyatIrtha . prakAzaka jauharImalajI jainI sarrApha darIbA kalA~, dehlii| prathamavAra) 1000) _san 1934 . vIra nirvANa saMvat 2460 / mUlya gayAdatta presa, vAga divAra dehalI meM chpaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ vissyaanukrmnnikaa| .1-pApiyoM kA uddhAra 2-ucca aura nIcoM meM samabhAva ... 3-jAti bheda kA AdhAra AcaraNa para hai ... 4-varNa parivartana 5-gotra parivartana . ... 6-patitoM kA uddhAra 7-zAstrIya daNDa vidhAna -atyAcArI daNDa vidhAna ... 8-udAratA ke udAharaNa 10-jainadharma meM zUdroM ke adhikAra ... 11-striyoM ke adhikAra 12-vaivAhika udAratA 13-upasaMhAra . . . . . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ namra nivedana jahA~ udAratA hai, prema hai, aura sama bhAva hai, vahIM dharma kA nivAsa hai / jagata ko Aja aise hI udAraM dharma kI AvazyaktA hai| hama IsAiyoM ke dharma pracAra ko dekhakara IrSA karate haiM, Arya samAjiyoM kI kArya kuzalatA para Azcarya karate haiM aura vauddha, Izu, strIsta, dayAnanda sarasvatI Adi ke nAmollekha tathA bhagavAna mahAvIra kA nAma na dekha kara dukhI ho jAte haiM ! isakA kAraNa yahI hai ki una una dharmAnuyAiyoM ne apane dharma kI udAratA batAkara janatA ko apanI ora AkarSita kara liyA hai aura hama apane jainadharma : kI udAratA ko dabAte rahe, kucalate rahe aura usakA galA ghoMTate rahe ! taba batAiye ki hamAre dharma ko kauna jAna sakatA hai,bhagavAna mahAvIra ko kauna pahicAna sakatA hai aura udAra jainadharma kA pracAra kaise ho sakatA hai ? isa choTI sI pustaka meM yaha batAne kA prayatna kiyA gayA hai ki 'jainadharma kI udAratA' jagata ke pratyeka prANI ko pratyeka dazA meM apanA sakatI hai aura usakA uddhAra kara sakatI hai| AzA hai ki pAThakagaNa ise AdyopAnta par3ha kara apane kartavya ko phicaaneNge| candAvAr3I suurt| parameSThIdAsa jaina nyAyatIrtha 4-2-34 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ RAVerAT zrAvazyakIya nivedana yaha pustaka sahAranapura nivAsI bAbU rAmadattAmalajI khajA~cI relave ke suputra ciraMjIva ratanalAla ke zubha vivAhopalata meM, jo tA. mArca 1934 IsvI ko saubhAgyavatI zAMti devI muputrI lAlA jauharImala jaina sarrApha ke saath| sampanna huA, prakAzita kI gii| -prakAzaka M Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ ci0 ratanalAla (suputra bAbU rAmadattAmala khajAMcI relave) sahAranapura nivaasii| PUNJABI PRESS DELAS,
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka meM tIna bhAvanAyeM kArya karatI milatI haiM / unake kAraNa pratyeka prANI (1) AtmasvAtaMtrya (2) Atma mahatva aura (3) Atmasukha kI akAMkSA rakhatA hai / nissandeha saba ko svAdhInatA priya hai; saba hI mahatvazAlI bananA cAhate haiM aura saba hI sukha zAMti cAhate haiM / manuSyetara prANI apanI abodhatA ke kAraNa ina kA spaSTa pradarzana bhale nahIM kara pAte para, vaha jaisI paristhiti meM hote haiM vaise meM hI magna raha kara dina pUre kara DAlate haiM / kintu manuSyoM meM unase vizeSatA hai / usameM manana karane kI zakti vidyamAna hai| acche bure ko acche se DhaMga para jAnanA vaha jAnate haiM / viveka manuSya kA mukhya lakSaNa hai / isa viveka ne manaSya ke liye 'dharma' kA vidhAna kiyA hai| usakA svabhAva-usake liye saba kucha acchA hI acchA dharma hai ! usakA dharma use AtmasvAtaMtrya, Atma mahatva aura Atma sukha nasIba karAtA hai| kintu sasAra meM to aneka mata matAntara phaila rahe haiM aura saba hI apane ko zreSThatama ghoSita karane meM garva karate haiM / aba bhalA koI kisa ko satya mAne ? kintu unameM 'dharma' kA aMza vastutaH kitanA hai, yaha unake udAra rUpa se jAnA jA sakatA hai / yadi ve prANImAtra ko samAna rUpa meM dharma siddhi athavA Atma siddhi karAte haiM-kisI ke lie virodha upasthita nahIM karate to una ko yathArtha dharma mAnanA ThIka hai| parantu bAta dara-asala yUM nahIM hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ [2] islAma yadi muslima jagata meM bhrAtRbhAva ko sirajatA hai to muslimavAhya -jagata usake nikaTa 'kAphira'-upekSA janya hai / pazu jagata ke lie usameM Thaura nahIM-pazuoM ko vaha apanI AsAiza kI vastu samajhatA hai ! taba Aja ke islAma vAle 'dharma'kA dAvA kisa taraha kara sakte haiM, yaha pAThaka svayaM vicaareN| vaidika dharma islAma se bhI pichar3A milatA hai / sAre vaidikadharmAnuyAyI usameM eka nahIM haiM ! varNAzrama dharma-rakta zuddhi kI bhrAntamaya dhAraNA para eka veda bhagavAna ke upAsakoM ko ve Tukar3oM Tukar3oM meM bAMTa dete haiM / zUdroM aura striyoM ke lie veda-pATha karanA bhI varjita kara diyA jAtA hai / jaba manaSyoM ke prati yaha anudAratA hai, taba bhalA kahiye pazu-pakSiyoM kI vahA~ kyA pUcha hogI ? zAyada pAThakagaNa IsAI mata ko 'dharma' ke ati nikaTa samajhe ! kintu Aja kA IsAI jagata apane dainika vyavahAra se apane ko 'dharma' se bahuta dUra pramANita karatA hai / amerikA meM kAle-gore kA bheda-yUropa meM eka dUsare ko har3apa jAne kI durnIti IsAIyoM ko viveka se ati dUra bhaTakA siddha karane ke liye paryApta hai| sacamuca yathArtha 'dharma' prANImAtra ko samAna rUpa meM sukhazAnti pradAna karatA hai- usameM bheda bhAva ho hI nahIM sakatA ! manuSya manuSya kA bheda aprAkRtika hai ! eka deza aura eka jAti ke loga bhI kAle-gore-pIle-ucca-nIca-vidvAn-mUDha-nirbalasabala-saba hI taraha ke milate haiM / eka hI mAM kI kokha se janme do putra paraspara-viruddha prakRti aura AcaraNa ko lie hue dikhate haiM / isa sthiti meM janmagata antara unameM nahIM mAnA jA saktA / hama kaha cuke haiM ki dharma jIva mAtra kA prAtma-svabhAva ( apanA2 dharma) hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ [3] isa liye dharma meM yaha anudAratA ho hI nahIM saktI ki vaha kinhIM khAsa prANiyoM se rAga karake unheM to apanA aMkazAyI banAkara ucca pada pradAna karade aura kinhIM ko dveSa bhAva meM bahAkara AtmotthAna karane se hI vaJcita rakkhe / saccA dharma vaha hogA jisameM jIvamAtra ke AtmotthAna ke liye sthAna ho / prastuta pustaka ko par3hane se yaha spaSTa ho jAtA hai ki nissandeha jainadharma eka paramodAra satya dharma hai-vaha jIvamAtra kA kalyANakartA hai ! dharma kA yathArtha lakSaNa usameM ghaTita hotA hai| vidvAn lekhaka ne jaina zAstroM ke agaNita pramANoM dvArA apane viSaya ko spaSTa kara diyA hai / jJAnI jIvoM ko unake isa sadprayAsa se lAbha uThAkara apane mithyAtva jAti mada kI madAMdhatA ko naSTa kara DAlanA cAhiye / aura jagata ko apane bartAva se yaha batA denA cAhiye ki jainadharma vastutaH satya dharma hai aura usa ke dvArA pratyeka prANI apanI jIvana AkAMkSAoM ko pUrA kara saktA hai / jainadharma hara sthiti ke prANI ko Atma svAtaMtrya, Atma mahatva aura Atmasukha pradAna karatA hai / janmagata zreSThatA mAnakara manuSya ke AtmotthAna ko roka DAlane kA pApa usameM nahIM hai / mitravara paM0 parameSThIdAsajI nyAyatIrtha kA jJAnodyota kA yaha prayAsa abhivandanIya hai ! isakA prakAza manuSya hRdaya ko Alokita kare yaha bhAvanA hai / iti zam / kAmatAprasAda jaina, ema. Ara.e.esa. (landana) sampAdaka 'vIra' aliigNj| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhiprAya vidyAvAridhi jaina darzana divAkara paM0 campatarAyajI jaina bairisTara ne 'jainadharma kI udAratA' ko AdyopAnta par3ha kara jo apanA likhita abhiprAya diyA hai vaha isa prakAra hai-- _ 'jainadharma kI udAratA' nAmaka yaha pastaka bar3I hI sundara hai / isameM jainadharma ke asalI svarUpa ko vidvAn lekhaka ne bar3I khUbI se darzAyA hai / udAharaNa saba zAstrIya haiM / aura unameM aitarAja kI koI guMjAiza nahIM hai| varNa vyavasthA vAstava meM poliTokala unnati aura kayAma (sthiti) ke liye thI, na ki zrAdamiyoM ko bhinna jAtiyoM meM vibhAjita karane ke liye / jainadharma saba prANiyoM ke liye hai| kisI ko akhtayAra nahIM hai ki dUsare ke dharma sAdhana meM bAdhaka ho ske| jisa artha meM gotrakarma bhAva rAjavArtika meM dikhAyA gayA hai usa bhAva meM lekhaka kA kathana samAviSTa ho jAtA hai / lekina gotrakarma zAyada apane asalI svabhAva meM usa AkarSaNa zakti ke Upara nirbhara hai jisake dvArA prANI ucca yA nIca yoni meM khiMcakara pahu~ca jAtA hai / aisI dazA meM gotrakarma kA saMbaMdha paidAyaza ke samaya se hI ThIka jur3atA hai| anta meM maiM isa bAta ko kahanA cAhatA hU~ ki aisI pustakoM se jainadharma kA mahatva pragaTa hotA hai| inakI kadra honI caahiye| C. R. Jain Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ parameSThine namaH / jainadharma kI udAratA / pApiyoM kA uddhaar| jo prANiyoM kA uddhAraka ho use dharma kahate haiM / isI liye dharma kA vyApaka,sArva yA udAra honA Avazyaka hai |jhaaN saMkucita dRSTi hai, svapara kA pakSapAta hai, zArIrika acchAI bugaI ke kAraNa Antarika nIca U~capane kA bheda bhAva hai vahA~ dharma nahIM ho sktaa| dharma Atmika hotA hai zArIrika nhiiN| zarIra kI dRSTi se to koI bhI pavitra nahIM hai| zarIra sabhI apavitra haiM, isa liye zrAtmA ke sAtha dharma kA saMbaMdha mAnanA hI viveka hai / loga jisa zarIra ko U~cA samajhate haiM usa zarIra vAle kugati meM bhI gaye haiM aura jinake zarIra nIca samajhe jAte haiM ve bhI sugati ko prApta huye haiM / isaliye yaha nirvivAda siddha hai ki dharma camar3e meM nahIM kintu aAtmA meM hotA hai / isI liye jaina dharma isa bAta ko spaSTatayA pratipAdita karatA hai ki pratyeka prANo apanI sukRti ke anusAra ucca pada prApta kara sakatA hai / jainadharma kA zaraNa lene ke liye usakA dvAra sabake liye sarvadA khulA hai / isa bAta ko raviSeNAcArya ne isa prakAra spaSTa kiyA hai ki anAthAnAmavaMdhanAM daridrANAM suduHkhinAm / jinazAsanametaddhi paramaM zaraNaM matam / / arthAt-jo anAtha haiM, bAMdhava vihIna haiM, daridrI haiM, atyanta dukhI haiM unake lie jainadharma parama zaraNabhata hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI udAratA yahA~ para kalpita jAtiyoM yA varNa kA ullekha na karake sarva sAdhAraNa ko jainadharma hI eka zaraNabhata batalAyA gayA hai / jainadharma meM manuSyoM kI to bAta kyA pazu pakSI yA prANImAtra ke kalyANa kA bhI vicAra kiyA gayA hai| AtmA kA saccA hitaiSI, jagata ke prANiyoM ko pAra lagAne vAlA, mahA mithyAtva ke gaDDe se nikAla kara sanmArga para ArUr3ha karA dene vAlA aura prANImAtra ko prema kA pATha par3hAne vAlA sarvajJa kathita eka jainadharma hai / isameM koI sandeha nahIM ki pratyeka dharmAvalambI kI apane apane dharma ke viSaya meM yahI dhAraNA rahatI hai, kintu usako satya siddha kara dikhAnA kaThina hai / jainadharma sikhAtA hai ki ahammanyatA ko chor3a kara manuSya se manaSyatAkA vyavahAra karo, prANImAtrase maitrIbhAva rakho, aura niraMtara parahita nirata raho / manuSya hI nahIM pazuoM taka ke kalyANa kA upAya soco aura unheM ghora duHkha dAvAnala se nikaalo| dharma zAstra isake jvalaMta pramANa haiM ki jainAcAryoM ne hAthI, siMha, zRgAla, zUkara, bandara, naulA, Adi prANiyoM ko bhI dharmopadeza dekara unakA kalyANa kiyA thaa| (dekho AdipurANa parva 10 zloka 149) isI liye mahAtmAoM ko akAraNabaMdhu kaha kara pukArA gayA hai / eka sacce jaina kA kartavya hai ki vaha mahA durAcArI ko bhI dharmopadeza dekara usakA kalyANa kre| isa saMbaMdha meM aneka udAharaNa jaina zAstroM meM bhare par3e haiN| jinabhakta dhanadatta seTha ne mahAvyasanI vezyAsakta dRr3hasUrya ko phAMsI para laTakA huA dekha kara vahIM para NamokAra maMtra diyA thA, jisake prabhAva se vaha pApAtmA puNyAtmA banakara deva huA thA / vahI deva dhanadatta seTha kI stuti karatA hudhA kahatA hai ki- .. