Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzananuM tulanAtmaka digdarzana [ A COMPARATIVE SURVEY OF JAINISM | lekhaka prA, hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyA ema. e. 1968
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvItarAgAya namo namaH // namo namaH zrIgurune misUraye // jaina darzananuM tulanAtmaka digdarzane LA COMPARATIVE SURVEY OF JAINISM ] : lekhaka che. hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyA ema. e. preraka : upAdhyAya zrIcandrodayavijayajI gaNi : prakAzaka : zrI nemi vijJAna kastUrasUri jJAnamaMdira nava. saM. 2024] vIrasaMvat 2484 [ I. sa. 1918 mUlya eka rUpiyA
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka : T. . : : : : : : - zAtilalacImanalAva saMghavI saMcAlaka, zrI nemi vijJAna kastUrasUri jJAnamaMdira, mATe rastA, pIparuM, surata-2 " 0 vijJapti 0 vizeSa vijJapti che ke A pustaka jemane abhiprAya apAya temaNe pitAne abhiprAya che. kApaDiyA upara bArebAra lakhI moklave ane jemane samAcanArthe A mekalAya temaNe samAlocanAnI nakala emane ja mekelavA kRpA karavI. --prakAzaka | mudraka jazavaMtasiMha gulAbasiMha ThAkara surata siTi prinTiMga presa, meTA maMdira sAme, surata-1 prAptisthAna ? jazavaMtalAla giradharalAla zAha, zrI jaina prakAzana maMdira, dezIvADAnI paLa, amadAvAda
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrIzaMkhezvarapArzvanAthAya namaH | Amukha ( le. viratna munizrI jaMbUvijayajI ma, ) jaina darzananuM tulanAtmaka digdarzana' A pustikAnA prA. hIrAlAla rasikadAsa kApaDiyAe mAkalelA cAra kAma joi gayA chuM. vAMcatAM ema lAgyuM ke gujarAtI bhASAmAM sUtra ane vivaraNurUpe A rIte lakhavAne A prayAsa jarUra abhinaMdanane pAtra che. vAMcanArane jainadarzananuM saMkSepamAM jJAna tema ja khIjAM darzane paNa amuka amuka khAkhatamAM zuM mAne che e viSe tulanAtmaka mAhitI AnAthI maLI raheze. vartamAna yuganA ativyavasAyI jIvanamAM sAmAnya mAnavIne meTAmeTA graMthA vAMcavAnI phurasada paNa nathI hatI ane vAMcavA bese to ce temAM e aTavAI jAya che. ene AvI pustikAo vizeSa upayAgI ane anukULa che. saMkSepamAM chatAM sugama rIte jainadarzananA padArtho AmAM samajAvavAmAM AvyA che e enI mahattvanI viziSTatA che. jJAnI guru pAsethI AnuM zravaNu karavAmAM Ave te A khIjarUpa pustakathI vipula jJAna pazu prApta karI zakAya tema che
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha tatvArthasUtra e sarva jemAM mAnya graMtha che. enA kartA bhagavAna umAsvAti jaina tatvajJAnanA mahAna saMgrahakAra gaNAya che. kalikAlasarvajJa AcAryazrI hemacaMdrasUrijI mahArAje siddhahemazabdAnuzAsananI vRttimAM "mArA saMhItA: " ema kahIne emanI ghaNI tArIpha karI che. A tatvArthasatrane ghaNe AdhAra A pustikAnI racanA karatAM levAmAM Ave che. A vAta pustikAne aMte ApelA pariziSTathI samajI zakAya tema che. tattvArthasUtranA paM. sukhalAlajIkRta gujarAtI vivecanane paNa AmAM kavacit upayoga karavAmAM A jaNAya che. te uparAMta bIjA paNa graMthane AdhAra laIne A lakhANa tayAra karavA mATe lekhake sAre parizrama lIdhe che. chatAM keTalAMka kAraNone lIdhe temAM amuka kSatio AvI gaI che te viSa dhyAna kheMcavuM jarUrI jaNAya che. jemake - - pR. 3 upara sUtra cothuM ane tenuM vivecana zAstrIya jaNAtuM nathI, lekhake tatvArthanI siddhasenagaNikRta TIkAnuM parizIlana karyuM hota to Ama na banata. TIkA vicAratAM Ama gya jaNAya che. je- padArthanA be aMza che dravya ane paryAya temAM guNaparyAne AdhArabhUta je sthAyI aza te "dravya" kahevAya che ane enA pariNAme "paryAya' kahevAya che. dravya pariNumi che ane
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asukha paryA tenA pariNAma che. amuka apekSAe paryAya ane guNu eka hAvA chatAM vyavahAraTaSTie vicAra karatAM je sahabhAvI-ekasAthe rahenArA pariNAme te 'guNa' kahevAya che ane anukrame badalAtI avasthAe ' paryAya ' kahevAya che. jemake AtmAnAM jJAna, darzana, cAritra, cetanatva, amUrtatva Adi dharma guNa che paraMtu tenI badalAtI khAla, zizu, yuvA, vRddha Adi avasthAe paryAya kahevAya che. pudgalamAM paNa rUpa, rasa, gaMdha, sparza Adi sahabhAvI dharmo guNa che jyAre enI piMDa, ghaTa, kapAla Adi badalAtI kramabhAvI avasthAe paryAya kahevAya che. tattvA sUtra (5-37)nI TIkA vAMcatAM A spaSTa samajI zakAya tema che. pR. 19, paM. 13 mAM rasanA artha cIkAza karyo che paraMtu tIvra ke maMDha phaLa ApavAnI karmamAM rahelI je zakti te kharekhara ' rasa ' kahevAya che. ' pR. 31, paM. 19-20mAM 'bauddho ane naiyAyika pratyakSa ane anumAna ema be pramANa mAne che' ema kahyuM che paraMtu naiyAyikAne sthAne 'keTalAka vaizeSikA' ema lakhavuM joie. pR. 39, u. 2-4. sAMkhya ane vaizeSikAnuM maMtavya rajU karIne baMnenA samanvaya jenA vastune sadasat mAnIne kevI rIte kare che ane ubhayane virodha kevI rIte TALe che e jaNAvavu hAya tA
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha kemake padArtha dravyarUpe-kAraNarUpe sat che ane jyAM sudhI vivakSita kArya utpanna na thayuM hoya tyAM sudhI te kAryarUpe-te paryAyarUpe asat che" ema lakhavuM joIe. pR. 55, paM. 18. otapretatAne badale "agurulaghuguNa" ema lakhavuM egya jaNAya che. pR. 57, paM. 6mAM "sAta-ATha vAra janma maLI zake che" ema lakhavuM joIe. AvAM kaIka koIka sthaLe bAda karatAM, jainadarzanasaMmata padArtho viSe lekhake saMkSepamAM paNa sAruM nirUpaNa karyuM che. viSayenI kramajanA paNa temanI svataMtra ane recaka che. vividha viSayanA jaina graMtha ane graMthakAra viSe aitihAsika mAhitI dharAvatuM lekhakanuM saMgrahAtmaka jJAna ativizALa che. A moTI uMmare paNa jyAM maLe tyAMthI jainasAhitya saMbaMdhI saMzodhanAtmaka etihAsika mAhitIone saMgraha karavAnI emanAmAM utkaTa tAlAvelI che. gRhasthajIvananI ghaNI javAbadArIo vacce rahIne paNa A satata adhyayana-parAyaNatA emane muktipadaprApaka bane e zubhecchA. aMtamAM jaNAvavAnuM ke jainadarzana e kaI saMpradAyavAda nathI paNa sarva saMpradAyanuM suMdara milanasthAna eve samanvayavAda che. nayavAda e jainadarzananI
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha ghaNI ja maTI vizeSatA che. nayavAda e apekSAvAda che. nayavAdane Azraya laIne apekSAe IzvaranuM kartutva tema ja suSTi-pralaya Adi bhAve paNa ghaTAvI zakAya che. jJAna, bhakti ane kriyAne paNa jainadarzanamAM suMdara samanvaya che. jainadarzana e mAtra paMDitane ja viSaya nathI, jenadarzana kharekhara jIvananuM darzana che. saphaLa jIvana jIvavA mATenuM e jIvaMta darzana che. jainadarzanane jANavA-vicAravA-samajavAne jyAre kharekhara prayatna karavAmAM Ave tyAre jainadarzananA A atyaMta mahattvanA aMga viSe khAsa lakSa ApavAmAM Ave e jarUrI che ke jethI arihaMta paramAtmAnA pravacanamAM rahelI vyApakatA ane sarva jInuM parama kalyANa karavAnI parama zaktinI pratIti thAya e ja zubhecchA. saM. 2024, vaizAkha zudi 13.) pUjyapAda gurudeva munirAjazrI durgApura-navAvAsa bhuvanavijyAntavAsI (kaccha) muni jaMbUvijaya
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya pratyeka yuganI kai ne kaMi viziSTatA che. Aje pahelAMnI jema dArzanika akhADAomAM kustI karavAnI vRtti nAmazeSa banatI jAya che. enuM sthAna virAdhIonAM paNa vacanAnA AdarapUrNa abhyAsa karavAnuM valaNa dina para dina jora pakaDatuM jAya che. AnuM eka jvalaMta udAharaNa te A pustakanI utpattinA prasaMga che. e ekakhIjAnA darzanamAMnAM mULabhUta tattvo bhaNavAM, vicAravAM ane cAgya jaNAya te svIkAravAM jevI maneAvRttinI ane sAthe sAthe tulanAtmaka atraleAkananI bhUmikAnA prAdurbhAvanuM darzana karAve che. prastuta pustaka ApaNA suprasiddha vayeAvRddha vidvAna ane vividha graMthAnA saMpAdaka ane lekhaka tema ja jAtajAtanA lekheA lakhanArA preA. hIrAlAla 2. kApaDiyAnI racanA che. enI prazaMsA jainAcAryAe karI che eTalAthI enI mahattAnI samApti thatI nathI paraMtu enuM mUrta svarUpa te parama pUjya zAsanasamrAT AcArya zrIvijayanemisUrIzvarajI ma.nA praziSya prAkRtavizArada AcAya zrIvijayakaratUrasUrijInA guNagrAhI vineya upAdhyAya zrIcandrodayavijayagaNinI A pustakanA prakAzanAthe
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya amane karAyelI preraNA ane e dvArA jaina darzananI A jamAnAne anurUpa paricaya enA sau kaI jijJAsune maLe evI emanI bhAvanAne AbhArI che. emaNe "upAdhyAya padavI prApta karyA pachInuM A emanuM prathama ja prazaMsanIya pagaluM che. ene ame sAnaMda ane sAbhAra vadhAvI laIe chIe. amane ema paNa jANavA maLyuM che ke pUjya upAdhyAyajI suratanA ane enI AsapAsanAM jaina dharmasthAnene aMge mAhitI grantha taiyAra karAya ane prakAzita thAya te mATe samucita prayAsa karI rahyA che. ame emane A kAryamAM saphaLatA maLe ema IcchIe chIe... pra. kApaDiyAe pitAnI A kRti keI paNa jAtanA puraskAranI apekSA rAkhyA vinA amane ene upayoga karavA saMmati ApI che te badala emane ane AnA prakAzanArthe "hiMdu milana maMdirane taMtrIzrI svAmI vedAnaMdajIe pro. kApaDiyAne ApelI anujJA badala emane paNa hArdika AbhAra mAnIe chIe ane A jAtanAM ajaina darzanene aMge paNa pustake racAya ema icchIe chIe. aMtamAM vidraratna munizrI jaMbUvijayajI mahArAje Amukha lakhI ApI amArA A prakAzanane samRddha banAvyuM che te badala ame temanA khUba trANI chIe.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya dArzanika 5, sukhalAlajIne pR. 1-32nI nakala maLatAM emaNe preA kApaDiyA upara tA. ra9-3-'68ne rAja lakhelA patramAMthI nimnalikhita pa Mkti ame sAbhAra rajU karIe chIe : 10 " tamArAM gujarAtImAM racAtAM sUtra ane tenI vyAkhyA e ekadare leAkAne upakAraka nIvaDe tevAM che, " gopIparuM, surata-2 tA. 16-5-'68 } prakAzaka zrInemivijJAnakastUrasUrijJAnama MdiranA saMcAlakA taraphathI zAntilAla cImanalAla saMghavI
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ usthAnikA AjathI bAra varSa upara "bhArata sevAzrama saMgha"nI ahIMnI (suratanI) eka zAkhAnA bAhoza ane mAyALu saMcAlaka mahAnubhAva svAmI AtmasvarUpAnaMde mane prazna pUcho ke jaina darzanane saMkSepamAM paNa sacoTa rIte bodha karAve evuM kaI pustaka che? meM uttara Ape ke tatvArthAdhiramazAsa, enA kartA ityAdi viSe prazna karAtAM meM kahyuM ke e vidyAvAridhi umAsvAtie saMskRtamAM sUtrAtmaka zailImAM raceluM che. e vikamanI trIjI zatAbdI jeTaluM te prAcIna che ja ane e tamAma jenene-vetAMbarene tema ja digaMbarane paNa AdaraNIya che. enA upara saMskRtamAM bhASya tema ja saMskRtAdimAM vividha vivaraNe che. A sAMbhaLI emaNe kahyuM ke gujarAtImAM kaI sUtrAtmaka pustaka heya ane te jaina tema ja ajaina darzane vaccenI samAnatA tathA viziSTatA upara TUMkamAM yAcita prakAza paDe tema hoya te jaNAve. mAre sakheda kahevuM paDyuM ke AvuM kaI pustaka mArA jevA jANavAmAM nathI. A vAtacIta bAda mane e vicAra Ave ke tatvArthAdhigamazAna jevA uttama sarjanane
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ utthAnikA sAme rAkhI mAre A dizAmAM prayAsa kare. AnuM phaLa te "hiMdu milana maMdira" nAmanA mAsikamAM "jaina darzananuM tulanAtmaka digdarzana'nA nAmathI nIce mujaba cha kaTake prasiddha thayelI mArI lekhamALA che : aMka mAsa varSa lekhanuM nAma 1. padArtha sUtrAMka 1-9 va. 8, a. 2 phebruArI 1956 2. jJAna ane jJAtA 10-31 va. 8, a. 3 mArca , 3, acetana padArtho ane karma 3ra-69 va. 8, a. 4 eprila che. 4. zarIra, paryApti, pramANa ane naya 70-88 va. 8, aM. 5 me , 5. nayAbhAsa ane syAdvAda 89-96 va. 8. aM. 6 juna , 6. mahAvate ane mukti 97-140 va, 8, aM. 7 julAI , Ama A lekhamALAmAM 140 sUtre ane khapapUratuM bhASyarUpa vivecana che. e prasiddha thayA bAda e meM keTalAka
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ utthAnikA jaina AcAryane khatAvI te temaNe peAtAne A pasaMda paDI che ane pustikArUpe prasiddha karavA jevI che ema mane sAnada jaNAvyu. ethI prastuta sUtreAnA samarthanarUpe jaina darzanAdinA maulika granthAmAMthI avataraNA ApavAnA tema ja keTalu'ka vivecana umeravAnuM mane mana thayuM eTaluM ja nahi paNa A lakhANa aMgrejImAM rajU karavAnA paNa vicAra ubhabyA, paraMtu Aja dina sudhI te A dizAmAM vizeSa pragati thaI zakI nathI-theADAka ja umerA karAyA che. dA. ta. sU. 95 pachI eka sUtra meM navuM cengyu che tema ja " samarthaka ullekhA " nAmanuM eka pariziSTa meM taiyAra karyuM che. A pariziSTa dizAsUcanarUpa che. traNeka varSa upara zrIvijayakastUrasUrijInA vinaya zrI candrodayavijayajI gaNie AnA prakAzanArthe prayAsa karyAM hatA paraMtu e tyAre te saphaLa na thayA kantu emane hAlamAM ' upAdhyAya ' padavI maLatAM A vAta mai' yAda karAvI eTale tarata ja emaNe AnA prakAzanArthe "zrI nemi-vijJAna-kastarasurijJAnamadira"nA saMcAlaka zrIzAntilAla cImanalAla saMghavIne preraNA karI. e badala emanA ane sAthe sAthe "hiMdu milana madira "nA tatrIzrI svAmI vedAnande A lekhamALA chapAvavAnI mane anujJA ApI te mATe emanA paNa upakAra mAnuM chuM. AMkhanI takalIpha vagere kAraNeAne laine A kRti tapAsI jovAnuM ane tema hatuM nahi. AthI AmAM kSatio truTio
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ usthAnikA rahevA na pAme e irAde darzananA paM. sukhalAlajIne ane dvAdazAniyAnA samartha saMpAdaka munizrI vijayajIne A mudrita lakhANa joI javA vijJapti karI hatI. e bane vidvAnee ene pratyuttara satvara lakhI mekalAvavA kRpA karI hatI. munizrI jaMbUvijayajIe Amukha lakhI ApI mane upakRta karyo che. vizeSamAM samagra lakhANa joI jaI zAntabhUti' jainAcArya zrImANijyasAgarasUrijIe mane je keTalIka aMgata sUcanAo karI che te badala huM emane RNI chuM. ghara naM. 1578, kAyastha mahello, pIparuM, surata-2, tA. 15-pa-68 hIrAlAla 2. kApaDiyA
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA viSaya puwAMka Amukha prakAzakIya 8-10 utthAnikA 22-24 azuddhionuM zudhana 141 sUtre ane enuM bhASya riziSTa : samarthaka ullekha 26 1-59 60-64
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ azuddhionuM sevana pRSTha paMkti 2 14 azuddha mukta e ja dhruva LamU 17 upAjya 17 19 ane niyAyika nanI duHkha aMze vicArI nAnA 'duga aMza vicAra te mULa sAta dvividhoNa'STa. sAta ATha dvividho'STa
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzananuM tulanAtmaka digdarzana upakrama ApaNA A 'bhArata' dezamAM vividha darzane udbhavyAM che. jemake cArvAka, sAMkhya, vaizeSika, naiyAyika, mImAMsaka, vedAMta, bauddha ane jaina. A tamAma darzane badhI ja mAbatamAM eka ja mata dharAve che athavA teA dareke dareka mAkhatamAM judAM paDe che ema nathI. - jaina darzananAM maMtavye mitAkSarI svarUpe--suprasiddha sUtrAtmaka zailImAM vAcakavarya umAsvAtie saMskRtamAM tattvArthAdhigamasUtra nAmanI kRtimAM darzAvyAM che. AvuM kAya kAie gujarAtImAM karyAnuM jANavAmAM nathI eTale e dizAmAM mAro A namra prayAsa che. uparyukta umAsvAtie pratyeka sUtra upara saMkSipta bhASya racI viSayane vizada banAvye che. huM paNu ahIM keTalIka khAkhate sahelAithI samajAya te mATe sUtra upara TUMkuM vivecana karIza. tema karatI veLA jaina darzananAM matabyAne mULabhUta siddhAMtane kendramAM rAkhI ajaina danAnI viziSTatAe darzAvanArI vigate huM tulanArthe rajU karIza, paraMtu tema karavA mATe e ajena danAnAM maulika graMthA joI javAnuM banI zake tema nahi hAvAthI anya kRtienA AdhAre e kA huM karIza. meM A nibaMdhamAM je paddhatie tulanAtmaka avalokana karavA dhAryuM che te rIte eTale ke ajaina bhAratIya darzanA paikI
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzananu game te ekane mukhya gaNI tenA siddhAMtA sUtrarUpe darzAvI anya danAnuM e saMbaMdhamAM kaI vizeSa kahevAnuM hAya tA tenI noMdha laI ladhu nikhaMdhA ceAjAze te bhAratIya darzanAnA abhyAsIone mArga sugama thaze. AthI te te darzananA vidvAnAne mArI sAdara vijJapti che ke teo AvuM kArya hAtha dhare, ( 1 ) jagat anAdi anaMta che. jagat kAike racyuM' che ane e racanAra sarvavyApaka, sarvajJa, sarvazaktimAna Izvara heAvAnuM keTalAka mAne che. dA ta. naiyAyikA, vaizeSikA, pAtaMjala--navIna sAMkhya, muslimA ane khristI. keTalAkanA mate brahmAe jagat racyuM che ane zakara enA sahAraka che. jaina darzana pramANe jagat kadI racAyuM nathI ane kadI paNa enA nAza thanAra nathI. ( 2 ) padArthanA meLeA te ' jagata'. ( 3 ) je utpatti, vinAza ane dhruvatAthI yukta heAya te 'padA' che. * vedAnta ' yAne aupaniSada zAMkara mata pramANe saMpUrNa sat padArtha arthAt brahma e ja dhruva yAne nitya che. * bauddha ' darzana pramANe sat padArtha anitya che arthAt e utpatti ane vinAza e ethI ja yukta che, e mata pramANe padArtha niranvaya kSaNika che. ' sAMkhya ' darzana pramANe puruSarUpa padArtha sarvAMze dhruva che yAne phUTastha nitya che, jyAre prakRtirUpa padArtha pariNAmI nitya arthAt nityAnitya che.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 sU. pa ] tulanAtmaka digdarzana niyAyika" ane "vaizeSika" darzane pramANe jIva, paramANu, kALa vagere padArtho phUTastha nitya che te ghaDe, vastra vagere anitya che. "jaina darzana pramANe te badhA ja padArtho-cha suddhAM utpatti Adi traNa svarUpavALA che. " ( 4 ) padArthanA be aMza che : sthAthI ane vinadhara pahelAne "guNa" ane bIjAne "paryAya' kahe che. guNa ane paryAya e baMne nirguNa che. e baMnene Azraya je ke padArtha ja che chatAM guNa e padArthamAM sadAye rahe che ene kadI choDI jato nathI jyAre paryAya padArthane choDI jAya che. guNa sahabhAvI che ane paryAya kramabhAvI che. guNa eTale pariNAma utpanna karavAnI zakti. e guNathI je pariNAma utpanna thAya tene "paryAya" kahe che. paryAyane laIne padArtha utpatti ane vinAzathI yukta che, jyAre guNane laIne e dhruva che. padArtha" kahe ke "dravya" kaho te eka ja che. (5) padArtha be prakAranA che: sacetana ane acetana. sacetana padArthane cetana, jIva, AtmA, prANI vagere kahevAmAM Ave che. acetana padArthanuM bIjuM nAma "ajIva" che. ene "jaDa" paNa kahe che. (1) jue tatvArthasUtra (a. 5, sUtra 29)nuM paM. sukhalAlakRta gujarAtI vivecana (pR. 226, dvitIya AvRtti).
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzananuM [ sa. 6 (6) A bane parArthe svabhAve svataMtra ane saMkhyAtIta che. keTalAka Adhunika vaijJAnikenuM mAnavuM che ke acetana padArtha kAlAMtare sacetana banI zake che. cArvAkene mate pRthvI, pANI, agni ane vAyu e cAra bhUtemAMthI athavA te AkAzane paNa gaNatAM pAMca bhUtAmAMthI citanya utpanna thAya che. A vAta jaina darzanane mAnya nathI. (7) jIvanuM lakSaNa bodha che. je jIve che te jIva" e vyutpatti jaina mate apUNa che. enA mate te je jIve che, jIve che ane jIvaze te "jIva che. bodha eTale sAkAra tema ja nirAkAra jJAna jaina paribhASAmAM badhane "upaga" kahe che. sAMkhya jJAnane prakRtine dharma gaNe che ane emane mane mukta jJAnathI rahita che. (8) cha be prakAranA che : saMsArI ane mukta (9) saMsArI jIvanA be prakAra che. sarAga ane vItarAga, jIvane karmarUpa jaDa padArtha sAthene saMga te "saMsAra che. sarAga jemAM rAga ane dveSanI eTale ke kedha ane mAnanI tema ja mAyA ane lebhanI ochIvattI mAtrA rahelI hoya che. vItarAga jemAM rAga ane dveSane sarvathA abhAva hoya che.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa. 12 ] tulanAtmaka digdarzana (10) bedha sva-para-prakAzaka che. jema dIve anya padArtho upara prakAza pADe che-tene dekhADe che tema e potAnA upara paNa prakAza pADe che eTale ke ene jovA mATe bIjA dIvAnI jarUra rahetI nathI. evI rIte jJAna e anya padArthone jaNAve che eTale e paraprakAzaka che ane sAthe sAthe e pitAne paNa jaNAve che ethI e "svaprakAzaka paNa che. bauddhonI bagAcAra" zAkhA ke jene "jJAnAdvita" paNa kahe che te jJAnane svaprakAzaka ja mAne che jyAre niyAyike ane mImAMsake ene kevaLa paraprakAzaka mAne che. AmAMthI eka mAnyatA jainene mAnya nathI. emanA mate te jJAna sva ane para ema ubhayaprakAzaka che. (11) bodhanA be prakAra che sAmAnya ane vizeSa. sAmAnya te "nirAkAra baMdha che ane ene "darzana" kahe che, jyAre vizeSa bedha te "sAkAra che ane ene "jJAna" kahe che. darzana e "nivikalpaka bAdha che ane jJAna e "savikalpaka" bedha che. (12) jJAnanA pAMca prakAra che: mati, zrata, avadhi, mana paryava ane kevala. matijJAnane viSaya vidyamAna padArtha che. e jJAna zabdAlekhathI rahita che emAM zabdano ullekha hete nathI. zrutajJAna matijJAnapUrvaka thAya che. ene viSaya traNe kALanA padArtho che. e jJAna zabdAlekhathI yukta che. vaLI e zrutajJAna
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzananuM [ sU. 12 matijJAna karatAM vadhAre pirapatra che. A mane jJAnamAM indriya ane mana nimittarUpa che. avadhijJAnanA viSaya badhA rUpI padArtho (puddagalA) ane enA keTalAka paryAA che. A jJAna clairvoyancethI bhinna che. , mana:paryavajJAnane ' mana:paryAyajJAna ' paNa kahe che. enA viSaya kevaLa manarUpI padArtha che, avidhajJAna karatAM mana:paryavajJAna vadhAre vizuddha che kema ke e peAtAnA viSayanuM vadhAre UMDuMjJAna karAve che. mana:paryAvajJAnI mananA AkAra jANe che ene enA sAkSAtkAra thAya che ane e AkAra uparathI anumAna karI e sAmAe manamAM cintavelI vastu jANe che. e jJAna mental telepathythI bhinna che. kevalajJAna kahA ke sajJatA kahA te eka ja che. e jJAnanA dhArakane 'kevalajJAnI', ' kevalI ' tema ja sa' ' 6 kahe che. (13) pahelAM e jJAna parokSa che; bAkInAM pratyakSa che. je jJAna meLavavAmAM AtmAne indriya ke mana ke tenI madada levI paDe--je jJAna mATe AtmAne anya sAdhana upara AdhAra rAkhavA paDe te jJAna 'parAkSa' che, jyAre je jJAna AtmAne svataMtra rIte--indriyAniI madada lIdhA vinA thAya te 'pratyakSa' che. 1 varNavALA--sparza, rasa ane gaMdhavALA padArtha 'rUpI ' gaNAya che.