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApiyoM kA uddhAra aho zreSThin ! jinAdhIzacaraNArcanakovida / ahaM cauro mahApApI dRddh'suuryaabhidhaankH||31|| tvatprasAdena bho svAmin svarge saudhrmsNjnyke| devo maharddhiko jAto jJAtvA pUrvabhavaM sudhiiH||32|| -ArAdhanAkathA naM. 23 viiN| arthAt-jina caraNa pUjana meM catura he zreSTho ! maiM dRr3hasUrya nAmaka mahApApI cora Apake prasAda se saudharma svarga meM RddhidhArI deva huaA huuN| isa kathA se yaha tAtparya nikalatA hai ki pratyeka jaina kA kartavya mahApApI ko bhI pApa mArga se nikAla kara sanmArga meM lagAne kA hai / jainadharma meM yaha zakti hai ki vaha mahApApiyoM ko zuddha karake zubha gati meM pahu~cA sakatA hai / yadi jainadharma kI udAratA para vicAra kiyA jAve to spaSTa mAlUma hogA ki vizvadharma banane kI isameM zakti hai yA jainadharma hI vizvadharma ho sakatA hai| jainAcAryoM ne aise aise pApiyoM ko puNyAtmA banAyA hai ki jinakI kathAyeM sunakara pAThaka Azcarya kreNge| anaMgasenA nAma kI vezyA apane vezyA karma ko chor3akara jaina dIkSA grahaNa karatI hai aura jainadharma kI ArAdhanA karake svarga meM jAtI hai / isake atirikta yazodhara muni mahArAja ne matsyabhakSI mRgasena dhIvara ko NamokAra maMtra diyA aura brata grahaNa karAyA, jisase vaha mara kara zreSThikula meM utpanna huA / yamapAla cANDAla kI kathA to jainadharma kI udAratA pragaTa karane ko sUrya ke samAna hai / jisa cANDAla kA kAma logoM ko phAMsI para laTakA kara prANa nAza karanA thA vahI achUta kahA jAne vAlA pApAtmA thor3e se vrata ke kAraNa devoM dvArA abhiSikta aura pUjya ho jAtA hai / yathAShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI utAratA tadA tadvatamAhAtmyAtmahAdharmAnurAgataH / siMhAsane samAropya devatAbhiH zubharjalaiH // 26 // abhiSicya praharSeNa divyavastrAdibhiH sudhIH / nAnAratnasuvarNAdyaH pUjitaH paramAdarAt // 27 // arthAt-usa yamapAla cANDAla ko vrata ke mahAtmya se tathA dharmAnurAgase devoM ne siMhAsana para virAjamAna karake usakA acche jala se abhiSeka kiyA aura aneka vastra tathA AbhaSaNoM se sanmAna kiyaa| itanA hI nahIM kintu rAjA ne bhI usa cANDAla ke prati namrIbhata ho kara usa se kSamA yAcanA kI thI tathA svayaM bhI usa kI pratiSThA kI thI / yathA taM prabhAvaM samAlokya rAjAdyaH parayA mudA / abhyarcitaH sa mAtaMgo yamapAlo guNojvalaH // 28 // arthAta-usa cANDAla ke vrata prabhAva ko dekhakara rAjA tathA prajA ne bar3e hI harSa ke sAtha guNoM se samujvala usa yamapAla cANDAla kI pUjA kI thii| dekhiye yaha kitanI Adarza udAratA hai / guNoM ke sAmane na to hIna jAti kA vicAra huA aura na usakI aspRzyatA hI dekhI gaI / mAtra eka cANDAla ke dRDhavratI hone ke kAraNa hI usa kA abhiSeka aura pajanataka kiyA gyaa| yaha hai jainadharma kI saccI udAratA kA eka namUnA ! isI prakaraNa meM jAti mada na karane kI zikSA dete huye spaSTa likhA hai ki cANDAlo'pi vratopetaH pUjitaH devatAdibhiH / tasmAdanyainaM vimAdhairjAtigaryo vidhIyate // 30 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApiyoM kA uddhAra arthAta--vratoM se yukta cANDAla bhI devoM dvArA pUjA gayA isa liye brAhmaNa, kSatriya, vaizyoM ko apanI jAti kA garva nahIM karanA caahiye| yahA~ para jAtimada kA kaisA sundara nirAkaraNa kiyA gayA hai! jainAcAryoM ne nIca U~ca kA bheda miTAkara, jAti pAMti kA pacar3A tor3a kara aura varNa bheda ko mahatva na dekara spaSTa rUpa se guNoM ko hI kalyANakArI batAyA hai / amitagati prAcArya ne isI bAta ko ina zabdoM meM likhA hai ki-- zIlavanto gatAH svarge nIcajAtibhavA api / kulInA narakaM prAptAH zIlasaMyamanAzinaH // arthAt-jinheM nIca jAti meM utpanna huA kahA jAtA hai ve zIla dharma ko dhAraNa karake svarga gaye haiM aura jina ke liye ucca kulIna hone kA mada kiyA jAtA hai aise durAcArI manuSya naraka gaye haiN| ___isa prakAra ke uddharaNoM se yaha bAta spaSTa ho jAtI hai ki jitanI udAratA, jitanA vAtsalya aura jitanA adhikAra jainadharma ne UMca nIca sabhI manuSyoM ko diyA hai utanA anya dhamoM meM nahIM ho sakatA / jainadharma meM ho yaha vizeSatA hai ki pratyeka vyakti nara se nArAyaNa ho sakatA hai / manuSya kI bAta to dUra rahI magara bhagavAna samantabhadra ke kathanAnusAra to "vA'pi devo'pi devaH zvA jAyate dharmakilviSAt" arthAt-dharma dhAraNa karake kuttA bhI deva ho sakatA hai aura pApa ke kAraNa deva bhI kuttA ho jAtA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI udAratA ucca aura nIcoM meM samabhAva / isI prakAra jainAcAryoM ne pada pada para spaSTa upadeza diyA hai ki pratyeka jijJAsuko dharma mArga batalAo, use duSkarma chor3ane kA upadeza do aura yadi vaha sacce rAste para A jAve to usake sAtha bandhu sama vyavahAra karo / saca bAta to yaha hai ki U~coM ko U~ca nahIM banAyA jAtA, vaha to svayaM U~ca haiM hI / magara jo bhraSTa haiM, pada cyuna haiM, patita haiM, unheM jo ucca pada para sthita karade vahI udAra evaM saccA dharma hai / yaha khUbI isa patita pAvana jainadharma meM hai / isa saMbaMdha meM jainAcAryoM ne kaI sthAnoM para spaSTa vivecana kiyA hai / paMcAdhyAyIkAra ne sthitikaraNa kA vivecana karate huye likhA hai ki susthitIkaraNaM nAma pareSAM sadanugrahAt / bhraSTAnAM svapadAttatra sthApanaM tatpade punaH // 807 // arthAt-nija pada se bhraSTa huye logoM ko anugraha pUrvaka usI pada meM punaH sthita kara denA hI sthitikaraNa aMga hai| isa se yaha siddha hai ki cAhe jisa prakAra se bhraSTa yA patita huye vyaktiko punaH zuddha kara lenA cAhiye aura use phira se apane ucca pada para sthita kara denA cAhiye / yahI dharma kA vAstavika aMga hai| nirvicikitsA aMga kA vaNana karate huye bhI isI prakAra udAratApUrNa kathana kiyA gayA hai / yathA-- durdaivAdduHkhite puMsi tIvrAsAtAghRNAspade / yannAdayAparaM cetaH smRto nirvicikitsakaH // 583 // arthAt-jo puruSa durdaiva ke kAraNa dukhI hai aura tIbra asAtA ke kAraNa ghaNA kA sthAna bana gayA hai usake prati adayAparNa citta kA na honA hI nirvicikitsA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ ucca aura nIca meM sama bhAva ___ bar3e hI kheda kA viSaya hai ki hama Aja samyakta ke isa pradhAna aMga ko bhUla gaye haiM aura abhimAna ke vazobhata ho kara apane ko hI sarva zreSTha samajhate haiN| tathA dIna daridrI aura dukhiyoM ko nitya ThukarA kara jAti mada meM matta rahate haiM / aise abhimAniyoM kA mastaka nIcA karaneke liye paMcAdhyAyokAra ne spaSTa likhA hai ki naitattanmanasyajJAnamasmyahaM sampadA padam / nAsAvasmatsamo dIno varAko vipadAM padam // 584 // arthAt-mana meM isa prakAra kA ajJAna nahIM honA cAhiye ki maiM to zrImAna hU~, bar3A hUM, ataH yaha vipattiyoMkA mArA dInadaridrI hamAre samAna nahIM ho sakatA hai / pratyuta pratyeka dIna hIna vyakti ke prati samAnatA kA vyavahAra rakhanA caahiye| jo vyakti jAti mada yA dhana mada meM matta hokara apane ko bar3A mAnatA hai vaha mUkha hai, ajJAnI hai / lekina jise mananya to kyA prANImAtra sadRza mAlUma hoM vahI samyagdRSTi hai, vahIM jJAnI hai, vahI mAnya hai, vahI ucca hai, vahI vidvAn hai, vahI vivekA hai aura vahI saccA paNDita hai / manuSyoM kI to bAta kyA kintu trasa sthAvara prANImAtra ke prati sama bhAva rakhane kA paMcAdhyAyIkAra ne upadeza diyA hai / yathA pratyata jJAnamevaitattatra krmvipaakjaaH| prANinaH sadRzAH sarve trasasthAvarayonayaH // 58 // arthAt-dIna hIna prANiyoM ke prati ghaNA nahIM karanA cAhiye pratyuta aisA vicAra karanA cAhiye ki karmoM ke mAre yaha jIva trasa aura sthAvara yoni meM utpanna huye haiM, lekina haiM saba samAna hii| tAtparya yaha hai ki nIca U~ca kA bhedabhAva rakhane vAle ko mahA ajJAno batAyA hai aura prANImAtra para sama bhAva rakhane vAle ko samyagdRSTi aura saccA jJAnI kahA hai / ina bAtoM para hameM vicAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI udAratA karane kI AvazyakatA hai| jainadharma kI udAratA ko hameM aba kArya rUpa meM pariNata karanA cAhiye / eka sacce jainI ke hRdaya meM na to jAti mada ho sakatA hai,na aizvarya kA abhimAna ho sakatA hai aura na pApI yA patitoM ke prati ghaNA hI ho sakatI hai| pratyuta vaha to unheM pavitra banAkara apane pAsana para biThAyagA aura jainadharma kI udAratA ko jagata meM vyApta karane kA prayatna karegA / kheda hai ki bhagavAna mahAvIra svAmI ne jisa varNa bheda aura jAti mada ko cakanAcUra karake dharma kA prakAza kiyA thA, unhIM mahAvIra svAmI ke anuyAyI zrAja usI jAti mada ko puSTa kara rahe haiN| jAti bheda kA aAdhAra AcaraNa para hai / DhAI hajAra varSa pUrva jaba loga jAti mada meM matta hokara mana mAne atyAcAra kara rahe the aura mAtra brAhmaNa hI apane ko dharmAdhikArI mAna baiThe the taba bhagavAna mahAvIra svAmI ne apane divyopadeza dvArA jAti mUDhatA janatA meM se nikAla dI thI aura tamAma varNa evaM jAtiyoM ko dharma dhAraNa karane kA samAnAdhikArI ghoSita kiyA thaa| yahI kAraNa hai ki sva0 lokamAnya bAlagaMgAdhara tilaka ne sacce hRdaya se yaha zabda pragaTa kiye the ki "brAhmaNadharma meM eka truTi yaha thI ki cAroM varNoM arthAt brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zUdroM ko samAnAdhikAra prApta nahIM the| yajJa yAgAdika karma kevala brAhmaNa hI karate the / kSatriya aura vaizyoM ko yaha adhikAra prApta nahIM thA / aura zUdra vicAra to aise bahuta viSayoM meM abhAge the| jainadharma ne isa truTi ko bhI parNa kiyA hai|" ityAdi / isameM koI sandeha nahIM ki jainadharma ne mahAna adhama se adhama Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ ucca aura nIca meM sama bhAva aura patita se patita zUdra kahalAne vAle manuSyoM ko usa samaya apanAyA thA jaba ki brAhmaNa jAti unake sAtha pazu tulya hI nahIM kintu isase bhI adhama vyavahAra karatI thii| jainadharma kA dAvA hai ki ghora pApI se pApI yA adhama nIca kahA jAne vAlA . vyakti jaina dharma kI zaraNa lekara niSpApa aura ucca ho sktaa| hai / yathA mahApApaprakartA'pi prANI zrIjainadharmataH / bhavet trailokyasaMpUjyo dharmAki bho paraM zubham / arthAt-ghora pApa ko karane vAlA prANI bhI jaina dharma dhAraNa karane se trailokya pUjya ho sakatA hai| jainadharma kI udAratA isI bAta se spaSTa hai ki isako manuSya, deva, tiryaJca aura nArakI sabhI dhAraNa karake apanA kalyANa kara sakate haiN| jainadharma pApa kA virodhI hai pApI kA nahIM / yadi vaha pApI kA bhI virodha karane lage, unase ghaNA karane laga jAve to phira koI bhI adhama paryAya vAlA ucca paryAya ko nahIM pA sakegA aura zubhAzubha karmoM kI tamAma vyavasthA hI bigar3a jaaygiiH| kathA granthoM se patA lagegA ki jainadharma ne nIcAtinIca pApAtmAoM ko pavitra karake paramapada para pahuMcAyA hai| __kapila brAhmaNa ne gurudatta muni ko Aga lagAkara jalA DAlA thA, phira bhI vaha pApI apane pApoM kA pazcAttApa karake svayaM muni hogayA thA / jyeSThA AryikA ne eka muni se zIla bhraSTa hokara putra prasava kiyA thA, phira bhI vaha panaH zuddha hokara AryikA hogaI thI aura svarga gaI / rAjA madhu ne apane mANDalika rAjA kI strI ko apane yahAM balAtkAra se rakha liyA thA aura usase viSaya bhoga karatA thA, phira bhI vaha donoM muni dAna dete the aura anta meM donoM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 jainadharma kI udAratA hI dIkSA lekara acyuta svarga meM gaye / zivabhUti brAhmaNa kI putrI devavatI ke sAtha zambhU ne vyabhicAra kiyA, vAda meM vaha bhraSTa devavatI virakta hokara harikAntA nAmaka AryikA ke pAsa gaI aura dIkSA lekara svarga ko gaI / vezyAlaMpaTI aMjana cora to usI bhava se mokSa jAkara jainiyoM kA bhagavAna bana gayA thaa| mAMsa bhakSI mRgadhvaja ne muni dIkSA le lI aura vaha bhI karma kATakara paramAtmA bana gayA / manuSya bhakSI saudAsa rAjA muni hokara usI bhava se mokSa gayA / ityAdi saikaDoM udAharaNa maujUda haiM / jinase siddha hotA hai ki jaina dharma patita pAvana hai / yaha pApiyoM ko paramAtmA banA dene vAlA hai aura sabase adhika udAra haiM / jaina zAstroM meM dharmadhAraNa karane kA ThekA amuka varNa yA jAti ko nahIM diyA gayA hai kintu mana vacana kAya se sabhI prANI dharma dhAraNa karane ke adhikArI batAye gaye haiM / yathA" manovAkkAyadharmAya matAH sarve'pi jantavaH 99 - zrI somadevasUriH / aisI aisI AjJAyeM, pramANa aura upadeza jaina zAstroM meM bhare par3e haiM; phira bhI saMkucita dRSTi vAle jAti mada meM matta hokara ina bAtoM kI paravAha na karake apane ko hI sarvocca samajha kara dUsaroM ke kalyANa meM jabaradasta vAdhA DAlA karate haiM / aise vyakti jaina dharma kI udAratA ko naSTa karake svayaM to pApa bandha karate hI haiM sAtha hI patitoM ke uddhAra meM avanatoM kI unnati meM aura padacyutoM ke utthAna meM bAdhaka hokara ghora atyAcAra karate haiM / unako mAtra bhaya itanA hI rahatA hai ki yadi nIca kahalAne vAlA vyakti bhI jainadharma dhAraNa kara legA to phira hama meM aura usameM kyA bheda rahegA ! magara unheM itanA jJAna nahIM hai ki bheda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ ucca aura nIca meM sama bhAva honA hI cAhiye isakI kyA jarUrata hai ? jisa jAti ko zrApa nIca samajhate haiM usameM kyA sabhI loga pApI, anyAyI, atyAcArI yA durAcArI hote haiM ? athavA jise Apa ucca samajha baiThe haiM usa jAti meM kyA sabhI loga dharmAtmA aura sadAcArI ke avatAra hote haiM ? yadi aisA nahIM hai to phira Apako kisI varNa ko UMca yA nIca kahane kA kyA adhikAra hai ? hAM, yadi bheda vyavasthA karanA hI ho to jo durAcArI hai use nIca aura jo sadAcArI hai use UMca kahanA cAhiye / zrIraviSeNAcArya ne isI bAta ko padmapurANa meM isa prakAra likhA hai ki cAturvaNya yathAnyacca cANDAlAdivizeSaNaM / sarvamAcArabhedena prasiddhaM bhavane gatam // arthAt-brAhmaNa, kSatriya, vaizya, zUdra yA cANDAlAdika kA tamAma vibhAga AcaraNa ke bheda se hI loka meM prasiddha huA hai / isI bAta kA samarthana aura bhI spaSTa zabdoM meM prAcArya zrI amitagati mahArAja ne isa prakAra kiyA hai ki AcAramAtrabhedena jAtInAM bhedakalpanam / na jAtibrAhmaNIyAsti niyatA kvApi tAtvikI / / guNaiH saMpadyate jAtiguNadhvaMsarpidyate // arthAt-zubha aura azubha AcaraNa ke bheda se hI jAtiyoM meM bheda kI kalpanA kI gaI hai, lekina brAhmaNAdika jAti koI kahIM para nizcita, vAstavika yA sthAI nahIM hai| kAraNa ki gaNoM ke hone se hI ucca jAti hotI hai aura guNoM ke nAza hone se usa jAti kA bhI nAza hojAtA hai| pAThako ! isase adhika spaSTa, sundara tathA udAra kathana aura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 jainadharma kI udAratA kyA ho sakatA hai ? amitagati AcAryane ukta kathana meM to jAtiyoM ko kapUra kI taraha ur3A diyA hai / tathA yaha spaSTa ghoSita kiyA hai ki jAtiyA~ kAlpanika haiM vAstavika nahIM! unakA vibhAga zubha aura azubha AcaraNa para AdhAra rakhatA hai na ki janma para / tathA koI bhI jAti sthAyI nahIM hai / yadi koI gaNI hai to usakI. jAti ucca hai aura yadi koI durguNI hai to usakI jAti naSTa hokara nIca ho jAtI hai| isase siddha hai ki nIca se nIca jAti meM utpanna huA vyakti zuddha hokara jaina dharma dhAraNa kara sakatA hai aura vaha utanA hI pavitra ho sakatA hai jitanA ki janma se dhana kA ThekedAra mAnejAne vAlA eka jaina hotA hai| pratyeka vyakti jainI bana kara AtmakalyANa kara sakatA hai / jaba ki anya dharmoM meM jAti varNa yA samUha vizeSa kA pakSapAta hai taba jainadharma isase bilakula hI achUtA hai / yahAM para kisI jAti vizeSa ke prati rAga dveSa nahIM hai, kintu mAtra AcaraNa para hI dRSTi rakkhI gaI hai / jo Aja U~cA hai vahI anAryoM ke AcaraNa karanese nIca bhI bana jAtA hai / yathA"anAryamAcaran kiMcijjAyate nIcagocaraH" _ --raviSeNAcArya / jaina samAja kA kartavya hai ki vaha ina AcArya vAkyoM para vicAra kare, jaina dharma kI udAratA ko samajhe aura dUsaroM ko niHsaMkoca jaina dharma meM dIkSita karake apane samAna banAle / koI bhI vyakti jaba patita pAvana jaina dharma ko dhAraNa karale taba usako tamAma dhArmika evaM sAmAjika adhikAra denA cAhiye aura use apane bhAI se kama nahIM samajhanA cAhiye / yathA viprakSatriyaviTazUdrAH proktAH kriyAvizeSataH / jainadharme parAH zaktAste sarve baaNdhvopmaaH|| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ___www.umaragyanbhandar.com