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU. 15 ] tulanAtmaka digdarzana niyAyika vagere indriyajanya jJAnane "pratyakSa kahe che. jaina mate e "parokSa che. tema chatAM ene "sAMvyavahArika pratyakSa" tarIke oLakhAvavAmAM ane yathArtha pratyakSane "pAramArthika pratyakSa kahevAmAM jenene vAMdho nathI. (14) kevalajJAna saMpUrNa, advitIya ane sarvathA vizuddha che ane enA adhikArI vItarAga che, jyAre bAkInAM cAre jJAna apUrNa ane aneka prakAranAM che ane ene adhikArI sarAga (chadmastha) jIve che. kevalajJAna traNe kALanA padArthone ane eka eka paryAyane- bhAvane pUrepUre sAkSAtkAra karAve che. de, nArake, tiryaMce ane manuSya paikI phakta manuSya ane te paNa ochAMmAM ochAM lagabhaga nava varSanI vayanA ja kevalajJAna meLavI zake. je bhavamAM kevalajJAna maLe te ja bhavamAM mekSa paNa maLe che. * (15) zrutanA be prakAra che : dvAdazAMgI ane anya zA . tIrthaMkare anaMta thaI gayA che ane anaMta thaze. pratyeka tIrthakara emanA pUrvavartI tIrthakare prarUpelAM sanAtana satyane upadeza Ape che ane e upadezamAM ekavAkyatA hoya che, kema ke e tamAma upadezaka sarvajJa che. A mahAmUlyazALI upadezane tIrthakaranA bahuzruta ziSya-gaNudhare sAkSAt sAMbhaLI mumukSuonA kalyANArthe ekeka dvAdazAMgI yAne bAra aMgene samUha race che. kAlAMtare anya Apta jane paNa alpa buddhi
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzananuM [ sU. 15 zALI vyaktione mATe anya zAstro A dvAdazAMgIne AdhAre race che. A tamAma racanAo "kettara" zrata che jyAre kAvya, nATaka ItyAdi laukika viSayanA graMtha racAyA che ane racAya che te "laukika zruta che. (16) zrutanA sampaka-kRta ane miththAmRta ema paNa be prakAre che. A baMne prakAranA zrutane be rIte vicAra karAya che? (a) praNetA ane viSayanI dRSTie dvAdazAMgI vagere jaina Agame e "samya-zruta" che, jyAre ajenee racelAM zAstro mithyA-zruta' che. (A) adhikArInI dRSTie te amuka hada sudhInuM samyazrata mithyAzrutarUpe paNa pariName ane mithyAzruta samya-zruta rUpe paNa pariName. keI paNa zAstra ke graMtha ekAMte sau koIne eka ja prakAranuM mArgadarzana karAvI zake nahi. e te adhikArInI gyatA ayogyatA upara avalaMbe che. adhikArIne sAcI daSTi sAMpaDI heya--e samyagdaSTi hoya te e praNetA ane viSayanI dRSTie mithyAzruta gaNAtA zrutathI paNa sabhyazruta je ja lAbha uThAvI zake jyAre adhikArInI draSTi delavALI hoya--e mithyASTi hoya te tene uparyukta dvAdazAMgIne amuka bhAga cheDIne bAkIne paNa mithyAzrutanI garaja sAre. adhikArI samyagdaSTi hoya ane ene praNetA tema ja viSayanI dRSTie samya-zruta gaNAtA zratane lAbha levAne prasaMga maLe te suvarNa ane sugaMdhanA je subhaga suyoga sAMpaDele gaNAya.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa. 19 ] tulanAtmaka digdarzana (17) sAmAnya baMdhanA cAra prakAra cheH netra-darzana, anetra-darzana, avadhi-darzana ane kevala-darzana. rUpI padArthone je sAmAnya bodha AMkha vaDe thAya te netra-darzana yAne "cakSurdarzana che. AMkha sivAyanI koI paNa indriya dvArA ke mana dvArA rUpI padArthone je sAmAnya bedha thAya te "anetra-darzana che. "avadhirUpa labdhithI thata sAmAnya bedha "avadhi-darzana" che. "kevala" labdhithI thate sarve padArthone sAmAnya bAdha te "kevala-darzana" che, ane e to sabhyatva hoya te ja thAya che. (18) Idriyo pAMca che ke sparzana, rasana, nAka, netra ane kAna. sparzana eTale cAmaDI ane rasana eTale jIbha. sAMkhe uparyukta pAMca Indriyone "buddhIndriya" yAne jJAnendriya kahe che. teo A uparAMta pAMca karmendriye gaNAve che ane manane buddhIndriya" tema ja "karmendriya" paNa gaNe che paraMtu jaina mate e Indriya nathI. (19) sparza, rasa, ga, vaNa ane zabda e pAMca IndriyanA anukrame viSaya che. sparzanA ATha prakAra che: kaThaNa, kamaLa, bhAre, halake, kaMDe, Une, cIkaNe ane lUkhe. 1. mana buddhIndriya sAthe maLe tyAre ene "buddhIndriya" kahe che ane karmendriya sAthe maLe tyAre ene karmendriya" kahe che.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 0 jaina darzananuM [ sa. 19 rasanA pAMca prakAra cheH kaDa, tIkhuM, tUra (kaSAya), khA ane mIThe. ganA be prakAra cheH sugandha ane durgandha. varNanA pAMca prakAra che : kALa, lIle (nIla), lAla, pILe ane dhaLe. (20) netra sivAyanI Indriya prApyakArI che. vastune baMdha thavAmAM netra sivAyanI cAre Indriyene e vastu sAthene saMga Avazyaka che. AthI ene "prApyakArI" kahe che. netra egya saMnidhAnathI ane mana avadhAnathI pitapotAnA viSayane jANe che. emAM viSaya sAthene sAkSAt saMga apekSita nathI. ethI e bane "aprApyakArI" gaNAya che. taiyAyike, vizeSike, mImAMsake ane sAMkhyo badhI ja Indriyane ane bauddho, netra ane kAna sivAyanI Indriyane prApyakArI" mAne che. (21) indriyonI saMkhyA pramANe saMsArI jIvana pAMca bheTa che H ekendriya, hIndriya, trIndriya, caturindriya ane ekendriya jIvane phakta sparzana, dvIndriyane sparzana ane rasana, trIndriyane sparzana, rasana ane nAka, caturindriyane A uparAMta netra ane paMcendriyane kAna paNa hoya che.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU. 25 ] tulanAtmaka digdarzana 11. (22) ekendriya jIvo pAMca prakAranA cheH pRthvIkAya, jala-kAya, agni-kAya, vAyu-kAya ane vanaspati-kAya. je jIvanuM zarIra pRthvI che tene "pRthvI-kAya' kahe che. e rIte je jIvanuM zarIra jala yAne pANuM che tene "jala-kAya" yAne "akAya" kahe che. A pramANe agni-kAya vagere mATe samajI levuM. (23) vanaspatikAyanA be prakAra che. pratyeka ane sAdhAraNa. phaLa, phUla, chAla, thaDa, mULa, patra ane bIja e darekamAM ekeka ja jIva hoya te te "pratyeka vanaspatikAya che, jyAre je jIvanuM zarIra anaMta jIvenI bhAgIdArIvALuM hoya te jIvane sAdhAraNa vanaspatikAya" kahe che ane e zarIrane "nigeda" kahe che. AhAra, zvAcchavAsa ItyAdi kiyAe A anaMta jIve bhegI-samakALe kare che. (24) nigodanA jInA tema ja pRthvIkAyathI mAMDIne vAyukAyanA baLe bheda che : sUkSma ane sthaLa sthaLane "bAdara' kahe che. sthaLa nigedanA jIvane "anaMtakAya" paNa kahe che. kAMdA, sUraNa vagere enAM udAharaNa che. e ane evA bIjA je kaMda, anaMtakAya che e jaina mate abhakSya che. (25) sukSma nigodanA cha sauthI UtaratI karinA che. sUkSma nigedanI dazAmAMthI saMsArI jIvanuM nIkaLavuM e ene prAthamika utkarSa che, jyAre mokSanI prApti e ene
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzananuM [ sU. 25 aMtima ane advitIya utkarSa che. prathama utkarSa bhavitavyatAnA ge sadhAya che, jyAre tyAra pachInA tamAma utkarSa ochAvattA prayAsane AbhArI che. e uttaravatI dazAne prApta thayelA jIvane vyavahArarAzi"ne jIva kahe che. ApaNe manuSya, pazuo, paMkhIo sUkSma nigodamAM eka veLA hatA paNa Aje nathI ema jaina darzananuM kahevuM che. ApaNI e pUrva avasthA te "avyavahAra-rAzinI gaNAya che. sUkSma nigadanA jIvane paNa ochAmAM ochuM jJAna hoya che, ane e rIte e ajIva padArthathI bhinna che. (26) paMcendriya jInA cAra varga che : manuSya, deva, nAraka ane keTalAMka tiryaca. "keTalAMka kahevAnuM kAraNa e che ke ekendriyathI mAMDIne caturindriya sudhInA jIve paNa "tiryaMca" kahevAya che. pazu, paMkhI, magara, sApa, neLiye vagere paMcendriya tiryaMca che. (27) mana aniyi che ane e zarIranI aMdara sarvatra che. | sparzanathI kAna sudhInI pAMce Indriye jJAnanAM bAhya sAdhana che, jyAre mane e jJAnanuM AMtarika sAdhana che, ane ethI te ene "aMtaHkaraNa" paNa kahe che. karaNane artha "Indriya" paNa thAya che. pAMce Indriyone viSaya phakata rUpI yAne mUrta padArtho pUratuM che, jyAre manane viSaya AvI rIte parimita nathI. e te arUpI padArthonuM paNa grahaNa kare che.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 sa. 30 ] tulanAtmaka digdarzana rUpa Adi viSayanuM grahaNa karavA mATe manane netra vagerenI madada levI paDe che. AthI ene "noIndriya" arthAt ISa-Indriya" paNa kahe che. ISat eTale "kaMIka'. vaizeSika darzana pramANe mana paramANu jevaDuM che, jyAre jene-vetAMbarane mate e dehavyApI che-dehamAM sarvatra che. (28) mananA be prakAra chedravya-mana ane bhAva-mana AtmAnI aneka zakti che. e paikI enI vicAra karavAnI zaktine "bhAva-mana' kahe che, jyAre vicAra karavAmAM madada. karanArA eka jAtanA sUkSma paramANuone "dravya-mana" kahe che. (29) saMpradhAraNa saMjJAvALA jIvone mana hoya che. guNa ane dezanI vicAraNA arthAt hitAhitanI viziSTa vicAraNuM te "saMpradhAraNa-saMjJA che. ekendriyathI mAMDIne caturindriya sudhInA jIvane mana hotuM nathI. paMcendriya jIvamAM paNa badhA devo ane badhA nArakanI peThe badhA ja manuSyane ke badhAM ja tiryaMcane mana hetuM nathI. e te garbhaja manuSyone ane garbhaja tiryane ja hoya che. kIDI vagerene sUkSama mana hoya che paraMtu e puSTa nathI. ethI ahIM evA jIne "asaMzI" yAne "amanaska" kahyA che. (30) manuSyanA ane tiryacenA janmanA babbe prakAra che garbha ane saMmUrchAna. 1 keTalAka jatuone paNa sUkSma mana hoya che paraMtu e dvArA te pitAnA dehanA nirvAha ane rakSaNa pUratuM ja vicAra karI zake che, nahi ke vadhAre cintanAtmaka bAbata. juo jJAnabindu (pR. 144).
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 jaiina darzananuM [ sa. 30 - strI-puruSanA samAgama vinA je manuSya ke tiryaMca utpanna thAya tene "saMmUcchima" kahe che, jyAre bAkInAne garbhaja' kahe che. (31) aupapAtika chanA deva ane nArake ema be prakAra che, denA ane nArakanA janmamAM paNa strI ane puruSanA samAgamane abhAva che. emane janma "upapAta kahevAya che ane ethI emane aupapAtika" kahe che. deva ane nArake vikriya" tarIke oLakhAvAtA pudgalene ane bAkInA saMsArI che "audArika tarIke oLakhAvAtA pudgalene utpattisthAnamAM sauthI prathama grahaNa kare che. A prathama grahaNa te "janma" kahevAya che. (32) acetana padArthonA cAra varga cheH AkAza, pudgala, dharma ane adharma, digaMbare A uparAMta "kALa" gaNAve che. zvetAMbaronA mate kALa e "aupacArika" dravya che. (33) AkAzanA be prakAra che : leka ane alaka. kAkAzamAM tamAma jAtanA padArtho che jyAre alekAkAzamAM kevaLa AkAza che. vizeSamAM lekAkAzane dareke dareka pradeza sUkSma ekendriya jI-sUkSma nigadanA jIva vagerethI tathA kAmaNa vargaNa vagerethI vyApta che. trasa jIve arthAta ekendriya sivAyanA saMsArI jI kAkAzanA "sa-nADI
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU. 36 ] tulanAtmaka digdarzana 15 tarIke oLakhAvatA bhAgamAM ja ane manuSyA te e trasanADImAMnA 'manuSya-kSetra' tarIke oLakhAvatA bhAgamAM ja utpanna thAya che. ( 34 ) leAkanA adheAlAka, madhyamaleAka ane UdhvalAka ema traNa bhAga che. A traNa bhAganA anukrame nIcalA leAka, vacalA leAka ane upale leAka ema artha karAya che. ( 35 ) A traNa leAkanA AkAra anukrame UMdhA karelA zakArA (zarAva), jhAlar ane pakhAja jevA che. sa'pU lAkanA AkAra keDe hAtha ne UbhelA puruSa jevA che. adhelAkamAM nArakA, madhyama lekamAM ApaNe manuSyA, dvIndriyAdi tiryA ane moTA bhAganA devA vase che. keTalAka devA te UrdhvaleAkamAM tema ja keTalAka adheleAkamAM paNa hAya che. sUkSma ekendriya satra che. ( 36 ) puddagalane varNa, rasa, gadha ane spa hoya che. auddho ' puddagala ' zabda jIvanA arthamAM vApare che paNa e a atre prastuta nathI. vaNuM yAne rUpa, rasa, gaMdha ane sparzamAM 'rUpa'nA khyAla vadhAre sahelAithI Ave che. ethI pudRgalane 'rUpI ' kahetA hAya ema lAge che. e game te hai| paNa khAkInA tamAma padArtho 'arUpI ' gaNAya che. saMsArI jIva amuka aMze 'rUpI' yAne 'mUrta ' gaNAya che.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU. 36 ] jaina darzananuM vizeSikee pRthvIne sparza, rasa, gaMdha ane rUpa (varNa)thI yukta mAnI che, paraMtu jaLane A pramANe cAra guNothI yukta na mAnatAM traNa guNavALuM-gaMdharahita mAnyuM che. evI rIte tejane be guNavALuM eTale ke gaMdha ane rasa vinAnuM mAnyuM che. vAyune te sparzarUpa kevaLa eka guNavALe mAnya che. jaina mate zastrathI haNAyelAM pRthvI, jaLa, agni ane vAyu e cAre padArtho acetana mugala che ane e pratyeka padArtha sparza, rasa, gaMdha ane rUpa e cAre guNothI yukta che. (37) zabda, aMdhakAra, chAyA, Atapa ane udyota e paugalika che. Atapa eTale sUrya vagerene Une prakAza ane "udyotaka* eTale candra vagerene zItaLa prakAza. zeSika darzana pramANe zabda AkAzane guNa che ane aMdhakAra e tejane abhAva che. mImAMsakane mate aMdhakAra "dravya" che. (38) paramANu e pudgalane avibhAjya paraMtu enAthI chUTA paDelo aMza che. avibhAjya eTale jenA vibhAga thaI na zake te. (39) paramANamAM eka varNa, eka rasa, eka gaMdha ane be sparza hoya che. (40) dharma e gati karavAmAM ane adhama e sthiti karavAmAM sahAyaka che.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ tulanAtmaka digdarzana 17 - A baMne padArtha ekeka che. e baMne samagra kAkAzamAM vyApIne rahelA che. e baMne padArtha nitya ane avasthita che. A dharma ane adharma e kaMI puNya ane pApa nathI. ( 41 ) cAre acetana padArthone tema ja jIvane aneka pradeza che. vizeSamAM pudgalane te paramANu paNa che. pradeza e mULa padArthane sauthI nAnAmAM nAne ane enI sAthe joDAyele bhAga che. jIva, dharma, adharma ane kAkAza e pratyekanA asaMkhya pradeza che jyAre samagra AkAzanA anaMta pradeza che. pudgalane pradeza enAthI chUTo paDatAM e "paramANu" kahevAya che. ekathI vadhAre paramANu maLatAM jAtajAtanA ska thAya che. jema ke radvayaNuka, caNuka, saMkhyAtAmuka, asaMkhyAtaNuka ane anaMtANuka. (42) jIvana prazAne dIpakanA prakAzanI jema saMkeca ane vikAsa thAya che. 3 1. AthI A pAMcene "astikAya" gaNavAmAM Ave che ane e zabda joDIne paNa ene vyavahAra karAya che. dA. ta. dharmAstikAya, adharmAstikAya ityAdi. 2. A be paramANuono banela skaMdha che. e skaMdha AkAzanA eka pradezamAM tema ja be pradezamAM paNa rahI zake che. 3. juo AyAranI nijajuti (gA. 151 ).