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ varNa parivartana 13 arthAt brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zUdra to AcaraNa ke bheda se kalpita kiye gaye haiM / kintu jaba ve jaina dharma dhAraNa kara lete haiM taba sabhI ko apane bhAI ke samAna hI samajhanA caahiye| ___ isIse mAlUma hogA ki jainadharma kitanA udAra hai aura usameM Ate hI pratyeka vyakti ke sAtha kisa prakAra se prema vyavahAra karane kA upadeza diyA gayA hai| kintu jainadharma kI isa mahAn udAratA ko jAnate huye bhI jinakI durbuddhi meM jAti mada kA viSa bharA huA hai unase kyA kahA jAya ? anyathA jainadharma to itanA udAra hai ki koI bhI manuSya jaina hokara tamAma dhArmika evaM sAmAjika adhikAroM ko prApta kara sakatA hai| varNa parivartana / kucha logoMkI aisI dhAraNA hai ki jAti bhale badala jAya magara varNa parivartana nahIM ho sakatA hai, kintu unakI yaha bhUla hai kAraNa ki varNa parivartana huye binA varNa kI utpatti eva usakI vyavasthA bhI nahIM ho sakatI thii| jisa brAhmaNa varNa ko sarvocca mAnA gayA hai usakI utpatti para tanika vicAra kariye to mAlUma hogA ki baha tInoM vargoM ke vyaktiyoM meM se utpanna huA hai / AdiparANa meM likhA hai ki jaba bharata rAjA ne brAhmaNa varNa sthApita karane kA vicAra kiyA taba rAjAoM ko prAjJA dI thI ki:sadAcArairnijairiSTairanujIvibhiranvitAH / adyAsmadutsave yUyamAyAteti prathak prathak // parva 38-10 // __arthAt-Apa loga apane sadAcArI iSTa mitroM sahita tathA naukara cAkaroM ko lekara Aja hamAre utsava meM aaoN| isa prakAra bharata cakravartIne rAjAprajA aura naukara cAkaroM ko bulAyA thA, una Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 jainadharma kI udAratA meM kSatrI vaizya aura zUdra sabhI varNa ke loga the / unameM se jo loga hare aMkuroM ko mardana karate huye mahala meM pahuMca gaye unheM to cakravartI ne nikAla diyA aura jo loga hare ghAsa ko mardana na karake bAhara hI khar3e rahe yA lauTa kara vApisa jAne lage unheM brAhmaNa banA diyaa| isa prakAra tIna vaNoM meM se vivekI aura dayAla logoM ko brAhmaNa varNa meM sthApita kiyA gyaa| aba yahAM vicAraNIya bAta yaha hai ki jaba zadroM meM se bhI brAhmaNa banAye gaye, vaizyoM meM se bhI banAye gaye aura kSatriyoM meM se bhI brAhmaNa taiyAra kiye gaye taba varNa aparivartanIya kaise hosakatA hai ? dUsarI bAta yaha hai ki tIna varSoM meM se chAMTa kara eka cauthA varNa to puruSoM kA taiyAra hogayA, magara una naye brAhmaNoM kI striyAM kaise brAhmaNa huI hoMgI ? kAraNa ki ve to mahArAjA bharata dvArA AmaMtrita kI nahIM gaI thI kyoM ki usameM to rAjA loga aura unake naukara cAkara Adi hI Aye the / unameM saba paruSa hI the / yaha bAta isa kathana se aura bhI paSTa ho jAtI hai ki una saba brAhmaNoM ko yajJopavIta pahanAyA gayA thaa| yathA-- teSAM kRtAni cihnAni sUtraH pdmaahvyaanidheH|| upaattaibrhmsuutraadrekaaykaadshaantkaiH||prv 38-21 // arthAt- padma nAmaka nidhi se brahma satra lekara eka se gyAraha taka (pratimAnasAra ) unake cinha kiye / arthAt unheM yajJopavIta phnaayaa| yaha bAta to siddha hai ki yajJopavIta puruSoM ko hI pahanAyA jAtA hai / taba una brAhmaNoM ke liye striyAM kahAM se AI hoMgI ? kahanA hogA ki vahI pUrva kI patniyAM jo kSatriya vaizya yA zahA hoMgI brAhagI banA lI gaI hoNgii| taba unakA bhI varNa parivartita Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 gotra parivartana hojAnA nizcata hai / zAstroM meM bhI varNa lAbha karanevAle ko apanI pUrvapatnI ke sAtha punarvivAha karanekA vidhAna pAyA jAtA hai / yathA" punarvivAhasaMskAraH pUrvaH sarvo'sya saMmataH" / AdipurANa parva 39-60 // itanA hI nahIM kintu parva 39 zloka 61 se 70 taka ke kathana se spaSTa mAlama hotA hai ki jainI brAhmaNoM ko anya mithyASTiyoM ke sAtha vivAha saMbaMdha karanA par3atAthA, bAda meM vaha brAhmaNa varNa meM hI milajAte the| isa prakAra varNoM kA parivartita honA svAbhAvika sA hojAtA hai / ataH varNa koI sthAI vastu nahIM hai yaha bAta siddha ho jAtI hai / AdiparANa meM varNa parivartana ke viSaya meM akSatriyoM ko kSatriya hone bAbata isa prakAra likhA hai ki "akSatriyAzca vRttasthAH kSatriyA eva diikssitaaH"| isa prakAra varNa parivartana kI udAratA batalA kara jainadharma ne apanA mArga bahuta hI sarala evaM sarva kalyANakArI karadiyA hai| yadi isI udAra evaM dhArmika mAga kA avalambana kiyA jAya to jaina samAja kI bahuta kucha unnati ho sakatI hai aura aneka manuSya jaina banakara apanA kalyANa kara sakate haiN| kisI varNa yA jAti ko sthAI yA gatAnugatika mAna lenA jainadharma kI udAratA kA khana karanA hai / yahA~ to kulAcAra ko chor3anese kula bhI naSTa ho jAtA hai / yathA--- kulAvadhiH kulAcArarakSaNaM syAt dvijanmanaH / tasminna satyaso naSTakriyo'nyakulatAM brajet // 18 // --AdiparANa parva 40 // artha-brAhmaNoM ko apane kula kI maryAdA aura kula ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI udAratA prAcAroM kI rakSA karanA cAhiye / yadi kulAcAra-vicAroM kI rakSA nahIM kI jAya to vaha vyakti apane kula se naSTa hokara dUsare kula vAlA ho jaaygaa| __ tAtparya yaha hai ki jAti, kula, varNa Adi saba kriyAoM para nirbhara haiM / inake bigar3ane sudharanepara inakA parivartana hojAtA hai| gotra parivartana / duHkha to isa bAta kA hai ki Agama aura zAstroM kI duhAI dene vAle kitane hI loga vaNa ko to aparivartanIya mAnate hI haiM aura sAthahI gotrakI kalpanAko bhI sthAI evaM janmagata mAnate haiM kintu jaina zAstroM ne varNa aura gotra ko parivartana hone vAlA batA kara guNoM kI pratiSThA kI hai tathA apanI udAratA kA dvAra prANI mAtra ke liye khalA karadiyA hai / dUsarI bAta yaha hai ki gotra karma kisI ke adhikAroM meM bAdhaka nahIM ho sakatA hai / isa saMbaMdha meM yahA~ kucha vizeSa vicAra karane kI jarUrata hai| siddhAnta zAstroM meM kisI karma prakRti kA anya prakRti rUpa hone ko saMkramaNa kahA hai| usake 5 bheda hote haiM-udvelana, vidhyAta, adhaH pravRtta, guNa aura sarva saMkramaNa / inameM se nIca gotra ke do saMkramaNa ho sakate haiM / yathAsattaehaM guNasaMkamamadhApavatto ya dukkhmsuhgdii| saMhadi saMThANadasaM NIcApuraNa thirachakaM ca // 422 // vIsaehaM vijjhAdaMadhApavatto guNo ya micchtt||423||krmkaaNdd __asAtAbedanIya, azubhagati, 5 saMsthAna, 5 saMhanana, nIca gotra aparyApta, asthirAdi 6 ina 20 prakRtiyoM ke vidhyAta, adhaHpravRtta, aura gaNa saMkramaNa hote haiN| ataH jisa prakAra asAtA vedanIya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ gotra parivartana kA sAtAke rUpameM saMkramaNa (parivartana) ho sakatA hai usI prakAra se nIcagotra kA U~ca gotra ke rUpa meM bhI parivartana ( saMkramaNa) honA siddhAnta zAstra se siddha hai / ataH kiso ko janma se marane taka nIcagotrI hI mAnanA dayanIya ajJAna hai / hamAre siddhAnta zAstra pukAra 2 kara kahate haiM ki koI bhI nIca se nIca yA adhama se akSama vyakti uMca pada para pahuMca sakatA hai aura vaha pAvana bana jAtA hai / yaha bAta to sabhI jAnate haiM ki jo Aja lokadRSTi meM nIca thA vahI kala lokamAnya, pratiSThita evaM mahAna hojAtA hai / bhagavAna akalaMka deva ne rAjavArtika meM UMca nIca gAMtra kI isa prakAra vyAkhyA kI haiyasyodayAt lokapUjiteSu kuleSu janma taduccairgotram // garhiteSu yatkRtaM tannIcairgotram / / garhi teSu daridrApratijJAtaduHkhAH kuleSu yatkRtaM prANinAM janma tannIcairgotra prayetavyam // UMca nIca gotrakI isa vyAkhyA se mAlama hotA hai ki jo lokapAjata-pratiSThita kuloM meM janma lete haiM ve uccagotrI haiM aura jo garhita arthAta dukhI daridrI kula meM utpanna hote haiM ve nIca gotrI haiM / yahAM para kisI bhI varNa kI apekSA nahIM rakhI gaI hai| brAhmaNa hokara bhI yadi vaha nidya evaM dIna dukhI kula meM hai to nIca gotra vAlA hai aura yadi zadra hokara bhI rAjakula meM utpanna huA hai athavA apane zubha kRtyoM se pratiSThita hai to vaha ucca gotra vAlA hai| varNa ke sAtha gotra kA koI bhI saMbaMdha nahIM hai| kAraNa ki gotrakarma kI vyavasthA to prANImAtra meM sarvatra hai, kintu varNavyavasthA to bhAratavarSa meM hI pAI jAtI hai / varNavyavasthA manuSyoM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 jaina dharma kI udAratA ko yogyatAnusAra zreNI vibhAga hai jaba ki gotra kA AdhAra kama para hai / ataH gotrakarma kula kI athavA vyakti kI pratiSThA athavA apratiSThA ke anasAra ucca aura nIca gotrI hosakatA hai| isaprakAra gotra kI kI zAstrIya vyAkhyA siddha hone para jaina dharmakI udAratA spaSTa mAlama hojAtI hai / aisA hone para hI jaina dharma patita pAvana yA dInoddhAraka siddha hotA hai / patitoM kA uddhAra / jaina dharma kI udAratA para jyoM 2 gaharA vicAra kiyA jAtA hai tyoM tyoM usake prati zraddhA bar3hatI jAtI hai / jaina ne mahAna pAtakiyoM ko pavitra kiyA hai, durAcAriyoM ko sanmArga para lagAyA hai, dInoM ko unnata kiyA hai aura patita kA uddhAra karake apanA jagabandhutva siddha kiyA hai / yaha bAta itane mAtrase siddha hojAtI hai ki jainadharma meM varNa aura gotra ko koI sthAI, aTala yA janmagata sthAna nahIM hai / jinheM jAtikA koI abhimAna hai unake liye jaina graMthakAroM ne isa prakAra spaSTa zabdoM meM likhakara usa jAti abhimAna ko cUra cUra kara diyA hai ki na viprAviprayorasti sarvathA zuddhazIlatA / kAlenanAdinA gotre skhalanaM ka na jAyate // saMyamo niyamaH zIlaM tapo dAnaM damo dayA / vidyante tAtvikA yasyAM sA jAtimahatI matA // arthAt --brAhmaNa aura abrAhmaNa kI sarvathA zuddhi kA dAvA nahIM kiyA jAsakatA hai, kAraNa ki isa anAdi kAla meM na jAne kisake kula yA gotra meM kaba patana hogayA hogA! isa liye vAstava meM ucca jAti to vahI hai jisameM saMyama, niyama, zIla, tapa, dAna, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ patitoM kA uddhAra damana aura dayA pAI jAtI ho| ___ isI prakAra aura bhI aneka graMthoM meM varNa aura jAti kalpanA kI dhajjI uDAI gaI hai| prameya kamala mArtaNDa meM to itanI khUbI se jAti kalpanA kA kharaDana kiyA gayA hai ki acchoM acchoM kI bolatI banda hojAtI hai| isase siddha hotA hai ki jainadharmameM jAti kI apekSA guNoM ke liye vizeSa sthAna hai / mahA nIca kahA jAne vAlA vyakti apane guNoM se ucca ho jAtA hai, bhayaMkara durAcArI prAyazcitta lekara pavitra ho jAtA hai aura kaisA bhI patita vyakti pAvana bana sakatA hai / isa saMbandha meM aneka udAharaNa pahile do prakaraNoM meM diye gaye haiN| unake atirikta aura bhI pramANa dekhiye| svAmI kArtikeya mahArAja ke jIvana caritra para yadi dRSTipAta kiyA jAve to mAlUma hogA ki eka vyabhicArajAta vyakti bhI kisa prakAra se parama pUjya aura jainiyoM kA gurU ho sakatA hai / usa kathA kA bhAva yaha hai ki agni nAmaka rAjA ne apanI kRttikA nAmaka putrI se vyabhicAra kiyA aura usase kArtikeya nAmaka putra utpanna huA / yathA svaputrI kRttikA nAnI pariNItA svayaM haThAt / kaizcidinaistatastasyAM kArtikeyo suto'bhavat / / isake bAda jaba vyabhicArajAta kArtikeya bar3A huA aura pitA kaho yA nAnA kA jaba yaha atyAcAra jJAta huA taba virakta hokara eka munirAja ke pAsa jAkara jaina muni hogayA / yathA natvA munIn mahAbhaktayA dIkSAmAdAya svargadAm / munirjAto jinendroktsptttvvickssnnH|| -ArAdhanA kathAkoza kI 66 vIM kathA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharma kI udAratA arthAt - vaha kArtikeya bhaktipUrvaka munirAja ko namaskAra karake svargadAyI dIkSA ko lekara jinendrokta saptatattvoM ke jJAtA muni hogaye / 20 isa prakAra eka vyabhicArajAta yA Aja kala ke zabdoM meM dassA yA binaikAvAra vyakti kA muni hojAnA jaina dharma kI udAratA kA jvalanta pramANa hai / vaha muni bhI sAdhAraNa nahIM kintu udbhaTa vidvAna aura aneka granthoM ke racayitA huye haiM jinheM sArI jainasamAja bar3e gaurava ke sAtha Aja bhI bhaktiparvaka namaskAra karate hai / magara duHkha kA viSaya hai ki jAti mada meM matta hokara jainasamAja apane udAra dharma ko bhUlI huI hai aura apane haz2AroM bhAI bahanoM ko apamAnita karake unheM vinaikAvAra yA dassA banAkara sadA ke liye makkhI kI taraha nikAla kara pheMka detI hai / vartamAna jaina samAja kA kartavya hai ki vaha svAmI kArtikeya kI kathA se kucha bodhapATha leve aura jainadharma kI udAratA kA upayoga kare | kabhI kisI kAraNa se patita huye vyakti ko yA usakI santAna ko sadA ke liye dharma kA anadhikArI banA denA ghora pApa hai / bhAvI saMtAnako dUSita na mAnakara usI doSI vyakti ko punaH zuddha kara lene bAbata jinasenAcArya ne isa prakAra spaSTa kathana kiyA haikutazcit kAraNAdyasya kulaM saMprAptadUSaNaM / so'pi rAjAdisammatyA zodhayet svaM yadA kulam // 168 tadAsyopanayArhatvaM putrapautrAdisaMtatau / na niSiddhaM hi dIkSA kule vedasya pUrvajAH // 166 Adi purANa parva // 40 // artha-yadi kisI kAraNa se kisI ke kulameM koI dUSaNa laga jAya to vaha rAjAdikI sammati se apane kulako jaba zaddha kara letA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ patitoM kA uddhAra 21 hai taba use phira se yajJopavItAdi lene kA adhikAra ho jAtA hai / yadi usake pUrvaja dIkSA yogya kula meM utpanna huve hoM to usake patra pautrAdi santAnako yajJopavItAdi lenekA kahIM bhI niSedha nahIM haiN| tAtparya yaha hai ki kisI kI bhI santAna dUSita nahIM kahI jA sakatI, itanA hI nahIM kintu pratyeka dUSita vyakti zuddha hokara dIkSA yogya hojAtA hai / / kucha samaya pUrva iTAvA meM digambara muni zrI sUryasAgara jI mahArAja ne spaSTa zabdoM meM kahA thA ki - " jIva mAtrako jinendra bhagavAna kI pUjA bhakti karane kA adhikAra hai| jaba ki maiDhaka jaise tiryaca pUjA kara sakate haiM taba manuSyoM kI to bAta hI kyA hai ! yAda rakkho ki dharma kisI kI bapautI jAyadAda nahIM hai, jainadharma to prANI mAtra kA dharma hai, patita pAvana hai / vItarAga bhagavAna pUrNa pavitra hote haiM, koI trikAla meM bhI unheM apavitra nahIM banA sktaa| kaisA bhI koI pApI yA aparAdhI ho use kar3I se kar3I sajA do parantu dharmasthAna kA dvAra banda mata karo / yadi dharmasthAna hI baMda hogayA to usakA uddhAra kaise hogA? aise parama pavitra-patita pAvana dharma ko pAkara tuma logoM ne usakI kaisI durgati karaDAlI hai zAstroM meM to patitoM ko pAvana karanevAle aneka udAharaNa milate haiM, phira bhI patA nahIM ki jainadharma ke jJAtA banane vAle kucha jaina vidvAna usakA virodha kyoM karate haiM ? parama pavitra, patita pAvana aura udAra jainadharma ke vidvAna saMkIrNatA kA samarthana kareM yaha bar3e hI Azcarya kI bAta hai / kahAM to hamArA dharma patitoM ko pAvana karane vAlA hai aura kahAM Aja loga patitoM ke saMsarga se dharma ko bhI patita huA mAnane lage haiM / yaha bar3e kheda kA viSaya hai !" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharma kI udAratA muni zrI sUryasAgara jI mahArAja kA yaha vaktabya jainadharma kI udAratA aura vartamAna jainoM kI saMkucita manovatti ko spaSTa sUcita karatA hai / logoM ne svArtha, kaSAya, ajJAna evaM durAgraha ke bazIbhUta hokara udAra jaina mArga ko kaMTakAkIrNa, saMkucita evaM bhrama pUrNa banA DAlA hai / anyathA yahA~ to mahA pApiyoM kA usI bhavameM uddhAra hogayA hai| dekhiye eka dhImara(macchImAra) kI lar3akI usI bhava meM kSullikA hokara svarga gaI thI / yathAtataH samAdhiguptena munIndreNa prajalpitaM / dharmamAkarNya jainendraM surendrAyai samarSitam // 24 // saMjAtA kSullikA tatra tapaH kRtvA svazaktitaH / mRtvA svarga samAsAdya tasmAdAgatya bhUtale // 25 // __ ArAdhanA kathA koza kathA 45 // arthAt munizrI samAdhi gupta ke dvArA nirUpita tathA devoM se pUjya jinadharmakA zravaNa karake 'kANA' nAmakI dhImara (macchImAra) kI lar3akI kSullikA ho gaI aura yathA zakti tapa kara ke svarga ko gii| jahAM mAMsa bhakSI zUdra kanyA isa prakAra se pavitra hokara jainoM kI pUjya ho jAtI hai, vahAM usa dharma kI udAratA ke sambandha meM aura kyA kahA jAya ? eka nahIM, aise patita pAvana aneka vyaktiyoM kA caritra jaina zAstroMmeM bharA par3A hai / unase udAratA kI zikSA grahaNa karanA jainoM kA kartavya hai| ___yaha kheda kI bAta hai ki jina bAtoM se hameM paraheja karanA cAhiye unakI ora hamArA tanika bhI dhyAna nahI hai aura jinake viSaya meM dharma zAstra evaM loka zAstra khulI AjJA dete haiM yA jinake aneka udAharaNa pUrvAcArya pranthoM meM likha gaye haiM una para dhyAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ patitoM kA uddhAra 23 nahIM diyA jAtA hai / pratyuta virodha taka kiyA jAtA hai / kyA yaha kama durbhAgya kI bAta hai ? hamAre dharma zAstroM ne AcAra zuddha hone vAle pratyeka varNa yA jAti ke vyakti ko zuddha mAnA hai / yathAzUdropyupaskarAcArabapuH zuddhayAstu tAdRzaH / jAtyA hIno'pi kAlAdilabdhau hyAtmAsti dharma bhAka // sAgara dharmAmRta 2-22 A arthAt- jo zUdra bhI hai yadi usakA Asana vastra AcAra: aura zarIra zuddha hai to vaha brAhmaNAdi ke samAna hai / tathA jAti se hIna (nIca) hokara bhI kAlAdi labdhi pAkara vaha dharmAtmA ho jAtA hai / yaha kaisA spaSTa evaM udAratA maya kathana hai ! eka mahA zUdra evaM nIca jAti kA vyakti apane AcAra vicAra evaM rahana sahana ko pavitra karake brAhmaNa ke samAna bana jAtA hai / aisI udAratA aura kahAM milegI ? jaina dharma to guNoM kI upAsanA karanA batalAtA hai, use janma jAta zarIra ko koI cintA nahIM hai / yathA" vrata sthamapi cANDAlaM taM devA brAhmaNaM viduH // " raviSeNAcArya | - arthAta- cANDAla bhI vrata dhAraNa karake brAhmaNa ho sakatA hai / kahiye itanI mahAna udAratA aura kahAM ho sakatI hai ? saca bAta to yaha hai ki jahAM varNa me sadAcAra para adhika diyA jAtA ho jora / tara jAte hoM nimiSa mAtra meM yamapAlAdika aMjana cora // jahAM jAti kA garva na hove aura na ho thothA abhimAna / vahI dharma hai manujamAtra ko ho jisameM adhikAra samAna // manuSya jAti ko eka mAna kara usake pratyeka vyakti ko samAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com --
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 jainadharma kI udAratA adhikAra denA hI dharma kI udAratA hai / jo loga manuSyoM meM bheda dekhate haiM unake liye AcAya likhate haiM__ "nAsti jAti kRto bhedo manuSyANAM gavAzvavat" guNa bhdraacaary| arthAt- jisa prakAra pazuoM meM yA tiryaMcoM meM gAya aura ghor3e Adi kA bheda hotA hai usa prakAra manuSyoM meM koI jAti kRta bheda nahIM hai / kAraNa ki "manuSya jAtirakeva" manuSya jAti to eka hI hai / phira bhI jo loga ina prAcArya vAkyoM kI avahelanA karake manusyoM ko saikar3oM nahIM hajAroM jAtiyoM meM vibhakta karake unheM nIca U~ca mAna rahe haiM unako kyA kahA jAya ? ____ yAda rahe ki Agama ke sAtha hI sAtha jamAnA bhI isa bAta ko batalA rahA hai ki manuSya mAtra se baMdhutvakA nAtA jor3o, unase prema karo aura kumArgapara jAte huye bhAiyAko sanmArga batAo tathA unheM zuddha karake apane hRdaya se lagAlo / yahI manuSya kA kartavya hai yahI jIvana kA uttama kArya hai aura yahI dharma kA pradhAna aMga hai| bhalA manuSyoM ke uddhAra samAna aura dUsarA dharma kyA hosakatA hai ? jo manuSyoM se ghaNA karatA hai usane na to dharma ko pahicAnA hai aura na manuSyatA ko ? vAstava meM jaina dharma to itanA udAra hai ki jise kahIM bhI zaraNa na mile usake liye bhI jaina dharma kA phATaka hamezA khulA rahatA hai / jaba eka manuSya durAcArI hone se jAti vahiSkRta aura patita kiyA jA sakatA hai tathA adharmAtmA karAra diyA jA sakatA hai taba yaha bAta svayaM siddha hai ki vahI athavA anya vyakti sadAcArI hone se punaH jAti meM A sakatA hai, pAvana ho sakatA hai aura dharmAtmA bana sakatA hai / samajha meM nahIM AtA ki aisI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat - www.umaragyanbhandar.com
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstrIya daNDa vidhAna 25 sIdhI sAdI evaM yuktisaMgata bAta kyoM samajha meM nahIM AtI ? yadi Aja kala ke jainiyoM kI bhAMti mahAvIra svAmI kI bhI saMkucita dRSTi hotI to ve mahA pApI, atyAcArI, mAMsa lolupI, nara hatyA karane vAle nirdayI manuSyoM ko isa patita pAvana jaina dharma kI zaraNa meM kaise Ane dete ? tathA unheM upadeza hI kyoM dete ? unakA hRdaya to vizAla thA, ve sacce patita pAvana prabhu the, unameM vizva prema thA isI liye ve apane zAsana meM sabako zaraNa dete the / * magara samajha meM nahIM AtA ki mahAvIra svAmI ke anuyAyI Aja usa udAra buddhi se kyoM kAma nahIM lete ? bhagavAn mahAvIra svAmI kA upadeza prAya: prAkRta bhASA meM pAyA jAtA hai / isakA kAraNa yahI hai ki usa jamAne meM noca se nIca varga kI bhI Ama bhASA prAkRta thI / una saba ko upadeza dene ke liye hI sAdhAraNa bolacAla kI bhASA meM hamAre dharma granthoM kI racanA huI thI / jo patita pAvana nahIM hai vaha dharma nahIM hai, jisakA upadeza prANImAtra ke liye nahIM hai vaha deva nahIM hai, jisakA kathana satra ke liye nahIM hai vaha zAstra nahIM hai, jo nIcoM se ghRNA karatA hai aura unheM kalyANa mArga para nahIM lagA sakatA vaha guru nahIM hai / jaina dharma meM yaha udAratA pAI jAtI hai isI liye vaha sarva zreSTha hai / vartamAna meM jainadharma kI isa udAratA kA pratyakSa rUpa meM amala kara dikhAne kI jarUrata hai / zAstrIya daNDa vidhAna | kisI bhI dharma kI udAratA kA patA usa ke prAyazcitta yA daNDa vidhAna se bhI laga sakatA hai / jaina zAstroM meM daNDa vidhAna bahuta hI udAra dRSTi se varNita kiyA gayA hai / yaha bAta dUsarI hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 jainadharma kI udAratA ki hamArI samAja ne isa ora bahuta durlakSya kiyA hai; isI liye usane hAni bhI bahuta uThAI hai / sabhya saMsAra isa bAta ko pukAra pukAra kara kahatA hai ki agara koI aMdhA puruSa aise mArga para jA rahA ho ki jisa para cala kara usakA Age patana ho jAyagA, bhayAnaka kuye meM jA giregA aura lApatA ho jAyagA to eka dayAlu samajhadAra evaM vivekI vyakti kA kartavya honA cAhiye ki vaha usa aMdhe kA hAtha pakar3a kara ThIka mArga para lagAde, usako bhayAnaka garta se ubAra le aura kadAcita vaha usa mahAgarta meM par3a bhI gayA ho to eka sahRdayI vyakti kA kartavya hai ki jaba taka usa aMdhe kI zvAsa cala rahI hai, jaba taka vaha antima ghar3iyA~ gina rahA hai taba taka bhI use ubhAra kara usakI rakSA karale / basa, yahI parama dayA dharma hai, aura yahI eka mAnavIya kartavya hai / isI prakAra jaba hameM yaha abhimAna hai ki hamArA jainadharma parama udAra hai, sArvadharma hai, paramoddhAraka mAnavIya dharma hai tathA yahI saccI dRSTi se dekhane vAlA dharma hai taba hamArA kartavya honA cAhiye ki jo kumArgarata ho rahe haiM, jo satyamArga ko chor3a baiThe haiM, tathA jo midhyAtva, anyAya aura abhakSya ko sevana karate haiM unheM upadeza dekara sumArga para lagAveM / jisa dharma kA hameM abhimAna hai usa se dUsaroM ko bhI lAbha uThAne deveM / lekina jinakA yaha bhrama hai ki anyAya sevana karane vAlA, mAMsa madirA sevI, midhyAtvI evaM vidharmI ko apanA dharma kaise batAyA jAve, unheM kaise sAdharmI banAyA jAve, unakI yaha bhArI bhUla hai / are ! dharma to midhyAtva, anyAya aura pApoM se chur3Ane vAlA hI hotA hai / yadi dharma meM yaha zakti na ho to pApiyoM kA uddhAra kaise ho sakatA hai ? aura jo adharmiyoM ko dharma patha nahIM batalA sakatA vaha dharma hI kaise kahA jA sakatA hai ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstrIya daNDa vidhAna durAcAriyoM kA durAcAra chur3Akara unheM sAdharmI banAne se dharma va samAja lAMchita nahIM hotA hai, kintu lAMchita hotAhai taba jabaki usameM durAcArI aura anyAyI loga aneka pApa karate huye bhI mUMchoM para tAva deveM aura dharmAtmA bane baiThe raheM / viSa ke khAne se mRtya ho jAtI hai lekina usI viSa ko zuddha karake sevana karane se aneka roga dUra ho jAte haiN| pratyeka vivekI vyakti kA hRdaya isa bAta kI gavAhI degA ki anyAya, abhakSya, anAcAra aura mithyAtva kA sevana karane vAle jaina se vaha ajaina lAkha daraje acchA hai jo ina bAtoM se pare hai aura apane pariNAmoM ko sarala evaM nirmala banAye rakhatA hai| magara kheda kA viSaya hai ki Aja hamArI samAja dUsaroM ko apanAve, unheM dharma mArga para lAve yaha to dUra rahA, kintu svayaM hI gira kara uThanA nahIM cAhatI, bigar3a kara sudharanA use yAda nahIM hai| isa samaya eka kavi kA vAkya yAda A jAtA hai ki "aya kauma tujhako gira ke ubharanA nahIM AtA / ika vAra bigar3a kara ke mudharanA nahIM AtA // " yadi kisI sAdharmI bhAI se koI aparAdha bana jAya aura vaha prAyazcitta lekara zuddha hone ko taiyAra ho to bhI hamArI samAja usa para dayA nahIM laatii| samAja ke sAmane vaha vicArA manuSyoM kI gaNanA meM hI nahIM raha jAtA hai / usakA musalamAna aura IsAI ho jAnA maMjara, magara phira se zuddha hokara vaha jainadharmI nahIM ho sakatA, jinendra bhagavAn ke darzana nahIM kara sakatA, samAja meM eka sAtha nahIM baiTha sakatA aura kisI ke sAmane sira U~cA karake nahIM dekha sakatA; yaha kaisI vicitra viDaMbanA hai ! udAracetA pUrvAcArya praNIta prAyazcitta saMbaMdhI zAkhoM ko Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 jainadharma kI udAratA dekhiye to mAlUma hogA ki unameM kaise kaise pApI, hiMsaka, durAcArI aura hatyAre manuSyoM taka ko daNDa dekara punaH sthitikaraNa karane kA vidhAna kiyA gayA hai / isa viSaya meM vizeSa na likhakara mAtra do zloka hI diye jAte haiM jinase Apa prAyazcitta zAstroM kI udAratA kA anumAna lagA sakeMge / yathA sAdhRpAsakabAlastrIdhenUnAM ghAtane kramAt / yAvad dvAdazamAsAH syAt SaSThamAdhahAniyuk // -prAyazcitta samuccaya / arthAt-sAdhu, upAsaka, bAlaka,strI aura gAya ke vadha(hatyA) kA prAyazcitta kramazaH AdhI AdhI hAni sahita bAraha mAsa taka SaSThopavAsa (velA) hai| isakA matalaba yaha hai ki sAdhu kA ghAta karane vAlA vyakti - 12 mAha taka ekAntare se upavAsa kare, aura isake Age upAsaka bAlaka, strI aura gAya kI hatyA meM Adhe Adhe kre| punazca tRnnmaaNsaatpttsrpprisrpjlauksaaN| caturdarzanavAdyantakSamaNA nivadhe chidA // praa0cuu0|| arthAta-mRga Adi tRNacara jIvoM ke ghAta kA 14 upavAsa, siMha Adi mAMsa bhakSiyoM ke ghAta kA 13 upavAsa, mayUrAdi pakSiyoM ke ghAta kA 12 upavAsa, sarpAdi ke mArane kA 11 upavAsa, saraTa Adi parisapoM ke ghAtakA 10 upavAsa aura matsyAdi jalacara jIvoM ke ghAta kA 9 upavAsa prAyazcita batAyA gayA hai| itane mAtra se mAlUma ho jAyagA ki jainadharma meM udAratA hai, prema hai, uddhArakapanA hai, aura kalyANakAritva