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 jaina darzananuM [ sa. kara jIvane vikAsa kAkAza karatAM vadhAre hoI zake nahi. evI rIte ene saMkoca aMguThA (AMgaLA)nA asaMkhyaya bhAga karatAM adhika na hoI zake. (43) paramANuonI bhinna bhinna vargaNA che ane e pikI keTalIka saMsArI jIva kAmamAM le che. vaNA jAtajAtanI che. jema ke zarIra-vaNa, bhASA-vargaNa, mane-vargaNA, karma-vargaNa ItyAdi. saMsArI jIva balavA mATe bhASA-vargaNa ane vicAra karavA mATe mane-vargaNa grahaNa kare che. karma e saMsArI jIve grahaNa karelI ane pitAnA pradeze sAthe meLavI dIdhelI karma-vargaNane samUha che. anAdi kALathI dareka saMsArI jIvanA ATha pradezo karmathI sarvathA alipta rahyA che ane eTalA te raheze ja. (44) kAyika, vAcika ane mAnasika pravRtti te "ga che ane e pega te " Asava' che. kAyika rogamAM zarIra-vargaNAnuM, vAcikamAM bhASA-vargaNAnuM ane mAnasikamAM mane-vargaNAnuM jIva AlaMbana le che. nALAM vagerene mukha dvArA jema jaLAzayamAM jaLa Ave che tema ga dvArA saMsArI jIvamAM karma-vargaNa Ave che. (45) saMsArI cho pakI kaSAyathI yukta jIvane sAMpAyika Asrava ane kaSAyathI rahita chane IryApathika Asava hoya che,
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ su. 48 ] tulanAtmaka digdarzana 19 cega dvArA AkarSAyelI karma-vaNA kaSAyane laine jIva , " sAthe bhInA cAmaDA upara paDelI dhULanI jema cAMTI jAya che ane jIvAne 'saMparAya ' eTale ke parAbhava' kare che. jene jAyanA udaya hi heAya evA saMsArI AtmAne cegathI AkarSAyelI karma-vagaNA, kaSAyanA udaya nahi hovAthI e AtmAne sparzIne chUTI paDI jAya che. jema ke sUkI bhIMta upara lAgelA lAkaDAnA gALA. 6 Asava' * ne badale 'Azrava' zabda paNa vaparAya che. (46) karma-baMdhanA be hetuo cheH kaSAya ane yAga. (49 ) karma baMAya tyAre cAra aMzanuM nirmANa thAya che : prakRti, sthiti, rasa ane pradeza. prakRti eTale svabhAva; sthiti eTale karmane TakavAnI kAla-maryAdA; rasa eTale anubhAga--cIkAza; ane pradeza eTale kanAM lika yAne daLiyAM. prakRti ane pradezanuM nirmANu cegane lIdhe ane sthiti ane rasanuM kaSAyane lIdhe thAya che. prakRtibandha eTale sthitibandha, rasamanya ane pradezakhanyanA samudAya. ( 48 ) kramanA mukhya be prakAra che: ghAtI ane aghAtI. ghAtI karma AtmAnAM jJAna, darzana, cAritra ane vIe LamU guNAne hAni pahoMcADe che jyAre aghAtI karma enA anya guNeAne hAni kare che.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzananuM [ mU. 49 ( 49 ) dhAtI kanA mukhya cAra prakAro che : mAhanIya, jJAnAvaraNa, dAnAvaraNa ane atarAya, 6 mAhanIya kama eTale mAha'. e saMsArI AtmAna meTAmAM moTo zatru che. A mehanA artha 'ajJAna ' nathI. jJAnAvaraNa ane danAvaraNa anukrame jJAna ane darzananAM AvaraNa che. aMtarAyanA a vighna ' che. ( (50 ) mAhanIya kramanA e bhe che darzana-mAhanIya ane cAritra-mAhanIya. darzana-meAhanIya sAcI zraddhA thavAmAM ane cAritra-meAhanIya saMyamI jIvana jIvavAmAM ADakhIlIrUpa che. ( 51 ) cAritra-meAhanIya kanA cAra kaSAya ane nava nAkaSAya ema tera upabheda che. ( para ) dha, mAna, mAyA ane lAbha e cAra kAya che. ( 53 ) hAsya, kRti, ati, zAka, bhaya, jugupsA, puruSa-ve, sI-veda ane napu'saka-veda e nava nAkaSAya che, rati, ati ane jugupsA eTale anukrame prIti, aprIti ane sUga. * veda' dravya-veda ane bhAva-veda ema be jAtanA che. dravya-veda eTale cihna ane bhAva veda eTale viSayavAsanA.
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ mU. 56 ] tulanAtmaka digdarzana 21 puruSa-veda, zrI-veda ane napusaka-vedanA ambe prakAra che. jema ke dravya-puruSa-veda ane bhAva-puruSa-veda. puruSane strInA samAgamanI icchA thAya te bhAva-puruSa-veda che. e pramANe AkInA veda mATe samajavuM. nave nAkaSAya kaSAyanA sahacArI yAne geDiyA che ane enA uddIpaka che. ethI ene ' nAkaSAya ' kahe che. (54) jJAnAvaraNanA pAMca prakAra che : mati-jJAnAvaraNa, ( zruta-jJAnAvaraNa, avadhi-jJAnAvaraNa, mataHpava-jJAnAvaraNa ane kevala-jJAnAvastu mati-jJAnAvaraNa matijJAnane Avare che. e pramANe bAkInAM mATe samajI levuM. ( 55 ) darzAnAvaraNanA nava prakAra che : cAra dRzananAM cAr AvaraNa ane pAMca prakAranI nidrA, ( 56 ) nidrAnA pAMca prakAra che : nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalApracalA ane sthAnaddhi A pAMca nidrAe anukrame ekeka karatAM vadhAre gADha che. capaTI vagADIne-sukhethI jagADI zakAya evI nidrA te 'nidrA' che. UMghatI vyaktine jagADavA mATe ene DhaDhALavI paDe--enAM kapaDAM kheMcavAM paDe evI enI ghera nidrAne ' nidrAnidrA' kahe che. je vyakti beThI eDI ke UbhI UbhI UMghe te vyaktinI nidrAne 'pracalA' kahe che. vyakti cAlatI hAya te chatAM ene e samaye je nidrA Ave tene * pracalA pracalA ' kahe che. je nidrAmAM manuSya jAgrata avasthAmAM ciMtaveluM kAi kAma kare " .
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzananuM [ sU56 chatAM tene ene khyAla na rahe evI gharamAM ghora nidrA te syAnaddhi" che. A chelA prakAranI nidrAmAM e manuSyane svAbhAvika baLa karatAM anekagaNuM baLa pragaTe che. (57) aMtarAyanA pAMca prakAra cheH dAnAntarAya, lAbhAnarAya, bhegAntarAya, upabhegAntarAya ane vIryAntarAya. A pAMca aMtarAya anukrame dAna devAmAM, lAbha meLavavAmAM, bhega bhegavavAmAM, upaga bhegAvavAmAM tema ja baLa vAparavAmAM vinarUpa che. je vastu eka ja vAra bhegavAya tene "ga" ane je vAraMvAra bhegavI zakAya tene "upabhega' kahe che. dA. ta. jaLa e bhega che ane Asana e upaga che. (58) aghAtI karmanA mukhya cAra prakAra cheH vedanIya, nAma, gotra ane AyuSya. (59) vedanIyana be upaprakAra che: sAta ane asAta. "sAta" eTale sukha ane "asAta" eTale duHkha. sAtavedanIya sukhane ane asAta-vedanIya duHkhane anubhava karAve che. (60) nAma-karmanA kara prakAre che. ene udaya thatAM manuSyAdi cAra gati, ekendriyAdi pAMca jAti, audArikAdi pAMca zarIra, pAMca prakAranAM siMhanana, pAMca jAtanAM saMsthAna, pAMca raMga, pAMca rasa, be gaMdha, ATha sparza, basa, sthAvara, tIrthaMkaranAma ityAdi prApta thAya che. 1. hADakAMnI racanA.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU. 64 ] tulanAtmaka digadarzana (61) gotra-kamanA be prakAra cheH ucca ane nIca. (2) AyuSya-karma e saMsArI jIvanI te bhava pUratI jIvanadArI che. e karmane e cAlu bhAva pUrato kSaya te "mRtyu" che. ( 63) AyuSya-kamanA apavartanIya ane AnapavartanIya ema be mukhya bhede che. vaLI pahelA prakAranuM AyuSya sapakrama hoya che, jyAre bIjA prakAranA sapakrama ane nirupakrama evA be paTAbhe che. AyuSya-karma baMdhAya te veLA je baMdha zithila rahyo hoya te e samaye je sthiti-kALa nakkI thaye hoya te, kAraNa maLatAM ghaTe che, ane e jIva A niyata maryAdA pUrI karyA vinA mRtyu pAme che. Ane "akALa mRtyu" athavA "apavartanA kahe che. je baMdhasamaye baMdha gADha baMdhAye heya te AyuSya tUTavAnAM kAraNe maLe te paNa enI sthiti-maryAdAmAM ghaTADo thatuM nathI-bhegakALa sthitikALanA jeTalo ja rahe che. mRtyu upajAve evAM kAraNone "upakrama" kahe che. (64) sAta-vedanIya, nAraka sivAyanAM traNa AyuSya, zubha gotra ane nAma-karmanI 37 prakAranI uttara pravRtio e 42 uttara prakRtio "puNya-prakRti' kahevAya che, jyAre bAkInI 82 uttara pravRtio "pApa-prakRti' kahevAya che.
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 jaiina darzananuM | [ sa. 64 ta sU. (a. 8, sU. 26)mAM nIce mujaba puNya-prakRtio gaNAvAI che - sAta-vedanIya, samyaktva, hAsya, rati, puruSa-veda, zubha AyuSya, zubha nAma-karma ane zubha getra. ahIM bIjIthI pAMcamI sudhInI je cAra prakRtio gaNAvAI che tene ulekha zivAryakRta ArAhaNAnI aparAjitakRta vijayadayA (pR. 1643) nAmanI TIkA sivAyanA anya koI jaina graMthamAM hoya ema jANavAmAM nathI. vizeSamAM e gaNAvavAnuM kAraNa jANavuM bAkI rahe che. (65) puNya ane pApa e baMne svataMtra padArtha che. puNya ane pApane aMge nIce mujabanA ajaina mate che - (1) puNya ja che; pApa nathI. (2) pApa ja che; puNya nathI. (3) sukha ane duHkhanuM phaLa ApanAra puNya ane pApa mecaka"maNinI peThe eka ja sAdhAraNa vastu che. (4) puNya ane pApa jevI kaI vastu ja nathI. A badhe bhavaprapaMca svabhAvane ja AbhArI che. 1. A viSe meM "mecaka te zuM?" nAmane mAro lekha je "AtmAnaMda prakAza" (pu. 53, aM. 7)mAM chapAye che temAM keTalIka vigata ApI che 2. A cAre mane lagabhaga cauda saikA jeTalA te prAcIna che ja kema ke vise sAvasmayabhAsa (gA. 1908)mAM ene nirdeza che.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU. 68 ]. tulanAtmaka digdarzana 25 cethe mata " karma ne nahi mAnanArA nAstika ane vedAMtIone che ema jaina tavAda (pR 381)mAM ullekha che. e vAstavika hoya te paNa pahelA traNa mata kyArathI nIkaLyA e jANavuM bAkI rahe che. jaina darzananuM mAnavuM A cArethI juduM che. e darzana pramANe te puNya ane pApa e bane svataMtra che ane ema hevAthI te ekabIjAnAM saravALA-bAdabAkI mATe sthAna nathI. vizeSamAM puNya e senAnI beDI che jyAre pApa e lekhaMDanI beDI che. ethI karIne te mukta chane bemAMthI eke nathI ema jaina darzana mAne che. ( 66 ) puNyanA tema ja pApanA be prakAra che? puNyAnubaMdhI ane pApAnubaMdhI, puNyAnubaMdhI eTale evuM puNya ke je bhagavatAM navIna puNya baMdhAya ane pApAnubaMdhI puNya eTale evuM puNya ke je jogavatAM pApa baMdhAya. e pramANe pApanA paNa be prakAra samajavA. ( 67) baMdha mATe kAmamAM levAte dareka karmadha anaMtAnaMta paramANuone baneluM hoya che. je e sthira hoya ane saMsArI jIvanA kSetramAM ja rahelo hoya to ja ene baMdha zakya che. (68) kama svataH phaLe che. saMsArI jIva karma kare pachI tenuM phaLa tene ApoApa ja maLe che. e mATe keInI paNa-ghaDIbhara mAnI laIe ke kaI Izvara nItiniyAmaka che te tenI paNa kazI ja jarUra rahetI nathI ema jaina darzananuM mAnavuM che. A