hai / eka vAra girA huA vyakti uThAyA jA sakatA hai, pApI bhI niSpApa banAyA jA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ atyAcArI daNDa vidhAna sakatA hai aura patita ko pAvana kiyA jA sakatA hai / jainiyo ! isa udAratA para vicAra karo, tanika 2 se aparAdha karane vAloM ko jo dhutakAra kara sadA ke liye alahadAkara dete ho yaha julma karanA chor3o aura zrAcArya vAkyoM ko sAmane rakhakara aparAdhI baMdhukA saccA nyAya kro| aba kucha udAratA kI bhAvazyaktA hai aura prema bhAva kI jarUrata hai| kAraNa ki logoM ko tanika hI dhakkA lagAne para una se dveSa yA aprIti karane para ve ghabar3A kara yA upekSita hokara apane dharma ko chor3a baiThate haiM ! aura dUsare dina IsAI yA musalamAna ho kara kisI girajAghara yA masajida meM jA kara dharma kI khoja karane lagate haiM / kyA isa ora samAja dhyAna nahIM degI ? ___ hamArI samAja kA saba se bar3A anyAya to yaha hai ki eka hI aparAdha meM bhinna 2 daNDa detI hai / puruSa pApI apane balAtkAra yA chala se kisI strI ke sAtha durAcAra kara DAle to svArthI samAja usa puruSa se laDDu khAkara use jAti meM punaH milA bhI letI hai magara vaha strI kisI prakAra kAbhI daNDa dekara zuddha nahIM kI jAtI! vaha vicArI aparAdhinI paMcoM ke sAmane gir3agir3AtI hai, prAyazcitta cAhatI hai, kaThora se kaThora daNDa lene ko taiyAra hotI hai, phira bhI usakI bAta nahIM sunI jAtI, cAhe vaha dekhate hI dekhate musalamAna yA IsAI kyoM na ho jAya / kyA yahI nyAya hai, aura yahI dharma ko udAratA hai ? yaha kRtya to jainadharma kI udAratA ko kalaMkita karane vAle haiN| __ atyAcArI daNDa vidhAna / jaina zAstroM meM sabhI prakAra ke pApiyoM ko prAyazcitta de kara zuddha kara lene kA udAratAmaya vidhAna pAyA jAtA hai / magara kheda hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI udAratA 30 ki usa ora samAja kA Aja tanika bhI dhyAna nahIM hai / phira bhI atyAcArI daNDa vidhi to cAlU hI hai / vaha daNDa vidhi itanI dUSita, anyAya pUrNa evaM vicitra hai ki use daNDa vidhAna kI viDambanA hI kahanA cAhiye | bundelakhaNDa Adi prAntoM kA daNDa vidhAna to itanA bhayaMkara evaM krUra hai ki use dekhakara hRdaya kA~pa uThatA hai ! usake kucha udAharaNa yahA~ diye jAte haiM - 1 - mandira meM kAma karate huye yadi cir3iyA Adi kA aMDA paira ke nIce acAnaka A jAve aura daba kara mara jAve to vaha vyakti aura usake ghara ke AdamI bhI jAti se baMda kara diye jAte haiM aura unako mandira meM bhI nahIM Ane diyA jAtA ! 2 - eka baila gAr3I meM 10 jaina strI puruSa baiTha kara jA rahe hoM aura usake nIce koI kuttA billI akasmAt Akara daba mare yA gAr3I hA~kane vAle ke pramAda se daba kara mara jAya to gAr3I meM baiThe huye sabhI vyakti jainadharma aura jAti se cyuta kara diye jAte haiM / phira unheM vivAha zAdiyoM meM nahIM bulAyA jAtA hai, unake sAtha roTI beTI vyavahAra banda kara diyA jAtA hai aura ve devadarzana tathA pUjA Adi ke adhikArI nahIM rahate haiM ! 3 -- yadi kisI ke makAna yA daravAje para koI musalamAna dveSa vaza aMDe DAla jAve aura ve mare huve pAye jAveM to becArA vaha jaina kuTumba jAti aura dharma se baMda kara diyA jAtA hai / 4 - yadi kisI kA nAma lekara koI strI puruSa krodhAveza meM kara kuMye meM gira par3e yA viSa khA le athavA phA~sI lagAkara mara jAya to vaha lAMchita mAnA gayA vyakti sakuTumba jAti vahiSkRta kiyA jAtA hai aura mandira kA phATaka bhI sadA ke lie banda kara diyA jAtA hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 rrrrrrr atyAcArI daNDa vidhAna 5. yadi koI vidhavA strI kukarmavaza garbhavatI ho jAya aura use dUSita karane vAlA vyakti lobha dekara usa strI se kisI dUsare garIba bhAI kA nAma livA deve to vaha vicArA nirdoSa garIba dharma aura jAti se patita kara diyA jAtA hai / isI taraha se aura bhI aneka daNDa kI viDambanAyeM haiM jinake bala para saikar3oM kuTamba jAti aura dharma se jude kara diye jAte haiM / usameM bhI majA to yaha hai ki una dharma aura jAti cyutoM kA zuddhi vidhAna bar3A hI vicitra hai| vahAM to 'kuttA kI chUta vilaiyA ko' lagAI jAtI hai / jaise eka jAti cyuta vyakti hIrAlAla kisI pannAlAla ke vivAha meM cupacApa hI mAMDavA ke nIce baiThakara sabake sAtha bhojana kara AyA aura pIche se usakA isa prakAra se bhojana karanA mAlUma ho gayA to vaha hIrAlAla zuddha ho jAyagA, usa ke saba pApa dhula jAyaMge aura vaha mandira meM jAne yogya tathA jAti meM baiThane yogya ho jaaygaa| kintu vaha pannAlAla usa doSa kA bhAgI ho jAyagA aura jo gati kala taka hIrAlAla kI thI vahI Aja se pannAlAla kI hone lagegI ! aba pannAlAla jaba dhannAlAla ke vivAha meM usI prakAra se jIma prAyagA to vaha zuddha ho jAyagA aura dhannAlAla jAti cyuta mAnA jaaygaa| isa prakAra se zuddhi kI vicitra paramparA cAla rahatI hai / isakA pariNAma yaha hotA hai ki prabhAvaka,dhanika aura rauba dauba vAle zrImAna loga kisI garIba ke yahA~ jIma kara mUMchoM para tAva dene lagate haiM aura becAre garIba kuTumba sadA ke liye dharma aura jAti se hAtha dhokara apane karmoM ko royA karate haiM / bandelakhaNDa meM aise jAti cyuta saikar3oM ghara haiM jinheM 'vinaikayA' 'vinaikAvAra' yA 'laharIsaina' kahate haiN| saikar3oM vinaikayA kuTumba to aise haiM jina ke dAde paradAde kabhI kisI aise hI paramparAgata doSa se cyuta kara DAle gaye the aura una Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI udAratA kI vaha zuddha santAna dharma tathA jAti se cyuta hokara jainiyoM kA mu~ha tAkA karatI hai ! una vicAroM ko isakA tanika bhI patA nahIM hai ki hama dharma aura jAti cyuta kyoM haiM unakA beTI vyavahAra bar3I hI kaThinAI se usI vinaikayA jAti meM huA karatA hai / aura ve binA devadarzana yA pUjAdi ke apanA jIvana parNa kiyA karate haiN| jainiyo ! apane vAtsalya aMga ko dekho, sthitikaraNa para vicAra karo, aura ahiMsA dharma kI bar3I bar3I vyAkhyAoM para dRSTipAta kro| apane niraparAdha bhAiyoM ko isa prakAra se makkhI kI bhAMti nikAla kara pheMka denA aura unakI santAna dara santAna ko bhI doSI mAnate rahanA tathA unake gir3agir3Ane para aura hajAra minnateM karane para bhI dhyAna nahIM denA, kyA yahI vAtsalya hai ? kyA yahI dharma kI udAratA hai ? kyA yahI ahiMsA kA Adarza hai ? jaba ki jyeSThA AryikA ke vyabhicAra se utpanna huA rudra muni ho jAtA hai, agni rAjA aura usakI patrI kRttikA ke vyabhicAra se utpanna huA patra kArtikeya digambara jaina sAdhu ho jAtA hai, aura vyabhicAriNI strI se utpanna huA sudRSTi kA jIva muni ho kara usI bhava se mokSa jAtA hai taba hamArI samAja ke karNadhAra vicAre una paramparAgata vinaikAvAra yA jAti cyuta dassA bhAiyoM ko abhI bhI jAti meM nahIM milAnA cAhate aura na unheM jina mandira meM jAkara darzana pUjana karane denA cAhate haiM, yaha kitanA bhayaMkara atyAcAra hai ! jaina zAstroM ko tAka meM rakhakara isa prakAra kA anyAya karanA jainatva se sarvathA bAhara hai| ataH yadi Apa vAstava meM jaina haiM aura jaina zAstroM kI AjJA mAnya hai to apanI samAja meM eka bhI jaina bhAI aisA nahIM rahanA cAhiye jo jAti yA mandira se vahiSkRta rahe / sabako yathocita prAyazcitta de kara zuddha kara lenA hI jainadharma kI saccI udAratA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ udAratA ke udAhaNa udAratA ke udAharaNa / jainadharma meM sabase bar3I vizeSatA yaha hai ki usameM jAti yA varNa kI apekSA guNoM ko mahatva diyA gayA hai / yahI kAraNa hai ki varNa kI vyavasthA janmataH na mAnakara karma se mAnI gaI hai / yathAmanuSyajAtirekaiva jAtinAmodayodbhavA / vRttibhedAhitAdbhedAccAturvidhyamihAznute // parva 38-45 // brAhmaNA vratasaMskArAt kSatriyAH zastradhAraNAt / baNijyo'rthArjanAnnyAyyAt zUdrA nyagvRttisaMzrayAt // -AdipurANa parva 38-46 / arthAt-jAti nAma karma ke udaya se utpanna huI manuSya jAti eka hI hai kintu jIvikA ke bheda se vaha cAra bhAgoM (varSoM) meM vibhakta hogaI hai / vratoM ke saMskAra se brAhmaNa, zastra dhAraNa karane se kSatriya, nyAyapUrvaka dravya kamAne se vaizya aura nIca vRtti kA Azraya karane se zUddha kahe jAte haiN| tathA cakSatriyAH kSatatastrANAt vaizyA vANijyayogataH / zadrAH zilpAdi sabaMdhAjjAtA vrnnaastryo'pytH|| harivaMzapurANa sarga 9-39 / arthAt-dukhiyoM kI rakSA karane vAle kSatriya, vyApAra karane bAlevaizya aura zilpa kalA se saMbaMdha rakhanevAlezadra banAye gayethe / isa prakAra jaina dharma meM varNa vibhAga karake bhI guNoM kI pratiSThA kI gaI hai / aura jAti yA varNa kA mada karane vAloM kI nindA kI gaI hai tathA unheM durgati kA pAtra batAyA hai / bhArAdhanA kathAkoza Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 jainadharma kI udAratA meM lakSmImatI kI kathA hai / use apanI brAhmaNa jAti kA bahuta abhimAna thA / isI se vaha durgati ko prApta huI / isalie graMthakAra upadeza dete hue likhate haiM ki mAnato brAhmaNI jAtA krmaaddhiivrdehjaa| jAtigaryo na kartavyastataH kutrApi dhiidhnH||45-16|| arthAt-jAti garva ke kAraNa eka brAhmaNI bhI DhImara kI lar3akI huI, isalie vidvAnoM ko jAtikA garva nahIM karanA caahiye| idhara to jAti kA garva na karane kA upadeza dekara udAratA kA pATha par3hAyA hai aura udhara jAti garvake kAraNa patita hokara DhImara ke yahAM utpanna hone vAlI lar3akI kA Adarza uddhAra batA kara jaina dharma kI udAratA ko aura bhI spaSTa kiyA hai / yathA-- tataH samAdhiguptena munIndreNa prajalpitam / dharmamAkaye jainendraM surendrAyaH samarcitam // 24 // saMjAtA tullikA tatra tapaH kRtvA svazaktitaH / matvAsvarga samAsAdya tasmAdAgatya bhUtale // 25 // ArAdhanA kathA koza naM0 45 // arthAt--samAdhigupta munirAja ke mukha ke jainadharma kA upadeza sunakara vaha DhImara (macchImAra) kI lar3akI kSullikA hogaI aura zAnti parvaka tapa karake svarga gaI / ityaadi| isa prakAra se eka zUdra ( DhImara) kI kanyA munirAja kA upadeza sunakara jainiyoM kI pUjya kSullikA ho jAtI hai / kyA yaha jainadharma kI kama udAratA hai ? aise udAratA pUrNa aneka udAharaNa to isI pustaka ke aneka prakaraNoM meM likhe jA cuke haiM aura aise hI saikar3oM udAharaNa aura bhI upasthita kie jA sakate haiM jo jaina Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ udAratA ke udAharaNa 35 dharma kA mukha ujjvala karane vAle haiM / lekina vistAra bhaya se una saba kA varNana karanA yahAM Azakta hai / hAM, kucha aise udAharaNoMkA sArAMza yahAM upasthita kiyA jAtA hai / AzA hai ki jaina samAja isa para gaMbhIratA se vicAra karegI / 1 - agnibhUta - muni ne cANDAla kI aMdhI lar3akI ko zrAvikA ke vrata dhAraNa karAye / vahI tIsare bhava meM sukumAla huI thii| 2 - pUrNabhadra -- aura mAnabhadra nAmaka do vaizya putroM ne eka cANDAla ko zrAvaka ke vrata grahaNa karAye / jisase vaha cANDAla mara kara solahaveM svarga meM RddhidhArI deva huA / 3 - mleccha kanyA - jarA se bhagavAna neminAtha ke cAcA vasudeva ne vivAha kiyA, jisase jaratkumAra huA / usane munidIkSA mahaNa kI thI / 4 - mahArAjA zreNika -- bauddha the taba zikAra khelate the aura ghora hiMsA karate the, magara jaba jaina hue taba zikAra Adi tyAga kara jainiyoM ke mahApuruSa hogaye / 5 - vidyuta cora-coroM kA saradAra hone para bhI jambU svAmI ke sAtha muni hogayA aura tapa karake sarvArtha siddhi gayA / 6-bhaiMsoM taka kA mAMsa khAjAne vAlA - pApI mRgadhvaja munidattamunaiH pArzva jainIM dIkSAM samAzritaH / kSayaM nItvA sudhIrdhyAnAt ghAti karmacatuSTayam / / kevalajJAnamutpAdya saMjAto bhuvanAcitaH // arAdhanA kathA 55vIM // munidatta muni ke pAsa jinadIkSA lekara tapa dvArA ghAtiyA karmoM ko nAza kara jagatpUjya ho jainiyoM kA paramAtmA bana gayA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI udAratA 7 - parastrI sevIkA munidAna - rAjA sumukha vIraka seTha kI patnI banamAlA para mugdha hogayA / aura use dUtiyoM ke dvArA apane mahaloM meM bulA liyA tathA use ghara nahIM jAne diyA aura apanI strI banAkara usase pragAr3ha kAma sevana karane lagA / ekadina rAjA sumukha ke makAna para mahAmuni pdhaare| ve saba jAnane vAle vizuddha jJAnI the, phira bhI rAjA ke yahAM AhAra liyA / rAjA sukha aura banamAlA donoM (vinaikAvAra yA dassAoM) ne milakara AhAra diyA aura puNya saMcaya kiyA / isake bAda bhI ve donoM kAma sevana karate rhe| eka samaya bijalI girane se ve mara kara vidyAdhara vidyAdharI hue / inhIM donoM se 'hari' nAmaka putra huA jisase 'harivaMza' kI utpatti huI / ( dekho harivaMza purANa sarga 14 zloka 47 se sarga 15 zloka 13 taka ) 36 kahA~ to yaha udAratA ki aise vyabhicArI loga bhI munidAna dekara puNya saMcaya kara sakeM aura kahAM Aja tanika se lAMchana se patita kiyA huA jaina dassA-vinaikA yA jAticyuta hokara jinendra ke darzanoM ko bhI tarasatA hai / kheda ! 8 - vezyA aura vezyA sevI kA uddhAra - harivaMza purANa ke sarga 21 meM cArudatta aura basantasenA kA bahuta hI udAratApUrNa jIvana caritra hai / usakA kucha bhAga zlokoM ko na likha kara unakI saMkhyA sahita yahA~ diyA jAtA hai / cArudatta ne bAlyAvasthA meM hI aNuvrata leliye the (21-12) phira bhI cArudatta kAkA ke sAtha basantasenA vezyA ke yahA~ mAtA kI preraNA se pahuMcAyA gayA (21-40) basantasenA vezyA kI mAtA ne cArudatta ke hAtha meM apanI putrI kA hAtha pakar3A diyA (21-58) phira ve donoM maje se saMbhoga karate rahe / anta meM basantasenA kI mAtA ne cArudatta ko ghara se Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ udAratA ke udAharaNa 37 bAhara nikAla diyA (21-73) cArudatta vyApAra karane cale gaye / phira vApisa Akara ghara meM Ananda se rahane lage / basantasenA vezyA bhI nA ghara chor3akara cArudatta ke sAtha rahane lagI / usane eka AryikA ke pAsa zrAvaka ke vrata grahaNa kiye the ataH cArudatta ne bhI use saharSa apanAyA aura phira patnI banAkara rakhA (21-176) bAda meM vezyA sevI cArudatta muni hokara sarvArthasiddhi padhAre tathA usa vezyA ko bhI sadgati milii| isa prakAra eka vezyA sevI aura vezyA kA bhI jahAM uddhAra ho sakatA ho usa dharma kI udAratA kI phira kyA pUchanA ? majA to yaha hai ki cArudatta usa vezyA ko phira bhI prema sahita apanA kara apane ghara para rakha letA hai aura samAja ne koI virodha nahIM kiyA / magara Ajakala to svArthI puruSa samAja meM aise patitoM ko eka to punaH milAte nahIM haiM, aura yadi milAveM bhI to puruSa ko milAkara vicArI strI ko anAthinI, bhikhAriNI aura patitA banAkara sadA ke liye nikAla dete haiN| kyA yaha nirdayatA jainadharma kI udAratA ke sAmane ghora pApa nahIM hai ? 6 - vyabhicAriNI kI santAna - harivaMza purANa ke sarga 29 kI eka kathA bahuta hI udAra hai| usakA bhAva yaha hai ki tapasvinI RSidattA ke Azrama meM jAkara rAjA zIlAyudha ne ekAnta pAkara usase vyabhicAra kiyA (39) usake garbha se aiNI putra utpanna huA / prasava pIr3A se RSidattA mara gaI aura samyakta ke prabhAva se nAgakumArI huI / vyabhicArI rAjA zIlAyudha digambara muni hokara svarga gayA (57) aiNIputra kI kanyA priyaMgusundarI ko ekAnta meM pAkara vasudeva ne usake sAtha kAma krIr3A kI (68) aura use vyabhicArajAta jAnakara bhI apanAyA aura saMbhoga karane ke bAda saba ke sAmane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI udAratA pragaTa vivAha kiyA (70) 10-mAMsabhakSI kI munidIkSA-sudharmA rAjA ko mA~sa bhakSaNa kA zauka thA / eka dina muni citraratha ke upadeza se mAMsa tyAga kara tInaso rAjAoM ke sAtha muni hogayA (hari0 33-152) 11-kumArI kanyA kI santAna-rAjA pANDu ne kuntI se kumArI avasthA meM ho saMbhoga kiyA, jisase karNa utpanna huye / "pAeToH kuntyAM samutpannaH karNaH kanyAprasaMgataH" / ||hri0 45-37 // aura phira bAda meM usI se vivAha huA, jisase yudhiSThira arjuna aura bhIma utpanna hokara mokSa gaye / 12-cANDAla kA uddhAra-eka cANDAla jainadharma kA upadeza sunakara saMsAra se virakta hogayA aura dInatA ko chor3akara cAroM prakAra ke AhAroM kA parityAga karake vratI ho gyaa| vahI marakara nandIzvara dvIpa meM deva huA / yathA nirvedI dInatAM tyaktA tyaktAhAracaturvidha / mAsena zvapaco mRtvA bhUtvA nndiishvro'mrH|| ||hri0 43-155 / / isa prakAra eka cANDAla apanI dInatA ko (ki maiM nIca ha) chor3akara vratI bana jAtA hai aura deva hotA hai| aisI patitoddhAraka udAratA aura kahA~ milegI ? 13-zikArI muni hogayA--jaMgala meM zikAra khelavA huA aura mRga kA vadha karake AyA huzrA eka rAjA munirAja ke upadeza se khUna bhare hAthoM ko dhokara turanta muni hojAtA hai| 14-bhIla ke zrAvaka vrata-mahAvIra svAmI kA jIva jaba bhIla thA taba munirAja ke upadeza se zrAvaka ke vrata leliye the aura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 jainadharma meM zadroM ke adhikAra kramazaH vizuddha hotA huA mahAvIra svAmI kI paryAya meM AyA / ina udAharaNoM se jainadharma kI udAratA kA kucha jJAna hosakatA hai| yaha bAta dUsarI hai ki vartamAna jaina samAja isa udAratAkA upayoga nahIM kara rahI hai / isIlie usakI dinoM dina avanati ho rahI hai| yadi jaina samAja punaH apane udAra dharma para vicAra kare to jainadharma kA samasta jagata meM adbhuta prabhAva jama sakatA hai| jainadharma meM zUdroM ke adhikAra / .. isa pustaka meM abhI taka aise aneka udAharaNa diye jA cuke haiM jinase jJAta huA hogA ki ghora se ghora pApI, nIca se nIca AcaraNa vAle aura cAMDAlAdika dIna hIna zadra bhI jainadharma kI zaraNa lekara pavitra huye haiM / jainadharma meM saba ko pacAne kI zakti hai| jahAM para varNa ko apekSA sadAcAra ko vizeSa mahatva diyA gayA hai vahAM brAhmaNa kSatriya vaizya aura zUdrAdika kA pakSapAta bhI kaise hosakatA hai ? isI liai kahanA hogA ki jainadharma meM zadroM ko bhI vahI adhikAra haiM jo brAhmaNAdi ko ho sakate haiM zadra jina mandira meM jA sakate haiM, jina pUjA kara sakate haiM, jina bimba kA sparza kara sakate haiM, utkRSTa zrAvaka tathA muni ke vrata le sakate haiM / nIce likhI kucha kathAoM se yaha bAta vizeSa spaSTa ho jAtI hai / ina bAtoM se vyartha hI na bhar3aka kara ina zAstrIya pramANoM para vicAra kriye| zreNika caritra meM tIna zUddha kanyAoM kA vistAra se varNana hai unake ghara meM murgiyAM pAlI jAtI thIM / ve tInoM nIca kula meM utpanna huI thI aura unakA rahana sahana, prAkRti Adi bahuta hI kharAba thI / eka vAra ve munirAja ke pAsa pahuMcI aura unake upadeza se prabhAvita ho apane uddhAra kA mAge pUchA / munirAja ne unheM labdhi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 jainadharma kI udAratA vidhAna vrata karane ko khaa| isa vrata meM bhagavAna jinendra kI pratimA kA prakSAla-pUjAdi bhI karanI par3atI hai| muni aura bhAvakoM ko dAna denA par3atA hai tathA aneka dhArmika vidhiyAM (upavAsAdi) karanA par3atI haiN| una kanyAoM ne yaha saba zuddha antaHkaraNa se svIkAra kiyaa| yathA tisropi taduvrataM cakrurudhApanakriyAyutam / munirAjopadezena zrAvakANAM sahAyataH / / 57 // zrAvakabratasaMyuktA babhUvustAzca kanyakAH / tamAdibratasaMkIrNAH zIlAMgaparibhUSitAH // 58 // kiyakAle gate kanyA prAsAdya jinamandiram / saparyA mahatA ckrrmnovaakaayshuddhitH|| 56 // tataH AyukSayeM kanyAH kRtvA samAdhipaMcatAm / arhadvIjAkSara smRtvA gurupAdaM praNamya ca // 60 // paMcame divi saMjAtA mahAdevA sphurtprbhaaH| saMchitvA ramaNIliMga sAnaMdayauvanAnvitAH // 61 // -gautamacaritra tIsarA adhikAra / arthAt-una tInoM zUdra kanyAoM ne munirAja ke upadezAnusAra zrAvakoM kI sahAyatA se udyApana kriyA sahita labdhividhAna brata kiyA / tathA una kanyAoM ne zrAvaka ke. vrata dhAraNa karake kSamAdi daza dharma aura zIlabrata dhAraNa kiyaa| kucha samaya bAda una zUdra kanyAoM ne jina mandira meM jAkara mana vacana kAya kI zuddhatApartaka jinendra bhagavAna kI bar3I pUjA kii| phira Ayu pUrNa hone para ve kanyAyeM samAdhimaraNa dhAraNa karake arhanta deva ke bImAkSaroM ko smaraNa karatI huI aura munirAja ke caraNoM ko namaskAra karake strIparyAya cheda kara pAMcaveM svarga meM deva huii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 jainadharma meM zUdroM ke adhikAra isa kathA bhAga se jainadharma kI udAratA adhika spaSTa ho jAtI hai / jahA~ Aja ke durAgrahI loga strI mAtra ko pUjA prakSAla kA anadhikArI batalAte haiM vahA~ murgA murgiyoM ko pAlane vAlI zUdra jAti kI kanyAyeM jina mandira meM jAkara mahA pUjA karatI haiM aura apanA bhava sudhAra kara deva ho jAtI haiN| zUdroM kI kanyAoM kA samAdhimaraNa dhAraNa karanA, vIjAkSaroM kA jApa karanA Adi bhI jainadharma kI udAratA ko udghoSita karatA hai| ___ isake atirikta eka gvAlA ke dvArA jina pUjA kA vidhAna batAne vAlI bhI 113 vIM kathA aArAdhanA kathA koza meM hai| usa kA bhAva isa prakAra hai dhanadatta nAmaka eka gvAlA ko gAyeM carAte samaya eka tAlAva meM sundara kamala mila gayA / gvAlA ne jinamandira meM jAkara rAjA ke dvArA sugupta muni se pUchA ki sarva zreSTha vyakti ko yaha kamala car3hAnA hai / Apa batAiye ki saMsAra meM sarva zreSTha kauna hai ? munirAja ne jina bhagavAna ko sarva zreSTha batalAyA, tadanusAra dhanadattaM gvAlA rAjA aura nAgarikoM ke sAtha jina mandira meM gayA aura jinendra bhagavAna kI mUrti (caraNoM) para vaha kamala gvAlA ne apane hAthoM se bhaktipUrvaka car3hA diyA / yathA tadA gopAlakaH so'pi sthitvA zrImajjinAgrataH / bho sarvotkRSTa te padma gRhANedamiti sphuTam // 1 // uktvA jinendrapAdAbjo parikSiptvA supaMkajam / gato mugdhajanAnAM ca bhavetsatkarma zarmadam // 16 // isa prakAra eka zUdra gvAlA ke dvArA jina pratimA ke caraNoM para kamala kA car3hAyA jAnA zUdroM ke pUjAdhikAra ko spaSTa sUcita Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharma kI udAratA karatA hai / granthakAra ne bhI aise mugdhajanoM ke isa kArya ko sukhakArI batalAyA hai| isI prakAra aura bhI aneka kathAyeM zAstroM meM bharI par3I hai jinameM zUdroM ko vahI adhikAra diye gaye haiM jo ki anya varNoM ko haiN| ____ somadatta mAlI prati dina jinendra bhagavAna kI pajA karatA thaa| campAnagara kA eka gvAlA munirAja se NamokAra mantra sIkha kara svarga gyaa| anaMgasenA vezyA apane premI dhanakIrti seTha ke muni ho jAne para svayaM bhI dIkSita ho gaI aura svarga gaI / eka DhImara (kahAra) kI putrI priyaMgulatA samyaktva meM dRr3ha thI / usane eka sAdhuke pAkhaNDa kI dhajjiyA~ uDAdI aura usebhI jaina banAyA thaa| kANA nAma kI DhImara kI lar3akI ko kSullikA hone kI kathA to hama pahile hI likha Aye haiM / devila kumhAra ne eka dharmazAlA banavAI, vaha jainadharma kA zraddhAnI thA / apanI dharmazAlA meM digambara munirAja ko ThaharAyA / aura puNya ke pratApa se vaha deva ho gyaa| cAmeka vezyA jainadharma kI parama upAsikA thI / usane jina bhavana ko dAna diyA thA / usa meM zUdra jAti ke muni bhI Thaharate the / telI jAti kI eka mahilA mAnakavve jaina dharma para zraddhA rakhatI thI, AryikA zrImatI kI vaha paTTa ziSyA thii| usane eka jinamandira bhI banavAyA thaa| ina udAharaNoM se zUdroM ke adhikAroM kA kucha bhAsa ho sakatA hai| zvetAmbara jaina zAstroM ke anusAra to cANDAla jaise aspRzya kahe jAne vAle zUdroM ko bhI dIkSA dene kA varNana hai| citta aura saMbhati nAmaka cANDAla putra jaba vaidikoM ke tiraskAra se dukhI ho kara AtmaghAta karanA cAhate the taba unheM jaina dIkSA sahAyaka huI aura janoM ne unheM apnaayaa| harikezI cANDAla bhI jaba vaidikoM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma meM zUdroM kA adhikAra ke dvArA tiraskRta huA taba usane jainadharma kI zaraNa lI aura jaina dIkSA lekara asAdhAraNa mahAtmA bana gyaa| isa prakAra jisa jainadharma ne vaidikoM ke atyAcAra se pIDita prANiyoM ko zaraNa dekara pavitra banAyA, unheM ucca sthAna diyA aura jAti mada kA mardana kiyA, vahI patita pAvana jainadharma vartamAna ke svArthI, saMkucita dRSTi evaM jAti madamatta jainoM ke hAthoM meM Akara badanAma ho rahA hai / kheda hai ki hama prati dina zAkhoM kI svAdhyAya karate huye bhI unakI kathAoM para, siddhAnta para, athavA antaraMga dRSTi para dhyAna nahIM dete haiM / aisI svAdhyAya kisa kAma kI ? aura aisA dharmAtmApanA kisa kAma kA ? jahA~ udAratA se vicAra na kiyA jAya / jainAcAryoM ne pratyeka zUdra kI zuddhi ke liye tIna bAteM mukhya batAI haiM / 1-mAMsa madirAdi kA tyAga karake zuddha prAcAravAna ho, 2-Asana vasana pavitra ho, 3-aura snAnAdi se zarIra kI zuddhi ho / isI bAta ko zrIsomadevAcArya ne 'nItivAkyAmRta' meM isa prakAra kahA hai "AcArAnavadyatvaMzucirupaskAraHzarIrazuddhizca karoti zadrAnapi devadvijAtitapasviparikarmamu yogyAn / " isa prakAra tona taraha kI zuddhiyAM hone para zuddha bhI sAdhu hone taka ke yogya ho jAtA hai / AzAdharajI ne likhA hai ki"jAtyA hIno'pi kAlAdilabdhau hyAtmAsti dharmabhAk / " arthAt jAti se hIna yA nIca hone para bhI kAlAdika labdhisamayAnukUlatA milane para vaha jainadharma kA adhikArI ho jAtA hai| samantabhadrAcArya ke kathanAnusAra to samyagdRSTi cANDAla bhI deva Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 jaina dharma kI udAratA mAnA gayA haiM, pajya mAnA gayA hai aura gaNadharAdi dvArA prazaMsanIya kahA gayA hai / yathA samyagdarzanasampannamapi mAtaMgadehajam / devA devaM vidurbhasmagRhAgArAntaraujasam // 28 // -ratnakaraNDa zrAvakAcAra / zUdroM kI to bAta hI kyA hai jaina zAstroM meM mahA mlecchoM taka ko muni hone kA adhikAra diyA gayA hai / jo muni ho sakatA hai usake phira kauna se adhikAra bAkI raha sakate haiM ? labdhisAra meM mleccha ko bhI muni hone kA vidhAna isa prakAra kiyA hai tatto paDivajjagayA ajjamilecche mileccha ajjeya / kamaso avaraM avaraM va varaM hodi saMkhaM vA // 16 // artha-pratipadya sthAnoM meM se prathama AryakhaNDa kA manadhya mithyAdRSTi se saMyamI huA, usake jaghanya sthAna hai / usa ke bAda asaMkhyAta loka mAtra SaT sthAna ke Upara mlecchakhaNDa kA manuSya mithyAdRSTi se sakala saMyamI (muni) huA, usakA jaghanya sthAna hai / usake Upara mleccha khaNDa kA manuSya deza saMyata se sakala saMyamI huA, usakA utkRSTa sthAna hai / usake bAda Arya khaNDa kA manuSya deza saMyata se sakala saMyamI huA usakA utkRSTa sthAna hai| labdhisAra ko isI 193 vIM gAthA kI saMskRta TIkA isa pakAra hai___ "mlecchabhUmijamanuSyANAM sakalasaMyamagrahaNaM kathaM bhavatIti nAzaMkitavyaM / digvijayakAle cakravartinA saha AryakhaNDamAgatAnA mleccharAjAnAM cakravAdibhiH saha jAta vaivAhika saMbaMdhAnAM saMyamapratipatteravirodhAt / athavA cakraShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma meM zUdroM ke adhikAra vAdipariNItAnAM garbheStpannasya mAtRpakSApekSayA mlecchavyapadezabhAjaH saMyamasaMbhavAt / tathA jAtIyakAnAM dIkSAItve pratiSedhAbhAvAt / " arthAt-koI yoM kaha sakatA hai ki mleccha bhamija manuSya muni kaise ho sakate haiM ? yaha zaMkA ThIka nahIM hai, kAraNa ki digvijaya ke samaya cakravartI ke sAtha Arya khaNDa meM Aye huye mleccha rAjAoM ko saMyama kI prApti meM koI virodha nahIM ho sakatA / tAtparya yaha hai ki ve mleccha bhami se AryakhaNDa meM Akara cakravartI Adi se saMbaMdhita hokara muni vana sakate haiM / dUsarI bAta yaha hai ki cakravartI ke dvArA vivAhI gaI mleccha kanyA se utpanna huI saMtAna mAtA kI apekSA se