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzananuM [ sa. 69 6 ) je jAtanuM karma baMdhAya te ja jAtanuM tenuM phaLa prAya jogavavuM paDe che. karmanI mULa ATha prakRtie che. temAM jJAnAvaraNanuM phaLa darzanAvaraNa ke anya kaI mULa prakRtirUpe bhegavavAnuM hoya ema banatuM nathI. bAkI AyuSya-karma sivAyanI sAta mULa prakRtienI potapotAnI uttara pravRtio paikI keTalIkamAM saMkramaNa mATe avakAza che. kahevAnuM tAtparya e che ke saMsArI jIve je gatinuM AyuSya-karma bAMdhyuM hoya te ja gatinuM AyuSya-karma te bhegave che, jyAre dA. ta. jJAnAvaraNanI matijJAnAvaraNa jevI eka uttara prakRtinuM phaLa e ja jJAnAvaraNanI zrutajJAnAvaraNa jevI anya uttara prakRtirUpe paNa phaLe che. eka uttara prakRti bIjI sajAtIya uttara prakRtirUpe saMkrame che paNa A niyama darzana-mehanIya ane cAritra-mehanIya jevI mehanIya karmanI uttara pravRtione lAgu paDatuM nathI ane e rIte AvI uttara pravRtio AyuSya-karmanI uttara pravRtionI peThe paraspara saMkrama pAmatI nathI. karma baMdhAtI veLA je rasanuM ane sthitinuM nirmANa thayuM hoya te rasamAM tema ja te sthitimAM vadhaghaTa AtmAnA adhyavasAyanA baLe thaI zake che. tIvra rasa maMda bane athavA te maMda rasa tIvra bane tema sthiti paNa utkRSTa hoya te jaghanya bane ane jaghanya hoya te utkRSTa bane. Ama jo ke karmabaMdha thatI veLA nirmANa thayelA cAra aMzo paikI svabhAva, rasa ane sthitimAM parivartana zakya che paraMtu e karmanAM dalikanI saMkhyA te tenI te ja kAyama rahe che.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27, sa. 70 ] tulanAtmaka digdarzana ( 7 ) zarIra pAMca jAtanAM che : dArika, vikriya, AhAraka, taijasa ane kArpaNa manuSya ane tinuM zarIra audArika che. e audArika-vaNanuM baneluM hoya che. de ane nArakenuM zarIra "vaikriya" che ane e vaikriya vargaNAnuM baneluM hoya che. keTalAka zaktizALI manuSya, paMcendriya tiryo ane sthULa vAyukAyanA jI paNa AvuM zarIra dhAraNa karI zake che. AhAraka zarIra zruta-kevalI munine ja heya che. zrutakevalI eTale zruta-jJAnanA pAragAmI arthAt cade, puvaeN(pUrva)nA jANakAra taijasa zarIra AhAra pacAvavAmAM sahAyaka che. kAmaNa zarIra badhAM zarIronuM mULa che kema ke e karmanA samUharUpa che ane karma e ja saMsArI jInAM sarva kAryonuM nimitta che. kevaLa kArpaNa zarIra saMsArI jIvane zabdAdi viSayethI udbhavatAM sukhaduHkhane anubhava karAvI zakatuM nathI. badhA ja saMsArI jIne pitAnA sthaLa zarIra uparAMta tejasa ane kArmaNa e be sUkSma zarIre paNa hoya che ja, ane e jI sAthe anAdi kALathI che ne e jI mekSe na jAya tyAM sudhI janmAMtaramAM paNa pravAharUpe enI sAthe ja rahe che. keTalAka sthaLa zarIra uparAMta je sUkSma zarIra mAne che tene "liMga-zarIra" kahe che.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 jaina darzananuM [ sa. 71 (71) aMtarAla gati be prakAranI che. rAju ane vaka, mRtyu thatAM mele nahi janAre jIva anya bhava dhAraNa na kare tyAM sudhInI enI gatine "aMtarAla gati' kahe che. kAju gatimAM eke vaLAMka le paDatuM nathI, jyAre vaka gatimAM ochAmAM ochA eka vaLAMka te hoya che. aju gati eka ja samayanI che, jyAre vaka gati vaLAMkanI saMkhyA anusAra be, traNa ke cAra samayanI hoya che. ju gati ane ekavigraha gatimAM te jIva AhAraka ja che. traNa samayanI dvivigraha gatimAM ane cAra samayanI trivigraha gatimAM saMsAramAM rahenAra jIva anAhAraka (AhAra vinAne) hoya che. je pradezamAM je samaye varasAda varasato hoya eve samaye tapAveluM bANa choDAya ane e bANa e pradezamAM thaIne jAya te te jaLanA binduonuM grahaNa karI tene zoSatuM AgaLa cAle che. evI rIte aMtarAla gati daramyAna paNa jIva kArpaNa zarIra dvArA karma-yugalanuM grahaNa kare che. (72) mRtyusamaye e bhavanA sthULa zarIrane cheDIne paraMtu aMtarAla gatithI tejasa ane kArmaNa zarIrane sAthe cAlu rAkhIne jIva je navIna bhavane pudgalenuM pahelavaheluM grahaNa kare che te grahaNa "janma che, (73) paryApta cha che: (1) AhAra-paryApti, (2) zarIra-paryApti, (3) indriya-paryApta, (4)
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU. 5 ]. tulanAtmaka digdarzana 28 thAsevAsa-paryApti, (5) bhASA-paryApti ane (6) manaH-paryApti, paryApti" eTale pugalanA AlaMbanathI uddabhavatI AtmAnI eka jAtanI zakti. utpattisthAnamAM pahoMcyA bAda saMsArI jIva zarIra vagere racavA mATe je yogya pagalane grahaNa kare che tene "AhAra" kahe che ane e grahaNa karavAnI zaktine "AhAra-paryApti' kahe che. A pudgalamAMthI zarIrane, indriyane ane manane racavAnI zaktione anukrame "zarIraparyApti", "Indriya-paryApti" ane "manaH-paryApti" kahe che. zvAsecchavAsa levAnI zaktine "zvAse zvAsa-paryApti kahe che. uparyukata pudgale paikI keTalAkane bhASArUpe pariNAvavAnI zakitane "bhASA-paryApti" kahe che. (74) prANe dasa che : pAMca indriya, kAyika, vAcika ane mAnasika ema traNa prakAranAM baLa, zvAsocchavAsa, ane AyuSya. garbhaja manuSya, garbhaja tiryaMce, deve ane nArakane dase prANa hoya che. ekendriya jIne cAra ja prANa heya cheH sparzana-Indriya, kAyika baLa, zvAsecchavAsa ane AyuSya, kIndriyane A uparAMta rasana-indriya ane vAcika zakti eTale ke che, trIndriyane sAta, caturindriyane ATha ane asaMsI paMcendriyane nava hoya che. ( 75 ) samyagana, samyajJAna ane samyakyAritranI tripuTI e mokSano mArga che.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzananuM [ mU. 76 ( 76 ) heya ane upAdeya padArthono yathArtha rUpathI nirNaya karavAnI abhiruci te ' samyagdarzana ' che, .30 oya arthAt jANavA lAyaka padArthomAM keTalAka heya eTale tyajavA lAyaka che ane keTalAka upAdeya eTale grahaNa karavA lAyaka che. samyagdarzana eTale sAcI zraddhA. ene ' samyakta ' paNa kahe che. jJeya padArthA kivA tattvA sAta che : ( 1 ) aMdha, ( 77 ) jIva, ( 2 ) ajIva, ( 3 ) Azraya, ( 4 ) ( 4 maMtra, ( 6 ) nirjarA ane ( 7 ) meAkSa. ahIM jJeya'thI mekSa meLavavAmAM upayogI jJeya samajavuM. ( 5 ) jIva ane ajIva e e tattvA svataMtra tema ja Adi ane aMta vinAnAM che. khAkInAM tattvA e jIva athavA ajIvanI bhinna bhinna avasthAo che. puNya ane pApane paNa keTalAka tattva gaNI nava tattva gaNAve che. sAta tattvA gaNAvanAra e ene baMdha'mAM aMtarbhAva kare che. sAMkhyo cAvIsa, paccIsa tema ja chavvIsa tattvA mAne che. vaizeSikA cha tema ja sAta ane naiyAyikA seALa padArtha mAne che. (78) samyagdarzanapUrvakanuM jJAna te samyagajJAna che jyAre e vinAnuM jJAna te 'ajJAna' che. 1. jue mahAbhArata ( ' zAnti ' parva, adhyAya 318 ) tema 4 carakasaMhitA (' zArIra ' sthAna, adhyAya 1 ). "
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 84 ] tulanAtmaka digdarzana 31 samyajJAna eTale sAcuM jJAna. AtmAnI unnatimAM sAdhaka jJAna te sAcuM jJAna che jyAre avanatimAM kAraNarUpa jJAna "ajJAna che. (79) ajJAnanA traNa prakAra che mati - ajJAna, zrataajJAna ane vibhaMga-jJAna, samyagdarzana vinAnuM eTale ke mithyAtvathI vAsita avadhijJAna te "vilaMgajJAna" che. mana:paryavajJAna ane kevalajJAna te saggadarzanathI alakRta jIvane ja hoya che eTale e jJAna mATe ajJAnane vicAra karavAnuM rahetuM nathI. (80) samyaga jJAna pramANe ane nayothI thAya che. (81) je jJAna vaDe vastune-tatvane yathArtha nirNaya thAya te "pramANa che. (82) pramANanA be prakAra che. pratyakSa ane parokSa. (83) pratyakSa pramANanA traNa prakAra cheH (1) avadhijJAna, (2) mana:paryavajJAna ane (3) kevalajJAna (84) pakSa pramANunA pAMca prakAra cheH smaraNa, matyabhijJAna, tarka, anumAna ane Agama, cArvAke kevaLa pratyakSane pramANa mAne che. bauddha ane RyAyike pratyakSa ane anumAna ema be pramANa mAne che. sAMkhe A be uparAMta zabdane ema traNane, naiyAyike upamAna
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzananuM [ sU. 84 sahita A traNane eTale ke eka dara cArane, prAbhAkara A uparAMta eTale pAMcane ane bhATTa abhAva sahita a arthApattine paNa pAMcene eTale chane pramANa mAne che. 3ra tarka e taiyAyikA jene vyAptijJAna' kahe che te che. ' (85) pratyeka vastu anaMtadharmavALI che. (86) vastunA kAi eka dharmanA yathArtha mApa te naya che. " vastunA aneka dharma dvArA aneka rUpathI nizcaya karavA te ( ' pramANu ' che. naya te koi eka ja dharmanA nizcaya kare che, naya e pramANu ke apramANu nathI paraMtu pramANAMza che. e vastune aMgenA eka jAtanA yathArtha abhiprAya che. e ene aMgenuM eka prakAranuM dRSTibiMdu che. e eka jAtanI vicArasaraNI che. pramANa e aneka nayAnA samUhapa che. ( 87 ) nayanA be prakAra che H dravyArthika ane paryAyayArthaMka A duniyAmAM badhI ja vastue-nAnI ke mATI sarjAze samAna ke asamAna nathI. AthI tA pratyeka vastu sAmAnya ane vizeSa ema ubhayAtmaka che ema jaina darzana mAne che. vastunA AAmAnya dharma yAne aMzane uddezIne je kathana karAya tene * dravyArthika naya ' kahe che ane vastunA viziSTa dharmane-asAdhAraNa azane lakSIne je kathana karAya tene ' paryAyAyika naya' kahe che. 2 1-2 prabhAkaranA anuyAyIone prAbhAkara ' ane bhaTTana anuyAyIone ' bhATTa ' kahe che. Ama mImAMsakreAnA be varga che. *
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU. 88 ] tulanAtmaka digdarzana (88) vyArthi ka nayanA naigama, saMgraha ane vyavahAra ema traNa ane paryAyarthika nayanA RjusUtra, sAmprata, samabhirUddha ane eyaMbhUta ema cAra upaprakAra che, 33 " deza ane kALamAM tema ja leAkeAnA svabhAvamAM jAtajAtanA taphAvata jovAya che. Ane laIne laukika rUDhiemAM ane e dvArA udbhavatA saMskArAmAM paNa vividhatA pravarte che. e rUDhie ane saMskArAne anusaranArA vicAra negama ' naya che. laukika rUDhimAM ArApane-upacArane mahattvanuM sthAna che. e ArApane eka sAmAnya tattva tarapha hAvAthI negama naya sAmAnyagAmI tA che ja. bhinna bhinna vyaktione ane vastuone enI pAchaLa rahelI sAmAnya bhUmikA upara gehavI dai e khadhAnI ekarUpatA khaDI karanArA naya * saMgraha ' naya che. A naya ekIkaraNa upara Ama bhAra mUkatA heAvAthI e naya paNa sAmAnyagAmI che ja. 6 sAmAnya tattva upara eka rUpe gAThavAyelI vastuomAM vyAvahArika pratyeAjana anusAra bheda pADanArA tenuM pRthakkaraNa karanArA naya te ' vyavahAra' naya che.1 1. A uparathI joi zakAze ke naigama nayanuM kArya eka taraphathI saMgraha naya kare che teA khIjI taraphathI vyavahAra naya kare che. Ama hAi sagraha ane vyavahAra e be naye naigamanA be prakAreA gaNAya. jue ta. sa. (a. 1, sU. 35) A paristhitimAM nAgama nayane khAju rAkhI siddhasena divAkara jevA nayA cha hAvAnuM kahe che. [ anusadhAna pRSTha 34 3
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 jaina darzananuM [[ + 88 "vyavahAra"nayanuM lakSya pRthakkaraNa che kharuM paNa e kriyA sAmAnyanI bhUmikA upara thAya che eTale e naya paNuM sAmAnyagAmI ja. Ama A traNe naye sAmAnyagAmI levAthI ene dravyArthika' nayanA bheda tarIke ullekha karAya che. bhUta kALa ane bhaviSya kALane bAjue rAkhIne kevaLa vartamAna kALane lakSyamAM lenAre naya jusUtra" che. sAmprata naya zAbdika dharmo upara bhAra mUkI arthamAM bheda mAne che. e kALa, liga vagerene arthabheda mATe upayoga kare che. samabhirUDha naya ethI AgaLa vadhI zabdanI vyutpattine lakSyamAM rAkhI arthamAM bheda mAne che. " evaMbhUta naya te zabdane je artha thatuM hoya te artha anusAra kArya thatuM hoya tyAre ja tene mAne che. dA. ta. adhyApaka bhaNAvavAnuM kArya karate hoya tyAM sudhI ja tene tema mAne. anusUtra naya vartamAna kALane svIkAra kare che. ethI eno viSaya sAmAnya na rahetAM vizeSarUpa bane che. paryAyAthika naya - vidyAvAridhi umaravAtie sAmata, samaDhiane evabhUta e traNane zabda-nayanA traNa prakAra gaNI mULa na tarIke naigama, saMgraha, vyavahAra, Rjutra ane zabda ema pAMcane ja ullekha karyo che. eka rIte, naigama ane zabda e be nayanA anukrame be ane traNa upaprakArone mULa na na gaNatAM naigama, RjusUtra ane zabda ema mULa na traNa che ema kahI zakAya.
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa. 89 ] tulanAtmaka dirzana 35 vizeSagAmI che eTale anusUtra ane ene pachInA traNe naye te enA karatAM paNa uttarottara vadhAre ne vadhAre vizeSagAmI hevAthI e cAre nayene "paryAyAthika ? nayanA bheda tarIke gaNavAya che.' vyavahAra naya saMgraha naya dvArA saMkalita viSayanI vizeSatA upara bhAra mUke che eTale e daSTie e vizeSagAmI che. A uparathI joI zakAze ke nagama nayanuM kSetra sauthI vizALa che, kema ke e sAmAnya ane vizeSa ema baMnene laukika rUDhi anusAra mukhya ke gauNa sthAna Ape che. saMgraha nayanuM kSetra nigama nayanA karatAM nAnuM che kema ke enuM lakSya kevaLa sAmAnya che. vyavahAra nayanuM kSetra te A naya karatAM ye nAnuM che kema ke e naya saMgrahanI bhIMta upara ja vyavahAranuM citra Alekhe che. vajusUtranuM kSetra vyavahAra naya jeTaluM paNa vyApaka nathI. Ama uttarottara nayanAM kSetra ekekathI nAnAM che. evaMbhUtanuM kSetra te sauthI nAnuM che. (89) nayanA artha-naya ane zabda-naya ema paNa be prakAra che. artha-naya artha tarapha ane zabda-naya zabda tarapha vizeSa lakSya Ape che. 1 vizeSa mATe juo ta, s (a. 1, sa. 34-35)nuM gujarAtI vivecana (pR. 69-78).
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzananuM [ sU. 90 (90) artha--nayanA naMgama, saMgraha, vyavahAra ane RjusUtra ema cAra bheda che, jyAre zabda-nayanA sAmprata, samabhirUDha ane eyaMbhUta ema traNa bhe che. 36 (91) nayanA vyavahAra-naya ane nizcaya-naya ema paNa e varga paDAya che. je naya vyavahArane arthAt sthULatA ane upacArane mukhyatayA sparze che te vyavahAra-naya' che, jyAre je naya talasparzitA arthAt sUkSmatA ane tAttvikatA tarapha vizeSa lakSya Ape che te 'nizcaya-naya' che. vyavahAra-naya pramANe bhamarA kALA che, jyAre nizcaya--naya pramANe te e badhA raMgAnA che. vyavahAra-naya pramANe saMsArI jIva aMzataH mU che, jyAre nizcaya-naya pramANe te e amUrta che. (92) nayAbhAsa e ajaina darzananI jaDa che. je naya anya nacenI avagaNanA kare tene 'nayAbhAsa' kahe che. kadAgraha, mithyAbhiniveza ityAdi nayAbhAsanA paryAya che. nayAbhAsamAM nirapekSatAnuM sAmrAjya che. e sApekSatAnA sarvathA cheda uDAve che ane ethI e tyAjya che. naiyAyika ane vaizeSika darzanA naigama naya upara, sAMkhya ane veDhAnta saMgraha upara, cArvAka vyavahAra upara, bauddha RjusUtra upara ane vaiyAkaraNA zabda-naya upara vadhAre paDatA bhAra mUke che. sammaipayaraNa (kAMDa 1, gAthA 5)nI vRttimAM
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ mU. 93 ] tulanAtmaka digdarzana abhayadevasUrie kahyu che ke bauddhonI cAra zAkhAe nAme sautrAntika, vaibhASika, ceAgAcAra ane mAdhyamika chellA cAra nayAnI pakSapAtI che. nyAyAcAya yazeAvijayagaNie nacApadeza (zle. 119)mAM kahyuM che ke auddhonI cAra zAkhAoe anukrame RjusUtra, zabda, samabhirUDha ane evabhUtane vizeSataH Azraya lIdhA che. (93) jinezvaranAM cha aMga che : sAMkhya, yoga, bauddha, mImAMsaka, cArvAka ane jaina. sAMkhyAdi cha darzaneAne tIrthaMkaranAM anukrame e paga, e hAtha, kUkha ane mastaka ema cha AMgA tarIke munivara AnaMdaghane potAnA minAtha-tatranamAM eLakhAvyAM che. prastuta pakti nIce mujaba che H-- jina - surapAdapa AtamasattA bheda - tattva sAMkhya joga dAya bhede re; vivaraNa karatAM lahe| duHkha aMga akhede re.-1'0 2 abheda saugata mImAMsaka jinavara dAya kara bhArI 3; pAya vakhANuM kAlAka avalaMbana gurugamathI leAkAyatika rUkha jinavaranI aze vicArIne vicAra gurugama viSNu - bhajIe avadhArI 2.-10 3 319 kIje 3; sudhArasadhArA krama pIje2 ? 50 4
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. jaina jinezvara a` tAruM ga G07 akSara nyAya ArAdhe jinavaramAM saghaLAM darzane sAgaramAM saghaLI jaina darzananuM uttama dharA dharI darisaNu jinavara aga ahiM raMga re; TinI TinImAM sAgara ArAdhaka saMge [ sU. 97 2.-10 5 che, bhajanA sahI, bhajanA 2.-1'0 6 ,, uparyukta danAnA sAcA meLa meLavavA e samyagdarzana ane sabhyajJAna che jyAre e darekanuM nirapekSa sevana te mithyAtva ane mithyAjJAna che. (94) anaMtadharmAtmaka vastunA paraspara viruddha jaNAtA dharmAnuM sApekSa rIte kathana te ' syAdvAda ' che. ', ja syAdvAdanA anekAMtavAda, apekSAvAda ityAdri paryAya che. syAdvAda e saMzayavAda nathI tema ja e "no vA kulo vA jevI dahIM dUdhiyA nIti paNa nathI. enA sevanathI te vAcika ahiMsA paLAya che. vaLI syAdvAda vyAvahArika gUMcA ukelavAnuM tema ja vividha darzanAnA siddhAMtAnA sumeLa sAdhavAnuM uttama sAdhana che. dA. ta. kAje utpanna thAya che te ' sat' ja che ema sAMkhyA mAne che ane e ' asata' ja che ema vaizeSika mAne che jyAre syAdvAdI jenA ane ' sadasat' mAne che ane 1 Sagdarzana jinaaMga bhaNIje.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa. 96 ] tulanAtmaka digdarzana e dvArA bedanAnAM matabyAnI vaccenA virodha TALe che. padmA sadasat che, kemake padArtha peAtAnAM dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI apekSAe sat ja che, jyAre anyanAM dravya, kSetra, kALa ane bhAvanI apekSAe asat ja che. 39 syAdvAda ane ahiMsA e jaina darzananAM avibhAjya aMge je--khalke enA paryAye che. (95) kAryanAM pAMca nimitta che : (1) kALa, (2) svabhAva, (3) niyati, (4) pUrvakRta karma ane (5) puruSakAra puruSakAra kahA ke udyama kahA te eka ja che. uparyukta pAMce nimittomAMthI game te ekane ja sarvAMge nimitta mAnavuM te mithyAtva ane mithyAjJAna che, jyAre pAMcanA samudAyanA svIkAra te samyaktva ane samyajJAna che. (96) nikSepa cAra che : nAma, sthApanA, dravya ane bhAva. kevaLa paraspara vicAra jANavA ane jaNAvavA mATe ja niha ja paNa prAyaH badhA ja vyavahAramAM paNa bhASA agra sthAna bhAgave che. e bhASA zabdonI banelI che ane zabdanA artha prasaMga ane pratyeAjanane lakSyamAM rAkhI nakkI karAya che. dareka zabdanA ochAmAM ochA cAra artha che. e ja cAra artha te zabdanA asAmAnyanA cAra vibhAga e pratyeka vibhAgane a vibhAgane 'nikSepa 'tema ja nyAsa' kahe che. Ama nAmanikSepa, sthApanA-nikSepa ityAdi cAra nikSepa che. nAma-nikSepa sa Mketane AbhArI che. e nAma sAnva ja hAya ema nathI. che. , 6
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzananuM [ sU. 6 mULa vastunI pratimA, pratikRti ke chabI rUpa je vastu hAya ke je vastumAM mULa vastunA Aropa karAyA haiAya te vastune 'sthApanA--nikSepa ' kahe che. . ro je artha mULa vastunI pUrvakAlIna ke uttarakAlIna avasthAnA dyotaka hAya te 'dravya-nikSepa' che. je vastumAM vyutpatti ke pravRttirUpa nimitta barAbara ghaTatuM hAya te 'bhAva-nikSepa' che. A cAre nikSepa taiyAyikAdi ajainAe paNa nAmAMtarAthI svIkAryA che. emaNe nAmAdi nikSepeAnA padArtha, AkRti, vyakti ane jAti tarIke nirdeza karyA che. (97) jaina darzana e bhAratIya Astika darzanAmAM gaNanApAtra ane svatantra darzana che. " * jaina' zabda ' jina ' uparathI udbhavyeA che. jina' zabda ' jItavuM ' e arthavALA * ji' dhAtu uparathI banAvAye che. ' jina' eTale jItanAra'----Aga ane dveSane sarvAze vijetA. e Atmavijaya meLavanAra jine prarUpelA dharma te jaina dharma' che--e jaina darzana che. ' Astika zabdanI vyAkhyA uttarottara badalAtI rahI che. ' pANinikRta aSTAdhyAcImAM nIce mujabanuM sUtra che :-- 39 " ati nAsti khkhuiM matti; ' (4-4-60 ). 1. jue ta. sU. ( 1, 5)nI nyAyAcAkRta TIkA ( putra 24 ).
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU. 97] tulanAtmaka digdarzana A uparathI jANI zakAya che ke paralakane mAne te Astika che ane jo e na mAne te "nAstika che. ekAMte niyatavAdI te "daiSTika che. AstikanI A vyAkhyA pramANe jaina darzana "Astika che. AgaLa jatAM Astika eTale "Izvarane mAne te" evI enI vyAkhyA karAI ane te lekapriya banI. jene uccamAM ucca keTinA AtmAne "paramAtmA yAne "paramezvara" gaNe che te e hisAbe paNa jenA darzana "Astika che, jyAre pUrva mImAMsA ane kapilanuM sAMkhya darzana Izvarane nahi mAnatA hevAthI nAstika che chatAM e darzane Astika gaNAya che! Izvara eTale jagatkartA" evuM IzvaranuM lakSaNa karAya te te hisAbe jaina, bauddha vagere darzane "nAstika che. bauddha darzananA AvirbhAva pachI paraMtu Isu khristanA janma pahelAM AstikanI vyAkhyA keTalAke evI karI ke "vedane mAne te Astika". - jaina, bauddho vagere upalabdha vedane pramANarUpa gaNatA nathI eTale e dRSTie jaina darzana vagere "nAstika che. jaina paraMparA pramANe rASabhadevanA putra bharata cakravartIe cAra veda racyA hatA paNa AgaLa jatAM lAMbA samaye e 1. juo "hiMdu milana maMdira" (va. 7, eka 2-0)mAM chapAyele mAre lekha nAme "veda saMbadhI jaina vaktaya".
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzananuM [ sa. 87 vikRta karAyA. bharate racelA prAcIna veda Aje e svarUpe upalabdha nathI. bAkI jainene e vedo mAnavAmAM vadhe nathI eTale mULa vedone jaine paNa mAne che. e dRSTie ee "Astika" che, jyAre upalabdha vedamAM hiMsAne sthAna hevAthI ene jene mAnatA nathI--enuM prAmANya svIkAratA nathI te e dRSTie jaina darzana nAstika che. vedane artha "jJAna" karAya te jaina darzana jJAnane AtmAne mULa guNa mAne che te te apekSAe, jJAnane prakRtine guNa mAnanAra sAMkhya darzana karatAM jaina darzana Astika gaNavavA mATe vadhAre lAyaka lekhAya. upalabdha vedane mAne te ja hiMdu" evI hiMdunI 1. hindu ane hindu dharmanI vividha vyAkhyAo Evolution of Hindu Moral Ideals (pR. 1-4)mAM apAi che. prA. ba. ka. ThAkare mAlavikAgnimitranI mananikA TIkA (pR. 15ra)mAM hindu dharmanI vAta nIce mujaba carcA che - "paurANika eTale saikAothI paricita che e hindu dharma ane samAja, te ja hindu dharma ane samAjanuM anAdi kAlathI cAlatuM AveluM "sanAtana " svarUpa, e ApaNe atyanta anaitihAsika bake dekhIte ItihAsaviruddha brama ApaNuM vidvAnoe have te tyaje. joIe. zrIvAnAvatAra, zrI rAmacaMdrAvatAra, zrIkRSNacaMdrAvatAra, e traNa jema eka bIjAthI atyanta bhinna; tema atipurANA vedakALane hindu [ anusaMdhAna pR. 40
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU. 27 ] tulanAtmaka digdarzana vyAkhyA karAya tA jainA hiMduo nathI, paraMtu jemanA dharmasthApaka ApaNA A bhArata dezamAM hiMdustAnamAM thaI gayA che ane jemanAM tIrthasthaLeA paNa ahIM che te 'hiMdu' che evI paM, mamehana mAlaviyA jevAe hiMdunI sUcavelI vyAkhyA anusAra tA jainA paNa hiMdue che. Ama e vaidika hiMdu ke bauddha hiMdu nathI paNa jaina hiMdu che. 43 jaina darzanane ' gaNanApAtra' kahevA mATe sakhaLa kAraNa che. emAM kevaLa jJAna, jJeya ke jIvanazeAdhana ane jIvanaghaDataranuM-- cAritranuM ja varNana nathI. vaLI ahiMsA, syAdvAda, AtmAnuM svarUpa, AtmAnnatinAM seApAna, karmasiddhAnta, dhyAna ityAdi khAkhatAnuM A darzanamAM khUba jhINavaTabharyuM ane vizada nirUpaNa che. keTalIka khAkhatA te evI che ke jenAM khIja paNa veDhA ane upaniSadomAM jaNAtAM nathI ema keTalAka vidvAneAnuM kahevuM dharma ane samAja; I. pU Azare AThamA saikAthI hAra varSa cAlele hindu dhama ane samAja; i. cothA pAMcamA saikAthI spaSTa dekhAvA mAMDI vadhu vadhu rUDhibaddha ane tAsI thai gayelA paurANika hindu dharma ane samAja; e traNa eka khIjAthI atyanta bhinna; A mahAmeTuM satya samajhI levA jeTaluM te ApaNuM itihAsanetra jaladI khulavuM joie." 1. nyAya darzanamAM pramANenI mImAMsA che. evI rIte jaina darzInamAM jJAna-mImAMsA che. vaizeSika, sAMkhya ane vedAnta darzanAmAM jJeyanI - prameyAnI mImAMsA pradhAna pada bhogave che, jyAre yAga ane bauddha darzanamAM cAritranI mImAMsAne mukhya sthAna apAyuM che. jue ta. sUI gujarAtI vivecana ( pR. 78-79 ).