mleccha kahI jA sakatI hai, aura usake muni hone meM kisI bhI prakAra se koI niSedha nahIM ho sakatA / isI bAta ko siddhAntarAja zrIjayadhavala graMtha meM bhI isa prakAra se likhA hai ki "jai evaM kudo tatstha saMjamaggahaNasaMbhavottiNA saMkaNijjaM / disAvijayapayahacakavahikhaMdhAvAreNa sahamajjhimakhaNDamAgayANaM milecchaeyANaM tatya cakavahi AdihiM saha jAdavevAhiyasaMbaMdhANaM saMjamapaDivattIe virohAbhAcAdo / ahavA tattatkanyakAnAM cakravartyAdi pariNItAnAMgarbheSatpannA , mAtRpakSApekSayA svayamakarmabhUmijA itIhavivakSitAH tato na kiMcidvimatiSiddhaM / tayAjAtIyakAnAM dIkSAhatvapratiSedhAbhAvAditi / " -jayadhavala, pArAkI prati pR0827-28 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 jainadharma kI udAratA ___ina TIkAoM se do bAtoM kA spaSTIkaraNa hotA hai / eka to mleccha loga muni dIkSA taka le sakate haiM aura dUsare mleccha kanyA se vivAha karane para bhI koI dharma karma kI hAni nahIM ho sakatI, pratyuta usa mleccha kanyA se utpanna huI saMtAna bhI utanI hI dharmAdi kI adhikAriNI hotI hai jitanI ki sajAtIya kanyA se utpanna huI santAna / __ pravacanasAra kI jayasenAcArya kRta TIkA meM bhI sat zUdra ko jina dIkSA lene kA spaSTa vidhAna hai| yathA "evaMguNaviziSTa puruSo jinadIkSAgrahaNe yogyo bhvti| yathAyogyaM sacchUdrAdyapi" aura bhI isI prakAra ke aneka kathana jaina zAstroM meM pAye jAte haiM jo jainadharma kI udAratA ke dyotaka haiN| pratyeka vyakti ko pratyeka dazA meM dharma sevana karane kA adhikAra hai / 'harivaMzapurANa' ke 26veM sage ke zloka 14 se 22 taka kA varNana dekhakara pAThakoM ko jJAta ho jAyagA ki jainadharma ne kaise kaise aspRzya zadra samAna vyaktiyoM ko jina mandira meM jAkara dharma kamAne kA adhikAra diyA hai / vaha kathana isa prakAra hai ki vasudeva apanI priyatamA madanavegA ke sAtha siddhakUTa caityAlaya kI baMdanA karane gye| vahA~ para citra vicitra veSadhArI logoM ko baiThA dekhakara kumAra ne rAnI madanavegA se una kI jAti jAnane bAvata khaa| taba madanavegA bolI maiM inameM se ina mAtaMga jAti ke vidyAdharoM kA varNana karatI hUM nIla megha ke samAna zyAma nIlI mAlA dhAraNa kiye mAtaMgastaMbha ke sahAre baiThe huye ye mAtaMga jAti ke vidyAdhara haiM // 15 // mudoM kI hAr3iyoM ke bhUSaNoM se yukta rAkha ke lapeTane se bhada maile smazAna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ triyoM ke adhikAra staMbha ke sahAre baiThe huye yaha smazAna jAti ke vidyAdhara haiM // 16 // vaiDrya maNi ke samAna nIle nIle vakhoM ko dhAraNa kiye pANDura staMbha ke sahAre baiThe huye pANDuka jAti ke vidyAdhara haiM // 17 // kAle kAle mRga carmoM ko aoDhe, kAle camar3e ke vastra aura mAlAoM ko dhAre kAla staMbha kA Azraya lekara baiThe hue ye kAlazvapA jAti ke vidyAdhara haiM // 18 // ityAdi isase kyA siddha hotA hai ? yahI na ki raMDa muMDa ko gale meM DAle huye, haDDiyoM ke AbhUSaNa pahine huye aura camar3e ke vastra car3hAye huye loga bhI siddhakUTa jina caityAlaya ke darzana karate the ? magara vicAra to kariye ki Aja jainoM ne usa udAratA kA kitanI nirdayatA se vinAza kiyA hai| yadi vartamAna meM jainadharma kI udAratA se kAma liyA jAya to jainadharma vizvadharma ho jAya aura samasta vizva jainadharmI ho jAya / striyoM ke adhikAra / jainadharma kI saba se bar3I udAratA yaha hai ki puruSoM kI bhAMti triyoM ko bhI tamAma dhArmika adhikAra diye gaye haiN| jisa prakAra puruSa pUjA prakSAla kara sakatA hai usI prakAra striyAM bhI karasakatI haiN| yadi puruSa zrAvaka ke ucca bratoM ko pAla sakatA hai to khiyAM bhI ucca zrAvikA hosakatI haiN| yadi puruSa UMce se UMce dharmagranthoM ke pAThI hosakate haiM to striyoM ko bhI yahI adhikAra hai / yadi puruSa muni hosakatA hai to niyAM bhI AryikA hokara paMca mahAvrata pAlana karatI haiN| dhArmika adhikAroM kI bhAMti sAmAjika adhikAra bhI striyoM ke liye samAna hI haiM yaha bAta dUsarI hai ki vaidika dharma Adi ke prabhAva se jainasamAja apane kartavyoM ko aura dharma kI AjJAoM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 jaina dharma kI udAratA ko bhalakara viparIta mArga ko bhI dharma samajha rahI ho| jaise sampatti kA adhikArI putra to hotA hai kintu patriyoM ko usakA adhikArI nahIM mAnA jAtA hai / aisA kyoM hotA hai ? kyA patra kI bhAMti putrI ko mAtA 9 mAha peTa meM nahIM rakhatI ? kyA patra ke samAna patrI ke janane meM kaSTa nahIM sahatI ? kyA putra kI bhAMti putrI ke pAlana poSaNa meM takalIpheM nahIM hotI ? batalAiye to sahI ki patriyA~ kyoM na putroM ke samAna sampatti kI adhikAraNI hoN| hamAre jaina zAstroM ne to isa saMbaMdha meM pUrI udAratA batAte hue spaSTa likhA hai ki"puNyazca saMvibhAgArhAH samaM putraiH smaaNshkaiH||"154|| -zrAdiparANa parva 38 // arthAt-putroM kI bhAMti putriyoM ko bhI barAbara bhAga bAMTa kara denA caahiye| isI prakAra jaina kAnana ke anusAra striyoM ko, vidhavAoM ko yA kanyAoM ko puruSa ke samAna hI saba prakAra ke adhikAra haiM / isake liye vidyAvAridhi jaina darzana divAkara paM0 caMpatarAyajI jaina bairiSTara kRta 'jainalA' nAmaka grantha dekhanA cAhiye / jaina zAstroM meM strI sanmAna ke bhI aneka kathana pAye jAte haiN| jaba ki mUr3ha janatA triyoM ko paira kI jUtI yA dAsI samajhatI hai taba jaina rAjA mahArAjA apanI rAniyoM kA uThakara sanmAna karate the aura apanA ardhAsana baiThane ko dete the / bhagavAna mahAvIra svAmI kI mAtA mahArAnI priyakAriNI jaba apane svapnoM kA phala pachane mahArAjA siddhArtha ke pAsa gaI taba mahArAjAne apanI dharmapatno ko zrAdhA zrAsana diyA aura mahArAnI ne usa para baiTha kara apane svapnoM kA varNana kiyA / yathA"saMprAptAsinA svamAn yathAkramamudAharat // " -uttrpuraann| www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ striyoM ke adhikAra 49 isI prakAra mahArAniyoM kA rAjasabhAoM meM jAne aura vahA~ para sanmAna prApta karane ke aneka udAharaNa jaina zAstroM meM bhare par3e haiM / jaba ki veda Adi striyoM ko dharma granthoM ke adhyayana karane kA niSedha karate huye likhata haiM ki "strIzadrau nAdhIyAtAm' taba jainagraMtha striyoM ko gyAraha aMga kI dhArI honA batAte haiM / yathA dvAdazAMgadharo jAtaH kSipraM meghezvaro gaNI | ekAdazAMga bhRjjAtA''ryikApi sulocanA // 52 // harivaMzapurANa sarga 12 / arthAt -- jayakumAra bhagavAna kA dvAdazAMga dhArI gaNadhara huA aura sulAMcanA gyAraha aMga kI dhAraka AryikA huI / isI prakAra striyA~ siddhAnta granthoM ke adhyayana ke sAtha hI jina pratimA kA pUjA prakSAla bhI kiyA karatI thIM / aMjanA sundarI ne apanI sakho vasantamAlA ke sAtha bana meM rahate huye guphA meM virAjamAna jina mUrti kA pUjana prakSAla kiyA thA / madanavegA ne vasudeva ke sAtha siddha kUTa caityAlaya meM jina pUjA kI thI / maiMnAsundarI to prati dina pratimA kA prakSAla karatI thI aura apane pati zrIpAla rAjA ko gaMdhodaka lagAtI thI / isI prakAra striyoM dvArA pUjA prakSAla kiye jAne ke aneka udAharaNa mila sakate haiM / harSa kA viSaya hai ki Aja bhI jaina samAja meM striyA~ pUjana pracAla karatI haiM, magara kheda hai ki aba bhI kucha haThamAhI loga striyoM ko isa dharma kRtya kA anadhikArI samajhate haiM / aisI avicArita buddhi para dayA AtI hai| kAraNa ki jo strI ArthikA hone kA adhikAra rakhatI hai vaha pUjA pracAla na kara sake yaha vicitratA kI bAta hai / pUjA prakSAla to AraMbha hone ke kAraNa karma baMdha kA nimitta hai, isase to saMsAra ( svarga Adi ) meM hI cakara lagAnA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 jainadharma kI udAratA par3atA hai jaba ki AryikA honA saMvara aura nirjarA kA kAraNa hai jisase kramazaH mokSa kI prApti hotI hai / taba vicAra kariye ki eka strI mokSa ke kAraNabhUta saMvara nirjarA karane vAle kArya to kara sakeM aura saMsAra ke kAraNabhUta baMdha kartA pUjana prakSAla Adi na kara sake, yaha kaise svIkAra kiyA jA makatA hai ? ___ yadi saca pUchA jAya to jainadharma sadA se udAra rahA hai, use strI puruSa yA brAhmaNa zUdra kA koI pakSapAta nahIM thaa| hA~, kucha aise durAgrahI pApAtmA ho gaye haiM jinhoMne aise pakSapAtI kathana kara ke jainadharma ko kalaMkita kiyA hai| isI se kheda khinna hokara prAcArya kasa paMDita pravara ToDaramalajI ne likhA hai ki "bahuri keI pApI puruSAM apanA kalpita kathana kiyA hai| ara tinakauM jina vacana ThaharAve haiM / tinakauM jainamata kA zAstra jAni pramANa na karanA / tahAM bhI pramANAdika te parIkSA kari viruddha artha ko mithyA jaannaa|" -mokSamArgaprakAzaka pR0307 / / tAtparya yaha hai ki jina granthoM meM jainadharma kI udAratA ke viruddha kathana hai vaha jaina graMtha kahe jAne para bhI mithyA mAnanA caahiye| kAraNa ki kitane hI pakSapAtI loga anya saMskRtiyoM se prabhAvita hokara triyoM ke adhikAroM ko tathA jainadharma kI udAratA ko kucalate huye bhI apane ko niSpakSa mAnakara graMthakAra bana baiThe haiM / jahA~ zUdra kanyAyeM bhI jina pUjA aura pratimA prakSAla kara sakatI haiM (dekho gautamacaritra tIsarA adhikAra) vahA~ striyoM ko pUjAprakSAla kA anadhikArI batAnA mahA mRr3hatA nahIM to aura kyA hai ? khiyA~ pajA prakSAla hI nahIM karatI thI kintu muni dAna bhI detI thI aura bhava bhI detI haiN| yathA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ striyoM ke adhikAra zrIjinendrapadAbhojasaparyAyAM sumAnasA / zacIva sA tadA jAtA jainadharmaparAyaNA // 86 / / jJAnadhanAya kAMtAya zuddha cAritravAriNe / munIndrAya zubhAhAraM dado pApavinAzanam / / 87 / / -gautamacaritra tIsarA adhikAra / / arthAt-sthaMDilA nAma kI brAhmaNI jina bhagavAna kI pUjA meM apanA citta lagAtI thI aura indrANI ke samAna jainadharma meM tatpara ho gaI thii| usa samaya vaha brAhmaNI samyagjJAnI zuddhacAritra dhArI uttama muniyoM ko pApanAzaka zubha AhAra detI thI / __ isI prakAra khiyoM kI dhArmika svataMtratA ke aneka udAharaNa milate haiM / jahA~ tulasIdAsajI ne likha mArA hai ki DhAra gaMvAra zUdra aru nArI / ye saba tAr3ana ke adhikArI / / vahA~ jainadharma ne striyoM ko pratiSThA karanA batAyA hai, sanmAna karanA sikhAyA hai aura unheM samAna adhikAra diye haiM / jahA~ vedoM meM striyoM ko par3hAne kI AjJA nahIM hai vahA~ jainiyoM ke prathama tIrthakara bhagavAna AdinAtha ne svayaM apanI brAhmI aura sundarI nAmaka putriyoM ko par3hAyA thaa| unheM strI jAti ke prati bahuta sanmAna thaa| putriyoM ko par3hAne ke liye ve isa prakAra upadeza karate haiM ki isa vapurvayazcedamidaM zIlamanIdRzaM / vidyayA cedvibhUSyeta saphalaM janma vAmidaM // 17 // vidyAvAn-puruSo loke sammatiM yAti kovidaiH / nArI ca tadvatI dhatte strIsRSTera grimaM padaM // 8 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 jainadharma kI udAratA tadviyA grahaNe yatnaM putrike kurutaM yuvAM / tatsaMgrahaNakAlo'yaM yuvayorvartate'dhunA // 102 // zrAdipurANa parva 16 / arthAt-putriyo ! yadi tumhArA yaha zarIra avasthA aura anupama zIla vidyA se vibhUSita kiyA jAye to tuma donoM kA janma saphala ho sakatA hai / saMsAra meM vidyAvAra puruSa vidvAnoM ke dvArA mAnya hotA hai ! agara nArI par3hI likhI vidyAvatI ho to vaha striyoM meM pradhAna gino jAtI hai / isa liye patriyo ! tuma bhI vidyA grahaNa karane kA prayatna karo / tuma donoM ko vidyA grahaNa karane kA yahI samaya hai| ___ isa prakAra strI zikSA ke prati sadbhAva rakhane vAle bhagavAna AdinAtha ne vidhi parvaka svayaM hI putriyoM ko par3hAnA prAraMbha kiyaa| isa saMbaMdha meM vizeSa varNana zrAdipurANa ke isI prakaraNa se jJAta hogA / isase mAlUma hogA ki isa yuga ke sRSTA bhagavAna AdinAtha svAmI strI zikSAke pracAraka the| unheM striyoM ke utthAna kI ciMtA thI aura ve striyoM ko samAnAdhikAriNI mAnate the| magara kheda hai ki unhIM ke anuyAyI kahe jAne vAle kucha svArthiyoM ne striyoM ko vidyAdhyayana, pUjA prakSAla Adi kA anadhikArI batAkara strI jAti ke prati ghora anyAya kiyA hai / strI jAti ke prazikSita rahane se sAre samAja aura deza kA jo bhArI nakasAna huA hai vaha avarNanIya hai / triyoM ko mUrkha rakha kara svArthI puruSoM ne unake sAtha pazu tulya vyavahAra karanA prAraMbha kara diyA aura manamAne graMtha banAkara unakI bhara peTa nindA kara ddaalii| eka sthAna para nArI nindA karate huye eka vidvAna ne likhA hai ki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ triyoM ke adhikAra ApadAmakaro nArI nArI nrkvrtinii| vinAzakAraNaM nArI nArI pratyakSarAkSasI // isa vidveSa, pakSapAta aura nIcatA kA kyA koI ThikAnA hai ? jisa prakAra svArthI puruSa striyoM ke nindA sacaka zloka raca sakate haiM usI prakAra striyA~ bhI yadi viduSI hokara graMtha racanA karatI to ve bhI yoM likha sakatI thI ki puruSo vipadAM khAniH pumAn narakapaddhatiH / puruSaH pApAnAM mUlaM pumAn pratyakSarAkSasaH // kucha jaina granthakAroM ne to pIche se na jAne striyoM ke prati kyA kyA likha mArA hai| kahIM unheM viSa vela likhA hai to kahIM jaharIlI nAgina likha mArA hai, kahIM viSa bujhI kaTArI likhA hai to kahIM durguNoM kI khAna likha diyA hai / isa prakAra likha likhakara pakSapAta se prajvalita apane kalejoM ko ThaMDA kiyA hai / mAno isI ke uttara svarUpa eka vartamAna kavi ne bar3I hI sundara kavitA meM likhAhai ki vIra, buddha aru rAma kRSNa se anupama jJAnI / tilaka, gokhale, gAMdhI se adbhuta guNa khAnI / / puruSa jAti hai garva kara rahI jina ke Upara / nAri jAti thI prathama zikSikA unakI bhUpara / / pakar3a pakar3a u~galI hamane calanA sikhalAyA / madhura bolanA aura prema karanA sikhalAyA / rAjapUtinI veSa