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 jaina darzananuM [bhU. 7 che. A uparathI e phalita thAya che ke jaina dharma e hindu dharmanI zAkhA che ema je kahevAmAM Ave che te vicAraNIya che. De. AnandazaMkara bApubhAI dhruvanA mate te jaina darzane AvI 4 mA nathI mema memo mA5 / ma ( pR. 617 )mA karelA nimnalikhita kathana uparathI anumanAya che - 1. hArA2 I nyAyAvatAra pAti-vRttinI 5. sasuma, mAlavaNiyAnI hiMdI prastAvanA (pR. 9-10)mAMthI nimnalikhita patie raju karuM chuM - "jaina tattvavicAra kI svataMtratA isI se siddha hai ki jaba upaniSadoM meM anya darzanazAstra ke bIja milate hai taba jaina tattvavicAra ke bIja nahIM milate / itanA hI nahIM kintu bhagavAn mahAvIra-pratipAdita AgamoM meM jo karmavicAra kI vyavasthA hai, mArgaNA aura guNasthAna sambandhI jo vicAra hai, jIvoM kI gati aura bhaagtik| jo vicAra hai, lAka kI vyavasthA aura racanA kA jo vicAra hai, jar3a paramANu pudgaloM kI vargaNA aura pudgala-skandha kA jo vyavasthita vicAra hai, SaDdravya aura navatattva kA jo vyavasthita nirUpaNa hai usako dekhate hue yaha kahA jA sakatA hai ki jaina tattvavicAradhArA bhagavAn mahAvIra se pUrva kI kaI pIDhiyoM ke parizrama kA phala hai aura isa dhArA kA upaniSad-pratipAdita aneka mteN| se pArthakya aura svAtaMtrya svayaMsiddha hai / " jaina dharma e brAhmaNa dharma ane bauddha dharmanI vaccene dArzanika madhyama bhAga mema pro. hozise Religions of India (pR. 283 )mA yuM che.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa. 97 ] tulanAtmaka digdarzana 45. " meM brAhmaNa ane jaina ema be judA dharma hAya evA zabdo vAparyA tethI upajatI bhrAntie prathama dUra karavI joie. ApaNA vastIpatrakamAM hindu, bauddha, zIkha ane jaina evA bheda pADavAmAM Ave che paNa te bhede avAstavika che. sarva eka ja dharmanI zAkhAo che. zAkhA kahetAM paNa mane sakeca thAya che, kAraNa ke zAkhA zAkhA eka khIjAthI bhinna heAya che. ApaNA dharmamAM tevuM paNa nathI. huM eka dAkhalAthI A vAta vadhAre spaSTa karIza.......... vairAgya, bhUtayA, ityAdi. A sarva satya sanAtana che, ane te jaina, bauddha ane vedya dharma e traNe dharmomAM ekanA eka che. e dharma vastutaH judA naheAtA ane judA che paNa nahi". ema. hiriyaNAkRta Outlines of Indian Plhilosoply nA upedghAta ( pR. 16 )mAM nIce mujaba ullekha che H-- Underlying this varied development, there are two divergent currents clearly discernible-one having its source in the Veda and the other, independent of it. We might describe them as orthodox and heterodox respectively, provided we remember that these terms are only relative and "" 1 Ane gujarAtI anuvAda bhAratIya tattvajJAnanI rUparekhA [ khaMDa 1-2 : pUrvArdha ] ( prastAvanA pR. 114 )mAM enA anuvAdaka sva. caMdrazaMkara prANuza kara zukle ApyA che.
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 jaina darzananuM [ sa. 97 that either school: may designate the other as heterodox, claiming for itself the "halo of orthodoxy." The second of these currents is the later, for it commences as a reaction against the first; but it is not much later since it manifests itself quite early as shown by references to it even in the Vedic bymos." ahIM je ema kahyuM che ke bIjA pravAhane ugama pahelAMne virodha karavA-enI pratikriyArUpe thaye hate e bAbata jaina paraMparAne mAnya nathI. bAkI jaina darzana vedamAMthI uddabhavyuM nathI paNa e svataMtra che ema je kahevAyuM che e mAnavAmAM ene vadhe nathI. (8) durgatimAM paDatA jIvone dhAraNa kare ane sugati prApta karAve te "dharma che. - (9) dharmanA cAra prakAra che: (1) dAna, (2) zIla, (3) tapa ane (4) bhAva, (100) jJAnanuM phaLa viti che. virati eTale denI nivRtti. ene "vrata' paNa kahe che. (101) "ahiMsA e jenenuM sArvabhauma vrata che. ( 102) hiMsAthI vimavuM te ahiMsA che.
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU. 106 ] tulanAtmaka digdarzana ( 103) pramatta pravRttine laIne jIvanA prANane nAza kare te "hiMsA' che. pramatta pravRtti eTale rAgadveSavALI tema ja sAvadhAnatA vinAnI kriyA. (104) hisAnA be prakAra che: (1) dravya-hisA ane (2) bhAva-hisA. prANene nAza e "dravya-hiMsA yAne vyAvahArika hiMsA' che. e hiMsA hovA chatAM e deSarUpa ja hoya ema ekAnate na kahI zakAya. enI pAchaLa pramatta pravRtti jevI duSTa bhAvanA hoya te e deSa ja che. pramatta pravRtti e "bhAva-hisAyAne "nizcaya-hiMsA che. e bhAvanA jAte ja deSavALI hevAthI prANanA nAza na thatAM UlaTA prANa bacyA hoya te paNa e bhAva-hiMsA dejavALI ja che ane e pApanuM kAraNa che. . (105) mahAvatene je pALe te sAcA guru che, jaina darzana pramANe dharmaguranuM mukhya lakSaNa e che ke teo kAMcana ane kAminInA sarvathA tyAgI heya. ( 16 ) mahAvrata eka, traNa, cAra athavA pAMca che. ahiMsA e eka ja mahAvrata che, kema ke asatya, adattAdAna, abrA ane parigrahanA viramaNarUpa anya cAra te te A mahAvratarUpa kSetranI vADe che.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzananuM [ sU. 106 * traNa mahAvrata yAne 'yAma' gaNAvanAra ahiMsA, satya ane aparigrahanA ullekha kare che. re cAturyAma tarIke hiMsA, asatya, adattAdAna ane ahirSyAdAna e cArenAM viramaNA gaNAvAya che. ' bahirhAdAna ' eTale bAhya vastunuM grahaNa, dhana vagerenI jema strI paNa bAhya vastu che. pAMca mahAvratA tarIke ahirtAdAnanA viramaNane badale abrahma ane parigrahanAM viramaNeAnA ullekha karAya che. Ama jaina graMthAmAM apekSA apekSA anusAra mahAvratenI saMkhyA bhinna bhinna gaNAvAi che ane ema gaNAvI zakAya. pAMca mahAvratA te yAgadarzanamAM nirdezAyelA pAMca 'yama' che ema sAmAnya rIte manAya che. ( 107 ) ahiMsA vagere pAMca mahAvratAnuM aMzataH pAlana te pAMca aNuvratA che. gRhastha tarIke jIvanAra ahiMsAdi pAMca mahAvratAnuM sarvAze pAlana karavA asamartha che. ethI e jaina sAdhu-sAdhvInI peThe mahAvrata pUrepUrAM na pALatAM enuM yathAzakti aMzataH pAlana kare che ane e rIte pAtAnA bhava sArthaka kare che. Ama karanAra gRhasthane 'deza-virata ' kahe che kema ke enI virati aMzathI che --e ' TaeNvirati ' che. ' 1 jue AyAranuM * vimeAha ' nAmanuM ajhayaNu (uddesaga 1)nuM sutta 4 ( sUtrAMka 197 ).
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU. 108] tulanAtmaka digdarzana 49 (108) maitrI, prameha, kAruNya ane mAdhyastha e cAra bhAvanA bhAvavA lAyaka che. ahiMsA vagere vratanI sthiratA mATe ja nahi paraMtu koI paNa saddaguNa keLavavA mATe ane e dvArA svaparanuM kalyANa sAdhavA mATe paNa A cAra bhAvanA khUba upayogI che. - samasta cha sAthene niHsvArtha bhAicAro ane koIne paNa duzamana na gaNavAnI uttama vRtti te "maitrI " che. e ajAtazatrutAne avatAra che. adhika guNavALI vyakti pratye mAna rAkhavuM ane enI unnati joIne AnaMda pAme te "prada" che. keIne paNa duHkhI joine dila dayAthI drave te kAruNya che. saMskAra vagaranI jaDa ane avinayI vyaktionI rItabhAtathI kaMTALI na jatAM ke temane tiraskAra na karatAM tema ja temane sudhAravAne vyartha prayatna paNa na karatAM, temanA tarapha udAsIna bhAva keLava-taTastha vRtti dhAraNa karavI te "mAdhyacca che. A cAra uttama bhAvanAone bauddha darzanamAM "brahmavihAra tarIke oLakhAvAI che.1 1 vizeSa mAhitI mATe juo mAro lekha nAme "bhAvanAcatuSTaya ane parikama kiMvA brahmavihAra saMbaMdhI sAhitya". A lekha jaina dharma prakAza"nA vi. saM. 2020nA aSADanA aMkamAM chapAya che.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 jaina darzananuM | sU. 100 (109) mahAvratane svIkAra vahelAmAM vahelo ATha varSanI umare thaI zake, vedAnusArI dharma pramANe manuSya saMnyAsa levA pUrve brahmacaryAzrama, gRhasthAzrama ane vAnaprasthAzramamAMthI pasAra thavuM e rAjamArga che, jyAre jaina mate siddhAntanI daSTie te AvuM kazuM ja baMdhana nathI. mahAbhAratanA zAntiparva (a. 271)mAM pitA putrane saMvAda che. tene maNitArtha jaina matane maLatuM Ave che. vizeSamAM "ghoSa vira taNAva ghaa" evuM jAbAla upaniSadda (4)nuM vAkya paNa A bAbatanuM samarthana kare che. A prathAnI vicAraNA vyAvahArika dRSTiesAmAjika ane rASTrIya daSTie paNa karavA jevI che. (110) AsavanuM rokANa te "saMvara" che. karma-baMdhanAM kAraNene eTale jeTale aMze rokAya teTale teTale aMze "saMvara' kahevAya, ane teTalA pramANamAM saMsArI AtmAnI unnati sadhAtI jAya. navAM karmane AvatAM aTakAvavAthI mekSane mArga mekaLe thAya che. sAthe sAthe jUnAM karmane kheravI nAMkhavAnuM kArya karAya te saMsArI AtmA karmanI pakaDamAMthI mukta bane. 1 A pramANene pATha upaniSaduvAkyakAmAM che. 2 Ane artha e che ke jene je je vairAgya udbhave te te ja divase pravajApo prahaNa kadIkSA le
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa. 115] tulanAtmaka digdarzana 51 (111) saMvaranA sAta upAya che: (1) guti, (2) samiti, (3) zramaNa-dharma, (4) bhAvanA, (5) parISahone vijaya, (6) cAritra ane (7) tapa (11) gupti eTale azubha pravRttine nigraha, guptinA zarIra, vacana ane manane lakSIne traNa prakAra che, jemake zarIra-gupti yAne kAya gupti ItyAdi. (113) "samiti eTale zubha pravRttinuM sevana cAlavAmAM, belavAmAM, AhAra meLavavAmAM, khapagI vastu levAmUkavAmAM tema ja anupayegI vastuo tyajavAmAM sAvadhAnI rAkhavI ema samitinA pAMca prakAra che, (114) zramaNa-dharmanA dasa prakAra che: (1) kSamA, (2) mRdutA, (3) saraLatA, (4) anAsakti, (5) satya, (6) saMyama, (7) tapa, (8) tyAga, (9) akiMcanatA ane (10) brahmacarya. zramaNa-dharma" eTale sAdhu-sAdhavIone dharma. kSamA, mRdutA, saraLatA ane anAsakti e anukrame ke, garva, mAyA ane lebhanuM nikaMdana karanArA rAmabANa upAya che. (115) satya eTale sajjanane hitakArI evuM yathArtha vacana, 1 A sAta upAye anukrame 3, 5, 10, 12, 22, 5 ane 12 prakAre vicAratAM saMvaranA 68 upAya gaNAvAya che.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzananuM [sU. 115 vicAra, vANI ane vananu niyamana te 'sacama ' che. (116) 'bhAvanA' eTale tAttvika ane UMDa' ciMtana, enA anitya, azaraNu ityAdi khAra prakAra gaNAvAya che. zramaNa-dharma pALavAmAM AhAra, pANI, garamI, ThaMDI, rAga, zayyA ityAdine lagatI musIbatA UbhI thAya che. e musIbatAnA samabhAve mukAkhalA-sAmanA karavA te 'parISAnA vijaya' che. (117) AtmAnI zuddha dazAmAM sthira thavA mATe karAtA prayAsa te * cAritra che. . samabhAva keLavavA e cAritranA prathama prakAra che. para (118) tapanA be prakAra che: bAhya ane Alpatara su'sArI AtmAnI milana vRttiene jaDamULathI ukheDI nAkhavA mATe maLa meLavavAnI jarUriyAta rahe che. e pUrI pADavAnuM kAma ' tapa' kare che. bAhya tapamAM zArIrika kriyAnI ane AbhyaMtara tapamAM mAnasika kriyAnI mukhyatA che. (119) AhAranA tyAga, UrNAdarI, kAyakleza ityAdi bAhya tapanA prakAra che. (120) prAyazcitta, vinaya, sevA, svAdhyAya, ahu bhAva ane mamatvano tyAga ane dhyAna e Abhyatara tapanA prakAra che. 1. jue ta. sUnuM gujarAtI vivecana (pR. 362 ).