dhAra maranA sikhalAyA / vyApta hamArI huI svarga aru bhU para mAyA // puruSa varga khelA godI meM satata hamArI / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 jaina dharma kI udAratA bhale banA ho sampati hama para atyAcArI // kintu yahI santoSa haToM nahiM hama nija praNa se| puruSa jAti kyA uRNa ho sakegI isa RNa se| bhagavAna mahAvIra svAmI ke zAsana meM mahilAoM ke liye bahuta ucca sthAna hai / mahAvIra svAmI ne svayaM aneka mahilAoM kA uddhAra kiyA hai / candanA satI ko eka vidyAdhara uThA le gayA thA, vahA~ se vaha bhIloM ke paMje meM phaMsa gaI / jaba vaha jaise taise chUTakara AI taba svArthI samAja ne use zaMkA kI dRSTi se dekhA / eka jagaha use dAsI ke sthAna para dInatApUrNa sthAna milA / use saba tiraskRta karate the taba bhagavAna mahAvIra svAmI ne usake hAtha se AhAra grahaNa kiyA aura vaha bhagavAna mahAvIra ke saMgha meM sarvazreSTha AryikA ho gii| tAtparya yaha hai ki jaina dharma meM mahilAoM ko utanA hI ucca sthAna hai jitanA ki puruSoM ko| yaha vAta dUsarI hai ki jaina samAja Aja apane uttaradAyitva ko bhUla rahA hai| dAratA / jainadharma kI saba se adhika prazaMsanIya evaM anukUla udAratA to vivAha saMbaMdhI hai| yahA~ varNAdi kA vicAra na kara ke gaNavAna vara kanyA se saMbaMdha karane kI spaSTa AjJA hai / harivaMzapurANa kI svAdhyAya karane se mAlUma hogA ki pahale vijAtIya vivAha hote the, asavarNa vivAha hote the, sagotra vivAha bhI hote the, svayaMvara hotA thA, vyabhicAra jAta-dassoM se vivAha hote the, mlecchoM se vivAha hote the, vezyAoM se vivAha hote the, yahA~ taka ki kuTumba meM bhI vivAha ho jAte the / phira bhI aise vivAha karane vAloM kA na to mandira banda hotA thA, na jAti virAdarI se vaha khArija kiye jAte Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaivAhika udAratA the aura na unheM koI ghRNA kI dRSTi se dekhatA thA / magara kheda hai ki Aja kucha durAgrahI loga kalpita upajAtiyoM khaNDelavAla, paravAra, golAlAre, golAparva, agravAla, padmAvatI puravAla, hUmar3a Adi meM paraspara vivAha karane se dharma ko bigar3atA huA dekhane lagate haiM / unheM khabara nahIM hai ki 55 1 - zreNika rAjA ne brAhmaNa kI lar3akI nandazrI se vivAha kiyA thA / 2 - apanI putrI dhanyakumAra vaizya ko dI thI / 3 - rAjA jayasena ne apanI putrI pRthvI sundarI prItiMkara vaizya ko dI thI / 4 - rAjA upazreNika ne bhIla kI lar3akI tilakavatI se vivAha kiyA thA / 5 - samrATa candraguna ne grIsa deza ke ( mleccha) rAjA sailyakasa kI kanyA se vivAha kiyA thA / 6- mleccha kI kanyA jarA se neminAtha ke kAkA vasudeva ne vivAha kiyA thA / 7- cArudatta (vaizya) kI putrI gaMdharvasenA ne rAjA vasudeva ( kSatrI) ko varA thA / 8-upAdhyAya (brAhmaNa ) sugrIva aura yazAMgrIva ne bhI apanI do kanyAyeM vasudeva (kSatriya) ko vivAhI thIM / 9 - brAhmaNa kula meM kSatriya mAtA se utpanna huI kanyA somazrI ko vasudeva ne vivAhA thA / 10 - seTha kAmadatta (variNak) ne apanI kanyA baMdhumatI kA vivAha vasudeva se kara diyA thA / isI prakAra se 10 nahIM kintu dasa sau udAharaNa peza kiye jA sakate haiM; jinase mAlUma hogA ki brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zUdra tathA mlecchoM kI bhI kanyAoM se vivAha karanA koI pApa nahIM hai| aisA karane se na to dharmAdhikAra miTatA hai aura na koI laukika hAni hI hotI hai / bhagavajjinasenAcArya ne to AdipurANa meM spaSTa ullekha kiyA hai ki ######### * isa vizya kA vistAra pUrvaka evaM sapramANa jAnane ke liye zrI0 paM0 jugalakizorajI mukhtAra likhita 'vivAha kSetra prakAza' dekhane ke liye hama pAThakoM se sAgraha anurodha karate haiM / - lekhaka - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 jaina dharma kI udAratA zUdrA zUdreNa vADhavyA nAnyA svAM tAM ca naigamaH / vahet svAM te ca rAjanyaH svAM dvijanmA kicinyctaaH|| arthAt-zadra ko zUdra kI kanyA se vivAha karanA cAhiye, vaizya vaizya kI tathA zUdra kI kanyA se vivAha kara sakatA hai,kSatriya apane varNa kI tathA vaizya aura zUdra kI kanyAse vivAha kara sakatA hai aura brAhmaNa apane varNa kI tathA zeSa tIna varNa kI kanyAoM se bhI vivAha kara sakatA hai| __itanA spaSTa kathana hote hue bhI jo loga kalpita upajAtiyoM meM (antarjAtIya) vivAha karane meM dharma karma kI hAni samajhate haiM unakI buddhi ke liye kyA kahA jAya ? zradIrghadarzI, avicArI evaM haThagrAhI logoM ko jAti ke jhaThe abhimAna ke sAmane aAgama aura yuktiyA~ vyartha dikhAI detI haiM / jabaki logoM ne jAti kA haTha pakar3a rakhA hai taba jaina graMthoM ne jAti kalpanA kI dhajjiyA~ ur3A dI haiN| yathA anAdAviha saMsAre durvAre makaradhvaje / kule ca kAmanImUle kA jAtiparikalpanA // arthAt-isa anAdi saMsAra meM kAmadeva sadA se durnivAra calA A rahA hai / tathA kula kA mUla kAmanI hai / taba usake AdhAra para jAti kalpanA karanA kahAM taka ThIka hai ? tAtparya yaha hai ki na jAne kaba kauna kisa prakAra se kAmadeva kI capeTa meM zrA gayA hogaa| taba jAti yA usakI uccatA nIcatA kA abhimAna karanA vyartha hai| yahI bAta guNabhadrAcArya ne uttarapurANa ke parva 74 meM aura bhI spaSTa zabdoM meM isa prakAra kahI hai varNAkRtyAdibhedAnAM dehe'smina ca darzanAt / brAmaNyAdiSu zUdrAdhairgarbhAdhAnapravartanAt / / 461 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaivAhika udAratA 57 arthAt isa zarIra meM varNa yA AkAra se kucha bheda dikhAI nahIM detA hai / tathA brAhmaNa kSatriya vaizyoM meM zudroM ke dvArA bhI garbhAdhAna kI prava te dekhI jAtI hai / taba koI bhI vyakti apane uttama yA ucca varNa kA abhimAna kaise kara sakatA hai ? tAtparya yaha hai ki jo vartamAna meM sadAcArI hai vaha ucca hai aura jo durAcArI hai vaha nIca hai / isa prakAra jAti aura varNa kI kalpanA ko mahatva na dekara jainAcAryoM ne AcaraNa para jora diyA hai| jainadharma kI isa udAratA ko Thokara mAra kara jo loga antajAtIya vivAha kA bhI niSedha karate haiM unakI dayanIya buddhi para vicAra na karake jaina samAja ko apanA kSetra vistRta, udAra evaM anukUla banAnA cAhiye / / jaina zAstroM ko, kathA graMthoM ko yA prathamAnuyoga ko uThAkara dekhiye, unameM Apako pada pada para vaivAhika udAratA najara AyagI / pahale svayaMvara prathA cAlU thI, usameM jAti yA kula kI paravAha na karake guNa kA hI dhyAna rakhA jAtA thA / jo kanyA kisI bhI choTe yA bar3e kula vAle ko usake guNa para mugdha hokara vivAha letI thI use koI burA nahIM kahatA thA / harivaMza purANa meM isa sambandha meM spaSTa likhA hai ki - kanyA vRNIte ruciraM svayaMvaragatA varaM / kulInamakulInaM vA kramo nAsti svayamvare // 11-72 // arthAta -- svayaMvaragata kanyA apane pasaMda vara ko svIkAra karatI hai, cAhe vaha kulIna ho yA akulIna / kAraNa ki svayaMvara meM kulInatA kulInatA kA koI niyama nahIM hotA hai / atra vicAra kariye, ki jahAM kulInaM akulIna kA vicAra na karake itanI vaivAhika udAratA batAI gaI hai vahAM antarjAtIya vivAha to kaunasI bar3I bAta hai| isameM to eka hI jAti, eka hI dharma, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI udAratA aura eka hI AcAra vicAra vAloMse saMbaMdha karanA hai / yaha vizvAsa rakhiye ki jaba taka vaivAhika udAratA panaH cAla nahIM hogI tabataka jaina samAja kI unnati honA kaThina hI nahIM kintu asaMbhava hai| upasaMhAra jainadharma kI udAratA ke sambandha meM to jitanA likhA jAya thor3A hai / jainadharma sabhI bAtoM meM udAra hai / maiM jaina hUM isaliye nahIM kintu satya ko sAmane rakhakara yaha bAta dAve ke sAtha kaha sakatA hUM ki "jitanI udAratA jainadharma meM pAI jAtI hai utanI jagata ke kisI bhI dharma meM nahIM mila sakatI" / yaha bAta dUsarI hai ki Aja jaina samAja usase vimukha hokara jainadharma ko kalaMkita kara rahA hai / isa choTI sI pustaka ke kucha prakaraNoM se jainadharma kI udAratA kA vicAra kiyA jA sakatA hai / Aja bhI jaina samAja meM kucha aise sAdhu puruSoM kA astitva hai jo jainadharma kI udAratAko punaH amala meM lAne kA prayatna karate haiM / di0 muni zrI saryasAgarajI mahArAja ke kucha vicAra isa sambandha meM "patitoMkAuddhAra" prakaraNa meM likhe gaye haiM / usake atirikta abhI kucha samaya pUrva jaba ve saMgha sahita alIgaMja padhAre the taba una ne eka jainetara bhAI ke praznoM kA uttara jina udAra bhAvoM se diyA thA unakA kucha sAra isa prakAra hai "zUdra yadi zrAvakAcAra pAlatA ho aura sacchUdra ho to usake yahAM sAdhu AhAra bhI le sakatA hai / zadra hI nahIM cANDAla taka dharma kA pAlana kara sakatA hai / jaina dharma brAhmaNa yA baniyoM kA dharma nahIM hai , vaha prANI mAtra kA dharma hai / Ajakala ke baniyoM ne use tAloM meM baMdakara rakhA hai / sacchUdra avazya pUjana karegA / jise Apa nahIM chUnA cAhate mata chuo| magara mandira ke bhAge mAnastaMbha rakho vaha unakI pUjA kreNge|" ityAdi / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ uparahAra yadi isI prakAra ke udAra vicAra hamAre saba sAdhuoM ke ho jAveto dharma kA uddhAra aura samAja kA kalyANa hone meM vilamba na rahe ! magara kheda hai ki kucha svArthI evaM saMkucita dRSTi vAle paNDitamanyoM kI cuMgala meM phaMsa kara hamArA muni saMgha bhI jainadharma bhI udAratA ko bhUla rahA hai / aba to isa samaya saccA kAma yuvakoM ke liye hai| yadi ve jAgata hojAveM aura apanA kartavya samajhane lage to bhArata meM phira vahI udAra jaina dharma phaila jaave| utsAhI yuvako ! aba jAgRta hozro, saMgaThana banAo, dharma ko pahicAno aura vaha kAma kara dikhAo jinheM bhagavAna akalaMkAdi mahApuruSoM ne kiyA thA / isake liye svArtha tyAga karanA hogA, paMcAyatoM kA jhUThA bhaya chor3anA hogA, vahiSkAra kI topako apanI chAtI para dagavAnA hogA aura aneka prakAra se apamAnita honA hogaa| jo bhAI bahina tanika tanika se aparAdhoM ke kAraNa jAti patita kiye gaye haiM unheM zuddha karake apane gale lagAo, jo dIna hIna patita jAtiyA~ haiM unheM susaMskArita kara ke jainadharmI banAo, striyoM aura zadroM ke adhikAra unheM binA mAMge pradAnakaro tathA samajhAo ki tumhArA kyA kartavya hai| antarjAtIya vivAha kA pracAra karo aura pratijJA karo ki hama sajAtIya kanyA milane para bhI vijAtIya vivAha kareMge / jainadharma ke udAra siddhAntoM kA jagata meM pracAra karo aura saba ko batAdo ki jainadharma jaisI udAratA kisI bhI dharma meM nahIM hai / yadi hamArA yuvaka samudAya sAhasa pUrvaka kArya prArambha karade to mujhe vizvAsa hai ki usake sAtha sArI samAja calane ko taiyAra ho jAyaMgI / aura vaha dina bhI dUra nahIM raheMge jaba sthiti pAlaka dala apanI bhala ko samajha kara jainadharma kI udAratA ko svIkAra kregaa| saca bAta to yaha hai ki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma kI udAratA "ayogyaH puruSo nAsti, yojakastatra durlabhaH" aAja hamArI samAja meM sacce nisvArthI yojaka kI kamI hai / usakI pati bhI yuvakoM ke hAtha meM hai / vAstavika dharma kI udAratA nIce ke 4 padyoM se hI mAlUma ho jaaveNgii| dharma vahI jo saba jIvoM ko bhava se pAra lagAtA ho / kalaha dveSa mAtsarya bhAva ko kosoM dUra bhagAtA ho / jo saba ko svatantra hone kA saccA mArga batAtA ho / jisakA Azraya lekara prANI sukhasamRddhi ko pAtA ho // 1 // jahA~ varNa se sadAcAra para adhika diyA jAtA ho jora / . tarajAte hoM nimiSa mAtra meM yamapAlAdika aMjana cora // jahA~ jAti kA garvana hove aura na ho thothA abhimAna / vahIdharma hai manujamAtra ko ho jisameM adhikAra samAna // 2 // nara nArI pazu patnI kA hita jisameM socA jAtA ho / dIna hIna patitoM ko bhI jo prema sahita apanAtA ho / aise vyApaka jainadharma se paricita karado saba saMsAra / dharma azuddha nahIM hotA hai khulA rahe yadi sabako dvAra // 3 // premabhAva jaga meM phailAdo aura satya kA ho vyavahAra / durabhimAna ko tyAga ahiMsaka bano yahI jIvana kA sAra / jainadharma kI yaha udAratA aba phailAdo deza videza / . 'dAsa' dhyAna denA isa para yaha mahAvIra kA zubha sndesh||4 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ paM0parameSThIdAsajI jaina nyAyatIrtha likhitayaha pustakeM aAja hI maMgA kara par3hiye / (1) carcAsAgara samIkSA- isameM gobara paMthI grantha 'carcAsAgara' kI khUba pola kholI gaI hai / aura durAgrahI paNDitoM kI yuktiyoM kI dhajjI 2 ur3AI gaI hai / isa samIkSA ke dvArA jaina sAhitya para lagA huA kalaMka dhoyA gayA hai / pratyeka samAja hitaiSI ko yaha pustaka avazya par3hanA caahiye| pRSTha saMkhyA 300 hone para bhI mUlya mAtra II5) rakhA hai / (2) dAna vicAra samIkSA kSullaka veSI jJAnasAgara dvArA likhI gaI ajJAnapUrNa pustaka 'dAnavicAra' kI yaha yukti Agamayukta aura buddhipUrNa samIkSA hai / dharma ke nAma para race gaye, malIna sAhitya kA bhAna karAne vAlI aura isa maila se dUSita hRdayoM ko zuddha karane vAlI yaha samIkSA Apako eka vAra avazya par3ha jAnA cAhiye / pR0 95 mUlya mAtra) hai| (3) parameSThi padyAvalI-isameM mahAvIra jayantI, zrutapaMcamI, rakSA baMdhana, paryuSaNa parva, dIpAvalI, holI Adi se saMbaMdha rakhane vAlI tathA sAmAjika, dhArmika, rASTrIya evaM yuvakoM meM jIvana DAla dene vAlI karIba 50 sulalita bhAvamaya kavitAmoM kA saMgraha hai / mUlya mAtra).... sUryaprakAza samIkSA-lekhaka paMsita jugalakizora mukhtAra pU06:6 mUlya chaha mAne / maMgAne ke pate(1) jauharImala jaina sarrApha, bar3A darIbA dehalI / (2) digambara jaina pustakAlaya, sUrata / (3) jainasAhitya prasAraka kAryAlaya hIrA bAga bambaI / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ thazohi, alc Philo jayajI ReY Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com