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU. 124] tulanAtmaka digdarzana bAhya tapa Abhyatara tapanI puSTimAM kAma Ave evuM ane e sAcI samajaNapUrvakanu hAvuM joie. 54 kanI nirAthe karAtu tapa jaina darzanane mAnya che. kAi sAMsArika hetu pAra pADavA mATe upavAsAdi karAya te jaina mate iSTa nathI. evA tapathI laukika sukhasAhyabI bhale maLe--abhyudaya sadhAya paraMtu e mekSa meLavavAmAM sAdhaka te zu paNa khAdhaka nIvaDavAnA ghaNA saMbhava rahe che. je tapa karavAthI mana duSTa vicAranA vamaLamAM sapaDAya ane indriyAne hAni pahoMce te karavAnI jaina darzana manAI kare che. (121) kanu jIvathI krame krame chUTA paDavuM te * nirA che. ( 122 ) nA e rIte thAya cheH karmonA phaLanA vedanathI ane tapathI. karmanuM phaLa bhAgavyA pahelAM paNa e kane ucita tapazcaryAnA baLe AtmAthI chUTuM pADI zakAya che. ( 123) nirAnA be prakAra che: AkAma ane sakAma (124) paramAtmAnA be prakAra che; jIvanmukta ane dehamukta. 1 manuSya ahiyAM ja brahmane meLave che ema kaMTha (2-3-14) nAmanA upaniSamAM kahyuM che te jIvanmuktanuM ghotana kare che.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 jaina darzananuM si. 124 A baMne prakAranA paramAtmAo jainenA Izvare che ane e dRSTie jene "nirIzvaravAdI" nathI. (125) ghAtI karmano kSaya thatAM manuSya jIvanmukA" mane che, (16) mihanIya karmano saMpUrNa kSaya thatAM vItarAgatA ane tyAra bAda aMtamuhUrtamAM jJAnAvaraNane kSaya thatAM sarvazatA pragaTe che. sarvajJatA eTale padArtho ane bhAvenuM sAkSAt jJAna. AvuM jJAna mImAMsakanA mate koIne heya nahi eTale ke kaI sarvajJa nathI, che nahi ane thaze nahi. aMtamuhUrta eTale nava samayathI mAMDIne be ghaDI yAne 48 miniTamAM eka samaya ocho hoya tyAM sudhI vakhata. samaya e kALane nAnAmAM nAno vibhAga che. AMkhanA eka palakArAmAM asaMkhya samaya pasAra thaI jAya che. (127) tIrthakara utkRSTa puNyazALI sarvajJa che. tIrthakara sarvajJa banyA bAda upadeza Ape che ane e sAMbhaLIne emanA mukhya ziSya (gaNadhare) zA-Agame race che. tIrthakara tIrtha sthApe che-sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikA ema caturvidha saMghanI rojanA kare che (128) tIrthakara avatArI puruSa nathI.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa. 132] tulanAtmaka digdarzana 55 koI paNa jIva-bhale ne e tIrthakara hoya te paNa mekSe gayA pachI pharI janma letA nathI pachI emaNe sthApelA tIrthane uccheda kAM na thate heya. sAdhuo upara upakAra karavA mATe, duSTa janenA saMhArArthe ane dharma sthApavA mATe Izvara yuge yuge avatAra le che e mata jaina darzanane mAnya nathI. jaina darzana pramANe te mukta jI niraMjana ane nirAkAra che ane vizvanI kaI paNa ghaTamALa sAthe emane kazI nisbata nathI. keI jIva anAdi kALathI tIrthakara hete nathI. manuSya ja tIrthakara banI zake che paraMtu pratyeka manuSya e uttama pada prApta karI zake tema nathI. (129) darzana-mohanIyanA kSayathI anupama samyakatva ane cAritra-mehanIyanA kSayathI uttama cAritra prApta thAya che. (130) "jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, vedanIya, aMtarAya ane AyuSya e pAMca karmanA kSayathI anukrame anaMta jJAna, anaMta darzana, anaMta sukha, ati baLa ane akSaya sthiti prApta thAya che. (131) nAma-karma ane zetra-karmanA kSayathI amUrtatA ane otapretatA prApta thAya che. (132) avasAna-samaye cAre aghAtI karmone samakALe nAza karI jIvanmukta paramAtmA dehamukta bane che. 1 jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa ane aMtarAya e traNa karmane samakALe kSaya thAya che.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina darzananuM [ sa. 1ra dehamuktatA e AtmAnI sarvotkRSTa dazA che. enI prApti e manuSyabhavanI uttama siddhi che. (133) saMsArI jIva sAthe karma anAdi kALathI che. AthI jIva pahelAM ke karma e prazna ja upasthita thata nathI. A saMbaMdhamAM pAMca anya mate javAya che - (1) jIva pahelAM ane karma pachI. (2) karma paheluM ane jIva pachI. (3) jIva ane karma baMne ekasAthe utpanna thayAM. (4) jIva che paraMtu karma nathI. (5) jIva paNa nathI ane karma paNa nathI. (134) saMsArI jIva sAthene kamane saMga pravAha rUpe hevAthI eno (karma) nAza zakya che. (135) mokSe sIdhA javA mATe manuSyabhava Avazyaka che paNa e atidurlabha che. saMsArI jI pikI nArake ane tiryaMce te e ja bhavamAM mele na jaI zake e te dekhItI vAta che paNa de paNa devanA bhavamAM mekSe sIdhA jaI zakatA nathI kemake eo ke vrata pALatA nathI. AthI manuSya ja saMyamI jIvana jIvI e 1. devo e manuSya karatAM dharmapAlanamAM caDiyAtA nathI. enI upAsanA manuSya karavI joIe ema jaina darzana mAnatuM nathI. jainanI sarvottama upAsanAnuM sthAna te paramAtmAo ja che.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU. 137]. tulanAtmaka digadarzana 57 ja bhava dvArA e sIdhe mokSe jaI zake che. Ama manuSya-bhava ja janmamaraNanI rakhaDapaTTIne sadAne mATe aMta ANavAnuM advitIya sAdhana che. A sAdhana puSkaLa puNya upArjana karyuM hoya te ja maLe che. vaLI manuSya-bhava vAraMvAra maLatuM nathI. manuSya tarIke lAgalagATa sAta vAra janma maLI zake che, pachI te anya gatimAM javuM ja paDe ema jaina darzananuM mAnavuM che. manuSya-bhava atidurlabha che e vAta te aneka dArzanike mAne che ane e mahAmUlyazALI che e bAbatamAM te vaijJAnika paNa saMmata che. AthI ApaNane je atyAre manuSyabhava maLe che te eLe na jAya tevI ApaNe pUrI takedArI rAkhavI ghaTe. (136) sakaLa karmone Atika nA e mekSa che, mukti, vimukti, nirvANa, parinirvANa, apavarga, paMcama gati, zivapurI ItyAdi mekSanA paryAya che. (137) mukta che eka samayamAM Urdhva gatie gamana karI lokanA agra bhAgamAM jaI tyAM vase che. teo paraspara 1. deva deva tarIke sadAye jIvatuM nathI. evI rIte nAraka paNa sadA e nAraka tarIke ja jIvate nathI. deva marIne pharIthI tarata ja deva ja tarIke janma nathI paraMtu e tmiya ke manuSya tarIke janme che. evI rIte nAraka paNa marIne tarata ja nAraka tarIke janmate nathI paNa tiryaMca ke manuSya tarIke janme che.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 58 jaina darzananuM [sa. 137 otaprota thaIne rahe che. eo AtmaramaNatAne apUrva ane akSaya AnaMda sadA ye bhegave che. (138) anaMta jIvo mokSe gayA che ane jaze paNa jagata saMsArI ja vinAnuM kadI banaze nahi, jeTalA eka samayamAM mokSe jAya teTalA jIve avyavahAra-rAzimAMthI vyavahAra-rAzimAM AvI jAya che. AthI eka bAju sUkSma nigada tarIke anAdi kALathI rahelA jInI saMkhyA ghaTe che te mukta nI vadhe che. vaLI keTalAka vyavahArarAzimAM AvelA che paNa sUkSma nigodamAM avatare che paNa e svarUpe sadA ye rahetA nathI--vahelA ke meDA e vyavahArarAzimAM pharI AvI ja jAya che. (139) saMsArI jInA be prakAra che. bhavya ane abhaya. dareke dareka jIvamAM mekSe javAnI lAyakAta nathI. jema magamAM keTalAka gAMgaDu maga" tarIke oLakhAvAtA maga saLagatA cUlA upara game teTalA kalAka sudhI rAkhI mukAya chatAM caDatA nathI tema keTalAka jIve kadI kSe javAnI lAyakAtavALA banatA nathI. je che e lAyakAta dharAve che temane "bhavya' kahe che. ane bAkInAne "abhavya' kahe che. (140) badhA ja bhavya cha kSe jatA nathI.
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ sU. 141] tulanAtmaka digdarzana 59 je bhavya jIne lAyakAta hevA chatAM gya saMge maLatA nathI teo sadA e saMsAramAM ja saDyA kare che. emane jAtibhavya kahe che. e ja anAdi kALathI sUkSma nigadanA jIvarUpe rahyA che ane sadAne mATe tema ja raheze. (141) jaina dharma guNapradhAna che. jaina kuLamAM janmavAthI ja kaI mAnavI jena banI jate nathI. vaLI jaina sAdhu ke sAdhvIne kevaLa veza svIkAravAthI te vyakti e padane cagya banI jatI nathI. jaina dharma pUrepUro pALanArI vyakti game te kuLa, jAti ke liganI hoya te paNa te mekSa meLavavA mATe lAyaka che ja. mAnavI strI e dehe paNa mekSa meLavI zake che. 40
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa : samarthaka ullekha satrAMka A pustakamAM apAyelAM 141 sUtre jenenA prAcIna ane pramANabhUta granthanA AdhAre meM jyAM che. enI sAbitInA eka aMza tarIke huM hAla tatvArthAdhigamazAstranAM nimnalikhita sUtre rajU karuM chuM - sUtra 4 utpAdavyayadhrauvyayukaM sat / 5-29 / guNaparyAyavad dravyam / 5-37 / upayogo lakSaNam / 2-8 / saMsAriNo muktAzca / 2-10 / sa dvividhoNa'STacaturbhaH / 2-9 / matizrutAvadhimanaHparyAyakevalAni jJAnam / 1-2 / Aye parokSam / 1-11 / pratyakSa pranyat / 1-12 / bhutaM matipUrva dvayanekadvAdazamedam / 1-20 / paJcendriyANi / 2-15 / sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrANi / 2-20 / 11 12 18
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa: samarthaka ulalekhe 11 sUtrAMka sUtra 14 sparzarasagandhavarNazabdAsteSAmarthaH / 2-21 / vAyvantAnAmekam / 2 - 23 / kRmipipIlikAbhramaramnupyAdInAmekaikavRddhAni / 2-24 / saJjhinaH samanaskAH / 2-25 / nArakadevAnAmupapAtaH / 3-35 / ajIvakAyA dharmAdharmAkAzapudgalAH / 5-1 / sparzarasagandhavarNavantaH pudgalAH / 5-23 / zabdabandhasaumyasthaulyasaMsthAnabhedatamacchAyA''tapoddyotavantazca / 5-24 / gatisthityupagraho dharmAdharmayorupakAraH / 5-17 / asaGkhyeyAH pradezA dharmAdharmayoH / 5-7 / jIvasya ca / 5-8 / AkAzasya anantAH / 5-9 saGkhyeyAsahakhyeyAzca pudgalAnAm / 5-10 / pradezasaMhAravisargAbhyAM pradIpavat / 5-16 / kAyavAGmanaHkarma yogaH / 6-1 / sa AsravaH / 6-2 / sakaSAyAkaSAyayoH sAmparAyikeryApathayoH / 6-5 / mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogA bndhhetvH| 8-1 / 47 prakRtisthityanubhAvapradezAstadvidhAH / 8-4 / 50-53 darzanacAritramohanIyakaSAyanokaSAyavedanIyAkhyAstridviSo
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 trAMka 57 Dazanava medAH samyaktvamithyAtvatadubhayAni kaSAyano kaSAyAvanantAnubandhyapratyAkhyAnAvaraNasajjvalana vikalpAzracaikazaH krodhamAnamAyAlomA hAsyaratyaratizokabhayajugupsAstrIpuMnapuMsakavedAH / 8-10 / 16 matyAdInAm / 8-9 | 5- 59 cakSuracakSuravadhikevalAnAM nidrAnidrAnidrApracalApracalApracalA styAnagRddhivedanIyAni ca / 8-8 / 59 90 1 63 pariziSTaH samarthaka ullekhA 17 stra jJAnadarzanadAnalAbhabhogopabhogavIryANi ca / 2-4 / dAnAdInAm / 8- 14 | sadasadvedye / 8-9 / gatijAtizarIrAGgopAGga nirmANabandhanasaGghAtasaMsthAnasaMhananasparzarasagandhavarNAnupUrvya gurula dhUpaghAtaparAdhAtAyapAdyotocchvAsavihAyogatayaH pratyekazarIra trasasubhagasusvarazubhasUkSmaparyApta sthirAdeyayazAMsi setarANi tIrthakRtkhaM ca / 8-12 / uccairnIcaizca / 8-13 / aupapAtika caramadeottamapuruSa saGkhye ya varSAyuSo'napadartyAyuSaH / 2-52 | nAmapratyayAH sarvato yogavizeSAt sUkSmaikakSetrAvagADhasthitAH sarvAtmapradezeSyanantAnantapradezAH / 8- 25 /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa samarthaka uthale che javAMka 70 77 -78 10 sUtra audArikavaikiyAhArakataijasakArmaNAni shriiraanni|2-37| avigrahA jIvasya / 2-28 / viprahagato karmayogaH / 2-26 / samyagdarzanazAnacAritrANi mokSamArgaH / 1-1 / tattvArthazrakhAnaM samyagdarzanam / 1-2 / jIvAjIvAsravabandhasaMvaranirAmokSAstattvam / 1-4 / matizrutAvadhayo viparyayazca / 1-32 / pramANanayairadhigamaH / 1-6 / / tat pramANe / 1-10 / mAghe parokSam / 1-11 / pratyakSamanyat / 1-12 / nAmasthApanAdravyabhASatastanyAsaH / 1-5 / pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA / 7-8 / dezasarvato'NumahatI / 7-2 / maitrIpramodakAruNyamAbhyasthyAni sattvaguNAdhikaklizyamAnAvineyeSu / 7-6 / mAnavanirodhaH saMvaraH / 9-1 / sa guptisamitidharmAnuprekSAparISahajayacAritraiH / 9-2 / tapasA nirjarA ca / 9-3 / 10 // 107 108 110 111
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 118 pariziSTaH samarthaka ulekhe vAMka sUtra 112 samyagyoganigraho guptiH|9-4| uttamaH kSamAmArdavAvazaucasatyasaMyamatapastyAgAkizcanya brahmacaryANi dharmaH / 9-6 / 110 anazanAvamaudaryavRttiparisaGkhyAnarasaparityAgaviviktara, yyAsanakAyaklezA bAhyaM tapaH / 9-19 / 120 prAyazcittavinayavaiyAvRttyasvAdhyAyavyutsargadhyAnAnyuttaram . / 9-20 / 126 mohamayAjjJAnadarzanAvaraNAntarAyakSayAJca kevalam / 10-1 // kRtsnakarmakSayo mokSaH / 10-3 / 137 tadanantaramUvaM gacchatyA lokAntAt / 10-5 / aMtamAM e sUcavIza ke A pramANe meM 141 sUtre paikI 5tna aMge samarthaka sUtre rajU karyA che. emAMnAM keTalAMka mATe uttarajajhayaNa vageremAMthI vizeSa prAcIna ullekha ApIne tema ja avaziSTa sUtre mATe Agama ane nyAyAvatAra vagerene upayoga karIne A pariziSTane paripUrNa banAvI zakAya.
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
_